बाखं नेपालभाषाया प्राचीन साहित्यया दकलय् पुलांगु तथा आपाः ग्रन्थत लुयावःगु जक मखु प्राचीन गद्यया मूवंगु ज्वलं नं जूगु दु । थुगु ईया फुक्क धया थें बाखं च्वमिपिसं थःपिनिगु कल्पनां बाखं ज्यायेगु मयासे तत्कालिन प्रचलित संस्कृत प्रकृति आदि भाषाया बाखं, प्याखंया कथावस्तुया लिधंसाय् बाखं च्वयावंगु खनेदु । थथे प्राचीन बाखं मेगु भाषाया अनुवाद तथा टिकाया रुपय् जूसां अप्वः थें बाखंमिपिंसं थनया जनजीवन व धर्मसंस्कृतियात ल्वयेक, थनया थाय्‌बाय्या नां तकं दुथ्याकाः थःपिनिगु सिर्जनशीलता क्यनेगु यानावंगु दु । उकिं नेपालभाषा साहित्यय् थज्याःगु बाखंयात नं सिर्जनात्मक साहित्य कथं कायेगु यानातःगु दु । आख्यान तत्वया प्रभुत्व, अलौकिक घटनाया वर्णन्, अलौकिक पात्रतय्गु चित्रण, अमिगु मानवेत्तर क्रियाकलापं हे मनोरञ्जन, शिक्षा बीगु प्राचीन बाखंया विशेषता जूगु दु । प्राचीन बाखंसफू फुक्क हस्तलिखित ग्रन्थया रुपय् जुयाच्वनीगुलिं थीथी इलय् थीथी व्यक्तिपिसं व हे सफू तःकः ल्ह्ययेगु याःगु दु । तर सफू ल्ह्यइपिंसं मूल ग्रन्थकारया नां उल्लेख मयाःसा लिखित्तम धकाः गुलिस्यां थःपिनिगु नां न्ह्यब्वयावंगु दु । थथे ग्रन्थ ल्ह्यइपिसं थःपिनिगु पाखें छुं तनाः वा थःपिंत प्रभावित जूगु मेमेगु आख्यानपाखें छुं कथावस्तु वा घटना सायेगु यानाः आख्यानयात तःधंकेगु, अझ रोचक जुइकेगु यानावंगु दु । अझ थाय्‌बाय्, मनूया नां न्ह्यब्वयाः स्थानियकरण यानायंकेगु ज्या नं जूगु दु । दसुया लागि स्वस्थानी बाखंयात हे कायेफु । राष्ट्रिय अभिलेखालय् दुगु (लगत ल्याः १– ३८२) ने.सं.७२३ या स्वस्थानी बाखनय् जम्मा पौ ३२ जक खःसा ने.सं १०४० य् ल्हयःगु स्वस्थानी ४५८ पौ थ्यंगु दु । न्हापाया स्वस्थानी बाखनय् नवराज, चन्द्रवतीपिनिगु नां गनं ब्वयातःगु मदु, अथे हे लावण्य देश शालीनदीया नां नं उल्लेख जूगु मदु तर थौंकन्हय् कनीगु स्वस्थानी बाखनय् थुपिं नां दुथ्याना च्वनेधुंकूगु दु । अथेहे ने.सं ८८३ इ च्वयातःगु रामायण बाखनय् पृथ्वीनारायण शाह नं स्वनिगलय् नाकावन्दी यानाब्यूबलय् थन चि, कपाय्, मल्ताया हाहाकार जूगु, बजाः भाः थहांवनाः अपिं बस्तु जनतां उपभोग यायेमफुगु खँ न्ह्यब्वयातःगु दु । अथेहे प्राचीन बाखंया मूलभूत प्रयोजन अर्थात् थुगु इलय् बाखं च्वयेगु, बाखं कनेगु, बाखं न्यनेगु धयागु हे पुण्य संचय यायेगु, समाजय् ज्ञानबुद्धिया जः ह्वलेगु व मनोञ्जनया बीगु जूगु दु ।

प्राचीनकालय् खनेदुगु नेपालभाषाया बाखंयात प्यंगू ब्वय् ब्वथले छिं । धार्मिक बाखं —धार्मिक उदेश्यं प्रभावित जुयाः मूलरुपं पुण्य संचय यायेगु तातुनाः च्वयातःगु स्वस्थानी थेंज्याःगु धार्मिक बाखं, उपदेशमूलक बाखं— समाजय् नैतिकता स्यनेगु, ज्ञानबुद्धिया जः ह्वलेगु तातुनाः च्वयातःगु हितोपदेश थेंज्याःगु नीतिमूलक बाखं, लौकिक बाखं— लोकयात मनोरञ्जन बीगुया नापं छुं कथंया बुद्धि अक्कल स्यनीगु शुकवहत्तरी थेंज्याःगु लौकिक बाखं , लोकबाखं — लिखित रुपय् मखु मौखिक रुपय् छम्हेस्यां मेम्हसित कनेग ुयानाः न्ह्यानावयाच्वंगु ध्वंच्वलेचा थेंज्याःगु लोकबाखं आदि ।

बत्तिस पुतलिका सिंहासन द्वात्रिंशिका जुजु विक्रमादित्यया सिहांसनं पिहांवःपिं स्वीनिम्ह लापचां कंगु ३२ पु बाखंया पुचः खः । थुकी जुजु जुइपिंके बुद्धि, त्याग, पराक्रम आदि थेंज्याःगु गुण दयेमाः धैगु सन्देश बियातःगु दु । थीथी रोमाञ्चित घटना न्ह्यब्वयाः कौतुहलता जिज्ञासा थनाः मनोरञ्जन बीगु हे थज्याःगु बाखंया मू उद्देश्य खयांनं बौद्धिक कसरतया नापं नैतिक आचरण पालन याकेबीगु ज्यायात नं उलि हे थाय् बियातःगु दु । थ्व सफूया छगू संस्करण भाजु हायन्सनं (इ.सं १९३९) पिकयादीगु दु ।

बिलदाता सिंह स्वयम्भू भगवानयात उपास्य देव नालाः नेवाः भाषं स्तुति म्ये चिनावंम्ह नेपालभाषाया न्हापांम्ह ज्ञात कवि खः । थथे न्हापायापिं आपालं कविपिं गथे सिद्धिनरसिंह मल्ल, जगतप्रकाश मल्ल आदिपिंसं श्रीकृष्ण, भगवती, नाटेश्वर, करुणामय आदिपिंत कयाः भक्ति रसं जाःगु म्ये चिनावंगु दुसां भगवान बुद्धयात कयाः म्ये चिनावंगु मदु । कवि बिलदाता सिंहया नां उल्लेख जूगु ‘स्वयम्भु बुद्धम्ह कामना रुपं लोकं केस्य तल आनन्द रुपं’ नांगु स्तुति म्ये हे ज्ञात कविया न्हापांगु बौद्ध म्ये खः । नेपालमण्डलया बौद्धतय् गुंला लच्छियकं गुंलासेवाया नामं थीथी संस्कृत व पालि भाषं च्वयातःगु बौद्ध स्तोत्र अर्थात् तुतः ब्वनाः स्वयम्भू चैत्य नापं थीथी बाहाबहीया चैत्य चाःहिलेगु परम्परा दु । थ्वहे कथं कवि बिलदाता सिंहं संस्कृत भाषं जक ब्वनावयाच्वंगु बौद्ध स्तोत्रया थासय् नेवाः भाषं नं ब्वने जीक संस्कृतया रुपस्तव नांगु बौद्ध स्तोत्रया लिधंसाय् स्वयम्भु वुद्धम्ह कामना रुपं लोकं केस्य तल आनन्द रुपं नांगु स्तोत्र गुंलासेवाया प्रयोजनया नितिं च्वयादीगु खनेदु । कविं मूल रुपस्तव स्तोत्रया छुं वर्णन् खँ व भाव जक लानाः नेपाल उपत्यकाया धार्मिक परम्परायात पाय्‌छि जुइक थ्व स्तोत्र चिनातःगु दु । थुकिया वर्णन् विषय स्वयम्भु भगवानया ध्यान योग्य अवयवया वर्णन् खः । कविं थ्व स्तोत्रय् स्वयम्भु भगवानयात ‘धर्मधातु ब्रम्ह रुप’ आदि धकाः सगुण भक्तिया धाः हायेकुसें तत्कालीन नेपालमण्डलयया बौद्धतय्‌गु बुद्धप्रतिया धार्मिक आस्था ब्वयेगु याःगु दु । थ्व स्तोत्रय् आपालं संस्कृत खँग्वः दुथ्यानाच्वंसां कवि बिलदाता सिंहं मूल रचनाया (रुपस्तव) भाव व वर्ण खँ जक लिधंसा कयाः थःगु हे कथं स्तोत्रया निर्माण यानातःगुलिं थुकिं कृत्रिमताया अनुभूती जुइके मब्यू । भक्तिरस प्रधान काव्यय् दैगु माधुर्य गुणया नापं संगीतात्मकता थ्व काव्यया मेगु विशेषता जूगु दु ।

प्राचीन बाखंया छगू प्रकार अर्थात् ग्रन्थया रुपय् मखुसे किपा पाखें बाखं न्ह्यब्वयेगु यानातःगु किपाबाखं नं जूगु दु । थज्याःगु किपाबाखनय् विशेषत देगलय् कथंहंक किपा न्ह्यब्वयाः किपाया क्वय् बाखं न्ह्यब्वयेगु याना तइ । महाभारत, रामायणया बाखं मल्लकालय् हे आपालं चलन चल्ती दुगु व उकियात बिलं पौ ल्याखं नं कीगु चलन थुगु इलय् हे खनेदयेधुंकल । थ्वहे कथं जुजु सिद्धिनरसिंह मल्लं निर्माण यानाथकूगु ने.सं ७५७ या कृष्ण देगःया छिदिया निनालय् च्वयातःगु रामायणया बाखं, च्वतँया निनालय् प्यखेरं च्वयातःगु महाभारत, अथेहे चाबही बहालय् च्वंगु किन्नर जातक बाखं थुकिया छुं दसु खः । थज्याःगु किपा बाखनय् मू मू घटनाया किपा जक ब्वयातइ, गथे कृष्ण देगलय् च्वयातःगु रामायण बाखनय्— बालकाण्ड, अयोध्या काण्ड, अरण्य काण्ड,

किष्किन्धाकाण्ड, सुन्दरकाण्ड, युद्धकाण्ड यानाः खुगू काण्डय् रामायण बाखं क्वचायेकातःगु दु । अथेहे अमेरिकाया ज्याक व म्युरिएल जिमरम्यानया नेपालया कलावस्तु संग्रहय् दुगु मल्लकालीन बिलंपती नं एकादशी व्रतबलय् कनीगु जुजु रुक्माङ्गदया किपाबाखं न्ह्यब्वयातःगु दु ।

थ्व अष्टसिद्धि लायेत सफल जूम्ह जुजुयात बेतालं कंगु नीन्यापु बाखंया पुचः खः– बेतालपञ्चविंशतिका  । थज्याःगु बाखनं छुं कथं बौद्धिक कसरत याकाः मनोरञ्जन बीगुया नापं समाजय् धर्मप्रति आस्था देजायेकेगुया नापं नैतिक शिक्षा बीगु ज्या नं याःगु दु । नेपालभाषाय् खनेदुगु अप्वः थें लौकिक बाखंया आधार श्रोत ई.पू.या गुणाद्यं च्वःगु बृहत्कथा जूगु दु । थज्याःगु सफू इ.सं १४ शदी पाखे भारतं नेपाः बिस्युवंपिं विद्वानपिंसं थःपिं नापं ज्वनावःगु खनेदु

नेपालभाषा सिर्जनात्मक साहित्यया न्हापांगु ग्रन्थ कथं ने.सं ६२५य् रचना जूगु भागवत् पुराणयात माने यानातःगु दु । थ्व सफू लुइन्ह्यः प्रमाणित दसिया आधारय् ने.सं ६३८या तन्त्राख्यान नांगु नीतिमूलक बाखं सफूयात नेपालभाषाया न्हापांगु ग्रन्थ कथं नालातःगु खः । छुं नं ग्रन्थया प्रमाणिकता अर्थात् व ग्रन्थ गुलि पुलां धैगु खँ व ग्रन्थय् छ्यलातःगु लिपि, वस्तु, भाषा, शासनावधि ज्वःलायेवं तिनि जुइ । झिंखुगूगु शदीइ वयाः नेपालभाषाया च्वज्याय् ताडपत्रया थासय् मःभ्वं प्रयोगय् वःगु, भुजिंम्वल लिपिया थासय् प्रचलित लिपि गुगु प्रचलनय् वःगु खः, थ्व हे कथं थ्व भागवत पुराण सफू नं मःभ्वतय् भुजिंम्वल लिपिं च्वयातःगु दु । थ्व सफूया पुष्पिका वाक्यय् श्रीश्री देवकीदेवी ठाकुरिणीस्यं ल्हाचका धकाः न्ह्यथनातःम्ह पात्रया नां ने.सं ६२७ या चाँगुनारायणया भण्डारय् च्वंगु लुं सियातःगुपतिइ (चाँगुनारायण जिर्णोदार याःम्ह देवकीदेवी ठाकुरिणी) नं उल्लेख जूगुलिं थ्व भागवत् पुराण ग्रन्थ ने.सं ६२५ या हे खः धैगु पुष्टि जूगु दु । शासनावधिया आधार कथं नं देवकीदेवी ठाकुरिणी ख्वपया जुजु भुवन मल्लया (ने.सं ६२५—६३९) म्ह्याय् व तिभय जुजु प्राण मल्ल (ने.सं ६४४—६६८) या तता खनेदु ।

विष्णु आधारित खुगू पुराण— विष्णु, भागवत्, नारदीय, गरुड, पद्म, बराह मध्ये नेपालमण्डलय् दकलय् लोकंह्वाःगु पुराण भागवत् पुराण खः । राष्ट्रिय अभिलेखालयं पिकाःगु वृहत्सूचीपत्रय् जक नेपालभाषा, संस्कृत, मैथिली, नेपाली आदि थीथी भाय् व थीथी लिपिं च्वयातःगु १२० गू भागवत् पुराणया धलः दु । अथेहे नेपालभाषा छ्यलाः च्वयातःगु तर थीथी इलय् ल्ह्ययातःगु भागवत् पुराण राष्ट्रिय अभिलेखालय बाहेक आशा सफूकुथि नापं छेँय्छेँय् नं संकलित जुयाच्वंगु दु । ने.सं ६२५ या मुक्कं नेपालभाषां च्वयातःगु भागवत् पुराण राष्ट्रिय अभिलेखालया लगत सूचीपत्रय् लगत १ । १६७९, विषयाङ्क ३४४ कथं दुथ्याका तःगु दु । थुकिया साइज २३.५ × ८.५ खः । थ्व हस्तलिखित भागवत पुराण ग्रन्थयात मार्र्च ३ ई.सं १९७२ स माइक्रोफिल्मय् तःगु खः । थुगु माइक्रोफिल्म कथं थ्व सफुलिइ ६५९ पत्र दु, तर शुरुया पत्र १—१०० व दथुया पौ २३५—२७९ तनाच्वंगु दुसा ल्यनाच्वंगु पत्र जम्मा ४५५ दु । थ्व ग्रन्थया अन्तिम वाक्य थुकथं दु — (पत्र ६५९ ख, झ्वः ३) ।। द्वादश स्कंध, १३ (अध्याय) ।। सम्वत् ६२५ माग्र्गशिर शुक्ल एकादशी (४) अश्विन नक्षत्र सोमवासरे भागवत संपुण्र्णन् (५) ङङा दिन शुभं ।। श्री श्री देवकीदेवी ठकुरिणीस्यं ल्हाचका । थुकथं देवकीदेवी ठकुरिण नं कंके ब्यूगु १२ स्कन्ध, १३ अध्याय, १८००० सिलः ६५९ पौ दुगु थ्व बाखं ने.सं ६२५ मंसीर शुक्ल एकादशी कुन्हु क्वचाःगु जुल । थुकिं भागवत पुराण ग्रन्थ ने.सं ६२५ स्वयाः न्ह्यः हे रचना जुइधुंकूगु धैगु सीदु ।

थ्व ने.सं ६२५या भागवत पुराण संस्कृतया अनुवाद मजुसे स्वतन्त्ररुपं हे गद्य भाषं च्वयातःगु नेपालभाषाया सफू खः । थुकी कपिल व बुद्धयात नं विष्णुया अवतार नालातःगु दु । थ्व भागवत् पुराणय् दशअवतार आदिया खँ नं दुथ्यानाच्वंगुलिं जुजु श्रीनिवास मल्लपिंसं च्वयाथकूगु दशअवतार नाटक व मेमेगु नाटकया आधार श्रोत मध्ये थ्व भागवत् पुराण नं जुइफुगु खनेदु ।

मक्षध्वज नेपालभाषाया प्राचीनकालया अन्त पाखे खनेदुम्ह जुजु राजेन्द्रविक्रम शाहया शासनकालीन कवि खः । थ्वय्‌कःया सरस्वती जि विनति याहुने उधार व जगत जननी भवानी हे माइ शीर्षकगु निपु भक्ति रस प्रधान म्ये लुयावःगु दु । न्हापांगु म्येय् स्वयम्भूया मञ्जुश्रीलय् च्वंम्ह ज्ञान विद्याया देवी सरस्वतीयात थःगु दुःख दरिद्रता तंका ब्यु धकाः स्तुति यानातःगु दुसा लिपायागु म्येय् नं थःगु दुःख हरण यानाबीगु निंतिं उपास्य देवीयात स्तुति यानातःगु दु । आत्मपरकता आत्मानुभूति गुण हे थुपिं म्येया विशेषता खः ।

‘नमोबुद्ध भगवान प्रार्दुभाव महासत्वपाख्यान’ धकाः नां न्ह्यथनातःगु महासत्वपाख्यान नाटक जुजु राजेन्द्रविक्रम शाह (ने.सं ९३७–९६७) नं ने.सं ९५१ स च्वःगु पूधाः प्याखं खः । स्वंगू अंक ६२ पौ दुगु थ्व सफूयात मुद्रणया रुपय् देवनागरी लिपिं पितहयेगु ज्या भाजु मानदास तुलाधरजुं थः तिरीमय्‌जु ‘धनमाया’या नामं यानादीगु खः । महायानी बौद्ध बाखं कथं भगवान बुद्धं स्वीनिगु जन्म तक अनेक दान धर्म कर्म यायेधुंकाः दकलय् लिपा तिनि निर्वाण प्राप्त जूगु खः । थथे बुद्धया स्वीनिगू जन्म मध्ये छगू जन्म महासत्व राजकुमार कथं नं जन्म जूगु खः । थ्व हे जातक बाखंया आधारय् रचना यानातःगु प्याखं खः । ।

थ्व महासत्वपाख्यान नाटक मल्लकालिन नाटक परम्पराय् च्वयातःगु नेपालभाषाया दकलय् लिपांगु नाटक खः । तत्कालीन नाटक परम्परा कथं थ्व नाटकय् नं तःपु म्ये दुथ्याकातःगु दु । प्रत्येक म्येपतिं जुजु राजेन्द्रक्रिम शाह नं थःगु नां उल्लेख यानातःगु दु । नाटकया आरम्भ ‘नृत्यनाथ नमः’ धकाः नृत्यनाथ शिवया बन्दना यानातःगु नान्दी म्ये दुसा निगूगु अंकय् श्री गणेश, भैरब आदिया आराधना म्ये दु स्वंगूगु अंकय् ब्रम्हाविष्णु आदिपिनिगु स्तुति म्ये दु । अथेहे नाटकया समाप्ती भगवान नमोबुद्धयात आरति यासे भुगुति, भुगुतिया वरदान फ्वनातःगु दु । थुकथं तत्कालीन धार्मिक सहिष्णुताया प्रतिक कथं भगवान बुद्धया जातक बाखंया लिधंसाय् च्वयातःगु प्याखं खयां नं थीथी शैव, वैश्णव, शाक्त आदि द्यःपिनिगु स्तुतिगान न्ह्यब्वयातःगु दु । राजेन्द्रविक्रम शाहया थ्व प्याखनय् केवल राजकुमार महासत्वया दया, करुणाया चित्रण जक मखु जुजु रानीपिनिगु परिचय बीबलय् जिक्व च्वन्ह्याकाः परिचय बीगु तर नाय्, पोडे, च्यामखलःया भूमिका म्हितीपिं पात्रतय्‌सं थःत थःम्हं क्वह्यंकाः परिचय बीगु गुगु थ्व नाटकय् यानातःगु दु, थुकिं तत्कालीन सामन्ति समाजया ख्वाःपाः ब्वयाब्यूगु दु ।

थ्व महासत्वपाख्यान नाटक जुजु राजेन्द्र विक्रमं च्वःगु जक मखु तत्कालिन भिक्षुक रत्नमुनीयात कजि यानाः प्याखं हुइकेगु याःगु नं दु । अथेहे नेपालय् जूगु चतुर्थ बौद्ध सम्मेलनय् वःपिं पाहांपिंत प्रेमबहादुर कसाःया निर्देशनय् नासः खलः पाखें थ्व प्याखं सिंहदरवबरया हलय् क्यनेगु याःगु खः ।

माध्यमिककालय् थौं गुकियात अंगेजी भाषाया भ्ककबथ या पर्याय कथं निबन्धयात कयातःगु खः अज्याःगु निबन्ध साहित्यया विकास जूगु मदुसां अनुसन्धानमूलक च्वखाँया अभावपूर्ति धाःसा धर्मादित्य धर्माचार्यं नेपालभाषा व थ्वया साहित्य (ने.सं १०४७ १:१–२) नांगु प्रवन्धात्मक च्वखं याःगु दु । थ्व च्वखँय् नेपालया उत्पति,नेवार खँग्वया विश्लेषण, नेपाल लिपि, नेपाल सम्वत्या चर्चा नापं नेपाभाषाया भाषिक परिचय तथा नेपालभाषा साहित्यया परिचय बियातःगु दु । थुलि ग्यसुलाःगु च्वखँ थ्व स्वयाः न्ह्यः गुगु इलय् नं पिदंगु मदु । अथे हे च्वखँ धकाः हे मखुसां छगू स्वतन्त्र गद्यया नमूना माष्टर जगतसुन्दर मल्लया इसपं दयेकूगु बाखं–ने.सं १०३५) सफुती हसना धकाः शीर्षक बियातःगु भूमिका नं खः । मां भाषं शिक्षा बीगुया महत्व, भाषा म्वाकेत लिपिया मोह क्याच्वनाः जक मजिल धकाः गुगु मुक्त रुपं जगतसुन्दर मल्लं थःगु अभिव्यक्ति बियातल थुकियात हे नेपालभाषाय् आधुनिक निबन्धया प्रारम्भ खः धाइपिं नं दु । अथेहे सिद्धिदास महाजुया सर्वबन्धु (ने.सं १०४४) धैगु सफुलिं नं निबन्धया पुर्वाभास बीगु याःगु दु । खय्‌तला थ्व जातभात सम्बन्धी कुरीतिया विरोध यानाः फुक्क मनू हे झी बन्धुवान्धव खः धकाः शिक्षा बियातःगु च्यागू अध्याय दुगु सफू खः, तर थुकी छ्यलातःगु गद्य प्राचीन गद्य स्वयाः पाःगु जक मखु थौंया निबन्धया प्रारुपनाप छुं कथं ज्वःलाःगु दु । थुकथं माध्यमिककालय् निबन्ध विधाया विकास जुइमफुसां थुकिया प्रारुप धाःसा अवश्य नं खनेदयेधुंकूगु जुल ।

नेपालभाषाया प्राचीनकालय् नाटक छगू तःमिगु विधा जुयाः नं मल्ल शासकपिनिगु अन्त लिपा, नाटक च्वयेगु परम्पराय् नं सीदयेक ह्रास वल । शास्त्रीय नाटकया थासय् विस्तारं लोक नाटकं थाय् कयाहल । लाय्‌कू खलकं नाटक च्वयाः हुइकेगु पलेसा जनसाधारणं नाटक दयेकाः क्यनेगुलिइ तिव्रता वल । थुकथं परम्परागत शास्त्रीय नाटकया थासय् ज्यापु नाटकं दबुलिइ थाय् काल । ज्यापु नाटक साधारण ज्यापुतय्‌सं दयेकीगु जुइगुलिं थ्व परम्परागत नाटक थें क्लिष्ट मजू नापं समसामयिक घटना तथा समस्या नं ब्वयेगु याइगुलिं थ्व आपाल लोकं ह्वात । ई न्ह्याः लिसे थज्याःगु ज्यापु नाटक पूवंक हुइकेगु मयासे थ्वया छगू कचा ’घिन्तामुनि’ नाटक जक हुइकेगु यात । श्रृंगारिक भावं जाःगु घिन्तामुनि नाटक नं तत्कालीन समाजय् न्याक्क हे लोकं ह्वात । लिपा वनाः थ्व छगू लोकप्याखं कथं प्रतिस्थापित जुल । घिन्तामुनि नाटक थें हे ज्यापु नाटकया मेगु छगू कचा ’चैन सिपाइ’ प्याखं खः । भेषभूषा व अभिनय पाखे दर्शकतय्‌त आकर्षित याइगु थज्याःगु ’चैन सिपाई’ नाटक नं तत्कालीन जनमानसया हृदयलय् गाक्क थाय् काल । तर दुःखया खँ , थज्याःगु नाटकयात लिखित रुपय् तयेगु धाःसा ज्या मजुल । तर अथे खःसां ज्यापु नाटकयात नेपालभाषाया नाटकया इतिहासय् प्राचीन नाटक व लिपा पिदंगु आधुनिक नाटकया स्वापू मधासे मगाः । थुखे येन्याः पुन्हि, गुपुन्हिया लसताय् दबुलिइ नाटक क्यनेगु सांस्कृतिक परम्परा नां न्ह्याना हे च्वनसा लिखित रुपय् तयेगु चलन मदुगु कारण याना थज्याःगु नाटक नं सुरक्षित जुयामच्वन ।

लिखित साहित्य निमार्णया ज्याय् पुनर्जागरणकालया च्वमिप्सिं नं मेमेगु विधाय् योगदान बियावं थें नाटक विधाय् बियावंगु खनेमदु । निम्ह स्वम्ह च्वमिपिसं नाटक च्वयेगु कुतः नं याःगु खः, तर अथेसां योगवीर सिंह छम्हसिगु बाहेक मेमेपिनिगु नाटक प्रकाशनय् वःगु खनेमदु । वय्‌कःया नेसं १०४८ पाखे च्वःगु शकुन्तला नाटक ने.सं १११४स प्रकाशनय् वःगु दुसा सिद्धिरत्न कसाःया म्येहना नाटक विश्वन्तर (नेसं १०५९ पाखे च्वःगु) खः ।