बौ कृष्ण सुन्दर मल्ल (मल्ल के. सुन्दर) व मां मञ्जु मल्लया क्वखं ने. सं. ११०८ यंलागाः तृतिया कुन्हु येँया थकूछेँ थाय्मदुइ भाजु अस्मीत मल्लया जन्म जूगु खः । Human Resources विषयय् एमबिए यानादीम्ह अस्मीत मल्ल छम्ह पत्रकार नापं साहित्यकार नं खः । भाषिक साहित्यिक चेतनां बिलिबिलि जाःगु पारिवारिक वातावरणय् ब्वलंम्ह अस्मितं नेपालभाषा साहित्यय् न्हापां बाखं विधाय् थःगु च्वसा न्हयाकादीगु खः । वय्कःया भ्वय् (ने.सं. ११३९), कतः छेँ (ने.सं. ११४२) आदि साहित्यिक पत्रिकाय् पिदंगु बाखंत खः । नेपाल प्रज्ञा प्रतिस्थानं पिहां वइगु थायभु, अथेहे मेमेगु नेपालभाषाया पत्रिकाय् बाखं पिथनाः झायाच्वंम्ह वय्कः ने.सं. ११३७ निसें दँय्दसं न्यायेका वयाच्वंगु नेपालभाषा साहित्य नखःया छम्ह दुजः नं खः ।
भाजु मल्लं पत्रकारिताया ख्यलय् च्यानल नेपालया नेपालभाषाया बुखँ (ने.सं. ११२४) न्ह्याकेगु ज्यां निसें पलाः तयादीगु खः । वय्कः नेपालभाषा ख्यःया संचारकःमिपिंत संगठित यायेगु व उमिगु हक हितया लागि सः तयेगु नितिं स्थापना जूगु नेवा पत्रकार राष्ट्रिय दबू (ने.सं.११३२) या छम्ह संस्थापक दुजः नं खः । अथे हे छम्ह संचारकर्मिंया नातां वय्कलं नेपालभाषा टाइम्स, लहना वाः पौ, नेवाः जः आदि पत्रिकाय् नियमित रूपं च्वसु च्वयाः पिथना झायाच्वंगु दु ।
वय्कः नेपालभाषाया नांजाःगु अनलाइन वेब पोर्टल नेपाल मण्डल डटकमया न्हापांनिसेंयाम्ह सम्पादक खः । अथे हे वय्कलं नेपालभाषां पिहां वयाच्वंगु खँग्वः धुकूयात मुंकाः अनलाइन व मोबाइल एपय् स्वयेफइ कथं दयेकूगु नेपालभाषा अनलाइन डिक्सनरी कमिटी नं (ने.सं. ११४१) दुजः जुयाः ज्या यानादीगु दु ।
बौ दानवज्र बज्राचार्य व मां हेरामाया बज्राचार्यया क्वखं ने.सं. १०२८ पोहेलागा १४ कुन्हु कोशकार भाजु आदिबज्र बज्राचार्य बूगु खः । छम्ह संस्कृतया विद्वान जूगु नातां वय्कःया च्वसा धर्म, कोश, व्याकरण व अनुवाद विधापाखे च्वन्ह्याः । बज्राचार्य भाजुया दकलय् न्हापांगु च्वसु संस्कारनाप स्वापू दुगु चुडाकर्मया विषय (धर्मोदय ३/३७) ने..सं. १०६९ दँय् पिदंगु खः । अनं लिपा न्हापांगु सफू कथं वाङ्मय शताब्दी पुरुष सत्यमोहन जोशी नाप जानाः नेपालभाषाया मू लँपु ने.स. १०६८ इ पिथनादीगु खःसा निदँ लिपा ने. सं. १०७० इ हाकनं थ्वहे सफूयात तँसाकथं पिथनादिल ।
वय्कः छम्ह नेपालभाषा साहित्यह्यःमिया नातां नेपालभाषा साहित्यया शब्द व्याकरण सुथां लाकेगुलि वय्कःया तःधंगु योगदान दु । नेपालभाषाया शब्द शुद्ध यायेत बज्राचार्यजुं छुं पर्यायवाची कोष ब्व १, ने.सं. १०७४, ब्व २ ने.सं. ११०० दँय् पिथनादिल । थुकथं हे शब्द रचना अलंकार ने.सं.१०७४ य् पिथनाः भाषा शब्द कोशया धुकू जायेकेगुली तःधंगु ग्वाहालि यानादीगु दु ।
वय्कः छम्ह बुद्धधर्मनाप स्वापू दुम्ह मनू जूगुलिं वय्कलं शब्दकोश व्याकरणया सफू नापं बुद्धधर्म सम्बन्धि तःगू हे सफू पिथनादीगु दु । थुकथं नेपालभाषा साहित्य थपू यायेत, धर्म, कोष, व्याकरण आदि थीथी विधाया सफू च्वयादीम्ह भाजु आदिबज्र बज्राचार्यं ने.सं.११०८ य् थःगु नश्वर देह त्याग यानाबिज्यात ।
आनन्द कुमार महर्जन अबु आशाकाजी महर्जन व मां तारादेवी महर्जनया कोखं ने.सं. ११०३ अनलागाः द्वादशी कुन्हु नागपुखू, नक्सालय् बूगु खः । डिप्लोमा तगिं अध्ययन यानादीम्ह वय्कः ग्राफिक डिजाइनया ज्या यानादी । वय्कलं रञ्जना लिपि प्रवर्द्धनया निंतिं क्यालिजात्रा अभियान न्ह्याकादिल । वय्कलं अनलाईन व एप्सया माध्यमं नेपाल लिपि, रञ्जना लिपि व नेपालभाषा स्यनेकने यायेत नेपाललिपि रञ्जना लिपि एप, नेपाल लिपि व रञ्जना लिपि एनिमेटेड ट्युटोरियल दयेकादीगु दु । वय्कलं ‘नोटोसान्स नेवाः युनिकोड फन्ट’ व ‘नित्या रञ्जना फन्ट’ दयेकेत प्राविधिक संयोजन यानादीगु दु । सामाजिक सञ्जालय् नेपाल लिपि व रञ्जना लिपि छ्यलाबुला व प्रवर्द्धन यायेत तिबः बियादीगु दु । वय्कलं नेपाल लिपि गुथिं पिथंगु रञ्जना लिपि वर्णमालाया निंतिं रञ्जना आखःग्वः दयेकादीगु दु । ‘हाम्रो पात्रो’या प्राविधिज्ञ जुयादीम्ह वय्कलं ‘हाम्रो पात्रो एपय्’ नेपालभाषा, नेवाः संस्कृति व नेपाल संवत् दुथ्याकेगु निंतिं मू भूमिका म्हितादीगु दु । क्यालिजात्रा फाउण्डेशनया नायः जुयादीम्ह वय्कःयात नेपाललिपि, रञ्जना लिपिया फन्ट व एप दयेकेत योगदान बियादीगुलिं नेपाल लिपि गुथि व येँ महानगरपालिकापाखें हनापौ देछाना सम्मान याःगु दु ।
बौ रुद्रकृष्ण कर्माचार्य व मां बेखामाया कर्माचार्यया क्वखं ने.सं. १०६९ यलया इलालखु इबहालय् साहित्यकार भाजु आनन्दकृष्ण कर्माचार्यया जन्म जूगु खः । नेपालभाषाया साहित्य ख्यलय् वय्कःयात आनन्द भूमि कथं म्हस्यू । नेपालभाषा विषय कयाः एम.ए तक ब्वँज्या यानादीधुंकूम्ह भाजु भूमिया भाषा साहित्य ख्यलय् मू विधा कविता व निबन्ध खः । थीथी पत्रिकाय् थःगु मांभाय् नेपालभाषाय् कविता व निबन्ध च्वयाः पिथना झायाच्वनादीम्ह कर्माचार्यया न्हापांगु कविता छंगु लुमन्ति ने.सं. ११०५ खःसा व हे दँय् छंगु लुमन्ति नामं हे चिनाखँ मुना सफू नं पिथनादीगु दु । अथेहे वय्कःया मां बौपिंत लुमंकाः छिमिगु लुमन्ति नं पिदंगु । छगू इलय् वय्कः लोकसाहित्य परिषदया न्वकु नं जुइधुंकूम्ह खः ।
भाजु आनन्दमुनि बज्राचार्य बौ सिद्धिमुनि बज्राचार्य व मां कदमकुमारी बज्राचार्यया कोखं ने.सं. १०८६ स येँय् झोछेँ त्वालय् जूगु खः । ने.सं.११०२ स शान्तिविजय नांया पत्रिकाय् दकलय् न्हापां वय्कःयागु लुमन्ति मखु नांया कविता प्रकाशित जूगु खः । वय्कःया प्रकाशित कृति ई झीगु खः (बाखं पुचः ने.सं.११०३) खः । भाजु बज्राचार्यं नेपालभाषा सहित्यय् निबन्ध, बाखं व कविता च्वयेगु यानादी । वय्कः बुलुमि दँ पौया सम्पादक नं जुयादीधुंकूगु दु ।
येँया किलागः त्वालय् ने.सं. १०५४ य् मां चन्द्रमाया तुलाधर व अबु मोहनसिद्धि तुलाधरया कोखं जन्म जूम्ह आनन्दसिद्धि तुलाधर नेपालभाषाया छम्ह प्रगतिशील च्वमि खः । थ्वय्कःया साहित्यिक पलाः नच्चागु वैशय् हे न्ह्याःगु खः । ने.सं. १०७२–७३ साल पाखे थाय्मदु त्वालय् डा. कमलप्रकाश मल्ल, गम्भीमान मास्के, डा. हेरम्बबहादुर राजभण्डारी, अच्युतबहादुर राजभण्डारी, विश्वम्भरमान प्रधान लगायतया ल्याय्म्हपिसं न्ह्याकूग नेपाल विद्यार्थी साहित्य मण्डलया प्रभावं थम्हं नं च्वसा न्ह्याकादीगु खः । ने. सं. ११४० य् थ्वय्कःया बाखं, चिनाखं व लुमन्ति मुना सफू लिजः पिदंगु दु । थुगु सफुतिइ थः ल्हासा वनाबलय्या दुग्यंगु लुमन्ति च्वयाः न्ह्यब्वयादीगु दु, गुगु ल्हासा नेवाःतय्गु छगू दस्तावेज जूगु दु धाःसां छुं पाइमखु ।
बौद्ध धर्मय् नुगः क्वसाःम्ह थ्वय्कःया च्वसुइ बुद्ध शिक्षाया किचः लानाच्वंगु खंकेफइ । थ्वय्कःया बाखनं समसामयिक सामाजिक चित्रण यानाः ब्वमिया नुगलय् सकारात्मक सन्देश बिइत ताःलाःगु दु । थ्वय्कलं बाखं व चिनाखँया माध्यमं धार्मिक व सामाजिक अन्धपरम्पराया बिरोधय् आत्मचेतनां खंगु व स्वअनुभुतिं प्राप्त जूगु बिचाःयात प्वंकेगु यानादीगु दु । थ्वय्कःया हृदय परिवर्तन नांगु बाखं ने.सं. ११४२ स लुम्बिनी बौद्ध विश्वविद्यालयपाखें जूगु बौद्ध बाखं प्रतियोगिताय् न्हाप लाःगु खः । थ्वय्कल ने.सं ११४३ कौलागा त्रयोदशीइ अनित्य थ्व संसारं थःगु नश्वर देह त्याग यानादिल ।
स्वनिगलं पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्ताया नापं सांस्कृतिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु आनन्दसुन्दर श्रेष्ठ नं छम्ह खः । वय्कः तनहुं जिल्लाया सु.न.पा. वडा नं ४ दलेगौडाय् च्वनादी । वय्कः नेवाः भाय्, कला, साहित्य, संस्कृतिया संरक्षण व सम्बद्र्धनया ज्याय् सदां क्रियाशिल जुयादीम्ह व्यक्तित्व खः ।
भाजु आर.एस. दोस्तया नामं नेपालभाषाय् चिनाखँ, बाखं, प्याखं च्वयादीम्ह भाजुया वास्तविक नां रामशंकर शर्मा राजोपाध्याय खः । येँय् न्हाय्कंत्वालय् ने.सं. १०५४ स जन्मजुयादीम्ह वय्कःया बौया नां जगतेश्वरराज शर्मा राजोपाध्याय व मांया नां प्राणेश्वरीदेवी शर्मा राजराजोपाध्याय खः । संस्कृतय् बि.ए. शास्त्री यानादीम्ह भाजु दोस्तया नेपालभाषाय् न्हापांगु रचना इताः नांया चिनाखँ थौंकन्हे पत्रिकाय् ने.सं.१०७३ स पिदंगु खः । भाजु दोस्तजुया पिदंगु कृति खः नुगः किपा (कविता, ने.सं.१०८१) खः ।
वय्कलं ने.सं १०७५ स पिदंगु ब्याहांचुलि नांया पत्रिकाया सम्पादन यानादीगु दु ।
आर. मानन्धरया नामं साहित्य च्वज्या यानादीम्ह भाजुया खास नां राजेन्द्र मानन्धर खः । वय्कः ने.सं. १०८६ कछलाथ्व ९ कुन्हु बौ बिष्णुबहादुर मानन्धर व मां सुनिरा मानन्धरया कोखं बूम्ह खः । ल्याय्म्हया बैंसं निसें हे वय्कलं कविता, म्ये, आदि यक्व हे पत्रपत्रिकाय् निरन्तर रुपं च्वयाः वैच्वनादीगु दु । वय्कः नेपालभाषा, नेपाली व अंग्रेजीया थीथी पत्रपत्रिकाय् स्तभ लेखनय् नं सक्रिय् जुयाच्वनादीगु दु । वय्कलं जनकवि दुर्गालाल श्रेष्ठयागु व्यक्तित्व व कृतित्वयात यक्व हे मेहनत व अध्ययन अनुसन्धान यानाः सीडी पिथनादीगु दु । छगू इलय् इनाप वाःपतिइ वय्कलं धकिं दुने धकिं पिने नांगु स्तम्भ अन्तर्गत निरन्तर समसामयिक च्वसु च्वयेगु यानादीगु खः ।
वय्कः शब्द संयोजन (पूर्णांक १२१, दुर्गालाल श्रेष्ठ विशेषांक)या पाहां सम्पादक, The Blossoms of sixty Four Sunsets नांगु दुर्गालाल श्रेष्ठया नेपालभाषा कविताया अंग्रेजी अनुवादय् ग्वाहालिमि व दुर्गालाल श्रेष्ठया कविता मुनाया (साझा प्रकाशन) सम्पादक नं खः । वय्कःया पिदने धुंकूगु सफू थुकथ दु— कुलांया थिया (काव्यिक निबन्ध), क्षितिजको स्पर्श (कुलांया थियाया खस भाषाय् भाय्हिलाः ), कविया बाखं कविया भासं (साहित्यकार दुर्गालाल श्रेष्ठया जीवनी ) । बहुमुखी व्यक्तित्व भाजु आर. मानन्धरया दर्शन साहित्य च्वयेगुलिइ तसकं हे मन क्वसाः । वय्कःया चिचीहाकःगु काव्यया दुने नं यक्व हे गहन दर्शन सुलाच्वंगु दइ । वय्कःया छपु छपु कवितां मनूया मन मस्तिष्कयात दुने थ्यंक प्रभाव लाकी ।
वय्कःया कुलांया थिया सफू नेपालभाषाय् काव्य व निबन्ध बिधा छथाय् ल्वाकज्याःगु न्हूगु बिधा जुयाव्यूगु दु ।
च्वमि आशाकाजी सेवक श्रेष्ठया जन्म वि.सं १९९१ फागु्न २० गते बौ कृष्णबहादुर वैद्य व मां हेकुमाया श्रेष्ठया कोखं भ्वँत (बनेपा)य् जूगु खः । वय्कःया न्हापांगु च्वसु कथं वि.सं. २०१२ य् जनचेतनाय् टुफि च्वखँ पिदंगु खः । पेशां शिक्षक जुयादीम्ह वय्कलं नेपालभाषा, खस नेपाली भाय् व अंग्रेजी यानाः तःगू सफू च्वयादीगु दु । वय्कः दीपा जनमत पुरस्कार, शिक्षा पुरस्कारपाखें सम्मानित जुयादीधुंकूगु दु ।