प्राचीन संस्कृत साहित्यय् काव्ययात साहित्यया पर्याय कथं कायेगु याःसां थौं कवितात्मकता, लयात्मकता, संश्लिष्तताया गुण दुगु रचना विशेषयात जक काव्य कथं कायेगु याइ । थ्वहे कथं नेपालभाषाया आधुनिककालया काव्ययात संरचनागत रुपं कविता, महाकाव्य, खण्डकाव्य, गजल, मुक्तक, हाइकु व सनेट यानाः न्हय्‌ब्वय् ब्वथलाः अध्ययन यायेछिं ।

नेपालभाषा साहित्यय् आधुनिककालया शुरुवात गबलेनिसें जुल धयागु खँय् छगू मत खनेमदु । गुलिस्यां नेपालभाषाय् थासा आखःया परम्परा न्ह्यासांनिसें आधुनिककाल शुरु जूगु नालेगु याःगु दुसां गुलिस्यां २००७ सालया प्रजातन्त्र लिपा निसें नालेगु याःगु दु । मल्लकालिन साहित्य स्वयाः पाःगु सिद्धिदासकालिन साहित्ययात माध्यमिककालया साहित्य धकाः नाले धुसेंलि आधुनिककालया साहित्य धायेबलय् सिद्धिदासकालिन साहित्य स्वयाः अवश्य नं पाःगु जुइमाल । २००७ सालया राजनैतिक परिवर्तनं नेपाली जनतायात अभिव्यक्तिया स्वतन्त्रता जक बिउगु मखुसे विश्वया साहित्यिक गतिविधिनाप प्रत्यक्षरुपं परिचित जुइगु मौका नं बिल । थ्वहे कथं नेपालभाषाया साहित्यय् नं विधागत, विषयत तथा प्रवृतिगतरुपं नं सिद्धिदासकालिन साहित्य स्वयाः २००७ साल लिपाया साहित्यय् स्पष्ट रुपं हिउपाः खनेदत । तर थ्व हिउपाः २००७ न्ह्यः हे प्रारम्भ जुइधुंकूगु खः । भारतय् वःगु भाषिक साहित्यक जागरणं थनया युवातय्‌त नं भाषिक साहित्यिक चेतना थनाब्यूगु, दरवार हाइस्कूलया स्थापनां अंग्रेजी शिक्षाया नापं अंग्रेजी साहित्य नाप परिचित जुइकेब्यूगु, अंग्रेजी ब्वनेमफुपिंसं नं हिन्दी, बंगाली भाषाया सफू पत्रपत्रिका खुयाःखुयाः सुलाःसुलाः ब्वनेगु जूगुलिं पश्चिमी साहित्यय् पिदंगु न्हून्हूगु प्रयोग प्रवृतिया प्रभाव थनच्वंपिं स्रष्टापिंत नं लाइगु स्वभाविक हे जुल । थ्व हे कथं चित्तधर हृदयं ने.सं १०५३य् पद्य निकुञ्ज, हृदय कुसुम थें ज्याःगु पद्यसंग्रह कलकतां पिकायेधुंकूगु, ने.सं १०६१ अर्थात् नेपालभाषाया कविपिंत जेलय् तःगु इलंनिसें सिद्धिचरण श्रेष्ठ, हरिकृष्ण श्रेष्ठ, केदारमान व्यथित, धर्मरत्न यमि थेंज्याःपिं नेपाली भाषं जक च्वयाच्वंपिं च्वमिपिसं नं नेपालभाषां च्वसा न्ह्याकेगु याःगु खः ।थथेहे कवि वैकुण्ठप्रसाद लाकौलया वसन्तवाणी, सन्ध्या थेंज्याःगु पश्चिमी शैलीया स्वच्छन्दवादी कविता तत्कालिन बुद्धधर्म व नेपालभाषा (ने.सं १०४७) पत्रिकाय् पिदंगु व थ्व स्वच्छन्दवादी धारायात तत्कालीन जेलय् लाःपिं कविपिंसं प्रवाहया रुपय् ब्वलंकल । चित्तधर ‘हृदय’, फत्तेबहादुरपिंसं पश्चिमी शैलीया आधुनिक बाखं नेपालभाषाय् नं दुतहयेगु छगू अभियान कथं न्ह्याकूगु फलत तत्कालीन धर्मदूत (ने.सं १०६४ बछला ९,१—२) पत्रिकाय् मोतिलक्ष्मी उपासिकाया लँ न्हू बाखं पिदन । लिपा चित्तधर हृदयया खुपु बाखंचा (ने.सं१०६७) बाखं संग्रह हे पिहांवल । नाटकय् नं चित्तधर हृदयया ह्वनागा (ने.सं१०६८) सफुलिइ शाक्यानी थेंज्याःगु आधुनिक छधाः प्याखं पिदन । लिपा सत्यमोहन जोशीया गौत्तम बुद्ध (ने.सं १०७०) छधाः प्याखं संग्रह हे पिहांवल ।

थथे ने.सं १०६० या दशक न्ह्यासांनिसें प्रवृतिगत रुपं नं काव्यय् ‘स्वच्छन्दवादी धारा’, बाखनय् ‘न्हू चीहाः बाखं’ (यःमभचल क्जयचत कतयचथ), नाटकय् ‘आधुनिक नाटक’या प्रयोग खनेदत । अथेहे न्हापा खनेमदुगु न्हून्हूगु साहित्यिक विधा गथे— महाकाव्य (चित्तधरया सुगत सौरभ, ने.सं. १०६९), निबन्ध (रत्नध्वजया तत्कालिन नेपाल पत्रिकाय् पिदंगु च्वयेगु छाय् ने.सं १०६५), समालोचना (धर्मोदय पत्रिकाय् धर्मोदयया कहानीत, ने.सं. १०६९) नांगु समालोचनाया च्वसु, आधुनिक नाटक (सुदर्शन श्रामणेरया अम्वपाली, ने.सं १०७५ पूधाः प्याखं) व उपन्यास (धुस्वां साय्मिया मिसा, ने.सं. १०७४), आदि ने.सं १०६१ पश्चात् नेपालभाषा साहित्यय् दुथ्यन । थुकथं नेपालभाषा साहित्यं ने.सं १०६० या दशक लिपा सीदयेक छगू न्हूगु मोड ज्वन । न्हून्हूगु साहित्यिक विधा पिदन । न्हापा खनेमदुगु आधुनिक कविता, आधुनिक बाखं, आधुनिक नाटक, निबन्ध, समालोचना आदि खनेदुगु जक मखु आपालं न्हून्हूपिं च्वमिपिं— धुस्वां साय्मि, ईश्वरानन्द श्रेष्ठाचार्य, शुदर्शन श्रामणेर, पूर्णवहादुर वैद्य, आनन्द जोशी, कमलप्रकाश मल्ल, माणिकलाल श्रेष्ठ, दुर्गालाल श्रेष्ठ प्रकाशकुमारी प्रधान, नारायणदेवी श्रेष्ठ आदि थेंज्याःपिं च्वमिपिं पिदन । थथेहे नेपालभाषा साहित्यय्— न्हून्हूपिं च्वमिपिं, न्हून्हूगु सफू, न्हून्हूगु साहित्यिक विधाया जक मखु न्हून्हूगु पत्रत्रिका गथे — धर्मोदय, नेपाल, पासा, झी, थौंकन्हे आदि । अथेहे न्हून्हूगु साहित्यिक संस्था गथे च्वसापासा, नेपालभाषा परिषद, साहित्य मन्दिर, विराट साहित्य सम्मेलन गुथि आदि, न्हून्हूगु भाषिक साहित्यिक गतिविधि– रेडियो नेपालं नेपालभाषां समाचार प्रसारण, हनुमानध्वाखाय् स्वन्हुयंकंया साहित्य सम्मेलन, श्रेष्ठ सिरपाःया स्थापना आदि थेंज्याःगु गतिविधि नं न्ह्यात । थ्वहे कथं ने.सं. १०६१ निसें नेपालभाषा साहित्यय् आधुनिककाल आरम्भ जूगु माने यानातःगु खः । थां थ्व आधुनिककालया साहित्ययात कालक्रम कथं नं खुगू कालय् — संक्रमणकाल, जेलकाल, पूर्व प्रजातन्त्रकाल, प्रजातन्त्रकाल, पञ्चायतकाल, बहुदल व्यवस्था लिपा यानाः अध्ययन याये छिंसा विधागतरुपं — काव्य, बाखं, निबन्ध, नाटक, समालोचना, उपन्यास कथं ब्वथलाः अध्ययन यायेगु परम्परा दु ।

नेपालभाषाया उपन्यासया विकास संस्कृत साहित्यपाखें जूगु मखसे विदेशी भाषाया उपन्यास ब्वनाः उकिं प्रभावित जुयाः थःगु भाषाय् नं उपन्यास दयेके धइगु भावनां जन्म जूगु खः । नेपालभाषाया दकलय् न्हापांगु उपन्यास धूस्वां साय्मिया मिसा (ने.सं.१०७४) खः । अभावपूर्तिया ल्याखं साय्मिजुं मिसा उपन्यास च्वयादीगु खःसा न्हापांगु उपन्यास विधा न्ह्याकूगुलिं थ्वयात श्रेष्ठ सिरपाः लःल्हाःगु खः । मिसा उपन्यास ल्यू केशवलाल श्रेष्ठया मां (ने.सं.१०७५), धूस्वां साय्मिया हे मतिना (ने.सं.१०७७), पासा (ने.सं.१०७८), गंकी (ने.सं.१०७८) पिदन । गंकीनिसें नेपालभाषाया उपन्यास साहित्यय् मनोविश्लेषणात्मक प्रवृत्ति दुहांवल । धर्मरत्न यमिया सामाजिक उपन्यास लिथु (ने.सं.१०७८), ऐतिहासिक उपन्यास भृकुटी (ने.सं.१०८०) व आङ्ल्हामो (ने.सं.१०९६) पिदन । ईश्वरानन्द श्रेष्ठाचार्यं न्हाय्कं (१०८३) पितबियाः मनोवैज्ञानिक उपन्यासय् छतँ तनाबिल । वय्‌कलं उपन्यासय् यौन समस्यायात ब्वयाः मनूया नुगःया खँया जक चित्रण मखसे मनया स्वंगू तगिमय्‌तक च्वंगु भावना वालाः ब्वयादिल । नेपालभाषाया उपन्यास विधाय् धूस्वां साय्मि लिपा न्हूगु आयाम तनेगु ज्या गिरिजाप्रसाद जोशीं यानादिल । धकिं (ने.सं.१०९०), छि स्याना हत्या (ने.सं.१०९६), सिलुस्वां (ने.सं.१०९८) आदि उपन्यासं नेपालभाषाया उपन्यासयात न्हूगु आयाम बिल । प्रचलित उपन्यासया धारणा, स्वरूप व संरचनाया विरोधय् छगू मेगु विद्रोहया जग तयेत स्वःम्ह उपन्यासकार गिरिजाप्रसाद जोशी खः । नेपालभाषाय् प्रगतिशील धाः व ग्रामीण जनतायात जुयाच्वंगु शोषण न्ह्यब्वयाः रामशेखर नकःमिं नसंफाःगु चा च्वयाः उपन्यास विधाय् छतँ तनादिल । थ्वयां लिपा केवलप्रसाद कायस्थया हिं प्याःगु सः (ने.सं.१०९०), मल्ल के. सुन्दरया नसना (१ने.सं.१०३) उपन्यासं प्रगतिशील उपन्यासया विधायात अझ चकंकाबिल । नेपालभाषाया उपन्यास विधाय् मतिना व समाज सुधारयात विषयवस्तु दय्काः कतांमरि (ने.सं.१०९८), ज्वाला (ने.सं.१०९८), यांमिखा (ने.सं.११०३) आदि उपन्यास च्वयाः आदर्श प्रेमया चित्रण यानाः मथुरा साय्मि दं झाल । थ्व परम्परायात रत्नबहादुर साय्मि, अरूण साय्मि, मदनगोपाल प्रधानपिंसं अझ न्ह्यज्याकादिल । अथेहे समसायिक जीवनया घाट प्रतिघाटया नापं आँचलिकतां जाःगु छगू दर्जनं मयाक उपन्यास च्वयाः उपन्यास ल्याः च्वन्ह्याकेगु ज्याय् नजरराम महर्जनं तिबः बियादिल । शशिकला मानन्धरं शैली उपन्यास च्वयाः नेपालभाषाया उपन्यासय् मय्‌जुपिनिगु उपस्थितिया नं आभास जुइकेबिल । शशीकला धुनेवं खनेदुम्ह मेम्ह मय्‌जु उपन्यासकार खः अर्पणा प्रधान । चिनियालाल वज्राचार्यया बुंबाली जगदीश चित्रकारया नचुयावंपिं मनूत उपन्यासं न्हून्हूगु विषय दुथ्याकेगु यातसा केदार सितुया स्वम्हम्ह मनू (ने.सं.१११२) उपन्यासं नेपालभाषाय् नं उत्तरआधुनिकवादया पलाः चिं महसुस जुइकेबिल । मथुराकृष्ण साय्मिं उपन्यास लेखनया लिपायागु चरणय् वनाः माकुगु विष, ब्लूडल लघु उपन्यास च्वयाः लघु उपन्यासया विकासय् जक मखु खालु, राप थेंज्याःगु यौनमूलक उपन्यास च्वयाः यौन नं थौंया उपन्यासया छगू विषय जुइफु धकाः क्यनाबिल । नेपालभाषाया न्हापांगु जासुसी उपन्यास यःम्ह सत्रु ज्वनाझाःम्ह राज साय्मिं थ्वयां लिपा ग्यानापुगु छेँ आदि बागू दर्जनं मयाक जासुस उपन्यासया नापं मेमेगु सामाजिक उपन्यास च्वयाः निरन्तरता बियादिल । जनयुद्धया बाखंनापं बौद्ध दर्शन व माक्र्सवादी दर्शन कःघानातःगु व लँपु थ्व पलाः, राजनीतिक विसंगति ब्वयातःगु द पोष्टर, प्रवासय् थःगु म्हसीका मालाच्वंपिनि डाइस्पोरिन समस्या उलातःगु सेप्टेम्बर १७, ऐतिहासिक रोमान्स शंखधर आदि उपन्यासं विषयगत विविधता नापं नेपालभाषाया उपन्यासया स्तर च्वन्ह्यानावःगुया अनुभूति मल्ल के. सुन्दरं याकेबिल । रीता प्रधानं नवाइम्ह छुँ थेंज्याःगु बाल उपन्यास च्वयाः उपन्यासय् नं किपा तयेगु परिपाटिया नी यानाबिल । लिपांगु इलय् अर्थात ने.सं. ११४० स अख्यानकार मथुराकृष्ण साय्मिया आह्वानय् झिंनिम्ह उपन्यासकार मय्‌जुपिं झिंनिगू हे उपन्यास ज्वनाः नेपालभाषाया उपन्यास ख्यलय् दुहांवयेगु ऐतिहासिक घटना नं जुल । थ्वय्‌कः मय्‌जु उपन्यासकारपिं मध्ये रीना तुलाधरं जिगु लः नांगु उपन्यास च्वयाः तेश्रोलिङ्गीतय्‌गु विषययात नं नेपालभाषाया उपन्यासय् न्हापां दुथ्याकेबिलसा मय्‌जु श्रीलक्ष्मी श्रेष्ठजुं कोरोनाया किचलय् च्वयाः नेपालभाषा उपन्यासय् नं अभिघाट उपन्यासया सुत्रपात यानादिल । अथेहे ख्वबि व लाय्‌लामा उपन्यासया च्वमि अर्चना शाक्यं नेपालभाषाया उपन्यास ख्यलय् स्वनिगलं पिने नं मय्‌जु उपन्यासकारपिनिगु उपस्थिति बोध जुइके बिल ।

आधुनिककलय् दकलय् अप्वः च्वमि व सफू पिदंगु काव्यिक विधा कविता खः । आधुनिककालय् वयाः नेपालभाषाय् न्हापांगु व्यक्तिगत कविताया सफू केदारमान व्यथितयागु प्रतीक्षा (ने.सं १०६६), ख्वबिं प्याःगु म्ये (ने.सं १०६७), चित्तधरया हृदय कथा (ने.सं १०६७), अन्तरध्वनी (ने.सं १०८९ ) पिदन । थुपिं कविता पद्य लसय् च्वयातःगु खः। गद्य लसय् न्हापां कविता च्वयेगु ज्या चित्तरञ्जन नेपाली (प्रतिक्रिया, ने.सं १०७८), तीर्थराज तुलाधर आदिपिंसं यानादीगु खःसा थ्वयात छगू प्रवाहया रुपय् न्ह्याकेगु ज्या आधुनिक कविपिंसं यानादिल । कविताया ख्यलय् आधुनिककालय् वयाः प्रवृत्तिगत रुपं सीदयेक निगू धारयापिं कविपिं खनेदत व खः — स्वच्छन्दबादी प्रवाह व आधुनिक कविता प्रवाह । थुकियात समयगत रुपं न्ह्यच्वःगु आधुनिककालया काव्य व लिच्वःगु आधुनिककालया काव्य कथं नं कायेगु याः ।

बौ शिवप्रसाद कायष्ठ व मां कंकलादेवी कायष्ठया क्वखं ने.सं. १०७० स ख्वपया खौमा त्वालय् उपन्यास च्वमि भाजु केवलप्रसाद कायष्ठया जन्म जूगु खः । प्रगतिशील बिचाः कःघानाः नेपालभाषा साहित्य थपू यायेत तःदँ न्ह्यवनिसें थःत फ्यानाझाःम्ह केवलप्रसाद कायष्ठ थःगु साहित्यिक सिर्जना मार्फत् समाजय् ब्वलना वयाच्वंगु अन्याः, अत्याः व शोषण न्ह्यब्वयाः थुकियात न्हकांछ्वयेमफुतले संघर्ष दिकेमजिउ, न्ह्याकांतुं च्वनेमाः धयागु सन्देश बियादीम्ह च्वमि खः । थज्याःगु हे सन्देशं भय्‌बिउगु वय्‌कःया उपन्यास खः हिं प्याःगु सः (ने.सं. १०९७) । वय्‌कलं थ्व उपन्यास च्वयादीगु निदँ लिपा ने.सं. १०९९ स तिनि वय्‌कःयात श्रेष्ठ सिरपालं छाय्‌पिउगु खः ।

बौ पुष्परत्न शाक्य व मां रत्नकुमारी शाक्यया कोखं ने.सं. १०८४ कछलागाः ४ येँया ओमबहालय् साहित्यकार भाजु केशरत्न शाक्यया जन्म जूगु खः । वय्‌कःया कुनां चेतना जूगुलिं केशरत्न शाक्य चेतना नं धायेगु याः । थ्वय्‌कः स्यस्यलाःगु खँत्वाः खँभाय् छ्यलाः समाजय् ब्वलनाच्वंगु विसंगति व विकृतियात न्हिलाः व ध्याचू नकाः च्वखँ व बाखं च्वइम्ह छम्ह सशक्तम्ह च्वमि खः । थथेहे न्हिलाः व ध्याचुलिं भय्‌बिउगु वय्‌कःया न्हापांगु च्वखँ स्वदेशी तरकारी नौलो कोसेली, नेपालभाषा विशेषांक ने.सं. ११०६ स पिदंगु खःसा सफूया रुपय् ल्वापा (ने.सं. १११९) नांगु हास्यव्यंग निबन्ध संग्रह पिदंगु दु । साहित्यकार भाजु केशरत्न शाक्य गथु पुचःया दुजः खःसा थ्वय्‌कलं ने.सं. १११० य् विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनय् निबन्ध ब्वनाः सिरपाः नं त्याकादीगु दु ।

भाजु केशरमान ताम्रकार येँय् मरुत्वालय् बौ भिक्षुरत्न ताम्राकार व मां हेरादेवी ताम्राकारया कोखं ने.सं.१०७७ कछला थ्व ५ कुन्हु जन्म जूगु खः । वय्‌कलं छधाःप्याखं व बाखं च्वयादी । वय्‌कःया ने.सं.१०९३ य् सितु पत्रिकाया ल्याः ५१ य् थपाय्‌सकं बांला कि धयागु बाखं दकलय् न्हापां पिदंगु खः । वय्‌कलं मदिक्क नेपाः व अन्तराष्ट्रिय् पत्रपत्रिकाय् थीथी च्वसु च्वयाः वैच्वनादीगु दु । वय्‌कःया पिदने धुंकूगु बाखं सफू थथे दु – मिफुति (ने.सं.१०९७), लागाय् जि (ने.सं.११००), जि विश्वासय् म्वाय् (ने.सं.११०३) ।

भाजु केशरमानजुया बाखनय् झीसं थौंया मभिं मनिंया विरोध, झीगु बांलाःगु परम्पराय् गौरव अले जनताय् आस्था व कन्हय्‌या उज्ज्वल भविष्य प्रतिया आस्था झीसं खंकेफु । त्रि.वि.वि. कीर्तिपूर क्याम्पसया लुखां पिदनीगु गं दँ पौ ल्याः २, जः ल्याः १० या सम्पादक, लिसें तिमिला खलः, बालाजु येँया संस्थापक व न्हापांम्ह नायः भाजु केशरमान ताम्राकर थौंकन्हय् अमेरिकाया सिकागोय् च्वनादी । वय्‌कःया हे कुतलं सिकागो नेवाः नांगु दँ पौ अमेरिकां दँय्‌दसं पिदनाच्वंगु दु । वय्‌कः उगु दँ पौया प्रधान सम्पादक खः । लिसें नेवाः अमेरिकन दबू, सिकागो अमेरिकाया सल्लाहकार नं खः ।

केशरलाल श्रेष्ठया जन्म १०४७ य् अबु जगतलाल श्रेष्ठ व मां बालकुमारी श्रेष्ठया कोखं येँया केलत्वालय् जूगु खः। वय्‌कःया अबु उगु इलय् नांजाःम्ह शिक्षक खः, गुम्ह माष्टर जगतसुन्दर मल्लया शिष्य खः । अशोकपाल नामं थःगु साहित्यिक यात्रा न्ह्याकादीम्ह केशरलाल श्रेष्ठं लिपा थःगु नां केशरलाल जक च्वयेगु यानादिल ।

केशरलालं प्रारम्भिक औपचारिक शिक्षा गुगुं नं स्कूलं कायेमखंसा वय्‌कलं अंग्रेजी भाषा सयकेगुली आपालं मेहेनत यानादिल । ‘First Book, Royal English Reader – Part 1–6’ सफू ब्वनाः अंग्रेजी सयेकादीम्ह वय्‌कलं उगु इलय् पिदनीगु फुक्क धैथें देशी/विदेशी अंग्रेजी पत्रिका ब्वनेगु यानाः अंग्रेजी भाषाया ज्ञान नापं आपालं न्हून्हूगु विषयया ज्ञान हासिल यानादिल । स्वाध्ययनं आपालं ज्ञान मुंकादीम्ह केशरलालजुं १९४५–५० तक भारतं पिदनीगु नेपाली कंग्रेसया नेपाल टुडे व मेमेगु पत्रपत्रिकाय् अशोक पालया नामं लेख पिथनादिल । प्रजातन्त्र लिपा उगु पत्रिकाया अफिस नेपालय् वयेधुंकाः वय्‌कलं व पत्रिकाय् थःगु लेखरचना व थः अजिं कनातःगु लोकबाखं नं पिथनेगु यानादिल । केशरलाल श्रेष्ठया नेपालभाषां पिदंगु न्हापांगु रचना भुतुचा (नेपाल २:९, ने.सं १०७३) नांगु बाखं खः । खय्‌तला वय्‌कःया बाखंया नापं निबन्ध नं पिदंगु दु, तर वय्‌कःया प्रमुख योगदान नेपाःया पुलां बाखं मुनाः सफू पिकायेगुली जूगु दु । थ्वहे कथं थ्वय्‌कलं नेपाःया गां गामय् चाःहिलाः पुलांपुलांगु म्येँ, बाखं, क्वाः मुंकाः सफू पिथनेगु यानादिल । अले थथे मुंकागु नेपाःया लोकसाहित्ययात नेपालय् जक लिकुंका तयेगु मयासे विश्वय् हे न्यंकेगु तातुनाः थःगु फुक्क धैथें सफू अंग्रेजी भाषां हे पिथनादिल । अझ मेपिंसं च्वयातःगु बांबांलाःगु सफू तकं अंग्रेजी भाषं अनुवाद यानाः सफू पिथनेगु यानादिल । थुकथं थन अंग्रेजी भाय् सःपिं हे आपाः मदुनिबलय् नेपाःया लोकसाहित्ययात विश्वय् म्हसीकेबीगु निंतिं अंग्रेजी भाषां सफू पिथनेगु ज्या यानादीपिं नेपाःया न्हापांपिं लोकसाहित्यविद्पिं मध्ये केशरलाल श्रेष्ठजु नं छम्ह खः । वय्‌कःया अंग्रेजी भाषं पिदंगु नेपाःया लोकबाखं, उखान टुक्का तथा नेपाःया संस्कृति सम्बन्धी छुं सफू थुकथं दु –

– Lore and Legend of Nepal. – ई.सं 1961, थ्व सफूया खुगू संस्करणतक पिदंगु )

– The Seven Sisters and Other Nepalese Tales (ई.सं. 1967 थ्व सफूया स्वंगू संस्करणतक पिदंगु )

– Nepalese Customs and Manners (ई.स 1967 थ्व सफूया निगू संस्करणतक पिदंगु )

– Nepalese Fairy Tales. (ई.स 1978)

– Nepalese Book of Proverbs. (ई.स 1985)

– Nepalese Language, Folklore and Practices for Foreigners.  (ई.सं. 1987)

– Lore and Legend of the Yeti. (ई.सं. 1988)

-An Encounter with the Yeti and Other Stories.  (ई.सं 1990) आदि ।

थ्वय्‌कलं लोकसाहित्यया ख्यलय् बियादीगु योगदानया कदर स्वरुप बैकुण्ठप्रसाद लाकौल सिरपाः समितिपाखें लाकौल सिरपाः देछाःगु दुसा थीथी संस्था पाखें नं थीथी सम्मान देछाःगु दु ।

भाजु केशवलाल कर्माचार्य केल त्वाः येँय् ने.सं. १०४५ थिंलां बौ शेरलाल कर्माचार्य व मां बद्रीनानी कर्माचार्यया कोखं जन्म जुयादीगु खः । बौद्धिक व्यक्तित्व कथं नांजाःम्ह भाजु कर्माचार्यं नेपालभाषाया लिसेलिसें खस् नेपाली व अंग्रेजी भासं बाखं, कविता, मचासाहित्य च्वयेगु यानादी । धर्मादेय पत्रिकाय् ने.सं.११६८ इ नपाईस रुपैया तलब दुम्ह जज् नांया बाखं वय्‌कःया दकलय् न्हापां प्रकाशित जूगु बाखं खः ।

आकस्मिक घटनाया संयोजनं ब्वमिपिंत अजूचायेक मनोरंजन बिइगु कुतः यानादीम्ह भाजु केशवलाल कर्माचार्य नेपालभाषाया न्हापां न्हापांया आधुनिक बाखं च्वमिपिं मध्ये छम्ह खः । वय्‌कःया बाखंया कथावस्तु समकालिन बाखं च्वमितय्‌गु थें जटील व समस्यापूर्ण मजू । सरल व सहज जू । वय्‌कलं हास्य बाखं, दार्शनिक बाखं लिसें भावनात्मक, विचार प्रधान व प्रयोगवादी बाखंत नं च्वयादी ।

वय्‌कःया पिदंगु सफू खः – जि पिहां वनेत्यल व मेमेगु बाखं (ने.सं.१०७०), मचा सफू (ने.सं.१०८९), दर्पचूर्ण (ने.सं.१११८, अनुवाद) । भाजु केशवलाल कर्माचाययात सुप्रबल गोरखा दक्षिणबाहु (स्वंगूगु), विख्यात त्रिशक्तिपट्ट व दीर्घ सेवापट्टं बिभुषणं छाय्‌पि धुंकूगु दु । वय्‌कलं शुभराज्याभिषेक पदक २०३१ नं कयादीगु दु । थ्वय्‌कःया नामं थ्वय्‌कःया जहान मय्‌जु विष्णुमाया कर्माचार्यं ने.सं ११३२ य् दँय् छम्ह नेपालभाषाया उत्कृष्टम्ह बाखं च्वमियात पुरस्कार बीगु यानाः केशवलाल कर्माचार्य बाखं पुरस्कार नीस्वनादीगु दु ।

मय्‌जु केशावती ताम्राकारया जन्म मां चिनिदेवी कंसाकार व बौ चैत्यरत्न कंसाकारया कोखं वि.सं. २००८ सालय् केलत्वाःया भंसाछेँय् जूगु खः । नेपालभाषा व इतिहास विषयय् एम.ए यानादीम्ह थ्वय्‌कलं वि.सं. २०३५ सालं निसें पद्मकन्या कलेजय् नेपालभाषा ब्वंकादीगु जक मखु नेपालभाषा थकायेगु निंतिं मन क्वसाःम्ह वय्‌कलं पद्मकन्या क्याम्पसया लुखां पिदनीगु पलेस्वां पत्रिकाया सम्पादन तथा थ्व पत्रिकाय् नेपालभाषाया थीथी च्वसु च्वयाः पिथनादीगु दु । वय्‌कः नेपालभाषा मिसा खलःया संस्थापक सदस्य नं खः ।