ने.सं. १०७८ यःमरि पुन्हिया सर्खुन्हु बौ तुयू महर्जन व मां शिलमाया महर्जनया कोखं किपू पांगाया भुजिन्द त्वालय् लोककवि राजभाइ जकःमिया जन्म जूगु खः । भाषासाहित्य संस्कृतिया ख्यलय् थःत फ्यानाझाःम्ह राजभाइ जकःमि संगीतकार शुकराम महर्जन, जनकवि दुर्गालाल श्रेष्ठ, ईश्वरानन्द आदि थेंज्याःपिं गुरुपिंपाखें प्रशिक्षित जुयादीम्ह व्यक्तित्व खः । ल्याय्म्ह वैसंनिसें दबू प्याखं स्यनेगु व क्यनेगु ज्याय् किपू लागाय् तसकं सक्रियम्ह थ्वय्कःया साहित्यया ख्यलय् थौंतकया दुने थीथी विधाया न्हय्गू सफू पिदंगु दु । गथे— चीखु ज्वःचिया सः (चिनाखँ, ने.सं.१०९६), ल्हाबसा (छधाः प्याखं, ने.सं. ११०५), जकःमिया कविता (ने.सं. ११२२), ल्वःमंके मफुगु प्याखं (मचा बाखं), खराचा व सिंह (खण्डकाब्य, ने.सं. ११२८) । अथेहे थ्वय्कःया याकः च्वसाय् क्यासेट, सिडि व डिभिडि यानाः झिचाः (अल्बम्) पिदने धुंकूगु दु । गुगु थुकथं दु— मचामय्लिं, जकःमिया कविता, खराःचा व सिंह, मृत्यु शड्ढयाय् ह्वःगु स्वां, झीगु राष्ट्रिय म्ये, ज्यापु स्वां, हलिमलि, जकःमिया गुनुगुनु, न्हय्गां जात्रा, स्वनिगःया नेवाः । भाजु राजभाइ जकःमि नेपालभाषाया ख्यलय् छन्दवद्ध कवि वबाल साहित्यकारकथं नं परिचितम्ह च्वमि खः। अथेहे थ्वय्कलं शंखधर साख्वालंनिसें थौतकया नेवाः जाति, भाषा, साहित्य ख्यलय् विशेष योगदान बियादीपिं नेवाः महारथिपिनिगु म्येँ च्वयेगु अति च्वछायेबहःगु ज्या नं यानाच्वनादीगु दु । वय्कःया थज्याःगु ज्यायात कदर यासें नेवाः देय् दबुलिं ने.सं. ११३५ बछलाथ्व षष्ठी खुन्हु वय्कःयात लोककवि थेंज्यःगु तःजिगु उपाधिं छाय्पिउगु खः । थनं निसें वय्कःयात लोककवि धायेगु जूगु खः।
अथेहे भाजु राजभाइ जकःमि थीथी संस्था— प्रतिभा साहित्यिक परिवारय् नायः, नेपालभाषा मंकाः खलकय् दुजः, नेवाः गणतान्त्रिक मोर्चाय् मूछ्याञ्जे, भाषिक अधिकार संयुक्त संघर्ष समितिइ दांभरिं, नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समिति व आदिवासी जनजाति संयुक्त संघर्ष समितिइ इलय् ब्यलय् संस्थागत नायः जुयाः, झीगु भाषा, साहित्य, संगीत व आदिवासी जनजाति अधिकारया नितिं नेतृत्वदायी भूमिका निर्वाह यानादीगु दु । वय्कः ज्यापु महागुथि नेपाःया केन्द्रीय नायः, जगतसुन्दर ब्वनेकुथिया संस्थापक व सञ्चालक समितिया दुजः, शंखधर साख्वाः स्मृति प्रतिष्ठान (येँ)या नायः जुयाः नं ज्या यानाः थःगु जाति व शिक्षाया ख्यलय्नं उलि हे च्वछाय्बहगु ज्या यानादीगु दु । वय्कः नेपाः पासा पुचः अमेरिकाया मानार्थ संरक्षक खः । अथेहे वय्कः हलिं नेवाः दबूया साहित्यिक एम्बेस्डर नं खः ।
राजभाइजुं थःगु भाषा, जाति, साहित्य, संस्कृति, संगीत ख्यलय् यानादीगु योगदानयात कदर यासें वय्कःयात नेपालभाषा एकेडेमि लिसें तःगू खलःपुचलं सम्मान याःगु दु । वय्कःयात वि.सं. २०६८ नेपाल सरकारपाखें मध्यमाञ्चल क्षेत्रया राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कारं नं सम्मान याःगु दु ।