मां सुवर्णकुमारि व बौ विष्णुलाल कायस्थया कोखं ने.सं. १०६२ (वि.सं. १९९८ मार्ग १९ गते) कुन्हु ख्वपया खौमात्वालय् ध्रुवनारायण कायस्थया जन्म जूगु खः । वय्‌कलं स्कूलया विद्यार्थी जीवन कालय् नेपालभाषां म्ये, कविता रचना यानादीगु खः । वय्‌कःया दकलय् न्हापां निबन्ध ने.सं. १०७५ य् थौंकन्हे लय्‌पौया ल्याः ५ य् पिदंगु खः ।

वय्‌कलं न्हापांगु अन्तरकलेज नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन व यलय् नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनय् निबन्धय् न्हाप सिरपाः त्याकादीगु खः । वय्‌कःया दकलय् न्हापांगु सफू लोकगीत ने.सं. १०७५ य् पिदंगु खः । थ्वयां लिपा ने.सं. १११६ य् मांभासं सिलः ब्वने (पद्य) व छ्वास अजिमा निबन्ध मुना पिदंगु खः । थौंया विसंगति विकृतिप्रति तिक्ष्ण व्यंग्य नकातःगु छ्वास अजिमा नेपालभाषाया हास्यव्यंग्य निबन्धया छगू नमूना जूगु दु । थुकथं नेपालभाषाय् हास्यव्यंग्य निबन्धकार कथं धु्रवनारायण कायस्थयात म्हसीकेगु जूगु दु । वय्‌कःयात नेपालभाषा परिषदं ने.सं. १११९ य् ठाकुरलाल सिरपाः प्रदान याःगु खः । ने.सं ११३३ स वय्‌कलं थःगु नश्वर देह त्याग यानादिल ।

भाजु ध्रुव मधिकर्मि मां इन्द्रमाया व बौ आदिदास मधिकर्मिया कोखं ने.सं. १०७८ य् सांस्कृतिक नगरी ख्वप देशय् जन्म जूगु खः । ध्रुव मधिकर्मी नेपालभाषा तथा नेपाली भाषा साहित्यया ख्यलय् च्वसा न्ह्याकादीम्ह छम्ह बहुआयामिक स्रष्टा खः । वय्‌कलं नेपालभाषा साहित्यया ख्यलय्— बाखं, चिबाखं, निबन्ध, हाइकु समालोचना, गजल, मचासाहित्य आदि तःगू विधाय् च्वसा न्ह्याकादीगु दु ।

नेपालभाषाय् सफूया रुपया थ्वय्‌कःया ध्रुव मधिकर्मिया बाखं (ने.सं.११०९) व चिबाखं सफू सः व खः (ने.सं. ११३९) पिदंगु दुसा थीथी पत्रिकाय् बाखं, चिबाखंया नापं हाइकु, गजल, मचा बाखं व समालोचनाया च्वसु पिदंगु दु । अथेहे थ्वय्‌कःया नेपाली भाषाय् नं थीथी विधाया न्हय्‌गू सफू पिदंगु दु । ध्रुव मधिकर्मीं थीथी साहित्यिक गोष्ठी प्रस्तुत जूगु रचनाया बारे दुग्ययेक समिक्षा यानादीम्ह समिक्षक कथं नं म्हसिउ । अथेहे थ्वय्‌कलं थीथी गोष्ठीइ ग्यसुग्यंगु कार्यपत्र नं प्रस्तुत यानादीगु दु । ध्रुव मधिकर्मिया बाखं सफूया पाण्डुलिपियात च्वसापासां ने.सं. ११०९ दँया श्रेष्ठ सिरपाः नं देछाःगु दु ।

ध्रुव मधिकर्मी नेपालभाषाया आधुनिक बाखं ख्यलय् परम्परागत शैलीयात हाचां गायाः निबन्धया लसि वःगु बाखं च्वयादीम्ह छम्ह प्रयोगवादी बाखंच्वमि खः । थौं साहित्यया गुगुं नं विधा छगू निश्चित विधाया विशुद्ध नियम दुने कुंकाः च्वनीमखु धयागु उत्तर आधुनिकवादया बहुविधात्मक सिद्धान्त थ्वय्‌कःया ध्रुव मधिकर्मिया बाखं सफुलिइ प्रतिपादन जूगु खंकेफु ।

अथेहे थ्वयकःया लिपा पिदंगु चिबाखं थौंया चिबाखं गथे जुइमाः धैगुया छगू नमूना धायेबहजू । चिबाखंया छगू विशेषता हाकलं जक चीहाकः मजुसे संकेतात्मक, सुत्रात्मक, विम्वात्मक जुयाः ब्वमिपिनिगु नुगलय् छगू झट्का बीफैगु जुइमाः धैगु गुगु मान्यता खः थ्व खँ थ्वय्‌कःया चिबाखं नं महसुस जुइकेब्यूगु दु । थथे हे थौंया समाजय् ब्वलंगु विकृति, विसंगतियात प्रतीक, विम्वया माध्यमं प्रस्तुत यानाः न्हूगु मूल्य मान्यता नी स्वनेगु पाखे नं थ्वय्‌कःया च्वसा उन्मुख जूगु दु ।

साहित्यय् ध्रुवकृष्ण दीपया नामं च्वयेगु ज्या यानादीम्ह भाजुया नां धु्रवकृष्ण सिन्या श्रेष्ठ खः । वय्‌कः ने.सं. १०५३ स अबु भुवनलाल सिन्या श्रेष्ठ व मां रत्नमाया सिन्या श्रेष्ठया कोखं मोमदु गल्ली यलय् बूगु खः । वय्‌कलं नेपालभाषा, खस् नेपाली व अंग्रेजी भाषाय् कविता, म्ये व निवन्ध च्वयादी । वय्‌कःया न्हापांगु प्रकाशित रचना ने.सं.१०७१ य् थौंकन्हे पत्रिकाय् पिदंगु ल्यहांवन कविता खः । वय्‌कःया नेपालभाषाय् मचाम्ये सफू योमरि खः । वय्‌कःया नेपाःया साहित्य, कला, संस्कृति, पुलां बाखं, नखःचखःया बारे अंग्रेजी भाषां तःगु हे सफू पिदंगु दु ।

मां श्रीकुमारी महर्जन तथा अबु जगन्नाथ महर्जनया कोखं कीर्तिपुर नगारपालिका पाँगाया धुसित्वा त्वालय् ने.सं. १०७२ य् होलि पुन्हि कुन्ह नेपालभाषाया नांदंम्ह उपन्यासकार नजरराम महर्जनया जन्म जूगु खः । थःगु विद्यार्थीकालं निसें नेपालभाषा साहित्यप्रति मनक्वसाःम्ह नजरराम महर्जनया न्हापां पिदंगु च्वसु पंगलः–सितु (ने.सं १०९१) नांगु बाखं खः । थथे बाखं ख्यलय् वय्‌कःया च्वसा न्हापा न्ह्याःगु खःसां थ्वयां लिपा वय्‌कःया छगू जक बाखं पुचः बाखं दुनेया बाखं (ने.सं १११०) नांगु बाखं संग्रह पिदंगु दु । थ्व बाखं सफू बाहेक नजरराम महर्जनया गुलि नं सफू पिदन फुक्क उपन्यास जक पिदन । वय्‌कःया पिदंगु उपन्यास थुकथं दु— मिंपुसा (ने.सं.११०५), न्ह्यानाच्वंगु पलाः (ने.सं.११२४), झ्वाः जुयावंगु स्वां (ने.सं.११२५), लिजला (ने.सं.११२८), थःकतः (ने.सं.११२८), भावना व सु (ने.सं.११३२), थः सु कतः सु (ने.सं.११३२), जि सतः मखु (ने.सं.११३३), लसना (ने.सं.११३४), थ्वयाच्वंगु सः (ने.सं.११३६) । न्हापां मिपुसा उपन्यास च्वयाः उपन्यास ख्यलय् दुहांझाःम्ह नजररामजुं झन्दै नीदँ धैथें थःगु च्वसा अथें तयाः ने.सं ११२४ निसें हानं थ्व ख्यलय् च्वसा न्ह्याकाः ने.सं ११३६ या दुने मेगु झिगू उपन्यास पिकयादिल । थुकथं वय्‌कः नेपालभाषाया ख्यलय झिंछगू उपन्यास पिकयाः धुस्वां साय्‌मि धुनेवं दकलय् अप्वः उपन्यास च्वयाः पिकयादीम्ह उपन्यासकार जुयादीगु दु ।

प्रगतिशील विचारधारायाम्ह नजराम महर्जनया अप्वः धयाथें उपन्यासय् किपूया सामाजिक सांस्कृतिक जनजीवनया प्रतिनिधित्व जुयाच्वनीगुलिं वय्‌कःया उपन्यासयात आञ्चलिक उपन्यास कथं म्हसीकेगु याः । अथेहे वय्‌कःया पिदंगु गुलिखे उपन्यास गथे — न्ह्यानाच्वंगु पलाः (बाइरोडको ड्राइवर), झ्वाः जुयावंगु स्वां (ओइलिएको फूल) , भावना (भावना), लिजला (आस्था र जीवन) आदि नामं नेपाली भाषाय् नं अनुवाद जूगु दु ।

भाजु नजरराम महर्जन थः गन गन च्वन अन अन नं थःगु च्वसा न्ह्याकेगु जक मखु थीथी नेपालभाषाया साहित्यिक संस्था स्वनाः साहित्यिक वातावरण दयेकीम्ह च्वमि खः । थ्वहे कथं सः खलः पांगाया संस्थापक नायः (ने.सं.१०९८–११०२), सूर्यज्योति पुस्तकालय पांगाया संस्थापक नायः (ने.सं. १०९०–१०९७), नेपालभाषा खलः बीरगंजया छ्याञ्जे (ने.सं.१११०–११२०) व नायः (ने.सं.११२०–११२२), नेपालभाषा एकेडेमिया पार्षद जुयाः नेपालभाषा साहित्य थपू यायेगु ज्याय् न्ह्याना च्वनादीगु दु । अथेहे पत्रकारिता ख्यलय् नं ने.सं.११२९ निसें नेपालभाषाया ज्वजलपा वाःपौ पिथनांच्वनादीगु दुसा ने.सं.११३१ य् खय्‌भासं कीर्तिपुर सन्देश साप्ताहिक पिथना च्वनादीगु दु । थुकथं वय्‌कःया थज्याःगु ज्याया कदर यानाः वय्‌कःयात ज्यापु सांस्कृतिक विकास कोषपाखें ज्यापु विशेष सम्मान (ने.सं ११३५), नेपालभाषा एकेडेमिपाखें दान्यहेरा हःपाः सिरपाः (ने.सं ११३९), लहना वाःपौपाखें लहना मातृभाषा पत्रकारिता सिरपाः (ने.सं ११४१) देछाःगु दु ।

भाजु नरेन्द्रबहादुर श्रेष्ठ येँया यतखा त्वालय् ने.सं.१०६७ इस जन्म जुयादीगु खः । वय्‌कःया मांया नां सुभद्रादेवी श्रेष्ठ खःसा बौया नां पुर्णबहादुर श्रेष्ठ खः । कविता व चित्रकलाय् सिद्धहस्तम्ह वय्‌कःया न्हापां प्रकाशित जूगु कविता झर्ना जुद्धोदय पत्रिकाय् बि.सं. २०१८ सालय् पिदंगु खः ।

वय्‌कलं नेपालभाषाया नापनापं खस् नेपाली भाषं नं च्वयादी । वय्‌कःया प्रकाशित कृति प्याःचाःगु सः (कविता, ने.सं.११११) खः । म्हो च्वयाः नं उत्कृष्टता पाखे न्ह्याःवंपिं म्हो नेपालभाषाया कविपिं मध्यय् वय्‌कः नं छम्ह खः । नरेन्द्रबहादुर श्रेष्ठ नेवाः हाइकु (निला पौ) या कला सम्पादक खः । वय्‌कलं सारदा लय्‌पौ, त्रिवेणी काव्य (नेपालभाषा, नेपाली, मैथली) कविता मुना सफूया सम्पादन यानादीगु दु । वय्‌कः धरानं पिदनीगु भिन्तुना साहित्यिक पत्रिकाया पाहां सम्पादक नं खः ।

वय्‌कलं यक्व हे सम्मान, पुरस्कार कयादीगु दु । विशेषत व्यथित काव्य पुरस्कार (२०५०), बाशुशशी स्मृति पुरस्कार (२०६८) आदि । वय्‌कः जनमत साहित्यिक लय्‌पौया संरक्षक खः । अथेहे नेपाल साहित्य मन्दिर, शेष हिरा प्रतिस्थान, साहित्यिक पत्रकार संघ, हृदयचन्द्रसिंह स्मृति प्रतिष्ठान आदि संस्थाया वय्‌कः जीवंकाछि दुजः खः । वय्‌कलं तःगू हे साहित्यिक संघ संस्थाय् च्वनाः यक्व हे ज्या यानादीगु दु । सत्यमोहन जोशी स्मृतिग्रन्थ प्रकाशन समितिया न्वकू जुयादीम्ह वय्‌कलं यक्व हे साहित्यिक सफूया द्यबः किपा च्वयादीधुंकूगु दु ।

मां मैयानानी हाडा व बौ कृष्णभक्त हाडाया काय् जुयाः ने.सं. १०५१ कौलाथ्व १३ कुन्हु इच्छुत्वाः लास्कुध्वाका, ख्वपय् जन्म जुयाः थौकन्हय् च्याम्हासिंह त्वाः ख्वपय् च्वनादीम्ह नरेन्द्रभक्त हाडा नेवाः आन्दोलनय् सकस्यां म्हस्यूगु नां खः । जीवनया ताःई स्यनामि जुया ज्या यानादीम्ह वय्‌कःया म्हसिका मालेगु झ्वःलय् (च्वसु मुना, ११३९) पिदंगु दु । विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनया संस्थापक दुजः, नेवाः देय् गुथि, नेपालमण्डलया संस्थापक न्वकु, सिद्धिदास प्रतिष्ठान ख्वपया संस्थापक नायः, नेवाः अधिकार सिरपाः समितिया दुजःया नापं आपालं नेपालभाषा व नेवाः जातिया अधिकारया निंतिं ज्या यानाच्वंगु खलः पुचः नापं स्वापू दुम्ह नरेन्द्रभक्त हाडा नेवाः आन्दोलनय् सक्रियम्ह व्यक्तित्व खः ।

भाजु नरेश अमात्यया जन्म बि.सं.२०२६ कार्तिक ४ गते मां रमला अमात्य बौ रामप्रसाद अमात्यया कोखं यलय् जूगु खः । नेपालभाषा चिबाखं साहित्यय् नरेश अमात्यजु लिपांगु पुस्ताया छम्ह सशक्तम्ह च्वमि खः । वय्‌कःया निगू चिबाखं सफू—आखे (ने.सं.११३९) व नीलः (ने.सं.११४२) पिदंगु दु । वय्‌कःया चिबाखनय् बिषय चयन समसामयिक जू, बिविधता दु । थम्हं ज्वनागु बिषयं मुलुच्वकां थें ब्वमिपिनिगु नुगलय् तिक्क मिंकेगु क्षमता दु । नरेश अमात्यजु ग्वाहालि पारिवारिक पौ व माया लय्‌पौया सम्पादक नं खः । आखे चिबाखंया निंतिं वय्‌कःयात याताजः पाखें श्याम–विश्व सिरपाः लःल्हाःगु खःसा वय्‌कः महाकवि गिरिजाप्रसाद जोशी सिरपालं नं सम्मानित जुयादीगु दु ।

नरेशकुमार ताम्रकारया जन्म बौ काजिलाल ताम्रकार व मां भिमलक्ष्मी ताम्रकारया कोखं ने.सं १०८० गुलांगा तृतीया कुन्हु भोजपुरया टक्सारय् जूगु खः । लिपा वयकः भोजपुरं कुहां वयाः धरान, इटहरीइ च्वनादिल । अनं येँया बानेश्स्वरय् बसोबास यानादीम्ह वय्‌कः थौंकन्हय् धाःसा क्यानडाया ब्रामप्टनय् च्वंच्वनादीगु दु । भाजु नरेश ताम्राकार धातु उद्योग व धातुया थलबलया छम्ह व्यापारी खयाः नं थःगु मू ई व्यापारया निंतिं स्वयाः नं नेवाःख्यःया निंतिं फ्यानादीम्ह छम्ह नेवाः अभियन्ता, नेवाः न्ह्यलुवाः खः । वय्‌कः आवद्ध जुयादीगु नेवाः व नेवाःख्यः नाप सम्बन्धित प्रमुख संस्थात खः — नेवाः देय् दबूया केन्द्रीय समिति निकः तक अध्यक्ष (थौंकन्हय् संरक्षक), नेपाल भाषा मंका खलः भोजपुरया संस्थापक सल्लाहकार, हलिं नेवाः दबू नेपाल च्याप्टर व अमेरिका च्याप्टरया सल्लाहकार, नेवाः स्वायत्त राज्य मंका संघर्ष समितिया सचिव व अध्यक्ष, गुथि आन्दोलनया सचिवालय संयोजक, नेवाः पुचः इटहरीया संस्थापक, सल्लाहकार, ताम्रकार समाजया सल्लाहकार, राष्ट्रिय विभूति शंखधर साख्वाः प्रतिस्थान नेपालया सल्लाहकार, नेपाल आदिबासी जनजाति महासंघय् नेवाःतय्‌गु प्रतिनिधित्व यानाः संघीय परिषद दुजः, आदिबासी जनजाती उत्थान राष्ट्रिय प्रतिस्थानय् नेवाःतय्‌गु प्रतिनिधित्व याना राष्ट्रिय परिषद दुजः, टक्सार समाज, भोजपुर–काठमाडौंया संस्थापक अध्यक्ष, नेवाः तामसालिङ समन्वय समितिया संयोजक आदि आदि ।

भाजु नरेशकुमार ताम्रकार नेवाःतय्‌त संगठित यानाः नेवाः भाय्, संस्कृतिया संरक्षण व जगेर्ना यायेगु तातुनाः भोजपुरय् स्थापना जूगू नेपालभाषा मंकाः खलः स्थापना लिसें नेवाः अभियानया ख्यलय् आवद्ध जुयादीगु खः । थन वय्‌कलं सल्लाहकार जुयाः ज्या यानादिलसा लिपा वय्‌कः भोजपुरं इटहरी च्वंझायेधुंका अन नेवाः पुचः इटहरी स्थापना यानाः सहसचिव, सचिव व थौंकन्हय् सल्लाहकार जुया च्वनादी । नेवाःतय्‌त आर्थिक रुपं नं सबल व सक्षम यायेमाः धकाः नेवाःत जक मिले जुया थः हे कोषाध्यक्ष जुयाः नेपाः बहुउद्देश्यीय सहकारी संस्था लि इटहरी स्थापना यानादिल। । थनं लिपा वय्‌कलं नेवाः देय् दबूया पुर्वाञ्चल पाखें निगू कार्यकाल न्वकु निर्वाचित जुयाः देय्‌या ६५ थीथी जिल्लाया गां व बजारय् वनाः नेवाः संगठन विस्तार, नेवाः भाषा, साहित्य संस्कृतिया प्रचार प्रसार ययेगु ज्या यानादिल । थ्वयां लिपा वयकः निकःतक नेवाः राष्ट्रिय संगठन नेवाः देय् दबूया अध्यक्ष पदय् निर्वाचित जुयादिल । थथे निकःतकया कार्यकालय् वय्‌कलं नेवाः समुदायया नितिं आपालं नेतृत्वदायी भूमिका निर्वाह यानादिल । नेवाः देय् दबूया शाखात नेपाःया पूर्वपश्चिम फुक्क धयाथें जिल्लाय् विस्तार जुइकेबिलसा जिल्ला जिल्लाय् नेवाःभाय्, नेवाः लिपि नेवाः तजिलजि स्यनेगु तथा नेवाःभाय्‌या सफू थ्यंकेबीगु ज्या यानादिल ।

अथेहे नेवाःतय्‌सं स्वायत्त नेवाः राज्य स्थापना यायेगु तःआजु कथं नीस्वंगु नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समितिया सचिवालयय सचिव व सामुहिक नेतृत्व कथं अध्यक्षया अभिभारा कयाः वय्‌कः नेवाः पहिचान सहितया राज्य पुनः संरचना याकेगु आन्दोलनय् सकृय जुयादिल । नेवाः विविधतां जाःगु समाज खया नं अनेकता दुने एकता दुगु समाजया अवधारणायात आत्मासात यानाः नेवाः समुदायया सकल जातिपाखें यागु घोषणाया नेतृत्व व थीथी जातियात गुगु दलित धलखय् दुथ्याकातःगु खः उकियात नं लिकाकेगु आन्दोलनय् नं वय्‌कलं समन्वयकारी भूमिका म्हितादिल ।

अथेहे गुथि विधयेक विरुद्ध जूगु आन्दोलनय् नं वय्‌कलं समन्वय यायेगुया नापं नेतृत्वदायी भूमिका निर्वाह यानादिल । थथेहे थीथी जनजाति आन्दोलय् नं नेवाः समुदायया प्रतिनिधित्व यानाः सक्रियरुपं ब् वति कयादिल । थुपिं ज्या बाहेक नं थीथी पत्रपत्रिका व स्मारिकाय् नेवाः संस्कृति व नेवाः संगठन सम्बन्धी लेखत पिथनाः नेवाः समुदाययात म्हसीकेबीगु यानादीगु दु ।

मां हेरादेवी व अबु धर्मवीर शाक्यया काय् भाजु नरेशवीर शाक्यया जन्म येँया मखंत्वाः, महाद्यःगल्लिइ ने.सं. १०७६ चिल्लागाः ६ कुन्हु जूगु खः । थ्वय्‌कः थौंकन्हय् येँया सेतोदरबार, जमलय् च्वनादी । त्रि.वि.पाखें नेपालभाषाय् एम.ए. व लुम्बिनी विश्वविद्यालयपाखें एप्लाइड बुद्धिज्म विषयय् स्नातकोत्तर पास यानादीम्ह थ्वय्‌कः छम्ह च्वमि, बौद्धविद्वान, पत्रकार, अनुवादक, सम्पादक जक मखु नेवाः जाति व नेपालभाषाया नितिं ल्वानावयाच्वंम्ह छम्ह भाषिक न्ह्यलुवा नं खः । थथे विविध व्यक्तित्वया धनी नरेशवीर शाक्य थ्वय्‌कलं शरेन नामं नं समसामयिक च्वसु च्वयादी । थ्वय्‌कःया च्वसा नेपालभाषाया लिसेलिसें अंग्रेजी व खस नेपाली भाषां नं न्ह्याः ।

नरेशवीर शाक्य ईलोहं प्रकाशन प्रा.लि. या प्रबन्ध–निर्देशक, हःपाः गुथि व नेवाः कल्चर सोसाइटीया संस्थापक अध्यक्ष खः । अथेहे थ्वय्‌कः धर्मोदय सभा, नेपाल लिपि गुथि, नेपालभाषा परिषद् व नेपाल रेडक्रश सोसाइटीया आजीवन दुजः खः । नेपालभाषा मंकाः खलः, क्लीन सिटी, मानव–अधिकार प्रवद्र्धन केन्द्र, नेवाः देय् दबूया महासचिव जुयाः ज्या यानादीधुंकूम्ह थ्वय्‌कः पद्मरत्न लुमन्ति गुथिया नं महासचिव खः ।

थथे नेपालभाषाया मचा–साहित्य–ख्यलय् थःगु हे कथं समर्पितम्ह थ्वय्‌कः पत्रकारीताया ख्यलय् (साहित्यिक व भाषिक) विशेष योगदान बियाच्वनादीम्ह खः । थ्वय्‌कः क्वय् न्ह्यथनागु थी थी पत्रिकाया प्रधान सम्पादक/सल्लाहकार खः – ईलोहं (मचा लय्‌पौ), नःलि (साहित्यिक लय्‌पौ), लाय्‌कू (बाःछिपौ), नेपाल लिपि (लय्‌पौ), ल्भधबचबिलम (लय्‌पौ) ।

थ्वय्‌कःया दकलय् न्हापां पिदंगु च्वसु अन्तरजातीय इहिपाः खसकरण खयेफु (विश्वभूमि, ने.सं १११७ ) नांगु निबन्ध खःसा सफू कथं म्हपुजा गथे व गुकथं ? (म्हपुजाको विधि) (ने.सं. ११२०) खः । नेपालभाषाया बाखं, च्वखँ, म्येँ आदि विधाया च्वमि थ्वय्‌कःया जिं छु च्वया ? च्वखँ मुना (११२७) य् पिदंगु दुसा थ्वय्‌कलं ईलोहं वर्णमाला (११२२) या सम्पादन व नेपाल–संवत् व शंखधर साख्वाः (११२७) या सह–सम्पादन नं यानादीगु दु । थ्वय्‌कः छम्ह अनुवादक नं खः । थ्वय्‌कलं मचा–ब्वमिपिनि लागि क्वय् न्ह्यथनागु बाखं–सफू नेवाः भासं भाय् हीकाः पिथनादीगु दुः–

विश्वया न्यापु मचाबाखं भाग –१ (ने.सं. ११२२), भाग– २ (ने.सं. ११२३), भाग– ४ (ने.सं. ११२६), भाग– ५ (ने.सं. ११२७), भाग–७ (ने.सं. ११३०) । थथे हे — भारतया यइपुगु बाखं (ने.सं. ११२५) व जगतसुन्दर मल्लं पिकयादीगु ईसपया बाखं (११३४)या निगूगु संस्करण नं पिकयादीगु दु । थ्वय्‌कःया देनयात कदर यानाः नेपालभाषाया थीथी संघ–संस्थापाखें लःल्हानातःगु मूमूगु हनाबना/सिरपाःया धलः थथे दुः– शंखधर सिरपाः (ने.सं. ११२६), चित्तधर सिरपाः (ने.सं. ११३०), धर्मादित्य सम्मान (ने.सं. ११३०), दान्यहिरा हःपाः सिरपाः (ने.सं. ११३०), पञ्चवीर सिरपाः (ने.सं. ११३७), युगकवि सिद्धिचरण युवा पत्रकारीता पुरस्कार (वि.सं. २०७४), मोती पत्रकारीता पुरस्कार (ने.सं. ११३९) आदि ।

ने.सं. १०६७ कौलागाः (कार्तिक ४) य् मां लक्ष्मी प्रधान व अबु रुद्रमान प्रधानया कोखं येँया न्ह्यःखा त्वालय् प्रा. नर्मदेश्वरमान प्रधानया जन्म जूगु खः। अंग्रेजी भाषा–साहित्यय् एम.ए. पास यानादीम्ह थ्वय्‌कलं पीदं मयाक कलेजय् अंग्रेजीया नापनापं नेपालभाषा–साहित्यया नं अध्यापन यानादिल । विद्यार्थी इलंनिसें नेपालभाषां च्वयेगु यानादीम्ह थ्वय्‌कःया नेपालभाषां पिदंगु न्हापांगु कविता वियोग (झी लय्‌पौ, दँ २, ल्याः ७, ने.सं. १०७९ बछलाथ्व १) खः । थ्वय्‌कः कवि, बाखंच्वमि लिस्सें च्वन्ह्याःम्ह समालोचक नं खः ।

सन्ध्या टाइम्स न्हिपौ, नेपालभाषा टाइम्स न्हिपौ, लाय्‌कू बाःछिपौ लगायत मेमेगु थीथी पत्रिकाय् नं दिपाः मदयेक साहित्य, सामयिक चर्चा व पाश्चात्य साहित्यिक सिद्धान्त सम्बन्धी च्वसु च्वयाच्वनादीम्ह च्वमि खः । ने.सं.११०५ य् थ्वय्‌कःया जिगु कविता छिगु कविता पद्य कविता सफुलिं (पाण्डुलिपिं) श्रेष्ठ सिरपाः त्याकूगु खःसा थ्वय्‌कलं थःत बाखंच्वमिकथं नायेकेत जिं नं बाखं च्वया शीर्षकय् तःपुमछि हे न्हून्हूकथंया बाखं च्वयादिल । थथे हे नेपालभाषा साहित्यया समालोचना–ख्यलय् सीमित गद्यकविपिनि जक चर्चा–परिचर्चा जुयाच्वंगु परिवेशय् बिस्कं पहःया कविता नं मदिक्क च्वयेगु जक मखु सफू हे पिथनादिल ।

थ्वय्‌कःया थौंतक पिदनेधुंकूगु साहित्यिक समालोचना व सिद्धान्तया सफू थथे दु— सिर्जना (समालोचना, ने.स १०९६), जिगु बिचाः जिगु धापू (समालोचना, ने.स ११०५), स्वंगःगु मिखा (सौन्दर्यशास्त्र, ने.स. १११९), सौन्दर्य दर्शन (साहित्यया सिद्धान्त, ने.स. १११९), पाश्चात्य समालोचना सिद्धान्त (ने.स.११३८) ।

अथेहे कविता व गद्यकविता ख्यलय् वय्‌कःया क्वय् न्ह्यथनागु सफू पिदंगु दु– जिगु गद्यकविता (ने.सं.११२०), जिगु कविता छिगु कविता (ने.स.११२१), जिमिगु भुतू ख्वाउँसे ख्वाउँसे तिनि (ने.स.११२८), प्रत्येक मोडया अन्त छंगु नं अन्त मखु (ने.स.११२८) ।

बाखं–ख्यलय् थःगु हे बिस्कं म्हसीका पिब्वइगु थःगु हे कथंया प्रयोग दुगु तःपु बाखं दुथ्याःगु जिं नं बाखं च्वया (ने.सं.११३९) सफू पिदं थें थ्वय्‌कलं ने.सं १११०य् जापानी भाय्‌या नां जाःगु छगू उपन्यास लःहँय्‌या नामं भाय्‌हिलाः नं पिथनादीगु दु । अथेहे थ्वय्‌कलं प्रतिभा साहित्य दबू ने.स. १११० व नेपालभाषा कविता संग्रह ने.स.१११६ यानाः निगू सफू सम्पादन नं यानादीगु दु ।

थ्वय्‌कः बाखंदबू साहित्यिक पत्रिकाया संस्थापक सम्पादक लिस्सें च्वसापासाया दुजः नं खः । थ्वय्‌कःयात ने.सं ११२७ य् नःलि प्रधान सिरपाः चूलाःगु दुसा नेपालभाषा परिषदं भाषाथुवाः उपाधिं (ने.सं. ११२८) विभूषित याःगु दुसा नेवाः देय् दबूपाखें छगू लाख तकाया सिरपाः नं बियाः हंगु दु । सक्वया भाषा साहित्य मुँज्या खलःपाखें नं नेवाः हना सिरपाः (ने.सं. ११४३) देछाःगु दु ।