केदार सितुया नामं नेपालभाषाया ख्यलय् नांजाःम्ह च्वमि केदारप्रसाद श्रेष्ठया जन्म मां दिलमाया व बौ रामप्रसाद श्रेष्ठया कोखं ने.सं. १०८२ इ यलया लुंहिटी चालाछेँ त्वालय् जूगु खः । थःगु विद्यार्थीकालं निसें नेपालभाषाया ख्यलय् च्वसा न्ह्याकाः थीथी साहित्य सम्मेलनय् तःगू सिरपाः त्याकादीम्ह थ्वय्‌कःया न्हापां प्रकाशित जूगु च्वसु तत्कालिन नीलः (ने.सं ११०२ : १) पत्रिकाय् पिदंगु आयतन नांगु कविता खः । नेपालभाषाया ख्यलय् थ्वय्‌कःया च्वसा — कविता, हाइकु, बाखं, चीबाखं व उपन्यास ख्यलय् न्ह्याःगु दुसा बाखं विधाय् थ्वय्‌कःया स्वंगू सफू — धकं धयाव (ने.सं. ११०३), ख्वाःपाःत (ने.सं. ११३०) व घाःत स्याःमचाःगु (ने.सं. ११३५) पिदंगु दु । अथेहे उपन्यास विधाय् नं ल्हाः न्ह्याःम्ह थ्वय्‌कलं निगू उपन्यास स्वम्हम्ह मनू (ने.सं. १११२) व तथागत (ने.सं. ११३५) पिकयादीगु दु ।

थ्वय्‌कः फ्रायडया यौनमनोविज्ञानयात नेपालभाषाया बाखनय् दुतिनाः नेपालभाषाया मनोवैज्ञानिक बाखंयात अझ न्ह्यज्याकादीम्ह, बाखनय् परम्परागत संरचनाया थासय् न्यूनतम संबाद, वातावरण, पात्र, बाखंचु दुथ्याकाः स्वच्छन्दरुपं बाखं च्वयाः पाठकपिंत प्रभाव लाकेफुम्ह बाखंच्वमि खः । थ्वय्‌कःया बाखंयात कवितात्मक बाखं नं धायेगु याः । थ्वय्‌कःया थज्याःगु बाखंया कारणं नेपालभाषा परिषद्ं थ्वय्‌कःयात ने.सं ११४२ या केशवलाल सिरपाः देछाःगु दु ।

देशय् विद्यमान आर्थिक, राजनैतिक विकृति विसंगति, व्यथिति आदियात आत्म प्रलापया शैली एकनासं थःगु नुगः खँ प्वंके थें यानाः प्वंकातःगु स्वम्ह मनू उपन्यासं नेपालभाषाय् सीदयेक उत्तरआधुनिकवादया लहर दुहांवयेधुंकूगु खँयात नं स्पष्ट यानाब्यूगु दु । थौं साहित्यया छुं नं विधा थथे हे जुइमाः धैगु निश्चित नियम मदयेधुंकल धैगु क्यनाब्यूगु दु । थःगु लजगाः बाहेक पत्रकारिताया ख्यलय् नं ज्या यानादीम्ह केदार सितुजुं बाखं उपन्यासया सफू पिकायेगु बाहेक आखे नांगु पत्रिका नं सम्पादन यानादीगु दु ।

स्वनिगलं पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक सांस्कृतिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु केदारनाथ कायस्थ नं छम्ह खः । वय्‌कः बि.सं.२०१८ साल मंसीर २० गते जन्म जूगु खः । वय्‌कलं नेवाः खलः कास्कीया महासचिव जुयाः ज्या यानादीधुंकूगु जुल । वय्‌कः कास्की नेवाः छेँ निर्माण निरिक्षण समितिया दुजः नं जुयादी ।

बौ दामोदरनाथ न्यौपाने व मां सुमित्रा न्यौपानेया क्वखं येँया न्ह्योखा त्वालय् ने.सं. १०४८ (वि.सं. १९८४ मार्ग १४) य् निबन्धकार केदारनाथ न्यौपानेया जन्म जूगु खः । वय्‌कःया मेगु नां राम खः । नेपालभाषा न्यौपानेजुया थःगु मांभाय् मखुसां नेपालभाषां च्वसु च्वइपिं विभाषीया दथुइ वय्‌कः नं छम्ह खः । नेपालभाषाया साहित्य ख्यलय् भाजु न्यौपानेया न्हापांगु च्वसु नेपाल पत्रिकाय् ने.सं. १०६३ इ पिदंगु संरक्षक, शिक्षक व विद्यार्थीतय् पारस्परिक सम्बन्ध खः ।

छम्ह विभाषी जुयाः नं च्वसापासाया सेक्रेटरी जुयाः ज्या यानादीम्ह भाजु न्यौपानेया नेपालभाषाय् बिस्कंगु योगदान दु । कन्या मन्दिर माध्यामिक विद्यालयया संस्थापक तथा प्रधानाध्यापक भाजु न्यौपानेया न्हापांगु सफू केहेँयात पति ने.सं. १०७२य् पिदंगु खःसा वय्‌कलं च्वयादीगु झिंप्यपु च्वसु मुनाः झी फुक्कं स्वतन्त्र नांगु सफू भाजु भूषणप्रसाद श्रेष्ठजुं ने.सं. ११३८ बछलाथ्व १० कुन्हु पिथनादीगु खः । नेपालभाषा थःगु मांभाय् मखयां नं थ्वय्‌कलं कन्या मन्दिर माध्यामिक विद्यालयय् नेपालभाषा ब्वंकेगु व्यवस्था यानाः नेपालभाषा थपू यायेगुली बस्कंगु योगदान बियादीगु दु । थज्याःगु हे नेपालभाषाया ख्यलय् बिस्कंगु लुमन्ति त्वःताः ने.स. १०९१ (वि.स. २०२८ असोज १८) य् वय्‌कः दिवंगत जुयादिल ।

बौ शिवप्रसाद कायष्ठ व मां कंकलादेवी कायष्ठया क्वखं ने.सं. १०७० स ख्वपया खौमा त्वालय् उपन्यास च्वमि भाजु केवलप्रसाद कायष्ठया जन्म जूगु खः । प्रगतिशील बिचाः कःघानाः नेपालभाषा साहित्य थपू यायेत तःदँ न्ह्यवनिसें थःत फ्यानाझाःम्ह केवलप्रसाद कायष्ठ थःगु साहित्यिक सिर्जना मार्फत् समाजय् ब्वलना वयाच्वंगु अन्याः, अत्याः व शोषण न्ह्यब्वयाः थुकियात न्हकांछ्वयेमफुतले संघर्ष दिकेमजिउ, न्ह्याकांतुं च्वनेमाः धयागु सन्देश बियादीम्ह च्वमि खः । थज्याःगु हे सन्देशं भय्‌बिउगु वय्‌कःया उपन्यास खः हिं प्याःगु सः (ने.सं. १०९७) । वय्‌कलं थ्व उपन्यास च्वयादीगु निदँ लिपा ने.सं. १०९९ स तिनि वय्‌कःयात श्रेष्ठ सिरपालं छाय्‌पिउगु खः ।

बौ पुष्परत्न शाक्य व मां रत्नकुमारी शाक्यया कोखं ने.सं. १०८४ कछलागाः ४ येँया ओमबहालय् साहित्यकार भाजु केशरत्न शाक्यया जन्म जूगु खः । वय्‌कःया कुनां चेतना जूगुलिं केशरत्न शाक्य चेतना नं धायेगु याः । थ्वय्‌कः स्यस्यलाःगु खँत्वाः खँभाय् छ्यलाः समाजय् ब्वलनाच्वंगु विसंगति व विकृतियात न्हिलाः व ध्याचू नकाः च्वखँ व बाखं च्वइम्ह छम्ह सशक्तम्ह च्वमि खः । थथेहे न्हिलाः व ध्याचुलिं भय्‌बिउगु वय्‌कःया न्हापांगु च्वखँ स्वदेशी तरकारी नौलो कोसेली, नेपालभाषा विशेषांक ने.सं. ११०६ स पिदंगु खःसा सफूया रुपय् ल्वापा (ने.सं. १११९) नांगु हास्यव्यंग निबन्ध संग्रह पिदंगु दु । साहित्यकार भाजु केशरत्न शाक्य गथु पुचःया दुजः खःसा थ्वय्‌कलं ने.सं. १११० य् विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनय् निबन्ध ब्वनाः सिरपाः नं त्याकादीगु दु ।

भाजु केशरमान ताम्रकार येँय् मरुत्वालय् बौ भिक्षुरत्न ताम्राकार व मां हेरादेवी ताम्राकारया कोखं ने.सं.१०७७ कछला थ्व ५ कुन्हु जन्म जूगु खः । वय्‌कलं छधाःप्याखं व बाखं च्वयादी । वय्‌कःया ने.सं.१०९३ य् सितु पत्रिकाया ल्याः ५१ य् थपाय्‌सकं बांला कि धयागु बाखं दकलय् न्हापां पिदंगु खः । वय्‌कलं मदिक्क नेपाः व अन्तराष्ट्रिय् पत्रपत्रिकाय् थीथी च्वसु च्वयाः वैच्वनादीगु दु । वय्‌कःया पिदने धुंकूगु बाखं सफू थथे दु – मिफुति (ने.सं.१०९७), लागाय् जि (ने.सं.११००), जि विश्वासय् म्वाय् (ने.सं.११०३) ।

भाजु केशरमानजुया बाखनय् झीसं थौंया मभिं मनिंया विरोध, झीगु बांलाःगु परम्पराय् गौरव अले जनताय् आस्था व कन्हय्‌या उज्ज्वल भविष्य प्रतिया आस्था झीसं खंकेफु । त्रि.वि.वि. कीर्तिपूर क्याम्पसया लुखां पिदनीगु गं दँ पौ ल्याः २, जः ल्याः १० या सम्पादक, लिसें तिमिला खलः, बालाजु येँया संस्थापक व न्हापांम्ह नायः भाजु केशरमान ताम्राकर थौंकन्हय् अमेरिकाया सिकागोय् च्वनादी । वय्‌कःया हे कुतलं सिकागो नेवाः नांगु दँ पौ अमेरिकां दँय्‌दसं पिदनाच्वंगु दु । वय्‌कः उगु दँ पौया प्रधान सम्पादक खः । लिसें नेवाः अमेरिकन दबू, सिकागो अमेरिकाया सल्लाहकार नं खः ।

केशरलाल श्रेष्ठया जन्म १०४७ य् अबु जगतलाल श्रेष्ठ व मां बालकुमारी श्रेष्ठया कोखं येँया केलत्वालय् जूगु खः। वय्‌कःया अबु उगु इलय् नांजाःम्ह शिक्षक खः, गुम्ह माष्टर जगतसुन्दर मल्लया शिष्य खः । अशोकपाल नामं थःगु साहित्यिक यात्रा न्ह्याकादीम्ह केशरलाल श्रेष्ठं लिपा थःगु नां केशरलाल जक च्वयेगु यानादिल ।

केशरलालं प्रारम्भिक औपचारिक शिक्षा गुगुं नं स्कूलं कायेमखंसा वय्‌कलं अंग्रेजी भाषा सयकेगुली आपालं मेहेनत यानादिल । ‘First Book, Royal English Reader – Part 1–6’ सफू ब्वनाः अंग्रेजी सयेकादीम्ह वय्‌कलं उगु इलय् पिदनीगु फुक्क धैथें देशी/विदेशी अंग्रेजी पत्रिका ब्वनेगु यानाः अंग्रेजी भाषाया ज्ञान नापं आपालं न्हून्हूगु विषयया ज्ञान हासिल यानादिल । स्वाध्ययनं आपालं ज्ञान मुंकादीम्ह केशरलालजुं १९४५–५० तक भारतं पिदनीगु नेपाली कंग्रेसया नेपाल टुडे व मेमेगु पत्रपत्रिकाय् अशोक पालया नामं लेख पिथनादिल । प्रजातन्त्र लिपा उगु पत्रिकाया अफिस नेपालय् वयेधुंकाः वय्‌कलं व पत्रिकाय् थःगु लेखरचना व थः अजिं कनातःगु लोकबाखं नं पिथनेगु यानादिल । केशरलाल श्रेष्ठया नेपालभाषां पिदंगु न्हापांगु रचना भुतुचा (नेपाल २:९, ने.सं १०७३) नांगु बाखं खः । खय्‌तला वय्‌कःया बाखंया नापं निबन्ध नं पिदंगु दु, तर वय्‌कःया प्रमुख योगदान नेपाःया पुलां बाखं मुनाः सफू पिकायेगुली जूगु दु । थ्वहे कथं थ्वय्‌कलं नेपाःया गां गामय् चाःहिलाः पुलांपुलांगु म्येँ, बाखं, क्वाः मुंकाः सफू पिथनेगु यानादिल । अले थथे मुंकागु नेपाःया लोकसाहित्ययात नेपालय् जक लिकुंका तयेगु मयासे विश्वय् हे न्यंकेगु तातुनाः थःगु फुक्क धैथें सफू अंग्रेजी भाषां हे पिथनादिल । अझ मेपिंसं च्वयातःगु बांबांलाःगु सफू तकं अंग्रेजी भाषं अनुवाद यानाः सफू पिथनेगु यानादिल । थुकथं थन अंग्रेजी भाय् सःपिं हे आपाः मदुनिबलय् नेपाःया लोकसाहित्ययात विश्वय् म्हसीकेबीगु निंतिं अंग्रेजी भाषां सफू पिथनेगु ज्या यानादीपिं नेपाःया न्हापांपिं लोकसाहित्यविद्पिं मध्ये केशरलाल श्रेष्ठजु नं छम्ह खः । वय्‌कःया अंग्रेजी भाषं पिदंगु नेपाःया लोकबाखं, उखान टुक्का तथा नेपाःया संस्कृति सम्बन्धी छुं सफू थुकथं दु –

– Lore and Legend of Nepal. – ई.सं 1961, थ्व सफूया खुगू संस्करणतक पिदंगु )

– The Seven Sisters and Other Nepalese Tales (ई.सं. 1967 थ्व सफूया स्वंगू संस्करणतक पिदंगु )

– Nepalese Customs and Manners (ई.स 1967 थ्व सफूया निगू संस्करणतक पिदंगु )

– Nepalese Fairy Tales. (ई.स 1978)

– Nepalese Book of Proverbs. (ई.स 1985)

– Nepalese Language, Folklore and Practices for Foreigners.  (ई.सं. 1987)

– Lore and Legend of the Yeti. (ई.सं. 1988)

-An Encounter with the Yeti and Other Stories.  (ई.सं 1990) आदि ।

थ्वय्‌कलं लोकसाहित्यया ख्यलय् बियादीगु योगदानया कदर स्वरुप बैकुण्ठप्रसाद लाकौल सिरपाः समितिपाखें लाकौल सिरपाः देछाःगु दुसा थीथी संस्था पाखें नं थीथी सम्मान देछाःगु दु ।

भाजु केशवलाल कर्माचार्य केल त्वाः येँय् ने.सं. १०४५ थिंलां बौ शेरलाल कर्माचार्य व मां बद्रीनानी कर्माचार्यया कोखं जन्म जुयादीगु खः । बौद्धिक व्यक्तित्व कथं नांजाःम्ह भाजु कर्माचार्यं नेपालभाषाया लिसेलिसें खस् नेपाली व अंग्रेजी भासं बाखं, कविता, मचासाहित्य च्वयेगु यानादी । धर्मादेय पत्रिकाय् ने.सं.११६८ इ नपाईस रुपैया तलब दुम्ह जज् नांया बाखं वय्‌कःया दकलय् न्हापां प्रकाशित जूगु बाखं खः ।

आकस्मिक घटनाया संयोजनं ब्वमिपिंत अजूचायेक मनोरंजन बिइगु कुतः यानादीम्ह भाजु केशवलाल कर्माचार्य नेपालभाषाया न्हापां न्हापांया आधुनिक बाखं च्वमिपिं मध्ये छम्ह खः । वय्‌कःया बाखंया कथावस्तु समकालिन बाखं च्वमितय्‌गु थें जटील व समस्यापूर्ण मजू । सरल व सहज जू । वय्‌कलं हास्य बाखं, दार्शनिक बाखं लिसें भावनात्मक, विचार प्रधान व प्रयोगवादी बाखंत नं च्वयादी ।

वय्‌कःया पिदंगु सफू खः – जि पिहां वनेत्यल व मेमेगु बाखं (ने.सं.१०७०), मचा सफू (ने.सं.१०८९), दर्पचूर्ण (ने.सं.१११८, अनुवाद) । भाजु केशवलाल कर्माचाययात सुप्रबल गोरखा दक्षिणबाहु (स्वंगूगु), विख्यात त्रिशक्तिपट्ट व दीर्घ सेवापट्टं बिभुषणं छाय्‌पि धुंकूगु दु । वय्‌कलं शुभराज्याभिषेक पदक २०३१ नं कयादीगु दु । थ्वय्‌कःया नामं थ्वय्‌कःया जहान मय्‌जु विष्णुमाया कर्माचार्यं ने.सं ११३२ य् दँय् छम्ह नेपालभाषाया उत्कृष्टम्ह बाखं च्वमियात पुरस्कार बीगु यानाः केशवलाल कर्माचार्य बाखं पुरस्कार नीस्वनादीगु दु ।

मय्‌जु केशावती ताम्राकारया जन्म मां चिनिदेवी कंसाकार व बौ चैत्यरत्न कंसाकारया कोखं वि.सं. २००८ सालय् केलत्वाःया भंसाछेँय् जूगु खः । नेपालभाषा व इतिहास विषयय् एम.ए यानादीम्ह थ्वय्‌कलं वि.सं. २०३५ सालं निसें पद्मकन्या कलेजय् नेपालभाषा ब्वंकादीगु जक मखु नेपालभाषा थकायेगु निंतिं मन क्वसाःम्ह वय्‌कलं पद्मकन्या क्याम्पसया लुखां पिदनीगु पलेस्वां पत्रिकाया सम्पादन तथा थ्व पत्रिकाय् नेपालभाषाया थीथी च्वसु च्वयाः पिथनादीगु दु । वय्‌कः नेपालभाषा मिसा खलःया संस्थापक सदस्य नं खः ।

स्वनिगलं पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु केहरमान श्रेष्ठ नं छम्ह खः । वय्‌कः तनहुँ जिल्लाया सु.न.पा. वडा न ९ ठोरफिर्दी च्वनादी । तनहँु जिल्लाया नेवाःतय् उत्थानया ज्याय् वय्‌कः सदां क्रियाशील जुयादी ।