गिरिधरलाल मानन्धरया जन्म अबु ठाकुरलाल मानन्धर व मां.लक्ष्मीदेवी मानन्धरया कोखं ई.सं १९३७ अगष्ट २६य् येँया गणबहालय् जूगु खः । थ्वय्कः नेपालभाषाया नांदंम्ह निबन्धकार ठाकुरलाल मानन्धरया दकलय् तःधिकःम्ह काय् खः । तःदँ तक ब्रिटिस लाइब्रेरीइ ज्या यानादीम्ह थ्वय्कः छम्ह थःगु मांभाय् नेपालभाषाया मतिनामि खः । थ्वय्कलं नेपालभाषाया सफू पिकायेत तःम्हमछि च्वमिपिंत थम्हं फुगु आर्थिक ग्वाहालि यायेगु ज्या यानादीगु दुसा थः अबु ठाकुरलालया मानन्धरं च्वयादीगु भाजु निबन्ध संग्रहयात हानं वय्कःया ल्यंदुगु मेगु निबन्धत नं तनाः भाजु निबन्ध संग्रहया निगूगु संस्करण पिकयादीगु दु ।
थ्वय्कलं पद्मकन्या क्याम्पसय् नेपालभाषा विषय कयाः ब्वनीपिं विद्यार्थीपिनिगु नितिं गिरिधरलाल छात्रवृतिया व्यवस्था यानाबियादीगु दुसा नेपालभाषाया निबन्ध विधा च्वन्ह्याकेगु नितिं थः अबुजुया नामं दँयदँसं नेपालभाषाया निबन्ध विधाय् ल्हाः न्ह्याकावःम्ह छम्ह निबन्धकारयात सिरपाः लःल्हायेगु कथं ने.सं ११०९ स ठाकुरलाल सिरपाः नीस्वनादीगु दु । थुगु सिरपाः लःल्हायेगु अभिभारा नेपालभाषा परिषदयात ब्यूगु खः । थौंतक थ्व सिरपाः निरन्तरुपं न्ह्यानावयाच्वंगु दु । इ.सं २०१५ फेबुअरी २६ अर्थात ७८वर्षया उमेरय् थ्वय्कलं थ्व संसार त्वःताझाल ।
गिरिधरलाल मदयेधुंकाः वय्कःया नामं वय्कःया परिवारं नेपालभाषा, साहित्य व लिपि आदिया ख्यलय् तःदँ न्ह्यःनिसें ज्या यानावयाच्वंम्ह छम्ह व्यक्ति वा संस्थायात दँय् छगू लाख तकाया सिरपाः बीगु यानाः गिरिधरलाल नेपालभाषा सेवा सिरपाःया व्यवस्था यानाब्यूगु दु । थ्व सिरपाः नेवाः देय् दबू पाखें दँय्दसं लःल्हाना वयाच्वंगु दु ।
नेपाल संवत् १०५३ आश्विनकृष्ण ११ कुन्हु बाः बिरञ्चीनारायण मानन्धर व मां मोतिमाया मानन्धरया कोखं जन्म जुयादीम्ह भाजु गुह्यश्वरी साय्मिया मेमेगु नां गुह्य साय्मि, गुह्यश्वरी राज मानन्धर खः । इन्जिनियरींग यानादीम्ह भाजु साय्मिं नेपालभाषाय् कविता, निबन्ध व बाखं च्वयादी ।
धर्मादेय पत्रिकाय ने.सं.१०७१ य् वय्कःया आः जि वने नांया कविता दकले न्हापां प्रकाशित जूगु खः । वय्कःया पिदंगु कविता सफूया नां वेँ (ने.सं.१०७१) खः । पासा नांया पाक्षिक पौया न्हापांम्ह सम्पादक भाजु साय्मि च्वसापासाया सक्रिय कार्यकर्ता व सचिव नं जुयादीधुंकूम्ह खः ।
पेसां इन्जिनियर जुयादीम्ह वय्कः यक्व हे बुद्ध धर्मया सफू अनुवादय् नं संलग्न जुयादीगु दु । वय्कः संलग्न जुयादीगु सफूत थुकथं खनेदु– प्रतीत्य समुत्पाद व्यवस्था, बुद्ध धर्म श्रवनार्थ अभ्यनार्थ, मध्यमकावतार, चैत्य महिमा, श्रुत महामुक्ति ग्रन्थ, संघरत्न व्यवस्था पुरुषोत्तम प्रकाश, महामुद्रा नितार्थ प्रदीप, सद्धर्म चिन्तामणि मोक्ष रत्नालंकार आदि । वय्कः नेपाल ईन्जिनियर्स एशोसियसन व नेपाल जियोलोजिकल सोसाइटीया जिवंकाछि दुजः खः । अथेहे वय्कः महावोधि धर्म विकास द्वीप (गुम्बा), त्रियान धर्म संघ, बुद्धविहार कुलेश्वरय् नं आवद्ध जुयादी ।
स्वनिगलं पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु गोपाल राज जोशी नं छम्ह खः । वय्कःया जन्म बि.सं.२००१ सालय् धनकुटाय् जूगु खः । वय्कः लिपा बिराटनगरय् च्वंझाल । वय्कःया मांया नां पद्मकुमारी व बाःया नां गुणराज जोशी खः । वय्कः झी पुचः विराटनगरया न्हापायाम्ह नायः खः । लिसें वय्कः अनया मेमेगु संघसंस्थाय् नं आवद्ध जुयादी । वय्कलं बिराटनगरया नेवाःतय् निंतिं प्रारम्भिक नेवारी पुस्तिका च्वयाः पिथनादिल । लिसें वय्कलं यक्व कविता व थीथी बिषयया च्वसु च्वयाः नं पिथनादीगु दु ।
बौ शाम्भवानन्द शर्मा व मां अमरवाणी शर्माया कोखं ने.सं. १०६९ म्हपुजा कुन्हु येँया चोखाछेँ गल्लीइ समालोचक भाजु गोवद्र्धन शर्माया जन्म जूगु खः । भाजु शर्मा पूजा पाठ, कर्मकाण्ड व धार्मिक संस्कार दुथ्याःगु छेँजःया दथुइ ब्वलंगु खःसां इतिहासय् एमए ब्वनेज्या क्वचायेकाः थःगु मांभाय्ननेपालभाषा साहित्यया सेवा यायेगु तातुनाः साहित्य समालोचना लागाय् थःगु च्वसा न्ह्याकादीगु खः । व्यावहारिक समालोचनाय् कृतिया ब्याख्या विश्लेषण जक मखु, मूल्य निरुपण यायेगु प्रवृत्ति नं दुम्ह गोवर्धन शर्माया नेपालभाषा समालोचना क्षेत्रय् दकलय् न्हापां समालोचनात्मक च्वसु गिरिजाया सिलुस्वां : जिगु मिखाय् ने.सं. ११०२ न्हाय्कं २ पत्रिकाय् पिदंगु खः । इलय् ब्यलय् थीथी पत्रिकाय् थःगु समालोचनात्मक च्वसु पिथनाझाःम्ह शर्माजुं महाकवि गिरिजाप्रसाद जोशीनाप हे स्वापू दुगु समालोचनात्मक सफू उपन्यासया चाकलय् गिरिजा ने.सं. ११४२ स पिथनादीगु खः ।
बौ सुब्बा ऋद्धिबहादुर मल्ल व मां आनन्दमाया मल्लया क्वखं ने.सं. १०४३ चौलागा १ कुन्हु गणबहाः त्वालय् बाखं च्वमि व नाटककार भाजु गोबिन्दबहादुर मल्लया जन्म जूगु खः । गोठाले वय्कःया कुनां (उपनाम) खः । विज्ञान विषयया ब्वने ज्या यानादीम्ह गोठले भाजुया भाषा साहित्यपाखे नं अतिकं नुगः क्वसाः । नेपालभाषा व नेपाली भाषा निताय्सं ल्हाः च्वःम्ह गोठाले भाजुया नेपालभाषा साहित्यया न्हापांगु बाखं जि मचा ने.सं. १०७० इ पिदंगु खः । नेपालभाषाय् म्हो हे जक बाखं च्वयादीसां मल्ल भाजुया मेगु लोकंह्वाःगु बाखं जि जुजुमान खः । बाखं, नाटक, उपन्यास विधाय् थःगु च्वसा न्ह्याकादीम्ह गोठालेजुयात थःगु रचनाय् पात्रतय्गु मानवीय मनोदशा जक मखु समाजया किपा हे मिखाय् लुइकाबीफुम्ह मनोविश्लेषणात्मक च्वमि कथं म्हसीकेगु याः । अथे हे नाटककारया रुपय् वय्कः अन्धविश्वास, आडम्बर व विसङ्गति प्रति विद्रोह भाव प्वंकीम्ह व समाज हीकेगु नितिं न्हापां थःपिं निं हिलेमाः धैगु सन्देश बीम्ह कथं परिचित जू । गोरखा दक्षिणबाहु (द्वितीय), त्रिभुवन प्रज्ञा पुरस्कार (२०४२), भवानी साहित्यिक पत्रकारिता पुरस्कार (२०४५), वेदनिधि पुरस्कार (२०४८), पहलमान सिंह स्वार पुरस्कार (२०५७) आदि थीथी पुरस्कारं सम्मानित जुइधुंकूम्ह नेपाल राजकीय प्रज्ञा–प्रतिष्ठानया मानार्थ आजीवन सदस्य (२०३३) व निर्वाचन आयोगया सदस्य (२०३६) तकं जुयाः झाःम्ह भाजु गोविन्दबहादुर मल्ल गोठाले नेपालभाषा साहित्यय् म्हो च्वयाः नं थःगु पलाःचिं त्वःतेत ताःलाःम्ह च्वमि जुयादीगु दु ।
भाजु गोविन्द हरि नेकूया जन्म ने.सं. १०५९ य् येँय् जूगु खः । वय्कलं कविता व रुपक च्वयादी । वय्कलं ने.सं.१०७७ य् दकलय् न्हापां शान्ति नांया रुपक च्वयादीगु खः । वय्कःया प्रकाशित कृति खः – शान्ति (रुपक, ने.सं.१०७७), लँय्लूगु (कविता, ने.सं.१०८०) ।
स्वनिगःया नेवाः कुलय् जन्म जूम्ह गौत्तम बज्र बज्राचार्यया जीवनया प्रारम्भिक इलंनिसें प्राज्ञिक ख्यलय् नांदंपिं विद्वत ख्यःया जःखः ब्वलन । धनबज्र बज्राचार्य थेंज्वाःम्ह विद्वान व्यक्तित्वया काय्चा जूगुलिं ल्याय्म्ह इलंनिसें इतिहास संशोधन मण्डल थेंज्याःगु बौद्धिक ज्या याइगु संस्थाया संरक्षकत्व दत । इतिहासकार नयराज पन्तया प्रशिक्षणय् संस्कृत भाषाया दुग्यंगु ज्ञान दत । संयोगया खँ खत संयुक्त राज्य अमेरिका स्मिथसोनियापाखें विद्वत्वृति अन्तर्गत नेपाः इतिहास, कला, संस्कृति, सम्पदाया अध्ययन यायेत वःम्ह मेरि सस्सलरनाप ज्या यायेगु ह्वताः चूलात । वय्कलं लसएन्जेल्सया कन्ट्रि आर्टस म्यूजिमया प्रमुख भारतीय व दक्षिण एसिया कला विषयया विशेषज्ञ प्रताप आदित्य पालनाप म्हसीकाबिल । पाल भाजुं गौत्तमयात थःनाप हे कला क्षेत्रयात कःघानाः ज्या यायेत सःतल ।
संशोधन मण्डलया नीतिगत परम्परा कथं गौत्तमयाके गुगुं औपचारिक शिक्षा ब्वनातःगु मदु । गुगुं शिक्षण संस्थाया दसिपौ मदु, तर अमेरिकाय् च्वनाः स्नातकस्तरया शिक्षा ब्वनेगु इच्छा । मेरि सस्सलरया विशेष प्रभावया कारणं गुगुं औपचारिक शिक्षाया दसिपौ मदुसां विनस्टनया म्याडिसन विश्वविद्यालयपाखें कला व इतिहास विषयय् स्नातकोत्तर क्वचायेकल । लिपा थ्वहे विषयया दुनेच्वनाः विद्यावारिधिया उपाधि नं प्राप्त यात । लिपा थ्वहे विश्वविद्यालयय् संस्कृत भाषा, भारतीय कला व सभ्यता विषयस प्राध्यापन यायेगु ज्या यानादिल ।
गौत्तम भाजुयात अन्तरराष्ट्रिय ख्यलं छम्ह मूर्तिकला विज्ञ कथं हनाबना तयावयाच्वंगु दु । आपालं च्वसु अले गोष्ठी पौ न्ह्यब्वयावयाच्वंम्ह गौत्तमया पिदनेधुंकूगु आपालं सफूत मध्ये अतिकं चर्चित मूमू कृतित खः –
– The Adaptation of Monsoonal Culture by Ayurvedic Aryans; A Further Study of the Frog Hymn
– Threefold intimacy; The recent discovery of an outstanding Nepalese portrait painting
– Iconography and Images – Murti
– Painted history; The Tuladana ceremony in a mediaeval Nepalese palace
– Himalayas; An Aesthetic Adventure
– Inscriptions of Ancient Nepal
नांजाःम्ह नियात्राकार घनश्याम राजकर्णिकारया जन्म ने.सं १०६१ बौ कृष्णबहादुर राजकर्णिकार व मां प्राणमाया कोखं येँया कललपुखुली जूगु खः । वय्क छम्ह उद्यमी अर्थात् कृष्ण पाउरोटी भण्डार प्रा.लि.या अध्यक्ष व संचालक जुयाः नं वय्कः साहित्य सिर्जना पाखे नं उलि हे मन बियादीम्ह स्रष्टा खः । थःगु विद्यार्थीकालंनिसें वय्कःया थःगु भाषा साहित्यपाखे मन क्वसाःगु जुयाच्वन । थ्वहे कथं वय्कलं थःगु भाषं नं लेख च्वयेगु यानादिल । थथे वय्कःया न्हापां पिदंगु च्वसु अपरिचत लिसे छझाः (सितु, ल्याः २७,ने.सं १०८९) नांगु छधाःप्याखं खः । लिपा थीथी देय्या भ्रमणं वय्कःयात थःगु च्वसा नियात्रा पाखे न्ह्याकेबिल । भ्रमण यायेगुली शोख दुम्ह भाजु राजकर्णिकारं थःगु भ्रमणया मज्जा थम्हं जक मकासे फुक्कसितं इनाबीगु उद्देश्यं नेपाली भाषं यात्रा संस्मरण सम्बन्धी च्वसुत च्वयेगु यानादिल । यात्रा संस्मरण सम्बन्धी थ्वय्कःया न्हापां पिदंगु सफू यात्रा विदेशको माया स्वदेशको खः ।
अथेहे यात्रा अमेरीकाको माया नेपालको, देश प्रदेशको भ्रमण आदि नं नेपाली भाषं हे पिकयादिल । लिपा नेपाली भाषाय् जक थःगु यात्राया अनुभूति सीमित मजुइकेगु तातुनाः थःगु न्हापांगु यात्रा सम्बन्धी सफूयात भाजु राजा शाक्यपाखें नेवाः भाषं भाय्हीके बियाः विदेशया यात्रा स्वदेशया लुमन्ति नामं ने.सं ११३७ य् सफू पिकयादिल ।
वय्कःया नियात्राया सफू मनोरञ्जनमूलक जक मजुसे बौद्धिकमूलक नं जू । थ्वहे कारणं नं वय्कःया सफू अप्वः लोकंह्वाःगु खः । वय्कलं नेपाली भाषं अप्वः च्वयेगु यानादीसां वय्कःया मन थःगु मांभाय् नेवाःभाय् प्रति नं उलि हे क्वसाः धैगु खँ थ्वय्कलं आर्थिक अभावया कारणं पिदने मफयाच्वंगु नेवाः भाय्या सफू पिकयाबीगु व नेपालभाषाया थीथी ज्याखँ न्ह्याकेत थम्हं फुगु आर्थिक ग्वाहालि यानादीगु ज्यां नं क्यं । थुकथं नियात्रा, निबन्ध व संस्मरण सम्बन्धी झिंन्यागुलिं मयाक सफू च्वयादीम्ह भाजु घनश्याम राजकर्णिकार रत्नश्री सुवर्ण पदक, भानुभक्त द्विशताव्दी स्वर्ण पदक आदि थीथी पदक व सिरपालं विभूषित जुयादीगु दु ।
अबु प्रयागधर शर्मा व मां प्रयागेश्वरी देवी शर्माया कोखं यलया महाद्यः ननिइ ने.सं. १०३२ बछलाथ्व २ (वि.सं. १९६९) वैशाखय् भाजु चक्रधर शर्माया जन्म जूगु खः । वय्कःया मेगु नां चक्रधर शर्मा गर्ग (राजोपाध्याय) खः । व इलय्या संस्कृति विषय कयाः प्रथम परीक्षा क्वचायेकादीम्ह भाजु शर्मां नेपालभाषां च्वयादीगु चिनाखँ नर्केच्वंम्हेसिनं याःगु अफसोस ने.सं. १०६८ य् धर्मोदय पत्रिकाय् (१, ८–९) पिदंगु खः । कर्मकाण्ड व कलाकृतिया ज्या यानादीम्ह भाजु शर्मां यलया लाय्कू दबुलिइ हुइकीगु कात्ति प्याखंया बाथः खँ अर्थात् सम्वाद च्वयादीम्ह च्वमि खः ।
बौ मेहरमान श्रेष्ठ व मां सुनमाया श्रेष्ठया क्वखं येँ, मरू दोकाधः त्वालय् गणितज्ञ भाजु चन्द्रमान श्रेष्ठया जन्म ने.सं. १०५४ चौलाथ्व १४ बिहिवाः कुन्हु जूगु खः । प्रवेशिका तक ब्वनेज्या यानादीम्ह भाजु श्रेष्ठया च्वसा नेपालभाषा साहित्यया थीथी विधा– बाखं, उपन्यास, गणित, प्रबन्ध व छधाः प्याखंपाखे न्ह्याःगु खःसां वय्कःया न्हापांगु सृजना न्ह्यो चिनाखँ (धर्मोदय ७/७५, ने. सं. १०७४) खः । भाजु चन्द्रमान नेपालभाषा विकास मण्डलया संस्थापक दुजः नापं ने.सं. १०८० निसें ने.सं. १०८८ तक झी पत्रिकाय् व्यवस्थापक जुयादीधुंकूम्ह खः । भाजु श्रेष्ठं नेपालभाषाया साहित्य थपू यायेत झीगु भाषाय् वर्णाक्षर व खँग्वः गुकथं छ्यलेगु, आः गुकथं छ्यलावयाच्वना धयागु भाषा व्याकरण नाप स्वापू दुगु सफू बाख्वालदेव ने.सं.१११८ पिथनादीगु दु । थ्व स्वयां न्हापा वय्कलं नेपालभाषाया प्राम्भिक अङ्कगणित (ने.सं. १०७५)य् पिथनादीधुंकूगु दु । तःगू विधाय् च्वसा न्ह्याःगु खःसां आपाः यानाः नेपालभाषाय् बाखं, व्याकरण व अङ्कगणित च्वयादीम्ह भाजु श्रेष्ठया व्यावहारिक अङ्कगणित व मेमेगु बाखं सफूत नं पिदंगु दु । बाख्वालदेव सफूया निंतिं थ्वय्कःयात ने.सं.१११८ य् लोकसाहित्य परिषद्ं गौरी अनन्त सिरपाः प्रदान याःगु खः ।