थौंतकया मालेज्या कथं ने.सं ४९३ य् च्वयातःगु विचित्र कौतुक (केशरपुस्तकालय दराज ल्याः ६० अभिलेख ग्रन्थ ल्याः १००१, पत्र ८०) नेपालभाषाया न्हापांगु चिकित्साशास्त्र सम्बन्धी हस्तलिखित ग्रन्थ खः। थ्व विचित्र कौतुक ने.सं ४९३ भुजिंम्वल लिपिं ताडपत्रय् च्वयातःगु, न्ह्यःनेया निपौ तनाच्वंगु जम्मा झिंनिपौ जक दुगु व्यवहारिक आयुर्वेद विषयया ग्रन्थ खः । थन ‘विचित्र’या अर्थ विभिन्न खःसा ‘कौतुक’या अर्थ व्यवहारय् माःगु विषय थुइकाच्वंगु दु । भाजु काशीनाथ तमोटया धापू कथं सरसर्ति स्वयेबलय् थ्व सफुलिइ मचा बुइकेगु प्रशुति विधि, मिखा ल्वय्, गलः सम्बन्धी वासःया खँ दुथ्यानाच्वंगु खनेदु ।

विश्वहर्ष यलया छम्ह नांजाःम्ह बौद्ध पण्डित खः । थ्वयकः अमृतानन्द, सुन्दरानन्दपिनि समकालिन कवि खः धैगु खँ विश्वहर्षं चिनाथकूगु छपु म्येया अन्त वाक्यं क्यं । वय्‌कःया जीवनकाल सम्बन्धी तःथाय् भ्रम खनेदुसां

वय्‌कःया वास्तविक जीवनकाल वय्‌कःया हे म्येय् न्ह्यथनातःगु साल ने.सं ९५५ पाखे खः धैगु सीदःवःगु दु । आःतक थ्वय्‌कःया प्यपु म्ये यलया बौद्ध विहार व भोजपुरया शाक्यमुनि दाफा भजनय् लूगु दु । थुपिं म्ये भक्ति सम्वन्धी जूगु दु । गणपति, शाक्यमुनि बुद्ध, करुणामय आदिपिनिगु स्तुति नापं सिद्धार्थया जीवनी तथा यशोधराया विलाप आदि थ्वय्‌कःया भक्ति सम्बन्धी म्येया विषय खः । थ्वय्‌कःया भक्ति काव्यय् भक्ति व श्रृंगारयात यइपुक ह्वनातःगु खनेदु।

वृषभानन्द येँया जुजु भुपालेन्द्र मल्लया लाय्‌कू कवि खः । थ्वय्‌कःया नां उल्लेख जूगु छपु म्येया समाप्ती वाक्यय ‘वखयान (वृषभान) ल्हाय सापुत दयेके मतेरापु’ धकाः न्ह्यथनातःगुलिं वय्‌कलं निपु प्यपु म्ये जक मखुकि म्येया सफू हे च्वयाः थकूगु धयागु खनेदु । तर थ्व अनुसन्धानया हे विषय तिनि । आःतकया दुने थ्वय्‌कःया झिंछपु म्ये लुयावःगु दु । थुुपिं झिंछपु म्ये मध्ये कृष्णचरित्र सम्बन्धी जक प्यपु म्ये खःसा स्वपुम्ये लायकू श्रृंगारिक म्ये अले स्वपु उपास्य देवदेवी व आरतीया म्ये जूगु दुसा छपु म्ये जीवन दर्शन सम्बन्धी खः । कवि वृषभानन्दया कृष्ण लिलाया म्ये जुजु सिद्धिनरसिंह मल्लया म्ये थें निर्गुण भक्ति रसं जायाः श्रीकृष्ण परव्रम्हया चरणस आस्रय फ्वनेगु अर्थाथी भावं जाःगु मखुसे राधाकृष्णया रसरंगया चित्रण यानाः काम चेष्ठा उत्पन्न यायेगु कथंयागु जूगु दु । अथेहे वयकःया लाय्‌कू श्रृंगारिक म्येय् नं थः आश्रय दाता जुजु भुपालेन्द्र मल्ल व रानीपिनिगु नुगलय् श्रृंगारोद्वीपक काम चेष्ठा अर्थात् माया पिरतिया भाव थनाः विषय सुख भोग पाखे मन क्वसायेकेगु प्रवृति खनेदु । थुकिया नितिं कविं थज्याःगु म्येय् नायिकाया वसः तिसा आदिया नापं रुप यौवनया वर्णन् यानातःगु दु । भक्ति विषयया म्येय् श्रीकृष्णया नापं नासःद्यः, भगवती आदिपिनिगु सगुण भक्तिया चित्रण दु । जीवन दर्शनया म्येय् मनुखं थःगु जीवनयात भिंगु लँय् न्ह्याके माःगु खँ न्ह्यब्वयातःगु दु । थ्वय्‌कःया म्येया मूल्यांकन यायेबलय् थ्वय्‌कःया म्ये मल्लकालया सिद्धिनरसिंह मल्ल, प्रताप मल्लपिनिगु म्ये ति च्वन्ह्याः धायेमछिं ।

नेपालभाषाया प्राचीन बाखं मध्ये तसकं लोकं ह्वाःगु बाखं शुकवहतरी नं छगू खः । थ्वहे कथं थ्व बाखं सफू तःगू मितिइ ल्ह्ययातःगु लुयावःगु दु । थ्व शुक वहत्तरी बाखं भाःतम्ह बनिया बनय् ज्याय् वनाच्वंगुलिं थःगु यौन प्याःचाः लंकेत चान्हय् पिहां वनेत्यंम्ह बनियाया कलाःयात छेँ नं पितमछ्वयेगु निंतिं वाउँभत्तुं न्हिं न्हिं छपु छपु यानाः बनियाया कलाःम्हेसित कंगु न्हय्‌निपु बाखंया पुचः खः । थथे वाउँभत्तुं न्हय्‌निन्हु तक बाखं कने सिधःबलय् बनिया नं छेँय् थ्यंकः वइ । थुकथं वाउँभत्तुं थः मालिकं बियाथकूगु मालिकनीया सतित्व रक्षा यायेगु भालाः न्हय्‌निन्हु तक बाखं कनाः पूवंकी । थ्व शुकबहत्तरी बाखं नेपाःया सामाजिक परिवेशय् निर्माण जूगु दुसा समाजय् विद्यमान अनैतिकतायात पनेगुया नापं उच्चवर्गीय परिवारया दूराचार आदियात ब्वयेगु थ्व बाखंया मेगु विशेषता जूगु दु । शुकवहत्तरीया ने.सं ८६६ या संस्करण भाजु प्रेमबहादुर कसाःया सम्पादनय् देवनागरी लिपिइ ने.सं. ११०० स च्वसापासा पाखें पिदंगु दु ।

संगीतचन्द्र नांया प्राचीन हस्तलिखित ग्रन्थ जुजु जगज्योति मल्लं (ने.सं. ७३३–७५६)थः दरवारिया कवि वंशमणि झाया ग्वहालि कयाः विप्रदासं च्वःगु संगीतचन्द्र नांया ग्रन्थयात नेपालभाषं च्वयातःगु टिका खः । थ्व पुलांगु नेपाल लिपिं च्वयातःगु कुल २१५ पौया हस्तलिखित ग्रन्थ थौंकन्हय् राष्ट्रिय अभिलेखालयय् सुरक्षित जुयाच्वंगु दु ।

थ्व ग्रन्थयात संगीतचन्द्र नां बियातःगु खःसां थ्व संगीतसम्बन्धी ग्रन्थ मजुसे भरतमुनिया नाट्यशास्त्रयात कयाः विप्रदासं समिक्षा यानातःगु सफू खः । थुकी नाटकशास्त्रया बारे विप्रदासया थःगु बिचाः प्वंकेगु लिसें संगीत रत्नाकर, निशंक, शंकुक, कोहल आदि नाट्याशास्त्रया विद्वानपिनिगु विचारया खँय् नं चर्चा यानातःगु दु । अथे हे थ्व संगीतचन्द्र नांया ग्रन्थय् विप्रदासं न्ह्यथनामतःगु गुलिखे विषययात कयाः जुजु जगज्योति मल्लपिंसं नं मन्थन यानातःगु दु ।

कवि सुन्दरानन्द थःगु ईया छम्ह नांदंम्ह बौद्ध पण्डित खः । थ्वय्‌कः छम्ह बहुभाषि नापं विविध विषयया च्वमि नं खः । थ्वय्‌कलं नेपालभाषाया नापं, नेपाली, संस्कृत व हिन्दी भाषं काव्य चिनावंगु दुसा काव्यया नापं मेमेगु विषयया नं च्वसु च्वयेगु यानावंगु दु । मल्लकाल लिपा खनेदुम्ह ज्ञात कवि सुन्दरानन्दं जुजु श्री ५ राजेन्द्रविक्रम शाह, रानी त्रिपुरासुन्दरी व मन्त्री भिमसेन थापाया गुण वर्णन, श्री ५ पृथ्वीनारायण शाहया शासनकाल तकया कीर्तिगाथा व थःगु दुःख सुखया अनुभव अनुभूतिं जाःगु थीथी मार्मिक म्ये मुनाः थ्वय्‌कलं त्रिरत्न सौन्दर्य गाथा नामं सफू च्वयाथकूगु दु । थ्व सफुलिइ नेपालभाषां चिनातःगु प्यपु म्ये नं दुथ्याःगु दु । कवि सुन्दरानन्दया म्येया मू विषय थः आश्रयदातापिनिगु गुण, यश, कीर्तिया वर्णन् खः । थ्वय्‌कःया थ्व त्रिरत्न सौन्दर्य गाथा सफुलिइ दुथ्याःगु नेपालभाषाया प्यपु म्ये नेपालभाषाया प्रशस्ति काव्यया प्रतिनिधि म्ये धायेबहः जू । कवि सुन्दरानन्द छम्ह प्रशस्ति कवि खयाः नं वय्‌कःया काव्यय् मिथ्या प्रशंसा, खुशामद, कृत्रिमता आदिया गन्ध उलि खनेमदु । प्रशस्ति काव्यया लक्षण कथं थः आश्रयदाता लय्‌तायेकाः उमिगु कृपादृष्टि लायेभनं चमत्कारपूर्ण व उद्देश्यपूर्ण काव्य चिनावंम्ह सुन्दरानन्द हे जक आःतकया सफलम्ह प्रशस्ति कवि खनेदु ।

पुराण खँग्वः वेदया पर्यायकथं, वेदया ब्याख्याया रुपय् छ्यलीगुलिं बौद्ध साहित्यिक सफुलिइ पुराण खँग्वः मदु । बौद्धतय्‌सं छ्यलीगु खँग्वः मखु । अथेखःसां थीथी ई परिस्थितिया हुनिं हिन्दू साहित्यपाखें बौद्धसाहित्यय् पुराण खँग्वः दुहां वःगु खनेदु ।

स्वयम्भू पुराण बौद्ध साहित्य खः । नेपाःगाःया नेवाःबौद्ध पुचलय् तसकं नांदंगु बौद्धसफू नवग्रन्थ पंचरक्षा थें हे स्वयम्भू पुराण नं खः । स्वयम्भू पुराणया न्हापांगु नां स्वयम्भूचैत्यभट्टारकोद्देश खः । लिपा थुगु सफूया नां गोश्रृंगपर्वत स्वयम्भूचैत्यभट्टारकोद्देश धकाः तःवंगु खः । उकिया हे विषयवस्तु न्ह्यथनातःगु स्वयम्भू उत्पत्तिकथा धायेगु यात (शाक्य, ११२१, पृ.३) । नेपालय् महायानी बुद्धधर्मया विकास जुइधुंकाः स्वयम्भूचैत्यया महिमा ब्वयाः च्वयातःगु नेपाःगाःया नेवाःबौद्धतय्‌गु मौलिक सफू स्वयम्भू पुराण खः । स्वयम्भू चैत्यया महिमा कनेगु हे थुगु सफूया मू आज्जु खः । भाषाया ल्याखं दकलय् न्हापां संस्कृतभाषां प्रचलित लिपिं च्वयेधुंकाः मेमेगु भासं नं ल्ह्यल । ल्ह्यःपिंसं नं गथे खः अथे मल्ह्यःसे विषयवस्तु तनेगु व सफूया नां थःत ज्याछिंक तःगु खनेदु । स्वयम्भू पुराण च्वयेन्ह्यः केवल स्वयम्भू चैत्ययात जक हे वर्णन यानाः च्वयातःगु अनुमान जू । स्वयम्भू पुराण सफुलिइ नेपाःया भूगोल, पर्यावरण, इतिहास, संस्कृति, घटनावली, जातक बाखं दुथ्याकातःगु दु । नेपाःगाःया नेवाःबौद्धतय्‌गु सांस्कृतिक केन्द्र स्वयम्भूचैत्यया वर्णननापं थेरवादी, महायानी, वज्रयानी बुद्धधर्मया संगम (ह्वंगः)कथं न्ह्यब्वयातःगु दु । नेवाःबौद्ध पुचलं स्वयम्भू पुराणयात नेपाःया संस्कृतिया लिधंसा सफूकथं नालातःगु दु । गृहस्थतय्‌त आदिकर्मिक बोधिसत्वया सिद्धान्तय् धर्म अभ्यासया लागि च्वःगु क्वातुगु नमूनाकथं कयातःगु दु (शाक्य, १०२१, पृ.२५) । स्वयम्भूपुराण ग्रन्थ सुनां गबले, छु नामं ? न्हापालाक च्वल धैगु आःतक लुयावःगु मदुनि । थुकी हिन्दू द्यःयात नं थाय् बियातःगु दु । थुगु सफुलिं नेपाःगाःया नेवाःबुद्धधर्मया म्हसीका ब्वयाब्यूगु दुसा नेवाःबौद्धतय्‌गु धर्मया दस्तावेजया रुपय् पिब्वगु दु । नेपाःगालय् आःतक लुयावःगु ल्हातं च्वयातःगु प्रमाणित सफूया क्वचागु अध्याय स्वयम्भूधर्मधातु समुत्पत्ति निदानकथा, स्वयम्भूत्पति कथाया, स्वयंभूत्पतिसमुद्देश, श्री स्वयम्भू भट्टारकोद्देश न्ह्यथनातःगु दु (शाक्य, वज्राचार्य, ११२१, पृ. २४, ५३, ८२, १३०) । विषयया ल्याखं नं वैदिक परम्परापाखें वःगु ग्रन्थ मखु । न त हिन्दूधर्मनाप हे थुकिया स्वापू दु । न त पंचलक्षण हे दु । मूलतः स्वयम्भू पुराण महायानी बौद्ध सम्प्रदायपाखें जन्म ब्यूगु नेपाःया मौलिकग्रन्थ खः । स्वयम्भू पुराणं बोधिसत्वपिनिगु महिमा कनाच्वंगु दु । नेपाःया मौलिक बुद्धधर्म धैगु हे बोधिसत्व सम्प्रदाय खः। स्वयम्भू पुराणय् पुराण खँग्वः बौद्धमार्गीतय्‌गुपाखें हे सुरक्षाया लागि उपायकथं जूवंगु खः । बुद्धधर्मयात सुरक्षा यानाः तयेत म्वायेगु रणनीति वा समन्वय नीति दयेकूगु खनेदु । बौद्धमार्गीतय्‌गु थःगु हे पहःयागु धर्म म्वाकाः तयेगु छगू उपायकौशल खनेदु (शाक्य, वज्राचार्य ११२१, पृ.२४, २५) । थुज्वःगु ग्रन्थया ढाँचा नेपाःगालं हे विकास जूगु खनेदु । थ्व नेपाःगाःया चीधंगु परम्पराया तःधंगु साहित्यिक अभिलेख खः । थुकी पुलांगु बौद्धजातक अवदानसाहित्य अर्थात् महायानी वज्रयानी उपदेश बीगु पहः दुथ्यानाच्वंगु दु ।

स्वयम्भू पुराणया च्वमि नेपाःगाःया संस्कृति, भूगोलनाप तसकं लिक्क लाःम्ह महायानी वज्रयानीया विषयय् तसकं थूम्ह खः धैगुली शंका यायेगु थाय् मदु । वज्रयानी सिद्धान्तकथं च्वयातःगुलिं तन्त्रया विकास जुइधुंकाः जक च्वःगु धैगु सीदु । स्वयम्भू पुराण नां तयाः च्वयातःगु आःतक लुयावःगु तिथिमिति दुगु ल्याखं नाग मुनि रस (नेसं ६७८) धकाः न्ह्यथनातःगु दु । उगु हे सफूयात ने.सं. ९३४ आषाढकृष्ण पंचमीकुन्हु रुद्रवर्ण महाविहारया रामानन्दं ल्ह्यःगु धकाः पुष्पिका वाक्यय् न्ह्यथनातःगु दु । पुष्पिका वाक्यया क्वय् छन्दोबद्ध यानाः सफू क्वचाय्काः रामानन्द पुस्तक जुरो धकाः न्ह्यथनातःगु दु ।

पुलांगुली पुराण खँग्वः न्ह्यथनातःगु मदु । उकिं स्वयम्भू पुराणसिबें न्ह्यःया नां स्वयम्भू भट्टारकोद्देश, स्वयम्भू उत्पत्ति कथा, स्वयंभूत्पतिसमुद्देश, स्वयम्भू निदानकथा सूत्र जुइफु ।

नेवाः समाजय् स्वस्थानी बाखंयात गोमय्‌जुया बाखं नं धायेगु याः । थ्व स्वस्थानी परमेश्वरीया व्रतकथा नेपालमण्डलय् ब्वलंगु मौलिक बाखं खः । ने.सं ७२३ स नेपालभाषां रचना यानातःगु स्वस्थानी व्रतकथा राष्ट्रिय अभिलेखालय् लगत नं. ३८२या धलखय् दुथ्यानाच्वंगु दु । थ्व बाखं दक्वसिवय् न्हापां ने.सं ६९३ फाल्गुनय् सुं पण्डितं संस्कृत भाषं च्वःगु खनेदु । थुकियात राम सुवालं थनया धर्म संस्कृतियात ल्वयेक थःगु हे कथं ने.सं ७२३ माध शुक्ल श्रीपञ्चमी कुन्हु नेपालभाषाय् हीकल । अनंलि थ्व पालमण्डलय् न्यनावन व उगु ई कथं थुकी मेमेगु नं उपबाखंत तनाः तःधंका यंकल । थ्व स्वस्थानी व्रतकथा थौंकन्हय् उपपुराणकथं तःधने धुंकूगु दु । थुकी प्यंगू श्रृंखला दु— श्रृष्टि क्रम श्रृंखला, महादेवी सती श्रृंखला, शिव–पार्वती श्रृंखला, गोमा–नवराज श्रृंखला । थुपिं मध्ये गोमा–नवराजया बाखं जक मूल स्वस्थानी बाखं खः । मेगु लिपा लिपा लिंगपुराण, स्कन्दपुराण आदि पाखें त्यासा कयाः तःधंकेगु याःगु खः । थ्वहे कथं छु छु पुराणं बाखं त्यासा काल, स्वस्थानीयात नं उगु उगु हे पुराणया बाखं धायेगु चलन जुयावल । राष्ट्रिय अभिलेखालय् लगत नं.— ३८२ स लानाच्वंगु नेपालभाषाया न्हापांगु मूल स्वस्थानी (ने.सं ७२३) ३२ पौ जक दुगु खःसा लिपा वनाः ने.सं १०४० थ्यंकाः ४५८ पौतक दुगु स्वस्थानी नं खनेदत । अथे हे मूल बाखनय् नं थनया जनजीवनयात पाय्‌छि जुइक हीकेगुया नापं आपालं स्थानीयकरण यानाः स्वस्थानी बाखंप्रति श्रद्धा आस्था देजायेकेगुया नापं आकर्षित यायेगु ज्या जूवन । । अथेहे भाजु काशीनाथ तमोटया धापू कथं स्वस्थानी विषयस विद्यावारीधि याःम्ह मय्‌जु लिण्डा इल्टिसं थःगु शोध प्रवन्धय् नेपालभाषाया बौद्ध स्वस्थानीया छपौ किपा दसु बियादीगु दु, गुकी केन्द्रीय चरित्र शाक्यमुनि बुद्ध व स्वस्थानी महामायायात दयेकूगु दु । थज्याःगु बौद्ध स्वस्थानी सफू येँया सप्तमुनि वज्राचार्यथाय् दुगु खः गुगु ने.सं ९५१ पाखे च्वःगु खः ।

स्वस्थानी ब्रतकथा नेपालभाषाया प्राचीन बाखं मध्ये तसकं लोकंह्वाःगु दकलय् अप्वः संस्करण पिदंगु प्राचीन धार्मिक ग्रन्थ जक मजुसे छगू अलग्ग हे उद्देश्यं प्रेरितगु बाखं नं खः । खय्‌त ला स्वस्थानी ब्रतकथा मेमेगु धार्मिक बाखं थें शैब धर्मय् आधारित शिवया महिमा ब्वयाःतःगु धार्मिक आस्थां प्रभावित बाखं खः तर अथे खया नं स्वदेश प्रेमया भावना अभिप्रेरित यायेगु कुतः थ्व बाखनय् जूगु दु गुगु मेमेगु धार्मिक बाखं स्वयां पाःगु दु । थनया भौगोलिक सामाजिक सांस्कृतिक परिवेशय् रचना यानातःगु तत्कालिन पुरोहितबादं छुं कथं मुक्त जुयाः थःपिंसं हे कने जिउगु न्यंके जिउगु थ्व बाखंया मेगु विशेषता खः । पोहेलाथ्व पुन्हिनिसें सिल्लाथ्व पुन्हि तक लच्छियंकं छेँय् छेँय् थौंतक नं थ्व स्वस्थानी बाखं कनेगु न्यनेगु यानावयाच्वंगु दु । बाखनय् न्ह्यब्वयातःगु शालीनदीयात पवित्र तीर्थ भाःपा व्रतालुपिसं माघ लच्छियंकं थ्व हे तीर्थय् म्वःल्हुइगु, धलं दनेगु यानावयाच्वंगु दु । थुकथं स्वस्थानी ब्रतकथा स्वदेश प्रेम, स्वजातिया भावना, स्वधर्म प्रति स्रद्धा देजाःगु ‘जननी जन्मभूमिश्च स्वर्गादपिया गरियसी’या मन्त्र समाहित जूगु नेपालभाषाया छगू विस्कंगु ग्रन्थ जूवःगु दु ।

विचित्र हरमेखला (प्राचीन चिकित्सा ग्रन्थ )
विचित्र कौतुक ग्रन्थ लुइन्ह्यः ने.सं ४९४या हरमेखला (राष्ट्रिय अभिलेखालय लगत—५, ल्याः ७९९९) तान्त्रिक चिकित्सा ग्रन्थयात न्हापांगु ग्रन्थ कथं कयातःगु खः । ने.सं ४९४ या हरमेखला केशर पुस्तकालय् नं लुयावःगु दु (केशर पुस्तकालय, दराज ल्याः ६०, अभिलेख ग्रन्थ ल्याः १००१ पत्र ८०, नाप २८.५.×३.३ सेन्टिमिटर, माइक्रोफिल्म ल्याः सि १०६-५) । ताडपत्र भुजिंम्वल लिपिं च्वयातःगु हरमेखला ग्रन्थयात लिपा लिपा नं ल्ह्ययेगु याःगु दु । थुकिया मूल च्वमि माधुक खः । नेपालभाषां ह्यूगु ने.सं ४९४ या हरमेखला ग्रन्थय् धाःसा जम्मा स्वंगू व प्यंगू अध्याय जक दु जब कि मूल संस्कृत ग्रन्थय् धाःसा न्हय्‌गू अध्याय दु । थुपिं निगू अध्ययाय् दुगु सिलः नं ल्ययाः ल्ययाः जक हिलातःगु दु । लिपा लिपा अनुवाद जूगु हरमेखला ग्रन्थय् मेमेगु अध्यायत नं हिलाः तनेगु जुल । ने.सं ७८२ स हिलातःगु हरमेखला ग्रन्थय् न्हय्‌गू अध्याय, ७७ पौ दु । गुगु भुजिंम्वल लिपिं मजुसे नेपाल लिपिं च्वयातःगु खः । थ्व ग्रन्थ एशियाटिक सोसाइटी अफ बंगाल कलकत्ताय् थ्यंगु दु । हरमेखला तन्त्रमन्त्र ब्वनाः उपचार यायेगु थ्व तान्त्रिक चिकित्सा ग्रन्थ खः । थ्व ग्रन्थ प्राचीन नेपालय् अतिकं लोकंह्वाःगु व थुकियात थीथी इलय् ल्ह्ययाः वासः यायेगु परम्परा लिपातकं ल्यनाच्वंगु खनेद् ।

हितोपदेश नेपालभाषाया साहित्यिक ख्यलय् महवपूर्ण थाय् कयाच्वंगु बाखं सफू खः. । हितोपदेशया मूल सफू पश्चिम जर्मनीया वर्लिनया नृतत्वशास्त्रीय संग्रहालय लानाच्वंगु दु । थुकिया माइक्रोफिल्म डा. कमलप्रकाश मल्लजुं ईस्वी १९७३ य् हयादीगु खः. । थ्व हितोपदेश च्वःम्ह बंगालया पण्डित नारायण खः । थुकिया आधार द्वःछिति देँ न्ह्यः विष्णु शर्मां च्वःगु पञ्चतन्त्र बाखं सफू खः। थ्व हितोपदेशया यक्व भाषां अनुवाद जुल । उकथं हे थ्व हितोपदेशयात नेपालभाषां इलय्ब्यलय् अनुवाद याःगु जुयाच्वन । बर्लिनय् लानाच्वंगु हितोपदेश संस्कृत मूलपाठ नापं तयाः नेपालभाषां टीका च्वयातःगु खः । थ्व सफूयात न्हापा ने.सं ४८१ य् रचना जूगु माने यानाः नेपालभाषाया न्हापांगु सिर्जनात्मक ग्रन्थ नालातःगु खः ।

लिपा मय्जु ज्वाला स्थापितं थुकिया विशेष अध्ययन यानाः थ्व ग्रन्थया रचना ने.सं ६९१ य् जूगु खः धयादीगु दु । नेपालभाषां अनुवाद यानातःगु थ्व हितोपदेश संस्कृतया गथे खः अथे पूवंक मदु। तसकं संक्षेपं जक अनुवाद यानातःगुलिं यानाः बाखं उलि स्पष्ट मजू । पण्डित नारायणं च्वःगु हितोपदेशय्प्यब्व— मित्रलाभ, मित्रभेद, विग्रह व सन्धि दुगुलिइ थ्व नेपालभाषाया हितोपदेशय् मित्रलाभ खण्ड जक दु । थुकथं थ्व मित्रलाभया ब्ब जक दुगु हितोपदेशया दुने मू बाखं हे गुपु दु । शिक्षा व उपदेशयात स्पष्ट यायेगु निंतिं बाखंयात आरम्भ यानाः बाखं क्वचाइथें च्वनकि मेगु बाखं नाप स्वानाः लिपाया बाखं न्ह्याकेगु बाखं प्रस्तुति शिल्प तसकं बांलाः जू ।