बा सप्तरत्न स्थापित व मां ज्ञानलक्ष्मी स्थापितया क्वखं ने.सं. १०९३ चिल्लागा तृतिया, येँया ध्वकात्वालय् साहित्यकार भाजु अनिल स्थापितजुया जन्म जूगु खः । वय्कलं नेपालभाषा (एम.ए.) व वाणिज्यशास्त्रय् स्नातकोत्तर (एमबिए) ब्वने ज्या क्वचायेकादीगु दु ।
वय्कलं ‘आस्था नेपाःमि’ या साहित्यिक नामं नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् थःगु च्वसा समसामयिक च्वसुपाखे न्ह्याका च्वनादीगु दु । ने.सं. ११०७ दँय् अन्तर माध्यमिक विद्यालय साहित्य सम्मेलनय् सिरपाः त्याकेत ताःलाःगु मां व मांप्रति यायेमाःगु कर्तव्य शिर्षकया निबन्ध च्वयाः वय्कलं नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् पलाः छिनादिल । साहित्य सम्मेलनय् थीथी सिरपाः त्याकेत ताःलाःम्ह भाजु स्थापितं इलय्ब्यलय् इनाप वाःपौ, विश्वभूमि, सन्ध्या टाइम्स, न्हूगु विश्वभूमि व मेमेगु पत्रपत्रिकाय् तःपुमछि समसामयिक च्वसु पिथनादीगु दु । वय्कलं नेपाल लिपि बाःछिपौ, लाय्लामा लय्पौ, स्थापित दँपौया सम्पादन यानादीगु दु । अथेहे नेपाल लिपि व रञ्जना लिपि वर्णमालाया सहसम्पादन नं यानादीगु दु ।
वय्कलं ने.सं. १११४ निसें स्वनिगःया थीथी थासय्, धरान, भोजपुर, बिर्तामोड व भारतया सिक्किम थ्यंक नं नेपालभाषा, नेपाल लिपि व रञ्जना लिपि स्यनेकने यानादीगु दु । वय्कः नेपाल लिपि गुथिया नायः (नेसं.११४२–११४४), लुमन्ति दबूया नायः (नेसं.११४१–११४३), नेपालभाषा एकेडेमिया प्राज्ञ जुयादीगु दु । नेपालभाषा साहित्य व नेपाललिपि थपू यायेगुलिइ थःत फ्यानाः लिपि, भाषा व साहित्य ख्यलय् छम्ह दुग्यंम्ह भाषिक अभियन्ता कथं न्ह्यचिलाच्वनादीगु दु ।
वय्कःयात नेपालभाषा केन्द्रीय विभाग, त्रि.वि.पाखे्ं पियुष पदक (११४३) व श्रेष्ठ पदक (११४३), बिराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन गुथिं बिराट सुरत्न सिरपाः (११४३), उदाय समाजं योगवीरसिं कसाः नेपालभाषा सिरपाः (११४४), मोतिलानि सिरपा (११४४), केन्द्रीय मानन्धर संघपाखें सत्यतारा हना (११४४) सहित आपालं सिरपाः व सम्मानपाखें छाय्पीधुंकूगु दु ।
पत्रकार अनुप शाक्यया जन्म अबु आशारत्न शाक्य व मां दिलशोभा शाक्यया कोखं वि.सं. २०४२ मंसिर २ गते यलया झतापोलय् जूगु खः । मैत्री एफएमपाखें पत्रकारिता ख्यलय् पलाः न्ह्याकादीम्ह वय्कः नेपाल वन रेडियाय् नं ज्या यानादीगु दु । थौंकन्हय् नेपालमण्डल टेलिभिजनय् थीथी ज्याझ्वः न्ह्याका वयाच्वनादीम्ह वय्कलं नेपालभाषाया स्वपु म्येया म्यूजिक भिडियोलय् नं म्हितादीगु दु ।
यल महानगरपालिका १६ वडा कलाकार समितिया सचिव, नेवाः पत्रकार राष्ट्रिय दबू यल कचाया दुजः जुयादीम्ह वय्कलं मोति पत्रकारिता सिरपाः, लहना न्यू जेनिथ पत्रकारिता सिरपाः त्याकादी धुंकूगु दु ।
भाजु अनुपसिं सुवाल बाः अनिलसिं सुवाल व मां अञ्जाम सिं सुवालया कोखं ई.सं १०६९ मार्च १२ कुन्हु येँय् जन्म जुयादीगु खः । भाजु अनुपसिं सुवाल बाखं, चिनाखँ, च्वखँ, प्याखं आदि विविध विधाय् ल्हाः न्ह्याःम्ह च्वमि खः । अथेहे वय्कः छम्ह सक्षमम्ह प्याखं निर्देशक नं खः । वय्कःया पिदंगु कृति थुकथं दु– यःम्हेसिया नामय् (गजल), कथहं (उपन्यास), नेवाःभासं रेडियो प्रसारण (खोज, सन्२०२०) । वय्कलं थम्हं हे च्वयाः निर्देशन यानाः मंचन यानादीगु प्याखं खः– क्वसल्वहँ व झी नं द्यः जुइनु ।
भाजु अनुपसिं सुवालजु ह्याउँनिभाः संस्थाया संरक्षक, सगं पुचःया महासचिव लिसें ज्यापु महागुथिया न्हापायाम्ह महासचिव व ग्वय्स्वां पुचःया न्हापायाम्ह नायः नं खः ।
सैद्धान्तिक अर्थ कथं अनुवाद धायेबलय् छगू भाषाया लेखोट वा धापूयात मेगु भाषाय् गथे खः अथे हे ल्ह्ययेगु अथवा सारवस्तु रुपान्तर यायेगु धैगु थुइकी । नेपाली वृहत् शब्दकोशं नं अनुवादयात थुली हे परिभाषा दुने सीमित यानातःगु दु । नेपाः छगू बहुजाति व बहुभाषी देय् खः । २०११ जनगणना कथं नेपालभाषाय् १२५ जाति १२३ भाषा दु । थ्वहे कथं नेपालय् अनुवादया परम्परा न्हापांनिसें दुगु खनेदु । मानदेवया चाँगुनारायणया अभिलेख, प्रताप मल्लया रानीपुखूया अभिलेख, हनुमानध्वाखाया अभिलेख आदि छगू हे विषययात तःगू भासं कियातःगु थुकिया दसी खः ।
मां मथुरादेवी व बा रामभक्त प्रधानाङ्गया कोखं ने.सं १०६७ स येँया किलागः त्वालय् मय्जु अपर्णा प्रधानया जन्म जूगु खः । अपर्णा प्रधान नेपालभाषाया मिसा च्वमिपिं मध्यय् दकलय् अप्वः अर्थात् २८ गू स्वयाः अप्वः विविध विधाया सफू च्वयादीम्ह स्रष्टा खः ।
ताः ईतक त्रि.वि.विया प्रशासनिक सेवाय् आवद्ध जुयादीम्ह मय्जु अपर्णां सेवां र्निवृत जुसां निसें सफू च्वयाः नेपालभाषाया सेवाय् थःत फ्यानादीगु खः । नेपालभाषा गद्यसाहित्यया फुक्क विधाय् धैथें च्वसा न्ह्याकादीम्ह अपर्णाया थौंतकया दुने बाखं, उपन्यास, निबन्ध, समालोचना, आत्मवृतान्त यानाः मुक्कं २८ गू सफू पिदने धुंकूगु दु । थ्वय्कःया च्वसां न्यागू बाखं सफू – स्वय् नगू (ने.सं. ११२७), ईया बाखं (ने.सं. ११३०), नीलः (ने.सं. ११३१), जि भमचा कतांमरी (ने.सं ११४०), यान्त्रिकपुर (ने.सं११४१) पिदने धुंकूगु दुसा सुमन (ने.सं.११३६), खग्रासं मुक्त मिला (ने.सं.११३६), लुमन्ति (ने.सं.११३६), ल्यासे अजि (ने.सं.११३६), मां (ने.सं.११३६), लाय्लामा (ने.सं.११३८), करुणा (ने.सं.११३९), समर्पण (ने.सं.११४१) व म्हसीकेमफुम्ह मनू (ने.सं११४१) यानाः गुंगू उपन्यास पिदने धुंकूगु दु । सामाजिक व समसामयिक विषययात चु दयेकाः च्वसा न्ह्याकादीम्ह थ्वय्कःया बाखं, उपन्यासया मूलभूत प्रवृत्ति यथार्थवाद व आदर्शवाद खः । थ्वय्कःया फुक्क धयाथें बाखं उपन्यास नेपाःया सामाजिक परिवेशय् निर्माण जुयाच्वंगु दुसा, अन्याय अत्याचारया विरोध यायेगु पलेसा सहनशील जुयाः समस्या ज्यंकेगुपाखे उन्मुख जुइगु थ्वय्कःया बाखं उपन्यासया विशेषता जूगु दु । सह यायेगु सहस्र गुण धापूयात बाखं, उपन्यास पाखें सन्देश प्रवाह यायेगु थ्वय्कःया तातुना खनेदु ।
निबन्ध विधाय् मय्जु अपर्णाया झिंच्याफ्वः स्वां (ने.सं. ११२५), भावना (ने.सं. ११३०), पुण्यमूमि नेपाः (ने.सं. ११३१), खिउँगु आलखय् थीगु नगु (ने.सं११३९), जिज्ञासा (११४१) यानाः न्यागू सफू पिदंगु दु । अथेहे समालोचना सफू जःया जः (ने.सं.११२९), कुतः (ने.सं.११३०), स्वदुवाः (ने.सं.११३७), राजाया कृति जिगु दृष्टि (ने.सं.११३८), झीगु साहित्यय् मथुरा साय्मि (ने.सं.११४०), न्हाय्कं (ने.सं.११४१) व प्रतिबिम्ब (ने.सं.११४२) पिदंगु दु । अथेहे निगू जीवनी सफू– जि व जिगु ई (ने.सं. ११३८), पुर्नजन्म (ने.सं. ११४२) पिदंगु दुसा थ्वय्कलं नेपाल संस्कृति लय्पौया सहसंरक्षक व नेपालभाषा परिषद्या आजिवन जः जुयाः नं थः मांभाय्या सेवा यानादीगु दु ।
थः शारीरिक रुपं असक्त जुयाः नं, निकःतक कोमाय् लायेधुंकूम्ह खयाः नं लासाय् हे च्वनाः नं थःगु माभासं सफू च्वयेगुली निरन्तरता बियाच्वनादीम्ह, सफू च्वयेगु जक मखु अझ फुक्क धयाथें सफू थःगु हे खर्चं पिकयाः नेपालभाषाया सेवा यानादीम्ह चकंगु नुगः, उच्च मनोबल, प्रतिभाया धनी अपर्णा प्रधान सकसिगु नितिं प्रेरणाया श्रोत खः । थज्याःगु योगदानया कदर यानाः वय्कःयात थीथी संस्थां सिरपाः तथा सम्मान प्रदान याःगु दु गथे— रेवती रमणानन्द श्रेष्ठ धार्मिक लेख सिरपाः (ने.सं. ११२८), ठाकुरलाल सिरपाः (ने.सं. ११२८), जरिमैँया साखः लुमन्ति सिरपाः (ने.सं. ११३६), कुतः राजदास साहित्य हःपाः सिरपाः पाखें थ्वय्कःयात छाय्पिइ धुंकूगु दुसा मातृभाषा प्रतिष्ठान पाखें नं थ्वय्कःयात सम्मान (ने.सं ११०४३) देछाःगु दु । अथेहे आख्यानकार मथुरा साय्मिं आह्वान यानादीगु उपन्यास धेंधेंबल्लाः कासाय् थ्वय्कःया उपन्यास समर्पणं (ने.सं. ११४१) न्यागूगु थाय्या सिरपाः त्याकेत ताःलाःगु खः ।
कोशकार अमर सिंहं च्वःगु संस्कृतया अमरकोश प्राचीन कालय् आपालं प्रचलित कोशया सफू खः । अमरकोशया खास नां नामलिङ्गानुशासनम् खः । तर अथे खया नं थुकिया च्वमि अमर सिंहया नामं अमरकोश धायेगु चलन जूगु दु । थ्व सफू मूलतः स्वब्वय् थलातःगु दु । उकिं थ्व सफूयात त्रीकाण्ड नं धायेगु याः । अमरकोश संस्कृत भाषाया आधारभूत ग्रन्थ खः । संस्कृतया नापं पूर्वीय वाङ्मय थुइकेत अमरकोशया ज्ञान मदयेकं मगाः । उकिं पानिनिया संस्कृत व्याकरण (अष्टाध्यायी)यात संस्कृत भाषाया पिता धाइथें थ्व ग्रन्थयात संस्कृत भाषाया जननी धकाः धाइ । लिच्छवीकालीन् नेपालय् संस्कृत राजकाजया भाषा जुयाच्वंगु दुसा मल्लकालय् नं नेपालभाषायात थाय् ब्यूूसां संस्कृत भाषाया नं महत्ता म्हो मजू । थ्व हे कथं नेपालभाषाभाषीपिनि दथुइ नं अमरकोश ब्वनेगु परम्परा न्हापांनिसें दुगु खनेदु । थज्याःगु हे आवश्यकता कथं मल्ल्कालय् संस्कृतया अमरकोशयात नेपालभाषां हिकेगु ज्या जुल । नेपालभाषाय् प्राचीन कोशग्रन्थ मध्ये मेमेगु कोश स्वयाः संस्कृत कोशकार अमर सिंहं च्वःगु अमरकोशया टीका (थीथी इलय् च्वःगु) आपालं खनेदु । नेपालभाषाया न्हापांगु अमरकोशया टिका ग्रन्थ ने.सं ५०१ या राष्ट्रिय अभिलेखालयय् लगत ४—५९० दुगु अमरकोश खः । नेपालभाषाया थ्व अमरकोश पर्यायवाची अर्थात् वहे अर्थया थीथी खँग्वः दुगु खँग्वः धुकू खः । थुकी २५ विषय (वर्ग) दु नापं अनुष्टुप छन्दय् च्वयातःगु १५३५ सिलः व उकी करीब १२४५० खँग्वः दुथ्याना च्वंगु दु, तर क्रिया खँग्व मदु । राष्ट्रिय अभिलेखालयय् दुगु ने.सं ५०१ यागु अमरकोश ग्रन्थ कल्लह्रदेव धैम्हेस्यां थः काय् छय्पिंत थुइकेत संस्कृतया नेपालभाषां ‘पुत्रपौत्रादिवोधिनी’ नामं ल्ह्ययातःगु टिका खः । अथे हे ने.सं ५०६स च्वःगु अमरकोशया मेगु टिका क्याम्ब्रिज विश्वविद्यालय बेलायतय् लुयावःगु दु । थुकियात बालबोधिनी विवृत्ति नां बियातःगु दु । थ्व टिका ग्रन्थ जुजु जयस्थिति मल्लं मन्त्री जयातया नितिं तत्कालीन राजपण्डित माणिक्ययात च्वकेब्यूगु खः । थुकियात ने.सं ६६२ तथा ८०० स ल्ह्यःगु प्रति नं लुयावःगु दु । ने.सं ५९१ स नं संस्कृतया सिलः मल्ह्यसे छगः छगः पर्याय ल्ययाः उकियात नेपालभाषां हिलातःगु अमरकोश नं लुयावःगु दुसा संस्कृत मूल पाठया फुसय् फुसय् नेपालभाषा अर्थ दुगु ने.सं ८००, ८३७, ९५० व १०३२ स ल्ह्यःगु पूमवंगु प्यंगू अमरकोश ग्रन्थ आशा सफूकुथिइ दु । । थथे पुलांगु नेपालभाषा खँग्वः संरक्षण यायेगु उद्देश्यं जापानया टोयोटा फाउण्डेशनया ग्वाहालिं च्वसापासां नेपालभाषा शव्दकोश निर्माण् समिति स्वनाः थीथी इलय् ल्ह्यःगु झिंछगू अमरकोशया नीन्हय्द्वः खँग्वया धुकू भाजुपिं काशीनाथ तमोटपिंसं इन्टरनेटय् तःगु दु ( www.newari.net ) । लिपा थुपिं खँग्वःयात भाजु कमलप्रकास मल्लया मू सम्पादकत्वय् ल्भधबचष् ऋबिककष्अब म्षिअतष्यलबचथ नामं खँग्वः धुकू पिदन।
अमरबहादुर ताम्राकारया जन्म ने.सं १०५० य् अबु हर्षमानसिंह ताम्राकार व मां हेरामाया ताम्राकारया कोखं येँया न्हाय्कंत्वालय् जूगु खः । थ्वय्कःया साहित्यिक नां अमरबहादुर तबः खः । थ्वय्कलं थःगु च्वसा कविता तथा अनुवादया ख्यलय् न्ह्याकेगु यानादीसां थ्वय्कःयात अनुवादक कथं म्हसीकेगु याः । भाजु अमरबहादुर ताम्राकार अंग्रेजी भाषाया सफू नेपालभाषां अनुवाद याःपिं नेपालभाषाया न्हापां न्हापांयापिं अनुवादकपिं मध्ये छम्ह खः । थ्वय्कःया नेपालभाषां न्हापां पिदंगु च्वसु वंम्ह पासायात (थौंकन्हे, ३/४—५ ने.सं १०७३) खःसा अनुवादया सफू खः गुलिभरया यात्रा छगूगु (ने.सं १०८५) व गुलिभरया ब्राण्डिग देशय् (ने.सं ११०५) नांगु नियात्राया सफू खः । थ्व सफू १०२५ याम्ह आइरिस लेखक जोनाथन स्वीफ्टया विश्वप्रसिद्ध गुलिभरस ट्राभल नांगु अंग्रेजी भाषाया सफूयात नेपालभाषां अनुवाद यानातःगु खः ।
मय्जु अमलदेवी शाक्यया जन्म ने.सं.१०९३ य् मां रत्नकुमारी शाक्य तथा अबु पुष्परत्न शाक्यया कोखं येँया ओमबहाः त्वालय् जूगु ख । कविता तथा बाखं ख्यलय् च्वसा न्ह्याकादीम्ह मय्जु अमलदेवीया न्हापांंगु च्वसु तत्कालिन न्हू विश्वभूमि पत्रिकाय् पिदंगु नुगः घाः कविता खःसा थुइकेमफुगु मर्म नांगु बाखं वय्कःयात बाखंमि कथं म्हसीकेब्यूगु न्हापांगु बाखं खः।
नेपालभाषाया न्हूपुस्ताया अग्रज कथाकारपिंमध्ये अमलदेवी नं छम्ह खः । बिनावंगु मतिना अमलदेवीया पिदंगु बाखं संग्रह खः । नेवाः समाजया परिवेशय् प्रेम, विवाह थेंज्याःगु मानवीय शाश्वत विषययात कयाः बाखं च्वइम्ह थ्वय्कःया अप्वः थें बाखनय् प्रेमया नामय् मिसाताय्त मिजंतपाखें जुइगु धोका, यातना व भाःतया मृत्युपश्चात मिसातय्सं भोगे यायेमाःगु पीडाया चित्रण दु ।
मय्जु अमिरमैँया रञ्जितया जन्म अबु नारायणप्रसाद रञ्जित व मां बाबामैंया रञ्जितया कोखं ने.सं. १०९१ तछलागा नवमि कुन्हु येँ मजिपाः, खड्ग चुकय् जूगु खः । गोरखापत्र संस्थानया वरिष्ठ कम्प्युटर अधिकृत अमिरमैया नेपालभाषाया छम्ह च्वमि, पत्रकार नापं अभियन्ता नं खः ।
थ्वय्कःया बाखं व चिनाखं बाखं दबू, ग्वय्स्वां, पलिस्था, लसकुस, लुमन्ति दबू आदि पत्रपत्रिकाय् पिदंगु दुसा सफूया रुपय् माओवादी जनयुद्धय् नेवाःतय्गु सहभागितायात कयाः च्वयातःगु जनयुद्ध व नेवाः प्रकाशित जूगु दु ।
पत्रकारिता विषय कयाः नेपालभाषाय् स्नातकोत्तर यानादीम्ह मय्जु अमिरमैंयां पत्रकार एल्भिस जोशीया नामं स्वनातःगु एल्भिस सिरपाः अथे हे सत्यहेरा अनुसन्धान सिरपाः कायेत ताःलाःगु दु । ने.सं ११०७ निसें नेपालभाषाया ख्यलय् छम्ह भाषिक अभियन्ता कथं दुहां झायादीम्ह अमिरमैँया थौं नं नेपालभाषाया थीथी संस्था गथे — नेवाः गुथिया संस्थापक सदस्य, झीगु स्वनिगः न्हिपौया समाचारदाता, बाखं दबू, नेवाः पत्रकार राष्ट्रिय दबू, नेवाः राष्ट्रिय मुक्ति मोर्चा, नेवाः मिसा दबूया दुजः आदि जुया नेपालभाषा तथा नेवाःजातिया उत्थानया ज्याय् सक्रिय जुयाच्वनादीगु दु ।
भाजु अमीररत्न ताम्रकार येँया मरुत्वालय् ने.सं. १०७८ कौलागा १४ कुन्हु बाः पन्नारत्न ताम्राकार व मां लक्ष्मीकुमारी ताम्राकारया कोखं जन्म जूगु खः । भाजु ताम्राकारं छधाः प्याखं, कविता, बाखं, ख्यालः, निबन्ध व समसामयिक राजनैतिक च्वसुत च्वयादी । वय्कःया ने.सं. १०९३ य् सिसाबुसा पत्रिकाय् जः नांगु कविता दकलेय् न्हापां प्रकाशित जूगु खः । वय्कःया पिदंगु बाखं सफू निकचा (ने.सं.१०९६) खः । नेपालभाषाया थीथी बाखं मुना व ख्यालः मुना सफुलिइ नं वय्कःया बाखं, ख्यालः दुथ्यानाच्वंगु दु । भाजु ताम्रकारजुं बाखं, कविता, प्याखं, ख्यालः समसामयिक बिसंगतियात कुलाः च्वयादी । मूलतः वय्कः जनपक्षीय धारयाम्ह च्वमि खः ।
भाजु अमीररत्नजु मलः, लुँस्वां, मिब्वाला, अन्तरक्याम्पस पत्रिकाया सम्पादक खः । वय्कलं गं ल्याः १ व नेवाः ल्याः १ व २ पत्रिकाया नं सम्पादन यानादीगु दु । अथेहे झीगु स्वनिगः न्हिपौ व नेवाः राज्य वाःपौया नं सम्पादक खः । भाजु ताम्राकारजुं अमीर, अमीर आर तुलाधर, आरता, राकेश उपनामं नं च्वसूत च्वयादी । वय्कः नेपालभाषा साहित्य खलः, नेवाः सचेतना सेवा समाज, नेपालभाषा च्वमि गुथि, तवः (ताम्राकार) समाज, नेवाः पिथना गुथिया संस्थापक खः । वय्कलं नेपालभाषाया ख्यलय् बियादीगु योगदानयात कदर यानाः ने.सं ११४३ स वयकःयात उदाय समाज पाखें नेपालभाषा सेवा सिरपाः प्रदान याःगु दु ।