भाजु स्वयम्भुधर तुलाधरया जन्म ने.सं १०६५ तछलाथ्व सप्तमी कुन्हु मां जोगलानी तुलाधर व अबु हिरण्यधरया कोखं ङेत तुंछेँया धर कुलय् जूगु खः । एस.एल.सी.या परीक्षाय् बोर्ड १० जुइत ताःलाःम्ह प्रतिभाशाली विद्यार्थी भाजु स्वयम्भुधर तुलाधरं मस्को विश्वविद्यालयं आरकिटेक्चर इञ्जियरिङ विषयय् स्नातकोत्तर डिग्री हासिल यानादीगु दु । थःगु स्कूल जीवनं निसें थःगु मां भाय्, थुकिया साहित्य संस्कृति व परम्पराप्रति नुगः क्वसाःम्ह भाजु स्वयम्भुधरं थःगु विद्यार्थी जीवनय् अन्तर हाइस्कुल, अन्तर कलेजय् जुइगु थीथी ज्याझ्वःया व्यवस्थापन यायेगु व थीथी धेंधेंबल्लाः कासाय् ब्वति कायेगु ज्या निरन्तर रुपं यानावयादीगु जुल । थज्याःगु हे लगाव वय्‌कःयाके थौंतकं ल्यनाच्वंगु जुल ।

लजगाःया क्रमय् वय्‌कःया अतिकं महत्वपूर्ण ज्या धयागु नेपाल सरकार व जर्मन प्रोजेक्टया ग्वसालय् ख्वपया दत्तात्रय देगःया जिर्णोद्धारया ज्या सहभागिता खः । थनं निसें वय्‌कःया नेवाः कला, बौद्धधर्म, नखः चखः, नेवाः म्येँ संगीत आदिप्रतिया अनुसन्धानमूलक क्रियाकलाप सीदयेक न्ह्यात । थज्याःगु विषय सम्बन्धी अनुसन्धानमूलक च्वसु अंग्रेजीया नापं नेपालभाषं थीथी राष्ट्रिय अन्तर्राष्ट्रिय जर्नलय् नं पिदन । थथे पिदंगु छुं च्वसु खः —

– Ancient City of Kaplivastu Revisited, Triratna, Heritage, Governance and Equity, Agam Prakashan, Delhi. 2003

– Dhando Chaitya & Chârumati, The Daughter of Ashoka The Great, Krisnayan: A Peep into the Past, Dr K.D. Banerjee Commemorative Volume, Sanctum Books, India. 2004

– Marker Stone and Two Limestone Concrete Pieces of Maya Devi Temple in Lumbini- Recent Research in Archaeology, History and Culture- Festschrift to Prof. K.V. Raman, Agam Prakashan, Delhi. 2010

– Worship of Hariti Ajima in Kathmandu- An Ethnographic Account, Pura-Jagat, Indian Archeology History and Culture, Bharatiya Kala Prakashan Delhi 2012 etc.

अथेहे थौंकन्हे नं वय्‌कलं अन्तराष्ट्रिय ख्यलय् दर्ता जूगु ‘The Newarland’ नांगु लय्‌पतिइ नियमित रुपं थीथी विषयय् अनुसन्धानमूलक च्वसु च्वयाः नेपालभाषा साहित्य व नेवाः संस्कृतिया प्रवद्र्धनया ज्याय् निरन्तरता बियाच्वनादीगु दु ।

च्वयेगु जक मखु थःगु शीपयात छ्यलेकथं आशा सफूकुथिया छेँया नक्सा नं वय्‌कलं दयेकादीगु खः । वय्‌कलं दयेकादीगु आर्किटेक्चर डिजाइनकथं नेवाः शैलीं आशा सफूकुथिया छेँ निर्माण जूगु दु ।अथे हे नेवाः सम्पदा संस्कृति राष्ट्रिय अन्तराष्ट्रिय ख्यलय् प्रचार प्रसार व प्रवद्र्धन यायेगु झ्वलय् भाजु स्वयम्भुधर तुलाधरं हलिं नेवाः दबूया दांभरिं जुया सन् २०११—२०१५ प्यदँतक व उपाध्यक्ष जुयाः सन् २०१५—२०१७ निदँ तक ज्या यानादीगु दु । थुपिं ज्या बाहेक नं वय्‌कलं प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्षरुपं थीथी संस्था गथे— मिसा साहित्यकार मुना, कविताया लाय्‌कू, नेपालभाषा टाइम्स पत्रिका आदियात नं थम्हं फुगुचाःगु ग्वाहालि याना वयाच्वनादीगु दु ।

भाषा जवाः स्वयम्भुलाल श्रेष्ठया जन्म मां लक्ष्मीमाया श्रेष्ठ व अबु ईश्वरीलाल श्रेष्ठया कोखं यलया तापाहिटीइ ने.सं १०५१ य् जूगु खः । थःगु मांभाय्‌यात माया जक मखु अति गौरव तायेकादीम्ह स्वयम्भुलाल श्रेष्ठ आधुनिक नेपालभाषाया छगः थां खः । नेपालभाषा व नेपाली भाषां नितां भाषं च्वसा न्ह्याकादीम्ह स्वयम्भुलाल श्रेष्ठया नेपालभाषाय् न्हापां पिदंगु च्वसु तत्कालिन धर्मोदय (१६ः ने.सं १०६९) पत्रिकाय् पिदंगु श्रम व उद्योग नांगु निबन्ध खः । नेपालभाषां कविता, बाखं, छधाःप्याखं, अनुवाद तथा अनुसन्धानमूल निबन्ध च्वयादीम्ह थ्वय्‌कःया पिदंगु सफू खः— झीजि (ने.सं. १०८८), मांभाय् (ने.सं. १०९१), क्वाःघासा (ने.सं ११०३), स्वयम्भुलाल श्रेष्ठया ल्यया च्वखँ (ने.सं. ११०६) खः ।

अथेहे थ्वय्‌कलं इतिहासकार बाबुराम आर्चायं च्वयादीगु नेवाः, नेवाःभाय् व संस्कृति (अनुवाद, ने.सं ११०३) नांगु चर्चित च्वसुयात नेपालभाषां अनुवाद याना नं पिकयादीगु दु । थथे नेपालभाषा साहित्यया विविध ख्यलय् च्वसा न्ह्याकादीसां स्वयम्भुलाल श्रेष्ठयात अनुसन्धानमूल निबन्ध च्वइम्ह च्वमि कथं म्हसीकेगु याः । थुकिया दसि वयकःया झीजि निबन्ध संग्रहय् दुथ्याःगु निबन्धत खः । वय्‌कःया निबन्ध विशेष यानाः नेवा जाति, नेपालभाषा व नेवाः संस्कृति सम्बन्धी जूगु दु । अथेहे स्वयम्भुलाल श्रेष्ठं बाल साहित्य विकास यायेगु मनंतुनाः मचा नांगु लय्‌पौया नं सम्पादन यानादीगु दु ।

स्वयम्भुलाल श्रेष्ठ नेपालभाषाया निंतिं तन मन तथा धन बियाः सेवा यानादीम्ह छम्ह मातृभाषा अनुरागी खः । तत्कालिन धर्मोदय पत्रिकाय् पिदंगु भाजु रत्नध्वज जोशीयागु भाषाया सिनाज्या नांगु च्वसुं प्रभावित जुयाः स्वयम्भुलाल श्रेष्ठं छछाः नया छछाः थयाःसां थः म्वातले सिरपाः म्वाका तयेगु दृढ प्रतिज्ञा याना थःगु जन्मन्हि ने.सं १०७३ थिंलाथ्व पारु कुन्हु श्रेष्ठ सिरपाः स्वनादिल । नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् न्हून्हूपिं च्वमिपिंत हःपाः बियाः न्हून्हूगु सफू पिथनाः नेपालभाषा साहित्य धुकू तःधंकेगु हे थ्व सिरपाःया तातुना खः ।

थ्व नेपालभाषाय् जक मखु नेपालय् हे व्यक्तिगत स्तरं नीस्वंगु दकलय् न्हापांगु दकलय् तःजिगु सिरपाः खः । प्रतिष्ठाया दृष्टिकोणं तसकं हे च्वन्ह्याःगु थ्व सिरपाः नीस्वंसांनिसें नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् प्रतिस्पर्धाया वातावरण खनेदत । न्हून्हूपिं च्वमित थुकिया हःपालं पिलूवल । श्रेष्ठ सिरपाःया नापं

थ्वय्‌कलं श्रेष्ठ प्रकाशन धकाः स्वनाः थःगु नापं तःम्ह नेपालभाषाया च्वमिपिनिगु सफू पिकयादीगु दु । स्वयम्भुलाल श्रेष्ठं श्रेष्ठ सिरपाः व श्रेष्ठ प्रकाशन जक स्वनादीगु मखुसे च्वसापासाया अध्यक्ष जुयाः च्वसापासाया थीथी ज्या न्ह्याकेत नं आर्थिक ग्वाहालि यानादीगु दु ।अथेहे थ्वय्‌कः छम्ह समाजसेवी नं खः ।थ्वय्‌कः नेपाल रेडक्रस सोसाइटी झापाया अध्यक्ष जुयाः समाजसेवाया ख्यलय् नं आपालं ज्या यानादीगु दु । थुकथं थ्वय्‌कःया योगदानयात कदर यानाः च्वसापासां भाषाजवाः (ने.सं १०८३), लौकौल पुरस्कार समितिं लाकौल सिरपाः लःल्हाःगु दु । थथे थःगु मांभाय् नापं समाजया सेवा यायां ने.सं ११०७ पोहेला पुन्हि कुन्हु थ्वय्‌कलं थःगु नश्वर देह तोतादिल ।

भाजु हरि श्रेष्ठया जन्म अबु आशानारायण श्रेष्ठ व मां पद्मकुमारीया कोखं ने.सं १०४३ य् येँया भोंसिक्व त्वालय् जूगु खः । थ्वय्‌कःया मेगु नां हरिनारायण श्रेष्ठ खः । नेपाली भाषा नापं नेपालभाषाय् नं च्वसा न्ह्याकादीम्ह हरि श्रेष्ठया नेपालभाषाय् न्हापांगु सफू ध्रुब गो ?  (ने.सं १०६७) नांगु खण्डकाव्य खः । नेपालभाषा साहित्यया ख्यलय् कविता, खण्डकाव्य, रुपक च्वयाः थःत छम्ह स्रष्टा कथं म्हसीकादीम्ह हरि श्रेष्ठ रेडियो नेपालय् नेपालभाषां समाचार न्यंकेगु तसांनिसें समाचार न्यंकाः वयाच्वंम्ह छम्ह बुलन्द सःदुम्ह नेपालभाषाया समाचार वाचक नं खः ।

थ्वय्‌कःया नेपालभाषाय् —ध्रुव गो ? (ने.सं १०६७), शान्ति (रुपक, ने.सं १०७७), थःथः (कविता, ने.सं ११२०), हरि श्रेष्ठ मन्त हँ (कविता, ने.सं ११२०) पिदंगु दु । थ्वय्‌कःया रेडियो नेपालं प्रसारण जुइगु रुपक तसकं लोकंह्वाःगु खः । अथे हे हरि श्रेष्ठया सम्पादनय् संगीत पञ्चमी सफू पिदंगु दुसा वय्‌कःया हे संकलन, अनुवाद व सम्पादनय् वि.सं २०३१ सालय् तत्कालीन राजकीया प्रज्ञा—प्रतिष्ठान पाखें नेवारी लोकगीत नांगु सफूया प्रकाशन जूगु दु ।

नेवारी लोकगीत सफू सरकारी तवरं नेपालभाषाया म्ये न्हापां नेपाली भाषं अनुवाद जूगु सफू खः । थ्व नेवारी लोकगीत सफुलिइ भजन, सामाजिक म्ये, हासि, ख्यालि, बालगीत यानाः २६० पु नेपालभाषाया म्ये दुथ्यानाच्वंगु दु। हरि श्रेष्ठं थःगु इलय् भाषानिभाः प्रेमबहादुरं स्थापना याःगु नासः खलःया सचिव जुयाः नं ज्या यानादीगु दु ।

भाजु हरि स्यस्यः नेपालभाषा ख्यलय् पुलांम्ह अभियन्ता खः । नेपालभाषाया उत्थानया निंतिं सांस्कृतिक जागरण हयेया निंतिं वय्‌कःया यक्व योगदान दु । भाजु हरि स्यस्यःया जन्म बि.सं २००९ य् राम नवमि कुन्हु जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां कमल कुमारी कर्माचार्य व बाःया नां मानप्रसाद श्रेष्ठ खः । वय्‌कलं च्वयादीगु न्हापांगु कविता पल्पसा पत्रिकाय् ने.सं.१०९२ य् पिदंगु खः । वय्‌कलं च्वयादीगु ख्यालः व नाटक नं थीथी पत्रपत्रिकाय् प्रकाशित जूगु दु । मूलतः हरि स्यस्यः भाषिक अभियन्ता खः । येँ नेतपाच्वःय् नीस्वनातःगु श्वेत परिवार नांयागु संस्था पाखें वय्‌कलं पंचायतकालय् त्वालय् संगीत सम्मेलन यायेगु, नाटक मंचन यायेगु ज्या न्ह्याकादिल । येँयागु मेमेगु त्वालय् नं संगीत सम्मेलन यायेत ग्वाकेत ग्वाहालि यायेगु ज्या यानादिल । संगीत सम्मेलनया छगू लहर हे थनादिल ।भाजु हरि स्यस्यःजुं हनुमानध्वाखाय् ख्यालः न्ह्यब्वया काठमाडौं जिल्ला पंचायतपाखें न्हयसः सिरपाः कयादीगु दु । अथेहे साहित्य सम्मेलन व ख्यालः न्ह्यब्वयाः नं सिरपाः कयादीगु दु ।

कवि हरिकृष्ण श्रेष्ठया जन्म ने.सं १०३९ दिल्लागा ११ य् येँया झोछेँ त्वालय् मां तुलसीकुमारी व बौ नन्दकृष्ण श्रेष्ठया कोखं जूगु खः । वि.सं १९९७ अर्थात् नेसं १०६१ सालया राजनैतिक काण्डय् जेलय् लाःपिं व्यक्तित्वपिं मध्ये थ्वय्‌कः नं छम्ह खः । छम्ह साहुया काय्‌मचा जुयाः नं तत्कालिन राणा शासनया विरुद्धय् टंकप्रसाद आचार्यया नेतृत्वय् स्थापना जूगु नेपाल प्रजा परिषद्या (ने.सं १०५७) दुजः जुयाः पर्चा इनाजूगु द्वपनय् थ्वय्‌कःयात नं ज्वनाः मेमेपिं राजनैतिक बन्दीत नापं कालकोठरीइ कुनाबिल । अन जेलय् कवि सिद्धिचरण श्रेष्ठ व महाकवि चित्तधर हृदयपिनिगु प्रोत्साहन व प्रशिक्षणं थ्वय्‌कलं नं कालकोठरीया कष्टमय जीवनं मुक्त जुइत कविता च्वयादिल ।

जेल वने न्ह्यः गबलें कविता मच्वःम्ह खःसां वय्‌कःया अन्तरव्यक्तित्वय् सुलाच्वंगु कविव्यक्तित्वयात जेलया नैराश्यपूर्ण जीवन व पासापिनिगु प्रोत्साहन व प्रशिक्षणं कविता च्वकेबिल । थथे जेलय् च्वःगु कविता मुनाः जेलं पिहांवयेधुंकाः ख्वबि (ने.सं १०७०) नांगु कविता संग्रह पिकयादिल । थ्व सफू तत्कालिन नेपाल प्रकाशनि समितिं पास जुइकाः पिकाःगु सफू खः ।

राजनैतिक कारणं हरिकृष्ण श्रेष्ठ जेलय् लाःम्ह वय्‌कःया थ्व कविता संग्रहय् विप्लव मनस्थितिया चित्रण दयेमाःगु खःसां वय्‌कःया कविताय् कोमल मनस्थितिया हे अप्वः प्रदर्शन जुयाच्वंगु दु । थः स्वजनपिं नाप बायाः जेलय् छगू अनिश्चित जीवन हनाच्वंम्ह छम्ह युवा कविया मनय् लुइगु ख्वबि झसुकाः नैराश्य, पीडाबोध थेंज्याःगु मानसिक स्थितिया मनोवैज्ञानिक चित्रण हे थ्व संग्रहया मूल विषय जूगु दु ।

मां शिवकेशरी व बौ रामबहादुर भोमिया काय् जुयाः याछेँत्वाः ख्वपय् ने.सं.१०७४ पोहेलाय् हरिगोविन्द भोमिया जन्म जूगु खः । थ्वय्‌कः कापःया बनेज्या व योग प्रशिक्षककथं सक्रियम्ह खया नं साहित्य पाखे नं उलि हे मन क्वसाःम्ह व्यक्ति खः । थ्वय्‌कः नेपालभाषा व खस नेपालीभाषाय् च्वसा न्ह्याकादीम्ह च्वमि खःसा थ्वय्‌कःया च्वसा मूलतया चिबाखं व चिनाखँ च्वज्याय् न्ह्याःगु खनेदु । भोमिजुया ईया किचलय् (चिबाखं मुना ११४१) नांगु सफू पिदंगु दु ।

भाजु हरिशंकर रंजितकार लगं दलाछि त्वालय् ने.सं.१०६३ यंलाथ्व ११ कुन्हु मां रत्नमाया रंजितकार व बाः हरिकृष्ण रंजितकारया क्वखं जन्म जूगु खः । वय्‌कः छम्ह ग्यसुलाःम्ह बाखंच्वमि खः । ने.सं.१०८५ इ सितु पत्रिकाय् वय्‌कःया न्हापांगु बाखं सुवाः प्रकाशित जूगु खः । वय्‌कःया पिदंगु बाखं सफूया धलः थुकथं दु – कँगाः (ने.सं.१०८९), कँचा (ने.सं.१०९१), कँमा (ने.सं.१११७), हरिशंकर रंजितकारया बाखं (ने.सं.१०३१) । अथेहे वय्‌कलं ध्याचु मुना नं च्वयादीगु दु । व खः — हँय् ख्येँ ध्वंमा (ने.सं.१११८) । मनूया न्ह्याथेंजाःगु यथार्थ व्यवहारयात नं अयथार्थं बः बिया हे च्वनी । थ्व हे क्यनेगु हरिशंकर रंजितया बाखंया बिशेषता खः, सीप खः, दक्षता खः । मनूया नुगलय् ब्वलनीगु प्रेम, घृणा, क्रोध, मोह आदि थेंज्याःगु शास्वत भावना व उमंगयात मू बिषय यानाः वय्‌कलं बाखं च्वयादी । प्लटय् स्वयां पात्र चित्रणय् उप्वः बः बियातःगु वय्‌कःया बाखनं नेपालभाषाय् मनोवैज्ञानिक बाखंया विकासय् तिबः बिउगु दु ।

हर्षरत्न वज्राचार्य हेटौंडाया छम्ह भाषासेवी खः । वय्‌कलं हेटौंडाय् नेवाःतय्‌गु भाषिक संस्था नेपालभाषा खलःया छेँ दनेगु लागिं जग्गा दान यानादीगु खः । वय्‌कलं हे दान यानादीगु जग्गाय् आः नेपालभाषा खलःया छेँ धस्वानाच्वंगु दु ।

अबु हर्षमुनि वज्राचार्य व मां पुनथकु वज्राचार्यया कोखं ने.सं १०१० य् यलया नःत्वालय् भाजु हर्षराज बज्राचार्यया जन्म जूगु खः । वय्‌कःया मेगु नां हर्षराज आजु खः । बुद्धधर्मय् आस्था दुम्ह वय्‌कलं दकलय् न्हापां ने.सं. १०७९ य् नित्याचार पुस्तकम च्वयादीगु खः । आपाः यानाः बुद्धधर्मनाप स्वापू दुगु सफू च्वयादीम्ह भाजु हर्षराजया कुलचार गृहस्थी ने.सं. १०८०य्, संक्षिप्त महायान दर्पण ने.सं. १०८६ य् व बाल शिक्षा वर्णमाला ने.सं. १०८६ नं च्वयाः पिथनादीगु दु । वैद्य व ज्योतिषि ज्या यानाः थःगु जीवन हनादीम्ह भाजु हर्षमान वज्राचार्य ने.सं. १०९० य् दिवंगत जूगु खः ।

स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु हर्षराज शाक्य नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म वि.सं.१९३३ बैशाख कृष्णपक्षय् भोजपुर जिल्ला खिकामाछा बजारय् जूगु खः । वय्‌कः पेशां ज्योतिष खःसां भोजपुर टक्सारया न्हापांम्ह साहित्यकार खः । वय्‌कलं बि.सं.१९७८ पौष ९ गते खिकामाछा बजार आगलागीको सवाइ च्वयादिल । वय्‌कः चित्रकार नं खः । भोजपुरया नेवाःतय् विकाशया निंतिं वय्‌कः सदां न्ह्यचिलादीम्ह व्यक्ति खः । वय्‌कः बि.सं.२००० कृष्णपक्ष द्वादशी कुन्हु दिवंगत जुयादिल ।