मां सिलुकुमारी व बौ ज्योतिरत्न बज्राचार्यया कोखं ने.सं. १०५१ चिल्लागा ११ कुन्हु येँया झ्वाःबहालय् फणीन्द्ररत्न बज्राचार्यया जन्म जूगु खः । थौं स्वयाः न्हय्‌गू दशक न्ह्यवंनिसें निरन्तररुपं नेपालभाषा व थ्वया साहित्य संरक्षण सम्वद्र्धनया निंतिं थःत फ्यानाझाःम्ह फणीन्द्ररत्न बज्राचार्य नेपालभाषाया कवि, गीतकार, निबन्धकार, बाखंच्वमि, समालोचक, अनुवादक, सम्पादक, वैय्‌याकरणविद्, बालसाहित्यया रचनाकार आदि फुक्कं खः ।

थःगु झिंखुदँया नच्चागु वैशंनिसें नेपालभाषां च्वसा न्ह्याकादीम्ह फणीन्द्ररत्न बज्राचार्यया दकलय् न्हापां पिदंगु च्वसु बाहापुजाया न्यापु म्ये (ने.सं. १०६७ पाखे च्वयादीगु) खः । अनं लिपा थ्वय्‌कःया आमन्त्रण (ने.सं. १०६९) कविता धर्मोदय लय्‌पतिइ पिदन । अथे खःसां वय्‌कःयात म्हसीकेब्यूगु साहित्यिक विधा निबन्ध खः । च्वसापासां ने.सं. १०७३ य् येँया हनुमानध्वाखाय् स्वन्हुयंकं न्यायेकूगु ऐतिहासिक सम्मेलनय् थ्वय्‌कःया कुसा निबन्धं न्हापांगु सिरपाः त्याकलसा १०७८ य् नेपालभाषा समिति यलं न्यायेकूगु सम्मेलनय् नं थ्वय्‌कःया धौभ्यगः निबन्धयात न्हापंगु सिरपाः प्राप्त जुल । अथेहे थ्वय्‌कःया न्हापां पिदंगु स्वांसिन्हः निबन्ध मुनां ने.सं. १०८१ या श्रेष्ठ सिरपाः त्याकल । थुपिं सफू बाहेक थ्वय्‌कःया तय्‌जु, क्वाति, जिगु खँ आदि निबन्ध संग्रह नं पिदंगु दु । फणीन्द्ररत्न बज्राचार्य मूलतः सांस्कृतिक विषयवस्तु ज्वनाः निबन्ध च्वइम्ह निबन्धकार खयाः नं थःगु वैयक्तिक अनुभूति, राष्ट्रिय अन्तराष्ट्रिय घटनाप्रति प्रतिक्रिया नं दुथ्याकाः निबन्ध च्वइम्ह निबन्धकार खः । थुकथं बस्तुगत निबन्धय् नं वैयक्तिकताया समन्वय दइगु थ्वय्‌कःया निबन्धया विशेषता जूगु दु । बाखं विधाय् थ्वय्‌कःया च्वापुया जः (ने.सं ११०७), शालिग्राम (ने.सं ११०८) थेंज्याःगु बाखं संग्रह पिदंगु दु । थुकी नेपाःया हिमाली भेगया जनजीवनयात कयाः च्वयातःगु तःपु बाखं नं दुथ्यानाच्वंगु दु । काव्य ख्यलय् चुलि (ने.सं. १०७८), तिमिला (ने.सं. १०७८) आदि पिदंगु दु । थुपिं सफूबाहेक वय्‌कलं नेपाल ऋतु पत्रिकाय् तत्कालिन शासकपिनिगु गिद्धदृिष्टं बचे जुइत नागेन्द्रमुनि, कुलिशाचार्य, रत्नवज्र बज्राचार्य, जुजुभाइ गुरुजु व फरब आदि उपनामं नं तःपु हे च्वसु पिकयादीगु दु। थथे पिदंगु च्वसु गुलिं थीथी च्वमिपिनिगु जीवनी सम्बन्धी, गुलिं थीथी सफूया समिक्षात्मक परिचय, गुलिं बुद्धधर्म सम्बन्धी जूगु दु ।

थ्वय्‌कलं मचासाहित्यया ख्यलय् नं साहित्य माः १, २, ३ यानाः स्वंगू ब्व तक मचापाठ्य सफू च्वयादीगु दु । अथे हे वय्‌कलं देथाय्पा आनन्दमुनि बज्राचार्यया जीवनी छपुलु, श्री बद्रीरत्न बज्राचार्यया सफू म्हसिके आदि सफू नं पिकयादीगु दु । फणीन्द्ररत्न बज्राचार्यं थःगु जीवनय् आपालं च्वमिपिनिगु थुखेउखे लानाच्वंगु च्वसु मालाः, सम्पादन यानाः सफू पिकयादीम्ह सम्पादक जक मखसे थज्याःगु सफूया समिक्षात्मक भूमिका च्वयाः च्वमिया नापं सफू म्हसीके बियादीम्ह अनुसन्धाता, सम्पादक व समिक्षक नं खः । थज्याःगु भूमिका वय्‌कलं सच्छिपुं मयाक धयाथें च्वयादीधुंकूगु दु । थथे वय्‌कलं मुंकाः पिकयादीगु सफू खः— च्वमि चित्तधर हृदययागु हृदया झंकार, (ने.सं. ११०७), चित्तया चिन्तना–हृदयया रचना, (ने.सं. ११०७)आदि । कवि सिद्धिचरणयागु ग्वय्‌स्वां, कविता संग्रह (ने.सं. १११०), सिद्धिचरणया निबन्ध (ने.सं. १११२), नारी हृदय (बाखं व प्याखं ने.सं. १११२), उत्तरा विलाप (खण्डकाव्य ने.सं. १११३), सिद्धिचरणया घःमाः (समालोचनात्मक च्वसु ने.सं. १११६) आदि । अथेहे थ्वय्‌कलं तःम्ह स्रष्टापिनिगु स्मृति ग्रन्थया नं सम्पादन यानादीगु दु । गथे— चित्तधर हृदय स्मृति ग्रन्थ (ने.सं. ११०४), मोतिलक्ष्मी उपासिका स्मृतिग्रन्थ (ने.सं. १११९), मणिहर्ष ज्योति स्मृतिग्रन्थ (ने.सं. १११५) आदि । सफूया सम्पादन बाहेक धर्मोदय, नसंचा, नेपाल ऋतुपौया नं सम्पादन यानादीगु दु । नेपाल ऋतुपौया ला थ्यंमथ्यं नीदँ धैथें सम्पादक जुया पत्रिका पिकयादिल ।

फणीन्द्ररत्न बज्राचार्य छम्ह साहित्यकर्मि जक मखु बौद्धधर्म तथा बज्रयान बौद्धदर्शनया नं छम्ह विद्वान खः । थ्व ख्यलय् वय्‌कःया— वज्रयानय् पुलुपालु, सफू पिकाःपिं बज्राचार्यपिं, बुद्ध व धर्म, बौद्ध धर्मया पुजाया सिद्धान्त व व्यवहार आदि यानाः छगू दर्जन स्वयाः अप्वः सफू पिदंगु दु ।

थथे सफू च्वयेगु पिकायेगु झ्वलय् फणीन्द्ररत्न बज्राचार्यया दकलय् तःधंगु योगदान म्हसीका धलः नांगु सफूया प्रकाशन खः । झिंप्यसः व चय्छम्ह (१४८१) नेपालभाषा व साहित्यनाप सम्बन्धित व्यक्तित्वपिनिगु किपासहित म्हसीका दुथ्याकातःगु थ्व सफूया फुक्क ज्याः थ्वय्‌कलं थः याकःचां हे यानादीगु खः । थथे हे वय्‌कलं नेपालभाषा परिषद्य् छ्याञ्जे, न्वकु व नायः जुयाः तःदँ तक परिषद्यात न्ह्याकाः भाषा साहित्यया सेवा यानादिल । वय्‌कःया थज्याःगु ज्याया कदर स्वरुप नेपालभाषाया ख्यलं श्रेष्ठ सिरपाः, नेवाः हना सिरपाः, भाषाथुवाः, डा. सत्यमोहन जोशी, नेपालभाषा साहित्य सिरपाः थेंज्याःगु सम्मान देछाःगु दुसा वय्‌कःयात सरकारपाखें शुभराज्यभिषेक पदक, प्रवल गोरखा दक्षिण बाहु, जनपद सेवा पदक आदि प्राप्त जूगु दु ।

नेपालभाषाया नांजाःम्ह च्वमि व पत्रकार फत्तेबहादुर सिंहया जन्म ने.सं १०२२ बछलागा १३ कुन्हु येँया थाय्मदु, ख्युंलँ त्वालय् मां देबलानी सिंह व बौ कुलदीप सिंहया कोखं जूगु खः । वि.सं १९९७ अर्थात् ने.सं. १०६१ सालया राजनैतिक काण्डय् जेलय् लाःपिं व्यक्तित्वपिं मध्ये थ्वय्‌कः नं छम्ह खः । नेपालभाषाया कविता, बाखं, निबन्ध, अनुवाद व पत्रकारीताया ख्यलय् च्वसा न्ह्याकादीम्ह थ्वय्‌कः नेपालभाषाया न्हापांगु पत्रिका बुद्धधर्म व नेपालभाषामार्फत खनेदयेकः झाःम्ह कवि खः । थ्व पत्रिकाय् पिदंगु बांमलाःगु चाल (ने.सं १०५०, ३/४–५) थ्वय्‌कःया न्हापां पिदंगु कविता खः ।

थ्वय्‌कलं जेलय् लायेधुंकाः जेलय् च्वनाः नं कविताया रचना यानादीगु जक मखु कविता मच्वःपिं जेलय् लाःपिं ल्याय्‌म्हत गथे धर्मरत्न यमि, केदारमान व्यथित आदिपिंत च्वसा न्ह्याकेगुली हःपाः बियादीम्ह छम्ह मातृभाषा अनुरागी नं खः । नेपाली विहार (ने.सं १०५९) थ्वय्‌कलं सम्पादन यानादीगु कविता संग्रह खः । थुकी नं फत्तेबहादुरजुं थःगु कविता दुथ्याकादीगु दु । थ्वहे सफू पिकाःगु द्वपनय् थ्वय्‌कःयात जेलय् स्वथंगु खः ।

वय्‌कःया विशेष स्वापू उबलेया क्रान्तिकारी स्कूल महावीर स्कूल लिसे दुगु खः । जनस्तय् दकलय् न्हापां चायेकूगु थ्व क्रान्तिकारी महावीर स्कूलया मू संस्थापक वय्‌कःया किजा शहीद चिनियालाल खः । थुगु स्कूल वय्‌कःपिनिगु छेँय् हे स्थापना जूगु खः । किजां चायेकूगु स्कूलया ज्याय् फत्तेबहादुर सिंह नं उलि हे सक्रिय जुयादीगु खः । थथे सामाजिक, शैक्षिक, भाषिक ख्यलय् सक्रियता वय्‌कः जेलय् लाये न्ह्यः हे खनेदयेधुंकूगु खः । थ्व हे सक्रियतां यानाः वय्‌कलं प्राचीन, माध्यमिक व आधुनिक कविपिनिगु कविताया संग्रहया सफू नेपाली विहार पिकयादीगु जक मखुसे उकी तत्कालिन राणा सरकारयात हे छगू कथं हाथ्या बी थें सरकारपाखें जुयाच्वंगु भाषिक दमनया विरुद्धय् क्रान्तिकारी भूमिका च्वयादीगु खः । थथे मातृभाषायात जुयाच्वंगु भाषिक दमनयात कयाः स्वच्छन्द रुपं थुलि क्रान्तिकारी वक्तव्य पिदंगु थ्व नेपालभाषाया ख्यलय् न्हापांगु खः ।

जेलय् लायेधुंकाः थ्वय्‌कलं थःगु च्वसु मूलत काव्य ख्यलय् जक न्ह्याकादिल । थ्वय्‌कलं रचना यानादीगु सफूत थुकथं दु खः— वनसवासया छगू खँ (खण्डकाव्य, ने.सं १०६८), भागवतया किचः (अनुवाद, ने.सं १०६९), जीवन खुसी (ने.सं १०७०), ख्युं अयोध्या (ने.सं १०८४), चर्पट मञ्जरीका (वि.सं २००६), सफू सम्पादन – नेपाली विहार (ने.सं १०५९) । फत्तेबहादुर सिंह जेलय् लायेन्ह्यः हे राजनैतिक भाषिक सजगता दयेधुंकूम्ह व्यक्ति खयाः नं थ्वय्‌कःया कविताय् विप्लव भाव खनेमदु । पुनर्जागरणकालया मू प्रवृति— नीति उपदेशयात हे नालादीगु दु । अथेहे वय्‌कःया बाखं सफू पिमदंसां नेपालभाषाय् आधुनिक बाखं दुतहयेगु ज्याय् चित्तधर, परमानन्द नापं वय्‌कः नं छम्ह अभियन्ता खः ।

नेपालभाषाया पासा न्हिपौ स्वला पिदनाः दिनाच्वंगु इलय् नेपालभाषां पिदनीगु छगू न्हिपौया आवश्यकता महसुस यानाः थः हे प्रकाशक व सम्पादक जुयाः वय्‌कलं ने.सं. १०७५य् समाचार प्रधान नेपालभाषा न्हिपौ पिकयादिल । थ्व पत्रिकां देश विदेशया समाचार नेवाः भासं प्रसारण याःगु जक मखसे नेपालभाषाया बुखँ नापं धर्म संस्कृति आदिया लेख पिकयाः नेपालभाषाया अप्वः प्रचारप्रसार यानाबिल । नापं थीथी इलय् थ्व पत्रिकाया तपँपौ नं पिदनेगु जुल ।

थथे सफू पत्रपत्रिका पिकायेगु जक मखु महावीर स्कूलया छम्ह संस्थापक, नेपालभाषा परिषद्या अध्यक्ष जुयाः नं फत्तेबहादुर सिहं नेपालभाषाया सेवा यानादीगु दु । थ्वय्‌कःया थज्याःगु ज्याया कदर यानाः वय्‌कःयात नेपालभाषा परिषद्ं भाषारत्न उपाधि देछाःगु दु । थथे थःगु भाषा साहित्यया सेवा यायां थ्वय्‌कलं ने.सं ११०३ बछलागा १३ कुन्हु थःगु नश्वर देह त्याग यानादिल ।

स्वनिगःपिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक व सांस्कृतिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु बखतनारायण श्रेष्ठ नं छम्ह खः । वय्‌कः तनहुँ जिल्लाया ब्यास नगरपालिका ३ य् च्वनादी ।तनहुँ जिल्लाया नेवाःतय् उत्थानया ज्याय् वय्‌कः सदां क्रियाशील जुयादी । म्ये हालेगु व बाजं थायेगुलिइ पोख्तम्ह वय्‌कः तनकुसुर व भिमसेन गुथिलिस आवद्ध जुयादी ।

बा हर्षराज शाक्य व मां जोगमाया शाक्यया कोखं यलया चाकुपाटय् ने.सं. १०५५ य् बौद्ध विद्वान भाजु बज्रराज शाक्यया जन्म जूगु खः । पि.एच.डि. यानादीम्ह भाजु शाक्यया भाषा–साहित्य ख्यलय् नेपालभाषा, नेपाली भाषा, अंग्रेजी भाषा थ्व स्वताय्‌सं उतिकं हे च्वसा न्ह्याः । दिके फइला ? नांगु कविता ने.सं. १०७४ य् धर्मोदय य् पिथनाः नेपालभाषाया साहित्य ख्यलय् पलाः छिनादीम्ह शाक्यं थःगु नुगः बौद्धधर्म पाखे क्वसाःगुलिं दकलय् न्हापांगु सफू कथं विद्याधर संस्कारित यशोधरा महाविहार संघ छगू अध्ययन नांगु सफू ने.सं. १११३ य् पिथनादिल । वय्‌कःया सम्पादनय् ने.सं. ११०८ य् पलेस्वां पत्रिका नं पिदंगु दु ।

वय्‌कलं बुद्ध धर्मनाप स्वापू दुगु थीथी गोष्ठी सम्मेलनय् ब्वति कयादीगु जक मखु उगु गोष्ठी सम्मेलनया प्रतिवेदन नं तःगू मछि हे सम्पादन यानाः पिथनादीगु दु । गथे— आशाकाजि बज्राचार्यया संस्मरणय् जूगु नेवाः बौद्ध संस्कृति संरक्षण गोष्ठी (ने.सं१११४), चर्या विषयक गोष्ठी प्रतिवेदन (वि.सं २०५३), नेवाः बौद्ध संस्कृती गुथि गोष्ठीया प्रतिवेदन (वि.सं २०५३), नेपालमण्डलया बौद्ध संस्कृति सम्मेलनया छगू प्रतिवेदन (ने.सं ११२०) आदि ।

भाजु शाक्यं थःगु संयोजकत्वय् ने.सं. १११९ य् राष्ट्रिय अन्तरराष्ट्रिय विद्वानपिं सहभागी जूगु नेपाल मण्डलया बौद्ध संस्कृति विषयया सम्मेलन यानाः बौद्ध संस्कृति म्हसीकेबीगु च्वछायेबहःगु ज्या नं यानादीगु दु । अथेहे वय्‌कलं लोटस रिसर्च सेन्टर पाखें महायानी बौद्धधर्म ग्रन्थयात नेपालभाषां भाय् हिइकाः नेपालभाषा बौद्ध साहित्यया धुकू जायेकेगु ज्या नं यानादीगु दु ।

बा शाम्भवानन्द राजोपाध्याय व मां अमरवाणी राजोपाध्याय्‌या कोखं ने.सं. १०५५ तछलाय् मखंत्वालय् साहित्यकार भाजु बलदेव जुजुया जन्म जूगु खः । वय्‌कःया पूवंगु नां बलदेव राजोपाध्याय खः । वय्‌कलं अध्ययनया झ्वलय् न्याय दर्शननाप स्वापू दुगु नब्य न्यायाचार्य क्वचायेकादीगु दु । भाजु बलदेव जुजुयाके संस्कृत व दर्शनपाखे गाक्कं ज्ञान दुगुलिं स्कूलय् संस्कृत स्यनेज्या यानादीसा कलेजय् नेपालभाषा साहित्य स्यनादी । भाजु बलदेब जुजु मचां निसें कर्मकाण्ड व संस्कारया ज्या यायेगु संस्कारय् ब्वलंगुलिं वय्‌कःया च्वसा सांस्कृतिक निबन्ध/प्रबन्धपाखे न्ह्याःगु दु । वय्‌कःया न्हापांगु च्वसु खड्ग सुरक्षाया प्रतिक च्वखँ (ज्वलान्हाय्‌कं) खः ।

नेपाःया धर्म व संस्कृति विषययात कयाः मालेज्या यानाः च्वसु च्वइपिं च्वमिपिं मध्ये भाजु बलदेव जुजु छम्ह नं खः । थ्वहे झ्वलय् नेपाःया धर्म व संस्कृति, तान्त्रिक खँचुत दुथ्याकाःतःगु सफू तलेजु (ने.सं. १११४), नेवाः संस्कृति व नेवाः दर्शन (ने.सं. १११६), नेवाः संस्कार व नेवाः विधि (ने.सं.१११९) पिथनादीधुंकूगु दुसा लिपा वय्‌कलं सुरेन्द्रमान श्रेष्ठनाप जानाः तन्त्रनाप स्वापू दुगु च्वसु दुथ्याकाः तान्त्रिक द्यः व तान्त्रिक पुजा नांगु सफू पिथनादिल । अथेहे वय्‌कलं नेपाःया संस्कार व संस्कृति नाप स्वापुदुगु गुपु च्वसुत दुथ्याकाः कान्तिपुर (ने.सं. ११०८) नांगु सफू पिथनादीगु दु ।

नेपाःया संस्कृति व नेवाः दर्शनया संरक्षण व सम्बद्र्धन यायेगु तातुनाः भाजु बलदेव जुजुं वैदिक प्रतिस्थान नीस्वनाः थ्व प्रतिस्थानया संस्थापक नं जुयादिल । अथेहे थ्वय्‌कः नेपालभाषा एकेडेमिया नं पार्षद खः । थज्याःगु ज्यायात कदर यासें भाजु बलदेव जुजुयात लोकसाहित्य परिषद्ं गौरी अनन्त सिरपाः (ने.सं. १११६), नेपालभाषा परिषदं ठाकुरलाल सिरपाः (ने.सं. ११२०)पाखें हंगु दु ।

भाजु बाबुकाजी सुवाल बि.सं २०२७ पुष २८ कुन्हु बौ दिलबहादुर सुवाल व मां रत्नमाया सुवालया कोखं चांगुनारायण न.पा, झौखेल ख्वपय् जन्म जूगु खः । वय्‌कः नेपालभाषा साहित्यया लिपांगु पुस्ताया कवि खः । वय्‌कलं नेपालभाषा व खस् नेपाली भाषां कविता, गजल व चीबाखं च्वयेगु यानादी । थीथी पत्रपत्रिकाय् वय्‌कःया साहित्यिक रचना निरन्तर रुपय् पिदनाच्वंगु दु । वय्‌कःया पिदनेधुंकूगु चिबाखं सफू गंगु सिमा (११४१) खः । साहित्यकार सम्मान कयादीम्ह वय्‌कः चांगुनारायण साहित्यिक स्वला पौ व चांगुनारायण स्मारिकाया सम्पादक नं खः । बिराट नेपालभाषा साहित्य गुथिपाखें पिदनीगु ह्याउँबाला पत्रिकाया वय्‌कः दुजः सम्पादक नं खः । वय्‌कलं विकेश निराशी उपनामं नं थःगु साहित्यिक च्वसु पिकयादीगु दु ।

कलाकार बाबुकृष्ण शाक्यया जन्म ने.सं. १०७१ पोहेलागाः षष्ठि कुन्हु अबु बुद्धरत्न शाक्य मां धन कुमारी शाक्यया कोखं ज्याःबहाः, येँय् जूगु खः । वय्‌कलं नेपाःया परम्परागत जडीबुडी छ्यलाः चाया (बोचा)या द्यः दयेकादिइ । नेपाःया महत्वपूर्ण द्यःपिनि १२ दँय् छक्वः कलेवर हिलीगु झ्वलय् द्यःपिं दयेकेगुया नापं माःकथं ल्ह्वनेगु व भिंकेगु यानावयाच्वना दीगु दु । वय्‌कःया पुर्खापिनि इलंनिसें न्ह्याका वयाच्वंगु द्यः दयेकेगु ज्याकथं सक्वया खड्गयोगिनी, फम्पिया बज्रयोगिनी, बिज्यासःया विद्याधरी (आकाश योगिनी), येँया भिंद्यःत्वाःया भिंद्यः व मेमेपिं द्यःया १२ दँय् कलेवर हिलीबलय् द्यः दयेकेगु यानादीगु दु । वय्‌कलं थीथी विहारया क्वाःपाःद्यः, आगंद्यः व मेमेपिं द्यःपिं नं दयेकेगु व माःकथं भिंकेगु ज्या यानादीगु दु ।

नेपाल सरकार, घरेलु तथा साना उद्योग कार्यालयया हस्तकला ईकाइ प्रमुख जुयाः ज्या यानादीम्ह भाजु बाबुकृष्ण शाक्यं धातु पाताय् कियाः द्यः दयेकेगु, शील्ड, मेडल आदि नं यक्वः हे दयेका दीगु दु । थुकिया नापं वय्‌कलं थीथी द्यःया स्केच व किपा नं च्वयादीगु दु । वय्‌कलं ‘मञ्जुश्री नक महाविहारया शाक्य निवाः खलः’ (ने.सं. ११२८) सफू च्वयाः पिथनादीगु दु । वय्‌कःयागु कलाकारिताया कदर यासें वय्‌कःयात जनपद सेवा पदक (२०२३), श्री ५ विरेन्द्र शुभ राज्याभिषेक पदक (२०३१), विरेन्द्र ऐश्वर्य सेवा पदक (२०५८) व दीर्घ सेवा पदकपाखें सम्मान याःगु दु ।

बा धर्मदत्त आचार्य व मां शिवकुमारी आचार्यया कोखं वि.सं. १९९४ चैत कृष्ण १३ कुन्हु येँया सिनामुगः त्वालय् इतिहासकार बाबुराम आचार्यया जन्म जूगु खः । ज्योतिषशास्त्र व इतिहास च्वज्या यानादीम्ह भाजु आचार्यं उगु इलय् खरदार पदय् च्वनाः ज्या यानादीम्ह खः । साहित्य, इतिहास, समालोचना थीथी विधाय् च्वसा न्ह्याकादीम्ह वय्‌कःया न्हापांगु च्वसु सुन्दरी पत्रिकाय् पिदंगु मालिनीया विलाप खः । वि.सं. २००८ य् जुजु त्रिभुवन पाखें इतिहास शिरोमणि पदं छाय्प्यूम्ह इतिहासकार आचार्यं खस नेपाली भासं च्वयादीगु नेवाः, नेवाः भाय् व संस्कृति सफू साहित्यकार स्वयम्भुलाल श्रेष्ठं नेवाः भासं भाय्‌हिलाः पिथनादीगु खः । नेवाः जातिया उत्पति सम्वन्धी जः ह्वलीगु आपालं तथ्यत दुथ्याकातःगु थ्व ताहाकःगु लेख नेवाः अनुसन्धाताय्‌गु नितिं अतिकं मूवंगु लिधंसाज्वलं सिद्ध जूगु दु । वय्‌कः वि.सं २०२९ भदौ २२ गते मदुगु खः ।

भाषिक अभियन्ता भाजु बालकृष्ण प्रजापतिया जन्म ने.सं. १०७७ गुँलाथ्व४ स येँय् जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां कृष्णमाया प्रजापति व बाःया नां रामबहादुर प्रजापति खः । नेपालभाषा व नेपालभाषा साहित्यया गतिविधि जुइगु मू केन्द्रविन्दु जुयाच्वंगु केलत्वालय् ब्वलंम्ह वय्‌कः मचां निसें हे नेपालभाषा व नेपालभाषा साहित्यया थीथी गतिविधिया ज्याय् संलग्न जुयादिल । वय्‌कः ‘लय्ताः दबुलिइ’ आवद्ध जुयाः महाकवि सिद्धिदास महाजुया सछिदँया ज्याझ्वलं निसें भाषिक व साहित्यिक गतिविधि सक्रिय जुयादीम्ह अभियन्ता खः ।

पंचायती व्यवस्थां थःगु मांभाय् नेपालभाषायात च्वयेब्वनेगुलिइ बन्देज यानातःगु हुनिं भाजु बालकृष्ण प्रजापतिया नुगलय् अब्यक्त विद्रोह ब्वलनाः वय्‌कः भाषिक अभियन्ता जुयादिल । नेपालभाषाया भाषिक, साहित्यिक व सांगठनिक प्रवद्र्धन व उत्थानया ज्याय् वय्‌कः सदां हे अग्रपंक्तिइ दनादी । वय्‌कः भाषिक व जातिय अधिकारया अभियान व आन्दोलनय् नं वय्‌कः सकृय जुयाः उलि हे न्ह्यचिलाच्वना दीगु दु ।

भाजु बालकृष्ण प्रजापति केलत्वाःया नांजाःगु सफूधुकू ‘प्रदीप्त पुस्तकाल’ व ‘केलटोल श्री नाट्येश्वर सतः गुथि’ व्यवस्थापन समितिया नायः, महाकवि सिद्धिदास महाजु सिरपाः ग्वसाः खलःया कजि, नेपाल बुद्धिचाल संघया केन्द्रिय उपाध्यक्ष, मछिन्द्र क्लबया संस्थापक दुजः जुयादी । वय्‌कः देगः म्हिचा सफू व नेपाल लिपि गुथिया दुजः लिसें नेपालभाषा मंकाः खलः, येँया मूदुजः नं जुयादी ।

स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु बालकृष्ण हलुवाई नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म बि.सं.१९९५ श्रावणय् भोजपुर टक्सार बजारय् जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां न्हुछँमाया व बौया नां अनन्तबहादुर हलुवाई खः । वय्‌कः धरानया सक्रिय नेवाः न्ह्यलुवाः खः । वय्‌कलं झीगु समाज धरानया ७ दँ तक नायः जुयाः ज्या यानादिल । म्ये हालेगुलिइ विशेष अभिरुचि तयादीम्ह वय्‌कः विकलांगतय् सेवाय् नं उलि हे सक्रिय जुयादी । पत्रपत्रिकाय् थीथी च्वसू च्वयावैच्वनादीम्ह वय्‌कलं खस नेपाली खँग्वःया आधारय् नेवाः खँग्वः थुइकेगु खँग्वः धुकू नेपाली नेवाः शब्दाबली सफू तयार यानाः पिथनादीगु दु । थ्व वय्‌कलं बिशेष यानाः स्वनिगलं पिनेच्वंपिं नेवाःतय्‌त नेवाः भाय् स्यनेगु तातुना दयेकादीगु खँग्वः धुकू खः ।