जुजु रणबहादुर शाह जुजु प्रतापसिंह शाहया काय् खः । थः अबु जुजु प्रतापसिंह शाह मदयाः दत्या दुबलय् जुजु जूम्ह रणबहादुर शाह नेपालभाषां म्ये चिनावंपिं शाह जुजुपिं मध्ये छम्ह खः । थ्वय्‌कःया थीथी इलय् पिदंगु व उखेंथुखें लानाच्वंगु म्येयात छथासं तयाः भाजु छत्रबहादुर कायष्ठं ‘श्री ५ रणबहादुर शाहया म्ये मुना’या नामं ने.सं. १०७६ सालय् सफू पिकयादीगु दु । थ्व सफुलिइ भक्ति, श्रृंगार उपदेशात्मक कथंया थीथी म्ये बाहेक थ्वय्‌कलं स्वनिगःया बुंगद्यः जात्रा, जनबाहाद्यः जात्रायात कयाः चिनावंगु म्ये नं दुथ्याःगु दु ।

जुजु राजेन्द्रविक्रम शाह जुजु गिर्वाणयुद्ध विक्रम शाहया काय् खः । थ्वय्‌कलं नेपालभाषां म्ये चिनेगुया नापं ‘महासत्वपाख्यान’ नांगु पूधाःप्याखं नं च्वयावंगु दु । थ्वय्‌कःया थ्व महासत्व नाटक चाबहीया शाक्यभिक्षुक रत्नमुनिपाखें ने.सं ९५१ पिदंगु खः । अथेहे थ्व महासत्व नाटक ‘नेपालेश्वर महाराजाधिराज श्रीश्रीश्री राजेन्द्र विक्रम शाहदेव विरचिन नमोबुद्ध भगवानया प्रादुर्भाव महासत्वपाख्यान नाटक’ नामं ने.सं १०८७ इ देवनागरी लिपिइ छापा आखलं नं पिदने धुंकूगु दु ।

जुजु श्री निवास मल्ल सिद्धिनरसिंह मल्ल धुंकाः यलया लाय्‌कुलिं पिदंम्ह छम्ह उत्कृष्ट कवि तथा नाटककार खः । थ्वय्‌कःया फुक्क धया थें म्येय् लोकनाथया आराधना यानातःगुलिं थ्वय्‌कः लोकनाथया उपासक कवि खः धैगु स्पष्ट जू । अथेहे थःगु म्येय् थःत लोकनाथया बालक धकाः न्ह्यथनेगु यानातःगु दु ।

थुकथं सिद्धिनरसिंह मल्लं नेपालभाषाय् कृष्ण भक्तिया काव्यधाराया सुत्रपात यानावंगु दुसा थ्वय्‌कलं लोकेश्वरया भक्तीधारा न्ह्याकेगु ज्या यानावंगु दु ।

थ्वय्‌कःया अमर कृति पद्यं च्वयातःगु दशअवतार नाटक खः (राष्ट्रिय अभिलेखालय, लगत– ३४८÷१८ ने.सं ७८५) । थ्वय्‌कलं च्वयादीगु फुक्क धयाथें म्ये थ्व हे दशअवतार नाटक दुने लानाच्वंगु दु । थ्वय्‌कःया थ्व दशअवतार गीती नाटकय् च्वंगु म्ये बाहेक मेमेगु न्यापु खुपु म्येँ यलया थीथी भजनय् लुयावःगु दु ।

श्रीनिवास मल्लया थुपिं गुलिं म्ये ‘नेपाली विहार’ सफुलिइ पिदंगु दुसा गुलिं ‘प्राचीन म्ये’ आदि सफुलिइ नं पिदंगु दु । उगु ईया दरवारया कवि कुनु शर्माया कीर्तिपटाका धयागु सफू व यल भिंद्यःया शिलालेखय् श्रीनिवास मल्लयात संगीत तथा काव्यशास्त्रय् निपुर्णम्ह जुजु धकाः न्ह्यब्वयातःगु दु ।

थ्वय्‌कःया म्येया विषयवस्तु— भक्ति, श्रृंगार, नीति, दर्शन व देशभक्ति जूगु दुसा वर्णनात्मकता, संक्षिप्ता, संगीतात्मकता, अलंकारिकता थ्वय्‌कःया म्येया शैलीगत विशेषता जूगु दु । आःतक स्यूगुलिइ करुणामय, लोकनाथ, लोकेश्वर, मत्सेन्द्रनाथ नामं प्रख्यातम्ह बुंगद्यःया रुप गुणया खँ दुथ्याकाः चिनातःगु स्तुति म्ये ‘ओकार सुमरण ओम लोकनाथ’ हे लोकेश्वरया सगुण भक्तिया न्हापांगु स्तुति म्ये जूगु दु ।

राष्ट्रिय अभिलेखालयय् च्वंगु श्रीनिवास मल्लया दशअवतार नाटक धाःसा पूमवं । केवल नेपालभाषां मत्स्य अवतार, बाराह अवतार, पर्शुराम अवतार जकया चित्रण दु, मेगु अवतारया बारे धाःसा मैथिली भाषं च्वयातःगु दु । तर आशा सफूकुथिइ च्वंगु श्रीनिवास मल्लं हे च्वःगु व हे शिर्षकया नाटक धाःसा पूवंक हे नेपालभाषां च्वयातःगु दु । थ्व दशअवतार नाटक पद्यभाषं च्वयातःगु छधाः प्याखं खः । उकिं थ्व सफुलिं श्रीनिवास मल्लया नाटककारया व्यक्तित्व जक मखु कवि व्यक्तित्वयात नं म्हसीके ब्यूगु दु । थ्व दशअवतार नाटक च्वयेगुली निवास मल्लयात भागवत पुराणया नं प्रभाव लाःगु खनेदु ।

सिद्धिनरसिंह मल्लं प्रचलनय् हःगु कातिप्याखंयात न्हापा छवाः जक हुइकेगु यानाच्वंथाय् लिपा जुजु निवास मल्लं थुकी बाथः प्याखं नं तनाः अझ लोकप्रिय जुइके बिल । अप्वः लोकंह्वासेंलि कात्तिप्याखंयात थ्वय्‌कलं निवाः तक हुइकेगु यानादिल ।

तन्त्राख्यान सफू संस्कृत भाषाया पञ्चतन्त्र सफूतिं प्रभावित ४४ बाखंया पुचः खः । थुकी न्हापां संस्कृत भाषाया छपु श्लोक न्ह्यब्वयाः अनं उकिया नेपालभाषां अर्थ बियाः लिपा दसु कथं उगु अर्ति उपदेश नाप स्वापू दुगु बाखं न्ह्यब्वयेगु यानातःगु दु । थथे स्वापू दुगु बाखं न्ह्यब्वइबलय् अनेक उपमा खँपु छ्यलाः च्वमिं थःपिनिगु सिर्जनशीलता न्ह्यब्वयेगु यानातःगु दु । थ्व तन्त्राख्यान सफू नेवाः जनमानसय् तसकं लोकंह्वाःगु व लिपा लिपा तकं ल्ह्ययाः ल्ह्ययाः छेँय् छेँय् तयेगु यानातःगु खनेदु । थौंकन्हय् थ्व सफू देवनागरी लिपिइ मुद्रण जुयाः पिदने धुंकूगु दु ।

नेपालभाषाया प्राचीन साहित्यया शुरुवात हे धार्मिक बाखं पाखें जूगु दु । व्यवहारय् थज्याःगु बाखं न्यनेगु, कनेगु व च्वयेगुया प्रयोजन हे पुण्य संचय यायेगु लिसें मुक्ति मोक्ष प्राप्ति यायेगु निंतिं खः । धार्मिक बाखनय् उल्लेख जूपिं देव देवीपिं, बाखनय् न्ह्यथनातःगु थाय्‌बाय् जक मखु बाखं सफूयात तकं पुजा यानातयेग चलन दु । धार्मिक समन्वयता प्रमान स्वरुप प्राचीनकालं निसें नेपालभाषाय् हिन्दू धर्मया नाप नापं बौद्धधर्मया बाखं सफूत लुयावःगु दुसा हिन्दू धर्मय् नं वैष्णबी, शैव व शाक्त धर्मसम्बन्धी बाखं सफूत खनेदुसा बौद्धधर्मय् मूलत महायानी व वज्रयानी बौद्ध ग्रन्थत अप्वः लुयावःगु दु । अथे हे किपापाखें बाखं न्ह्यब्वयेगु नं प्राचीन धार्मिक बाखंया छगू अलग्ग हे विशेषता जूगु दु गुकियात बिलं पौ नं धायेगु याः । थज्याःगु बिलं पौया छगू नमुना ने.सं ७५७ स जुजु सिद्धिनरसिंह मल्लं दयेकेब्यूगु कृष्णमन्दिरया देगलय् कियातःगु रामायण महाभारतया किपा हना बाखं खः ।

नेपालभाषाया प्राचीन धार्मिक बाखंया मू आधार श्रोत पुराण, महाभात, रामायण, तीर्थव्रत महात्म्य, बौद्धअवदान जातक जूगु दु । पुराणय् आधारित बाखंत खः — भागवत पुराण (ने.सं. ६२५), स्वस्थानी (ने.सं ७२३), मार्कण्डेयी पुराण (ने.सं ७३७) लिंग पुराण (ने.सं ७४१), पशुपति पुराण (ने.सं ७५२), ब्रम्ह पुराण (ने.सं ८१५) , स्वयम्भु पुराण (ने.सं ८६५)। थुपिं पुराणया प्रमुख विशेषता धयागु पुराणय् उल्लेख यानातःपिं द्यःपिनिगु उत्पति तथा उमिगु महात्म्यया बाखं खः । थथे प्राचीनकालय् लुयावःगु पुराण मध्ये पशुपति पुराण, स्वस्थानी व स्वयम्भु पुराण नेपालय् च्वःगु खनेदु । अथे हे महाभारत, रामायणय् आधारित बाखं खः—सभापर्व (ने.सं ७२१), बाल्मिक रामायण (ने.सं ८२३— ८२९), रामायण (ने.सं ८४७—८७२) आदि ।

अथेहे बौद्ध जातक अवदान सम्बन्धी बाखनय् विचित्र कर्णिकावदान (ने.सं ७७१), जातक संग्रह (ने.सं ८७०) उल्लेख यायेबहःजू । मल्लकाल लिपा अर्थात् लिच्वःगु प्राचीन कालय् नं पुलांगु बाखं सफू ल्ह्ययातःगु जक मखु न्हापा खनेमदुगु आपालं न्हून्हूगु नं धार्मिक बाखं सफू लुयावःगु दु । गथे— सप्तकाण्ड रामायण (ने.सं ९३८), आध्यात्म रामायण (ने.सं ९४९), अष्टमीव्रत (ने.सं ८९७), गुणकारण्डब्यूह (ने.सं ९४६), कुशावदान (ने.सं ९५४), उपोषद् व्रत कथा (ने.सं ९५९), अहोरात्र व्रत कथा (ने.सं ९६०) आदि आदि । मल्लकालया बाखंया तुलनाय् थुगु ईया बाखनय् थनया थाय्‌बाय् रितिथितिया चित्रण अप्वः खनेदु।

नेपालभाषाय दकलय् न्हापां खनेदुगु न्यायशास्त्रया सफू खः ने.सां ५००या नारद संहिता, गुकियात नारदस्मृति, न्यायविकासिनी आदि नं धायेगु याः । थ्व नारद संहिता प्राचीन हिन्दु न्यायशास्त्रया परम्पराय् नां जाःगु शास्त्र मनुस्मृतिया लँपुइ लिनाः च्वयातःगु ग्रन्थ खः । नेपालय् नारदस्मृतिया प्रचलन नान्यदेवं (ने.सं २१७—२६५) सिमरावन गढ (ने.सं २१७) दयेकाः तिरहुती राज्य स्वनेधुंकाः अर्थात् झिंनिगूगु शदी पाखे अनं वःगु खनेदु । थ्व (राष्ट्रिय अभिलेखालयय् लगत प्रथमया १२३१ ल्याखय् लाःगु १३.७५ × १.७५इञ्च आकारयागु ताडपत्र भुजिंम्वल लिपिं च्वयातःगु ११) १४४ पौया ग्रन्थ खः । थुगु सफूया माइक्रोफिल्म एम. एल २९ ल्याखं जूगु दु । राष्ट्रिय अभिलेखालयय् दयाच्वंगु थ्व ग्रन्थया प्रति येँ लगंबहाःया लुन्तभद्र वज्राचार्यं ल्ह्यःगु ख । राज्य शासन चले यायेत थ्व मदयेक मगाःगु ग्रन्थ खः । थ्व हे कथं नारद संहिता ग्रन्थ जुजु जयस्थिति मल्लया पालय् अमात्य जयत वर्मां राज पण्डित मनकु भारो (माणिक्यवद्र्धन) यात संस्कृत भाषाया नारद संहितायात नेपालभाषां टीका च्वकेब्यूगु खः । थ्व हे नारद संहिता ग्रन्थया आधारय् जुजु जयस्थिति मल्लं नेपालय् स्थिति वन्देज न्ह्याकूगु व थुकिया हे आधारय् नेवाः संस्कृति ब्वलंगु खः धयागु धारणा नं दु ।

थ्व नारद संहिता ग्रन्थ पण्डित मणिकं तत्कालीन समाज सुधारया लागि दयेकूगु संकेत कथं सफूया लिउने न्यायशास्त्र, न्यायवत्र्मन, न्यायधम्मपद, न्यायविकासिनी आदि शव्द छ्यःगु खः । व हे कथं थ्व ग्रन्थयात थीथी कथं नामाकरण याःगु खः । थ्व सफू मूल ग्रन्थया शव्दानुवाद जक मजुसे माःकथं टिप्पणी व उदाहरण समेत न्ह्यब्वयातःगु सब्याख्यान टीका खः । थुलि जक मखु पण्डित मणिकं नारद संहिताया टिकाय् नारदस्मृतिया जक मखु मेगु ग्रन्थ अर्थात् पितामह धैम्हेस्यां च्वःगु संस्कृतया दिव्यशुद्धी धैगु ग्रन्थं तीप्तमाष (क्वाःगु चिकं थलं मासा लँग्वारा लिकायेगु ) अंश नं भाय् हिला नारदस्मृतिया लिपांगु ‘दिव्य’ (दैवी न्यायिकदण्ड) प्रकरणय् दुथ्याकूगु दु । अथे हे थ्व सफूया पुष्पिका वाक्यय् ‘अथः नेपाल भाषा लिखितम्’ धकाः न्ह्यथनातःगु दु । थथे नेवाः भाय्‌या संस्कारित नां नेपालभाषा खः धैगुया प्रमाणित दसि मध्ये थ्व सफू नं छगू जूगु दु । थ्व नारद संहिता टिका ग्रन्थयात देवनागरी लिपिं हिलाः भाजु शान्तहर्ष वज्राचार्यं ने.सं ११०७ न्यायविकासिनीया नामं सफू पिकयादीगु दुसा भाजु काशीनाथ तमोटं थ्व सफूया १८ प्रकरण मध्ये छगू प्रकरण ‘चौप्रतिषेध प्रकरण’ थौंकन्हय्‌या नेपालभाषां हिलाः पुलांगु नेपालभाषा वाङ्मय–मुना (ब्व १) सफुलिइ पिथनादीगु दु ।

प्राचीनकालया नेपालभाषाय् नीतिमूलक बाखं गुलिं संस्कृत प्राकृत भाषाया तप्यंक अनुवाद टिकाया रुपय् खनेदुसा गुलिं तत्कालिन प्रचलित आख्यान, रामायण, महाभारत ग्रन्थया कथावस्तुया छुं किस्सा लिकया उकियात हे विषयभूमि दयेकाः चिनातःगु खनेदु । तत्कालिन जुजु मन्त्रीया काय्पिंत राजनीति, समाजनीतिया ज्ञान बीगु अथेहे समाजयात नीति, आर्दशया शिक्षा बीगुया नापं इमान्दारीता, परिश्रम, स्वाबलम्वनया पाठ स्यनेगु हे थज्याःगु बाखंया तातुना जूगु दु । थुगु इलय् रचना जूगु नीतिमूलक बाखं विशेष यानाः गुलिं बाखनय् कथावस्तुया माध्यमं सन्देश बीगु यानातःगु दुसा गुलिं बाखनय् पात्रतय्गु सम्वाद पाखें सन्देश ह्वलेगु यानातःगु दु । मेमेगु बाखं सफूया तुलनाय् नेपालभाषाय् थज्याःगु सफू म्हो जक खनेदु ।

नेपालभाषाया थौंतक स्यूगुली दकलय् न्हापांगु लिखित पत्र कथं ने.सं २३५ या लिखित पत्रयात कयातःगु दु । थ्व स्वयाः न्ह्यःया लिखित पत्र लुयावःसां नेपालभाषाया वाक्य मखु, छुं खँग्वः संस्कृतया तँसा वा टिपोट कथं जक छ्यलातःगु लुयावःगु दु । ताडपत्र भुजिंम्वल लिपिं च्वयातःगु थ्व लिखित पत्रय् स्वतन्त्र अभिव्यक्ति कथं नेपालभाषायात छ्यलातःगु दु । थुगु इलय् लिखित पत्रयात नां बीगु चलन मदु । उकिं थ्व लिखित पत्रय् थुकियात नियमपरिभाषा पत्रिका धकाः न्ह्यथनातःगुलिं थ्व अभिलेखयात नियमपरिभाषा पत्रिका नं धायेगु पाय्‌छि जू धैगु अन्वेषक भाजु काशीनाथ तमोटया धापू खः ।

तप्यंक संबत् न्ह्यमब्वसे तत्कालीन प्रचलन कथं अक्षराङ्क छ्यलातःगु दु गथे — सिद्धि स्वस्ति । सम्वत आ ल ह्र (२३५) मार्ग कृष्ण चतुर्दशी । श्रीबुमाया श्रीतेग्वल्के श्री सिवदेव संस्कारित श्रीमनिधरजैवमहाविहारार्यसर्वसंघना नियमपरिभाषपत्रिकेयं ।..बन्धुवुविहार हावोया चीवरि मानि २० पद्मभद्र, दानभद्र .. दस मानिका धा मा १०-१०..छुं पनक .. धकाः च्वयातःगु दु । थन पत्रिका धाःगु थौंया थेंज्याःगु साहित्यिक पत्रिका मजुसे छुं नियम थिति च्वयातःगु लिखित पत्र अर्थात् छपत्र धाःगु खः । थ्व अभिलेख ललितपुरया त्यागः त्वालय् लाःगु जुजु शिवदेवं संस्कार याःगु मणिधरजीव महाविहारया आर्य सर्वसंघया (उगु विहारय् बरेछूपिं व विहारनाप सम्वन्धित भिक्षुपिनिगु निंतिं) छु थिति नियम च्वयातःगु अभिलेख खः । थ्व ने.सं २३५या लिखित पत्र न्हापां ने.सं ११०० य् हेमराज शाक्यं यलया उकुबहालय् च्वंगु पुलांपुलांगु अभिलेख अध्ययन यायेगु झ्वलय् मेमेगु लिखित पत्र नापं लुइकादीगु खः । लिपा थ्व अभिलेखयात भाजु काशीनाथ तमोट, इयान अलसपपिंसं थुकिया बांलाक फोटो कायेगु नापं माइक्रोफिल्म याकादिल (माइक्रोफिल्म नं —ई १४०३-१३) ।

थ्व अभिलेखया फोटो थःपिंसं अध्ययन यायेगुया नापं मेपिं तत्कलीन विद्वानपिं धनवज्र वज्राचार्य, डा.कमलप्रकाश मल्लपिंत ब्वनेत बियादिल । थ्वय्‌कःपिं फुक्कस्यां बांलाक ब्वनाः थ्व अभिलेख मुक्कं नेपालभाषायागु खः धकाः सार्वजनिक यानादिल । तःगू नेपालभाषाया वाक्य दुथ्यानाच्वंगु थ्व अभिलेखय् नेपालभाषाया आपालं असमापिका क्रिया (तँङ, सेङ) व उकिया रुपावली व कारक प्रत्यय (श्रीतेग्वल्के), लिच्छबी नाप तौल (मानिका, धामा ) नं दुथ्यानाच्वंगु दुगुलिं थ्व अभिलेख स्वयाः नं पुलांगु नेपालभाषाया अभिलेख दयेमानि धैगु वय्‌कः विद्वानपिसं अनुमान यानादीगु दुसा थ्व ने.सं २३५या अभिलेख भाषिक अध्ययनया निंतिं जक ज्याय्‌ख्यलय् जूगु अभिलेख मजुसे तत्कालीन प्रचलित मुद्राया नापं नाप तौलया प्रकार सीकेत नं ग्वाहाली जूगु दु ।

नेपालभाषा गीत नांगु ग्रन्थ जुजु जगतप्रकाश मल्ल (ने.सं ७५९—७९३)व वय्‌कःया मन्त्री चन्द्रशेखर निम्ह जाना ‘जगच्चन्द’ नामं च्वयातःगु ५०० म्येया संकलन खः । थ्व ग्रन्थय् संभोग श्रृंगारया म्ये, अष्टनायीका भेद वर्णन् म्ये, शोकम्ये, देशभक्तिया म्ये आदि दुथ्यानाच्वंगु दु । थ्व ग्रन्थय् दुथ्याःगु जुजु जगतप्रकाश मल्लं थः यःम्ह मन्त्री चन्द्र शेखरया मृत्युं आहल जुयाः च्वःगु शोककाव्य नेपालभाषाया हे न्हापांगु शोककाव्य खःसा थ्व ग्रन्थय् दुथ्याःगु देशभक्तिया म्ये केवल नेपालभाषाया जक मखु नेपाःया हे न्हापांगु देशभक्तिया म्ये खः ।

नेपालभाषाय् पुधाःप्याखं, छधाःप्याखं व हुला प्याखं फुक्कयात छगू हे शब्दं प्याखं धकाः धायेगु चलन दु । शायद प्राचीन नाटकय् नृत्य मदयेकं नाटक मजुइगुलिं नं जुइमाः । नेपालभाषाय् आपालं ई तकं मेगु भाषं च्वयातःगु नाटकय् निर्देशन बाक्य कथं नेपालभाषा प्रयोग जुइधुंकाः अनं लिपा जक मुक्कं नेपालभाषा

छ्यलाः नाटक च्वयेगु जुल । मल्लकालय् छम्ह हे च्वमिं नेपालभाषा मैथिली, संस्कृत आदि निगू स्वंगू भाषं नाटक च्वयावंगु जक मखु छगू हे सफुलिइ तःता भाय्

ल्वाकछ्यानाः च्वयातःगु नाटक नं आपालं लुयावःगु दु । मुक्कं नेपालभाषां च्वयावंगु नाटक तसकं म्हो । आःतकया दुने मुक्कं नेपालभाषां जक च्वयातःगु नीन्यागू ति नाटक लूगु दुसा थुपिं मध्ये २३ गू मल्ल जुजुपिंसं च्वयातःगु खःसा निगू नाटक जनसाधारणं च्वयातःगु खः । अथेहे छगू हे आख्यानया लिधंसाय् तःम्हेस्यां वहे शिर्षकय् नाटक च्वयावंगु नं खनेदु । थुगु इलय् गद्यभाषं जक मखु पद्यभाषं नं नाटक च्वयेगु याःगु दु दशावतार, रत्नेश्वरया प्रार्दुभ पद्यभाषं च्वयातःगु नाटक खः तर गद्यभाषाया नाटक दुने नं नान्दी म्ये, राजवर्णन्, देशवर्णन् म्ये दुथ्याकेगु चलन दु । आःतकया अनुसन्धान कथं जुजु सिद्धिनरसिंह मल्लया एकादशी व्रत (ने.सं ७५३) यात नेपालभाषाया न्हापांगु छधाः प्याखं व जगतप्रकाश मल्लया मूलदेवशशीदेवपाख्यान (ने.सं७९२) नाटकयात न्हापांगु पूधाःप्याखं कथं कयातःगु दुसा दकलय् अप्वः प्याखं च्वयावंम्ह स्रष्टा कथं जुजु भूपतिन्द्र मल्लयात कयातःगु दुसा दकलय् ताःहाकःगु प्याखं कथं जुजु रणजीत मल्लया स्वीधाः दुगु शनिश्चर रोहिनी (ने.सं८६२) यात कयातःगु दु । थुकथं प्राचीन साहित्यय् छगू अंक दुगु ‘छधाः प्याखं’ (कृष्ण चरित्र निसें ३० गू अंक दुगु ‘पूधाःप्याखं’ शनिश्चर रोहिनी तक) रचना जूगु दु । तर मल्लकालया अन्त लिपा थज्याःगु शास्त्रीय परम्पराया नाटक शाह जुजु राजेन्द्रविक्रम शाहया महासत्वपाख्यान नाटकं धुनेवं दिना हे वन ।

स्वनिगःया थाय्थासय् दबू दुगु, मल्ल जुजुपिं थःपिंसं नाटक च्वयावंगु जक मखु दरवारय् जुइगु थीथी उत्सवय् नाटक प्रदर्शन याःगु व प्रताप मल्ल थेंज्याःपिं जुजुं तकं थःम्हं हे नाटक म्हितावंगु खँ तत्कालीन अभिलेखय् उल्लेख जूगुलिं मल्लकालय् नाटक तसकं लोकंह्वाःगु व विकास जुइधुंकूगु सीदु । उगु इलय् नाटकया प्रयोजन थौं थें पाठकपिंत ब्वंकेबीगु निंतिं मजूसे मञ्चनया निंतिं जूगु खनेदु । अप्वः थें प्राचीन नाटकया कथावस्तु च्वमि थःपिंसं ज्यायेगु मयासे तत्कालीन प्रचलित आख्यानपाखें हे अप्वः कायेगु याःगु दुसा फुक्क नाटक सुखान्त हे जुइमाः धैगु मदु । अथेहे प्राचीन नाटक धर्मनाप नं उलि हे स्वानाच्वंगु खनेदु । नाटकय् देवदेवीया भूमिका म्हितीपिं पात्रतय्सं विशेष सूूचिनिचि यानाः कडा नियमय् च्वनेमाःगु व थज्याःगु भूमिक म्हितीपिं पात्रतय्त धाथें देवदेवी भाःपाः पुजा भावभक्ति यायेगु चलन दु । प्राचीन नाटकय् सम्वाद तसकं म्हो जक दइ । वाद्यवादन व संगीतया तःधंगु भूमिका दयाच्वनी । पात्रतय्सं पलाः छपलाः छीत तकं बाजंया बोल, संगीतया तालय् छीमाः । प्याखंया थज्याःगु बोल तालं प्याखनय् गज्याःगु घटना न्ह्यानाच्वन, छु दृश्य वयाच्वन धैगु खँ स्वकुमितय्सं सीकाकायेफुु ।