मां सुभद्रा श्रेष्ठ व अबु डा. बलराम श्रेष्ठया काय् भाजु डा. सर्वोत्तम श्रेष्ठ यलया म्वःमदु गल्लिइ ने.सं. १०८६ अनलाथ्व चतुर्दशी आइतबाः कुन्हु बूगु खः । जनवादी गणतन्त्र चीनपाखें चिकित्सा शास्त्रया न्यूरोलोजिइ एम.डि. यानादीम्ह वय्कः थौंकन्हय् नांजाःम्ह चिकित्सक खः । थः चिकित्सा ख्यःयाम्ह जुयाः नं नेवाः भाय् व साहित्य ख्यलय् वय्कःया तसकं नुगः क्वसाः । वय्कः च्वसापासा व नेपालभाषा एकेडेमिया दुजः नं जुयादीधुंकूगु दु । नेपालभाषा साहित्य थपू यायेगु तातुनाः थम्हं हे लगानी याना थः हे म्यानेजिङ्ग डाइरेक्टर जुयाः चायेकादीगु नागार्जुन पब्लिकेशन प्रा.लि.पाखें आःतकया दुने अथेहे स्वीगूति नेपालभाषाया थीथी विषयया सफू पिदंगु दु । भाजु भूषणप्रसाद श्रेष्ठं सम्पादन यानादीगु सच्छिदँया नेपालभाषा काव्य ल्यया व सच्दिदँया नेपालभाषा बाखं ल्यया अले भाजु अमोघ ताम्राकारं (तबः मरु, येँ) च्वयादीगु जिनवर–शास्ता महाकाव्य थेंजाःगु तःजिगु व भराय्धंगु सफू वय्कःया हे ग्वसाः कथं नागार्जुन पब्लिकेशनपाखें पिदंगु खः । थुगु सफू नेपालभाषा साहित्यया ख्यलय् माष्टरपीस धायेबहःगु सफू खः । वय्कः चिनिया भाय् अले साहित्य व संस्कृतिया ज्ञाता नं खः । वय्कलं आःतकया दुने न्यागू सफू चिनिया भासं खय् भासय् भाय्हीकाः नेपाःमिपिंत चिनिया संस्कृति व साहित्य म्हसीकेबीगु ज्या यानादीगु दु । वय्कःया ज्याखँयात च्वछायाः नेपालभाषा बाखं दबूपाखें ने.सं. ११४३ थिंलागाः नःमिकुन्हु वय्कःयात हनापौ अले वय्कःया नागार्जुन पब्लिेकेशन प्रा.लि.यात ने.सं. ११३८ दँया चित्तधर सिरपाः नं लःल्हाःगु दु ।
नेपालभाषा, नेपाली व अंग्रेजी भाषां थीथी विषयया च्वसु च्वयाः झायाच्वनादीम्ह मय्जु डा. सुमन कमल तुलाधरया जन्म वि.सं. २०१० साल माघ १० गते जूगु खः । वय्कःया मां मय्जु सूर्यलक्ष्मी तुलाधर व बौ ई. अंगूरमान तुलाधर खः ।
शिक्षा विषयय् पिएचडी यानाः नेपाःया शिक्षा क्षेत्रय् थःगु लजगाः न्ह्याकाच्वनादीम्ह मय्जु सुमन कमलं मांभाय् नेपालभाषा व थ्वया साहित्य संस्कृति च्वन्ह्याकेगु ज्याय् नुगः क्वसायेकाः नेपालभाषां थीथी च्वसु च्वयेगु यानादीगु दु । नेपालभाषां च्वयादीगु वय्कःया मूलतया नेवाः संस्कृति तथा नेपाःया शिक्षा विषयया थीथी च्वसुत नेवाः प्रज्ञा, सन्ध्या टाइम्स, असं बाजं गुथि, उदाय समाः, ङत तुलाधर समितिया दँपौ आदि पत्रपत्रिकाय् पिदंगु दु । वय्कः नेपालभाषा एकेडेमिया प्राज्ञ खःसा उदाय म्युजियमया संयोजक जुयाच्वनादीगु दु । अथेहे वय्कः उदाय रिसर्च प्रोजेक्टया नं संयोजक खः । वय्कः बौद्ध महिला संघ धर्मोदय सभा, धर्मकीति बौद्ध अध्ययन गोष्ठी, शाक्यधिता नेपाल, उदाय समाज, ङत तुलाधर समिति, नेपाल विपश्यना केन्द्र, सम्मुनत नेपाल आदि तःगू मछि संस्थानाप आवद्ध जुयाः ज्या याना झायाच्वनादीगु दु । वय्कः महेन्द्र विद्याभूषण, पंचवीर सिंह सिरपाः, धर्मकीर्ति धम्मवती सिरपाःपाखें विभूषित जुयादीगु दु ।
बा तुयुबहादुर महर्जन व मां रामकुमारी महर्जनया कोखं ने.सं. १०९८ तछलागा ११ कुन्हु बाखं च्वमि भाजु सुरेन्द्र महर्जनया जन्म किपूया सलिंछेँ त्वालय् जूगु खः । लजगाः कथं Orthodonic जूसां डा. महर्जनया मचाया इलंनिसें थःगु मांभाय् प्रति नुगः क्वसायेकाः बाखं च्वया वयाच्वनादीम्ह खः । नेपालभाषा साहित्य सेवाय् न्ह्यज्याना झाःम्ह महर्जनया दकलय् न्हापांगु बाखं नःलि स्वां (ने.सं. ११११) पिदंगु खः ।
डा. सुवर्न बज्राचार्यया जन्म मां चन्द्रदेवी बज्राचार्य व अबु रत्नमान बज्राचार्यया निम्हम्ह काय् जुयाः येँया रत्नकीर्ति महाविहारय् मखं बहालय् जूगु खः । भाजु सुवर्न बज्राचार्यं नेपालय् प्राथमिक शिक्षा कायेधुंकाः श्रीलंकाय् इंग्लिस, सिंहल, पाली भाषा नापं थेरवाद बुद्ध दर्शन व पुरातत्व बारे स्नाकोत्तर तकया अध्ययन यानादिल । अनं जापान झायाः ने.सं. ११३४ य् जापानया नांजाःगु त्सुकुबा विश्वविद्यालयं ‘अन्तर्राष्ट्रीय सार्वजनिक नीति’ (Doctor of Philosophy in International Public Policy) विषयय् विद्यावारीधिया डिग्री हासिल यानादिल । डा. सुवर्नं श्रीलंका रेडियोय् दकलय् न्हापां नेपालभाषाया ज्याझ्वः न्ह्याकाः मिडिया पत्रकारिताय् दुहां झायादीगु खःसा लिपा वय्कः जापान झायाः जापानया ओकिनावा प्रदेसया अन्तर्राष्ट्रिय बिजनेस एकेडेमिया इंग्लिस विभागया प्रमुख तकं जुयादिल । थौंकन्हय् वय्कलं थःगु ज्यायात नेपाल स्टडि सेन्टर व अनलाइनय् छ्यलाः निरन्तता बिया वयाच्वनादीगु दु ।
मचांनिसें विदेसय् च्वनाः नं नेपालभाषा, लिपि, तजिलजि व नेपाल संबत्या बारे सयेके सीकेगु पाखे उत्सुक जूम्ह डा. सुवर्न बज्राचार्यया दकलय् न्हापांगु नेपालभाषाया च्वखँ श्रीलंका रेडियों प्रसारण जूगु झीगु मांभाय् नेपालभाषा, झीगु मां देश नेपाल देश (ने.सं. ११०४ कछला) खः । थुबलय् निसें वय्कलं ‘सञ्चार माध्यय् नेपालभाषा छ्यलेनु’ धैगु अभियान न्ह्याकादीगु खः । अनंलि नेपाल लिपिया महत्व क्यंसे ‘नेपालभाषाय् नेपाल लिपि हे छ्यलेनु’ धैगु अभियान (ने.सं. ११२७ ) न्ह्याकादिल । थ्वहे अभियान कथं वय्कलं जापानय् नेपाल स्टडि सेन्टर पलिस्था यानाः उकीया ख्वाःपौ (मुखपत्र) कथं ने.सं. ११२९ य् नेपाल लिपिं हे बिस्कंया डाइजेस्ट् सम्पादन यानाः पिकियादिल । थ्व रजिस्टर जुयाः पिदंगु नेपाल लिपिया दकलय् न्हापांगु अनलाइन पौ खः । थ्व पौ मार्फत् हलिंन्यंक हे नेपाल लिपि प्रचार प्रसार यायेगु ज्या जुल । अनं ने.सं. ११३० चौला ५ कुन्हु येँया हारती होटेलय् नेपाल लिपि युनिकोडय् यंकेगु बारे ज्यापौ न्ह्यब्वयेगु जुलसा नेपाल लिपियात युनिकोडय् यंकेगु ज्याय् नेपाल स्टडि सेन्टर, नेपाल लिपि गुथि लिसे सहकार्य यानाः न्ह्यज्यायेगु खँ नं क्वःजित । अनं न्यादँ दुने स्वदेश व विदेशया थीथी व्यक्तित्व तथा संघसंस्थाया ग्वाहालिं ने.सं. ११३५ थिंला ५ कुन्हु युनिकोडय् नेपाल लिपि इंकोडिङ याकेत ताःलात । नेपाल लिपि छ्यलेगु बारे वय्कलं च्वयादीगु थीथी च्वखँ, च्वसु, बाखँ, चिनाखँ मुक्कं हलिमय् सकसिनं स्वयेजीक अनलाइनय् पिकयातःगु दु। थथे न्हापां सुरु जूगु नेपाल लिपि अनलाइन पौ थौं नेपाल लिपि छ्यलेगु, सयेके सीकेगु लागी छगू व्यापक मार्गनिर्देशिका जुयाच्वंगु दु । डा. सुवर्न बज्राचार्य नेवाः अन्तर्राष्ट्रीय दबू जापानया पुलांम्ह मू छ्याञ्जे खःसा अन्तर्राष्ट्रीय पासा पुचः जापानया कजि कथं वय्कः जगतसुन्दर ब्वनेकुथिया हल दयेकेत आर्थिक ग्वाहालि चूलाकेत नं सक्रीय जुयादीगु खः ।
नेवाः अभियन्ता डा. हेमन्तराज जोशीया जन्म मां राधादेवी जोशी व अबुजु सत्यमोहन जोशीया कोखं ने.सं १०७५ दिल्लागा आमाइ कुन्हु यलया बखुंबहालय् जूगु खः । क्यानाडाया अलब्रता विश्वविद्यालयं एजुकेशनल माइकोलोजि विषयय् विद्यावारीधी यानादीम्ह डा. जोशी थौंकन्हय् क्यानडाया अलब्रता एजुकेशनया वरिष्ठ अधिकृत जुयाः क्यानडाया एडमण्टनय् च्वंच्वनादीगु दु । विदेशय् च्वना नं थःगु भाषा संस्कृतियात माया यानादीम्ह भाजु जोशी क्यानडाया एडमण्टन शहरय् नेवाः कल्चरल सोसाइटी अफ अलव्रता नांया संस्था नीस्वनाः थः हे थुकिया संस्थापक नायः जुया नेवाः भाषा, संस्कृति संरक्षण व प्रचारप्रसारया ज्याय् ने.सं ११३३ निसें सक्रिय जुयाच्वनादीगु दु । थ्व संस्थापाखें वय्कःपिंसं क्यानडाय् मातृभाषा दिवस हनाः नेवाः भाषं कविता पाठ यायेगु, लाखे प्याखं, भैरब प्याखं, धिमे प्याखं हुइकेगु, म्हपुजा, योमरीपुन्हि, येँयाःपुन्हि आदि नखः हनेगु, झ्वःभ्वय् नयेगु कार्यक्रम याना वयाच्वनादीगु दु ।
अथेहे हलिं नेवाः दबू अमेरीका पाखें पिदनीगु हलिं नेवाः पत्रिका व नेवाः अर्गनाइजेसन अफ अमेरिकाया लसकुस पत्रिकाय् नेवाः संस्कृति विषयया तःपु च्वसु अंग्रजी भाषं पिदंगु दु । थ्वय्कलं नेपाली—नेवाः भाषा शव्दावली नांगु सफू व सत्यमोहन जोशीया नेपाली भाषं अनुवाद जूगु ‘Mha Puja : The Worship of Body of person’ सफू प्रकाशन यानादीगु दु । नापं थ्वय्कलं नेवाः कल्चरल सोसाइटी अफ अलव्रता पाखें पिदनीगु थीथी पुस्तिका, बुलेटिन, पाम्पलेट आदिया सम्पादन यानाः पिकायेगु ज्या ने.सं ११३४ निसें यानाच्वनादीगु दु । अथेहे थ्वय्कः हलिं नेवाः दबू, अमेरिकाया कार्यकारणी दुजः (ने.सं ११३६—११४२), हलिं नेवाः दबू अमेरिकाया सल्लाहकार (ने.सं ११४३ निसें), सत्यमोहन जोशी लोकसाहित्य संग्रहालयया संरक्षक आदि नं खः।
नेपालभाषा व बौद्ध अध्ययन विषयय् एम.ए यानाः पाटन क्याम्पसय् नेपालभाषा ब्वंकादीम्ह मय्जु तिमिला रंजितया जन्म वि.सं. २०१३ साल जेठ १६ गते यंगाःया मञ्जुश्री त्वालय् जन्म जूगु खः । वय्कःया मां मय्जु कुञ्जरिका रंजित व बौ कुञ्जबहादुर रंजित खः ।
वय्कलं थःगु स्कूल जीवनं निसें थौंतक निरन्तररुपं बाखं, कविता च्वयाः नेपालभाषा साहित्य थकायेगुलिइ ग्वाहालि याना झायाच्वनादीगु दु । वय्कः छम्ह नेपालभाषाया च्वमिया लिसें नेवाः पत्रकार, अनुवादक, भाषिक अभियन्ताया नापं समाजसेवी नं खः । वय्कःया नुगलय् दुने धम्मवती धयागु कविता संग्रह पिदंगु दुसा वय्कःया बाखं कविता थीथी पत्रपत्रिकाय् पिदंगु दु । थथे भाषा साहित्य तथा समाजसेवाया ख्यलय् ज्या यायां वय्कलं थःगु मन बुद्धशासन पाखे क्वसायेकाः वि.सं. २०७० सालं कार्तिक २ गते धम्मावती गुरुमांया पाखें प्रवजित जुयाः तिमिला रंजितं अनागारिका श्रद्धाचार्य जुयाविज्यात । अनागारिका जुयाबिज्यानाः नं थौंतक नेपालभाषा साहित्य ख्यः चकंका यंकेगुलिइ न्ह्यज्यानाः च्वनाबिज्याःगु दु ।
वय्कः नेपालभाषा मिसा खलः व बौद्ध महिला संघ, धर्मोदय सभाया सदस्य जुयादीगु दुसा पद्मसुन्दर विहार संरक्षण समितिया सदस्य व बोधि टिभीया बोर्ड सदस्य नं खः ।
नेपालभाषा साहित्यय् नांजाम्ह निबन्धकार, बाखंच्वमि व कवि तिलक प्रकाश बौ समरबहादुर व मां ज्ञानेश्वरी कायष्ठया माहिलाम्ह काय् खः । वय्कःया जन्म ने.सं. १०५५ सालय् ख्वप जिल्लाया खौमा त्वालय् जूगु खः । थौंकन्हय् वय्कः ख्वपया तौमधि त्वालय् च्वनादी । वय्कः वि.सं. २००९ सालनिसें सामाजिक व राजनीतिक ज्याय् सव्रिय जुयादीगु खः । ने.सं. १०७३ सालय् ख्वपय् न्हय्म्ह ल्याय्म्हपिं जानाः सूर्यबहादुर पिवाःया नायःसुइ नेपाल साहित्य मन्दिरया स्थापना जुल । न्हय्म्ह संस्थापक दुजःपिं मध्ये तिलक प्रकाश कायष्ठ नं छम्ह खः ।
तिलक प्रकाशजुं राजनीती निर्भिक व निष्ठावान कर्म यानादिल धाःसा नेपालभाषा आन्दोलनय् थःगु शालिन व्यक्तित्वया म्हसीका बियादिल । थीथी इलय् भक्तपुर अस्पताल विकास समिति, श्री पद्म माध्यमिक विद्यालय, सुवर्ण स्मृति परिषद् व नेपाल साहित्य मन्दिरय् नायः जुयादीया वय्कलं सामाजिक, शैक्षिक, स्वास्थ्य व साहित्य सेवाय् समर्पित जुयादिल । थुलि जुयाः नं वय्कलं मू प्रतिष्ठा धाःसा साहित्य लेखनपाखें तयादिल ।
वय्कलं नेपालभाषाय् धनमाया (वि.सं. २०३५), ख्वबि झसुका (वि.सं. २०६३), उत्सर्ग (वि.सं. २०६९) काव्यकृतित नुगःजः (निबन्ध) व वयागु हाथ्या (वि.सं. २०६८) व कमला (वि.सं. २०७२) बाखं मुनाः च्वयादीगु दु । थुकथं हे वय्कलं शारदा (शोककाव्य)/२०५८, लक्ष्मणरेखा (निबन्ध संग्रह)/२०६२, झुक्न नजानेका राष्ट्रकवि नेता वीपी कोइराला (२०७८) व वीरग्रन्थ (२०७८) थेंज्याःगु तःजिगु सफू च्वयाः थःगु दखल नेपाली भाषाय् नं तयादीगु दु । वास्तवय् सांस्कृतिक, समाजोपयोगी अध्ययनया प्रभावकारीता लिच्वः जुया थःत म्हसीकेगु व ज्याखेले जूगु बौद्धिक कुतः तिलक प्रकाशया निबन्धया लेखन प्रवृत्ति व विशेषता खः ।
वय्कःया कविताय् समाज, देशय् जुयाच्वंगु बेथिति, विकृति, विसङ्गतिप्रति सचेत व भावुक जुयादीगु खनेदु । थौंया समाजय् आशंका, भय, अनिश्चितता जक थाय् कयाच्वंगु मखु मूल्यया विघटन जुयाः वनाच्वंगु दु । परिर्वतनशील थौंया प्रवृत्ति अले जीवनप्रति अनास्था आदि ह्राशोन्मुख प्रवृत्तियात तिलकजुं बाखन् उलादीगु दु । वीरग्रन्थ सफुलिइ नेपालय् प्रजातन्त्रया नितिं थःगु जीवन उत्सर्ग यानादीपिं ६० म्ह सहिदयाबारे योगदानबारे अन्वेषणमूलक कथं चर्चा यानादीगु दु ।
वय्कलं सफू, स्मारिका व स्मृतिग्रन्थया सम्पादन नं यानादीगु दु । सूर्यबहादुर पिवाःजुया दुरु पुखू हाँस्यव्यङ्ग्य सफू, जिउँदो इतिहास स्व. वैध कृष्णभूपाल मल्लया स्मारिका, नेपाल साहित्य मन्दिरया ख्वाःपौ मन्दिर १ व २ सम्पादन यानादिल । अथेहे स्व. जगतलक्ष्मी स्मृति सामयिक सङ्कलन नेवाः संस्कृति र संस्कार स्वास्थ्य विषयक संकलन वि.सं. २०६० भक्तपुर अस्पताल शतवार्षिकी स्मारिका व वि.सं. २०७४ सुवर्ण स्मृतिग्रन्थ आदि सफूया सम्पादन यानादीगु दु ।
राजनीतिक जीवन फुक्कं त्वःताः लेखनय् न्ह्यानादीम्ह तिलक प्रकाशजुयात थीथी संघसंस्थां थीथी हना–पौ, लय्ता–पौ व सम्मान देछाःगु दु । वय्कःयात पद्म मा. वि., भक्तपुर विकास सहयोग संघ, विराट नेपालभाषा सम्मेलन गुथि, नेपाल साहित्य मन्दिरं आदिं हंगु दुसा नेपालभाषा परिषद्पाखें ठाकुरलाल सिरपाः (ने.सं. ११३०) व तेजतीर्थ नेपालभाषा साहित्य सिरपाः (ने.सं. ११३६) पाखें सम्मानित यायेधुंकूगु दु । वय्कः थौंकन्हय् आत्मवृतान्त लेखनय् व्यस्त जुयाच्वनादीगु दु ।
स्वनिगलं पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु तीर्थ श्रेष्ठ नं छम्ह खः । वय्कः नेपाःया नांजाःम्ह साहित्यकार व संस्कृतविद् नं खः । वय्कःया खस् नेपाली साहित्यय् तःगू हे कविता सफू पिदंगु दु ।
भाजु तीर्थ श्रेष्ठं पोखराया नेवाः छँ दनेगु ज्याय् ग्वहालिमि जुयाः मू वंगु भूमिका म्हितादीगु दु । वय्कः विन्दवासिनी धार्मिक समिति, पोखराया महासचिव नं जुयादी ।
तीर्थराज तुलाधरया जन्म ने.सं. १०४५ चिल्लाथ्व ५ कुन्हु येँय् जूगु खः । वय्कःया मांया नां देवमाया तुलाधर व बौया नां बलराज तुलाधर खः ।
भाजु तीर्थराज तुलाधरजुं कविता, निवन्ध व साहित्य अनुवाद यानादी । वय्कःया न्हापां प्रकाशित रचना कविता खः । वय्कःया उगु सः नांगु कविता धर्मादेय पत्रिकास ने.सं. १०७१ य् पिदंगु खः । अंग्रेजी भाषं नेपालभाषाय् व नेपालभाषां अंग्रेजी भाषाय् अनुवाद यायेगुलिइ भाजु तीर्थराज तुलाधर नांजाःम्ह विद्वान खः । वय्कः साउदी अरेबिया नापं ब्याक्क गल्फ मुलुकय् राजदूत जुयादीधुंकूम्ह व तत्कालिन श्री ५या सरकारय् सचिव पदय् तकं आसिन जुयादीम्ह छम्ह नेवाः नं खः । वय्कःया प्रकाशित कृति आखे (विश्वबाखं, अनुवाद, ने.सं.१०८५), श्रीलंकाया न्हूबाखं (अनुवाद, ने.सं.१११३), सुगतसौरभ (अंग्रेजी अनुवाद) आदि खः । अथहे वय्कलं युनेस्कोया ग्वाहालिं यँपि त्बभिक या ल्भउब सिफू पिथनादीगु दु । वय्कःयात ने.सं. १०८६ स अनुवाद साहित्यया निंतिं श्रेष्ठ सिरपाः ब्यूगु खः । वय्कः अतिप्रबल गोरखा दक्षिणबाहु (न्हापांगु) व सुविख्यात त्रिशक्तिपट्ट (निगूगु) पाखें विभूषित जुयादीगु दु ।
मां दशलक्ष्मी सुवाल व अबु नीमनारायण सुवालया कोखं येँ, ओमबहाः त्वालय् ने.सं १०१५ य् तीर्थराजसिं सुवालया जन्म जूगु खः । थ्वय्कः छम्ह शिक्षाह्यःमि व नेपालभाषां मचा सफू च्वयावंम्ह च्वमि खः ।
जुद्धोदय पब्लिक स्कूलया संस्थापक तथा शिक्षक जुयादीम्ह तीर्थराजसिं सुवालं नेपालभाषा वर्णमाला व धर्म सम्बन्धी सफू च्वयादीगु दु । थ्वय्कःया पिदंगु सफू नेपालभाषा वर्णमाला ने.सं. १०४० खःसा पिमदंगु सफू गणेशपुराण (ने.सं. १०६०) खः, गुगु सफू उगु ईया सरकारं जफत याःगु खः । थ्वय्कः छम्ह सरकारी कर्मचारी जुयाः नं राणाशासनया जर्जर इलय् नं नेपालभाषाया ज्या यायेत लिचिलामदीम्ह व्यक्तित्व खः ।