नेपालभाषाया नांदंम्ह दबू प्याखंमि व च्वमिया मोहनकृष्ण डंगोलया जन्म ने.सं १०५० य् अबु देवकृष्ण डंगोल तथा मां बेखामाया डंगोलया कोखं येँया किलागः त्वालय् जूगु खः । भाषानिभाः प्रेमबहादुरयात गुरु मानेयानादीम्ह वय्‌कः लजगाः कथं छम्ह सिभिल इञ्जिनियर खःसां थःगु भाषा साहित्य, संस्कृतिप्रति अतिकं मनक्वसाःम्ह व्यक्तित्व खः । वय्‌कलं थःगु जीवनया ल्याय्‌म्ह ई दबू प्याखं च्वयेगु, हुइकेगु जक मखु थः हे कलाकर जुयाः दबू प्याखनय् म्हितेगु तकं यानादिल । थथे भाजु मोहनकृष्णं च्वयाः येँयाःबलय् दबुली हुयकादीगु प्याखं खः— मनू म्हसीके, आः जिल का, थम्हं म्हुयागु गाः, न्हूगु समाज, स्वैत छु यः आदि । थुपिं प्याखं मनोरञ्जनया ल्याखं जक मखसे सुधार उन्मुख सन्देश नं ल्वाकज्याःगुलिं तत्कालिन समाजय् आपालं लोकंह्वाःगु खः ।

वय्‌कःया प्याखं जक लोकंह्वाःगु मखसे प्याखंम्वःया रुपय् नं भाजु मोहनकृष्ण डंगोल तसकं नासलं लीम्ह कलाकार जूगुलिं तसकं लोकंह्वाःगु खः । तर थुपिं प्याखंया पाण्डुलिपि सुरक्षित यानातयेमफुगु कारणं थुपिं प्याखं सफूया रुपय् पिकायेमफुत ।

थम्हं हे प्याखं च्वयाः, थः हे म्हिताः क्यनाजूम्ह मोहनकृष्णं लिपा विधि हे विपरित जुसेंलि (ने.सं ११३१) उपन्यास पिकयादिलसा थः न्हूदँ समारोह समितिया नायः जुयाः पोखराय् भिंतुना रायालि वनागुया लुमन्ति कथं पोखरा मुना निसें भिंतुना तक (ने.सं ११३२) सफू पिथनादिल । अथेहे विधिया लः (ने.सं. ११३३) भृकुटी (नाटक, ने.सं ११३४), विकल्प (उपन्यास) सफू पिकयाः थःगु सिर्जनशील प्रतिभायात म्हसीके बियादिल । मोहनकृष्ण डंगोलया जीवनया थीथी आयाम मध्ये समाज सेवा, भाषा सेवाया आयाम नं खः ।

वय्‌कलं ज्यापु महागुथि नेपाःया संरक्षक, ज्यापु महागुथि येँ म.न.स.या नायः, नेवाः देय् दबूया न्वकु आदि जुयाः नं समाज तथा भाषासेवाया ज्या यानादिल । थुलि जक मखु थम्हं अति श्रद्धा यानाम्ह थः गुरु प्रेमबहादुर कसाःया लुमन्ति कथं गुरु व थःगु नां स्वानाः प्रेममोहन सिरपाःया नामं ने.सं ११३१ छगू सिरपाः स्वनादिल । थ्व सिरपाः नेपालभाषाय् उलि विकास जुइमफयाच्वंगु साहित्यिक विधा उपन्यास व नाटकयात थपु यायेगु तातुनाः दकलय् उत्कृष्ट नाटक व उपन्यासया सफूयात पालंपाः यानाः निदँय् छकः बीगु ५००००।— तका दांया सिरपाः खः । थथे गुरुया नां स्वानाः स्थापना जूगु थ्व सिरपाः नेपालभाषा सिरपाः इतिहासय् न्हापांगु सिरपाः खः । थ्व सिरपाःयात निरन्तरता बीगु निंतिं प्रेममोहन सिरपाः गुथिया नं स्थापना यानादीगु दु । थथे थःगु समाज व भाषासाहित्यया ज्या यायां मोहनकृष्ण डंगोलं वि.सं २०७३ असोज ३ गते थःगु नश्वर देह त्वःताझाल ।

ने.सं. १०९२ य् जन्म जूम्ह मोहनदेवी मां लक्ष्मीकुमारी व बा मोहन नारायण महर्जनया म्ह्याय् मय्‌जु खः । थ्वय्‌कलं विश्वन्तरया बाखं (ने.सं.११३६) थेंजाःगु प्राचीन नेपालभाषा व नेपाल लिपिं च्वयातःगु बौद्ध जातक ग्रन्थयात सम्पादन यानाः सकस्यां ब्वनेफइकथं देवनागरी लिपिं पिथनादीगु दु । थ्वय्‌कः छम्ह सामाजिक यथार्थवादी बाखं च्वइम्ह बाखंच्वमि नं खः । थ्वय्‌कलं सत्यहिरा अनुसन्धान सिरपाः (ने.सं.११३६) त्याकादीधुंकूगु दु ।

भाजु मोहनबहादुर कायस्थ बहुमुखी प्रतिभां जाःम्ह च्वमि खः । वय्‌कःया मां दयालक्ष्मी कायस्थ व बाः वीलबहादुर कायस्थ खः । वय्‌कःया जन्म ई.सं.१९४४ अप्रिल १५ य् बन्दीपुर, तनहुँइ जूगु खः । सम्भवतः वय्‌कः बन्दीपुया न्हापांम्ह नेपालभाषाया च्वमि खः । पेशां वय्‌कः इन्जिनियर खः । वय्‌कलं नेपालभाषा, अंग्रेजी व खस् नेपाली भाषां साहित्यया थीथी विधाय् यक्व हे सफू च्वयादीगु दु । वय्‌कलं बाखं, कविता, हाइकु, मुक्तक, गजल, चोका, तांका, नियात्रा, उपन्यास, म्येँ आदि च्वयादीगु दु । वय्‌कलं च्वयादीगु नेपालभाषाया कृतित थुकथं दु– ताय्‌मरु बाखं (बि.सं.२०६९), स्वनिगलं पिने बन्दीपुर (बि.सं.२०७१), नेवाः भाय् ख्वोप निसें बन्दीपुर तक (बि.सं. २०७४) । भाजु मोहनबहादुर कायस्थं थःगु मौलिक च्वसाया नापनापं समाजय् नांजाःपिं विशिष्ट व्यक्तित्वतय्‌गु योगदान सम्बन्धी खोज अनुसन्धान सम्पादनपाखे नं सक्रिय जुयादी । वय्‌कलं खस् नेपाली भाषाया महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा सम्बन्धी थीथी च्वसूत मुना यशस्वी देवकोटा व शताब्दी पुरुष सत्यमोहन जोशी सम्बन्धी थीथी च्वसुत मुना सत्यमोहन जोशी : व्यक्ति एक अभिव्यक्ति अनेक नांया ग्रन्थ संकलन व सम्पादन यानाः पिकदीगु दु ।

भाजु मोहनबहादुर कायस्थं नेपालभाषां च्वयादीगु च्वसु बन्दीपुर व थ्वया जःखः च्वनाच्वंपिं नेवाःतय्‌सं ल्हाइगु नेवाः भासं च्वयादी । गुकिं यानाः अन जीवन्त जुयाच्वंगु नेपालभाषाया स्वरुप व उच्चारण अले थीथी मौलिक खँग्वःतलिसें झी नं परिचित जुइगु मौका चूलाःगु दु । वय्‌कः गण्डकी सामाजिक गुथि, बन्दीपुर सामाजिक गुथि, हेरिटेज सोसाइटी, अन्तराष्ट्रिय नेपाली साहित्य संघ, रोटरी आदि संघ संस्थालिसे आवद्ध जुयादी ।

मोहनमान साँगामी हेटौंडाया छम्ह भाषासेवी खः । मोहनमान साँगामीया जन्म वि.सं. २०१५ असार महिनाय् ख्वपय् जूगु खः । लिपा वय्‌कः हिटौंडाय् च्वनेगु यानादिल । वय्‌कः ‘हेटौंडा वाःपौ’ या कार्यकारी सम्पादक लिसें नेवाः सांस्कृतिक पुचःया वरिष्ठ सल्लाहकार नं खः । हेटौंडाय् ‘सायाः’ पिकायेगु, ‘यःमरि पुन्हि’ न्यायेकेगु, ‘ययाःपुन्हि’ हनेगु आदि सांस्कृतिक ज्याय् वय्‌कः सक्रिय जुया च्वनादीगु दु ।

बाखं च्वमि मोहिनी चित्रकार मां रोहिणी व बा गोविन्द चित्रकारया कोखं ने.सं. १०७८ य् जन्म जूम्ह खः । थ्वय्‌कःया वालं चिनातःगु खुसिबाः (ने.सं.११३४) बाखं सफू पिदंगु दु । झीगु सामाजय् मिसापिंत जुइगु विभेद, पुरुष अधिनायकवादया विरोधया सः थ्वयेकाः मिसा सशक्तीकरण, मिसा अधिकारया निंतिं सचेतना थनेगु कुतः थ्वय्‌कःया बाखनय् खनेदु ।

भाजु यज्ञमान शाक्यया जन्म अबु ज्योति शाक्य व मां माया शाक्यया कोखं यलया हःखा त्वालय् जूगु खः । थौंकन्हय् थ्वय्‌कः अमेरिकाय् च्वनेगु यानादी । नृत्य विधाय् संगीत प्रवीण डिग्री हासिल यानादीम्ह थ्वय्‌कलं अमरिकाय् हुलाप्याखं स्यनामी व बज्रयान गुरुजु जुयाः ज्या यानादिल । विदेशय् च्वनाः नं नेवाः संस्कृतिया प्रचारप्रसारय् न्ह्यथनेबहःगु योगदान बियादीम्ह छम्ह नेवाः काय्‌मचा खः थ्वय्‌कः ।

भाजु यज्ञमान शाक्य नेवाः अर्गनाइजेसन अफ अमेरिकाया पुलांम्ह नायः (सन् २०२०—२०२३), नेवाः पासा पुचः अमेरिकाया आजिवन सदस्य नापं संस्कृति विभागया संरक्षक, हलिं नेवाः दबूया संस्कृति विभागया संरक्षक, अमेरिका नेपाल परम्परागत बौद्ध धर्म संघया न्वकु (सन् २०२२—२०२४), गुरु बज्राचार्य संघ अमेरिकाया संस्थापक सदस्य (सन् २०२०), नेपाल अध्ययन संस्कृति संघय् बुद्धधर्म संघया संयोजक जुयाः बुद्धधर्म व नेवाः संस्कृति प्रचारप्रसार व संरक्षणय् ज्या यानाच्वनादीगु दु । अथेहे थ्वय्‌कलं थीथी संस्थाय् आवद्ध जुयाः जक मखुं नेपालभाषां नेवाः संस्कृति व तजिलजि सम्बन्धी लेखत अमरिकां पिदनीगु नेवाः अर्गनाइजेसन अफ अमेरीकाया ख्वाःपौ लसकुस व मेमेगु पत्रिकाय् पिकयादीगु दुसा लसकुस पत्रिकाया सम्पादनया अभिभारा नं (सन् २०१८—२०२३ तक) क्वबुयादीगु दु । अथेहे थ्वय्‌कःया सक्रियताय् नेवाः अर्गनाइजेसन अफ अमेरिकापाखें भाषा, कला व संस्कृति सम्बन्धि थीथी इलय् थीथी गोष्ठी संचालन यानावयाच्वनादीगु दु । थुपिं ज्या बाहेक यलया हःखात्वालं दँय्‌दसं पिदनीगु बुद्ध व बुद्धधर्मया सफू धम्मसाकक्षया प्रकाशनया नितिं नं माःगु आर्थिक ग्वहालि यानाच्वनादीगु दु ।

भाजु यज्ञमान शाक्यया थज्याःगु ज्याया कदर स्वरुप वयकःयात थीथी संस्थां थीथी कथं सम्मान देछाःगु दु । गथे — सन् १९८६ य् मोर्डन ब्रेक डान्स कम्पिटिशनय् न्हाप सिरपाः, सन् १९९५ य् कत्थक प्याखनय् गोल्ड मेडल, युवा, खेलकूद तथा संस्कृति मन्त्रालयपाखें शुभराज्याभिषेक रजत जयन्ती पदक, सन् २००० य् भरतनाट्यमय् उत्कृष्ट प्रस्तुतिया निंतिं गोल्ड मेडल, अमेरिकास्थित नेपाली राजदूतावास पाखें समाजसेवाया निंतिं सम्मान, नेवाः अर्गनाइजेशन अफ अमेरिकां सम्मान, अमेरिकास्थित नेपाली राजदूतावासपाखें संस्कृति राजदूतया सम्मान, सन् २०२२ य् बाल्टिमोर काउन्टि अवार्ड ।

भाजु यज्ञमानपति बज्राचार्यया जन्म ने.सं. १०६० इ येँय् जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां अष्टमाया बज्राचार्य व बाःया नां भोजमानपति बज्राचार्य खः । वय्‌कलं नेपालभाषा व खस् नेपाली भाषं बाखं व निबन्ध च्वयेगु यानादी । वय्‌कःया दकलय् न्हापां थथे हे जूसा नांयागु बाखं ने.सं.१०७९ य् धर्मोदय पत्रिकाय् पिदंगु खः । बौद्धविद्वान भाजु बज्राचार्यया प्रकाशित कृति थुकथं दु– चतुविंशति पीठ, दशपारमिता, विश्लेषण (ज्ञानोदय तन्त्र), बत्तिसाक्षर मन्त्रोद्धार, अभिमन्त्र, सर्वेचत्थार भावना, प्रज्ञोपाय, त्रि समाधि, गोकुदहन, षट्बिषय, भावार्थ (ज्ञानोदय तन्त्र), कुश पूजा, त्रिसमाधि विधि, नेपाःया प्राचीन बज्राचार्य लीलावज्र, विश्वमारुढ एकलवीरा, वज्रयान परम्पराय् योगिनीया भूमिका, योगाम्वर समाधी आदि। भाजु बज्राचार्यं शुभराज्याभिषेक पदक २०३१ कयादीगु दु । अथहे वय्‌कलं प्रवल गोरखा दक्षिणबाहु (प्यंगूगु), विख्यात त्रिशक्तिपट्ट (प्यंगूगु) विभूषण नं कयादीधुंकूगु दु।

नेपालभाषाया नांजाःम्ह बाखंच्वमि भाजु यज्ञरत्न धाख्वाःया जन्म ने.सं १०६३ इ कृष्ण जन्माष्टमीकुन्हु अबु दानरत्न धाख्वाः व मां बुद्धिमाया धाख्वाःया कोखं यलया क्वाःलखु त्वालय् जूगु खः । सरल व शिष्ट स्वभावयाम्ह यज्ञरत्न धाख्वाः छम्ह उद्योगपतिया काय्‌मचा जुयाः नं थःगु भाषा साहित्य प्रति नं उलि हे मन क्वसाःम्ह मातृभाषा अनुरागी खः । थःगु स्कूल जीवन निसें साहित्यपाखे च्वसा न्ह्याकादीम्ह यज्ञरत्न धाख्वाःनं थीथी अन्तर हाइस्कूल साहित्य सम्मेलन, अन्तर पुस्तकालय साहित्य सम्मेलन आदिइ बाखं न्ह्यब्वयाः तःगु सिरपाः त्याकादीगु दु ।

मूल रुपं बाखं विधाय् च्वसा न्ह्याकादीम्ह भाजु धाख्वाःया न्हापां पिदंगु बाखं खसिया मू खःसा सारी (ने.सं. १०९५) न्हापां प्रकाशित जूगु बाखं संग्रह खः । थः जःखः च्वंगु, थम्हं न्हिं न्हिं खनागु घटना व अनुभूतियात बाखंया रुप बियाः पात्रतय्‌गु मनस्थितिया शूक्ष्म चित्रण यानाः बाखनय् लाहियापिं पात्रत थनेफुम्ह भाजु यज्ञरत्न धाख्वाः नेपालभाषा आख्यान ख्यःया छगः थीगु नगु खः । सारी बाखं संग्रह पिकयाः छझाः झासुलनादीम्ह भाजु यज्ञरत्नं न्हूगु छेँ बाखं सफूया प्रकाशनं निसें बाखं ख्यलय् मदिक्क च्वसा न्ह्याकादिल । थौं वय्‌कःया झिंखुगुलिं मल्याक बाखं संग्रह पिदने धुंकूगु दु । थुकथं भाजु यज्ञरत्न धाख्वाः नेपालभाषाय् दकलय् अप्वः बाखं सफू पिकयादीम्ह बाखंमि जुयादीगु दु । थ्वय्‌कलं नेपालभाषा एकेडेमिया लुखां दँय् छगू धयाथें बाखं सफू पिकयाच्वनादीगु दु । थथे थ्वय्‌कःया पिदंगु बाखं सफू खः— सारी (ने.सं. १०९५), न्हूछेँ (ने.सं.११२३), व उँइ मखु (ने.सं.११२६), च्वसापासा (ने.सं.११२८), त्यामजीगु सः (ने.सं.११२८), जंगलं थ्वःगु आन्दोलनया लिच्वः (ने.सं.११३१.), देवालयया फ्वगिंत (ने.सं. ११३३.) श्रीलंकाया न्या (ने.सं. ११३४.), बक्मफुसे (ने.सं.११३६), तुतां (ने.सं. ११३६.), ‘The Psychotic’ (११३७) हारां मैंचा (ने.सं.११३७.), स्तानबुलया सडक बञ्जाः (ने.सं ११३८) त्जभ ऋयधबचम (ने.सं.११३८), हिराया मू (ने.सं ११३९) चं अजि (ने.सं.११४०) आदि । थ्वय्‌कःया च्वसापासा नेपालीं तथा एकथअजयतष्अ बाखं अंग्रजी भाषं भाजु माधवलाल कर्माचार्यं अनुवाद यानादीगु दुसा भाजु तेजरत्न कंसाकारं वय्‌कःया थीथी बाखं मुनाः त्जभ ऋयधबचमया नामं अंग्रेजी भाषं अनुवाद यानादीगु दु ।

भाजु धाख्वाःजुं थःम्हेस्यां जक बाखं च्वयाः नेपालभाषा साहित्य तःमि यानादीम्ह मखु मेपिंत नं नेपालभाषा साहित्य, संगीत व विज्ञानया ख्यलय् न्ह्यज्याकेत हःपाः बी कथं दान्यहिरा सिरपाः स्वनाः निगू दशक न्ह्यवंनिसें निरन्तररुपं सिरपाः लःल्हाना झायाच्वनादीम्ह छम्ह दाता नं खः । थुलि जक मखु थ्व सिरपाः गबलें मदीमा धकाः नेपालभाषा एकेडेमिया नामय् वय्‌कलं स्यल्लाक्क छगू अक्षय कोश हे स्वनाबियादीगु दु । अथेहे थ्वय्‌कः थौंकन्हय् नेपालभाषा एकेडेमि थेंज्याःगु प्राज्ञिक संस्थाया चान्सलरया जिम्मेवारी क्वबुयाच्वनादीगु दु । नेपालभाषा एकेडेमिइ बाहेक थ्वय्‌कः नेपाल हस्तकला महासंघ, नेपाल बौद्ध परिषद यल, अक्षयश्वर महाविहार, शाक्य बज्राचार्य संघ आदिया सल्लाहकार, न्हू प्रेष्टिज लय्‌पौ व सामुदायिक स्वास्थ्य सेवा केन्द्र यलया अध्यक्ष जुयाः नं ज्या यानाच्वनादीगु दु । भाजु यज्ञरत्न धाख्वाया योगदानया कदर स्वरुप वय्‌कःयात नेपालभाषा परिषदं भाषाथुवाः पाखें सम्मानित याःगु दुसा हलिं नेवाः दबू, नेवाः पत्रकार राष्ट्रिय दबू, लोट्स रिसर्च सेन्टर, थौंकन्हे मासिक पत्रिका आदिपाखें थीथी हनापौया नापं सुभाय् पौ देछाःगु दु ।

नेवाः अभियन्ता भाजु यादवलाल कायस्थया जन्म ने.सं.११०० य् जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां विमला कायस्थ व बाःया नां शिवलाल कायस्थ खः । वय्‌कःया थाय्‌बाय् क्वाःद्वँ थँहिति खः । न्हापा नेपाली सेनाय् ज्या यानादीम्ह वय्‌कः थौंकन्हे सम्पदा संरक्षण महाअभियानय् आवद्ध जुयाः ज्या याना वैच्वनादीगु दु । भाजु यादवलाल कायस्थ स्वनिगःया ल्वहँ हिति आदि सम्पदाया संरक्षण व मर्मत सम्भारया ज्याय् न्ह्यलुवाः जुयाः ज्या यानाः वैच्वनादीगु दु । भाजु कायस्थ सम्पदा प्रेमी अभियन्ता खः । स्वनिगःया पहिचानयात ल्यंका तयेगु अभियानय् वय्‌कःया सक्रियता व योगदान न्ह्यथनेबहः जू ।

स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये मय्‌जु योगमाया श्रेष्ठ नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म वि.सं.२००९ साल असार ९ गते जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां पूर्णकुमारी व बाःया नां भुजेन्द्रप्रसाद खः । वय्‌कःया थाय्‌बाय् बाग्लुङ नगरपालिका, वडा नं. ३, किनारा टोल खः । वय्‌कः नेपालभाषा मिसा खलः बागलुङया न्हापायाम्ह नायः खः ।