बौ मेहरमान श्रेष्ठ व मां सुनमाया श्रेष्ठया क्वखं येँ, मरू दोकाधः त्वालय् गणितज्ञ भाजु चन्द्रमान श्रेष्ठया जन्म ने.सं. १०५४ चौलाथ्व १४ बिहिवाः कुन्हु जूगु खः । प्रवेशिका तक ब्वनेज्या यानादीम्ह भाजु श्रेष्ठया च्वसा नेपालभाषा साहित्यया थीथी विधा– बाखं, उपन्यास, गणित, प्रबन्ध व छधाः प्याखंपाखे न्ह्याःगु खःसां वय्‌कःया न्हापांगु सृजना न्ह्यो चिनाखँ (धर्मोदय ७/७५, ने. सं. १०७४) खः । भाजु चन्द्रमान नेपालभाषा विकास मण्डलया संस्थापक दुजः नापं ने.सं. १०८० निसें ने.सं. १०८८ तक झी पत्रिकाय् व्यवस्थापक जुयादीधुंकूम्ह खः । भाजु श्रेष्ठं नेपालभाषाया साहित्य थपू यायेत झीगु भाषाय् वर्णाक्षर व खँग्वः गुकथं छ्यलेगु, आः गुकथं छ्यलावयाच्वना धयागु भाषा व्याकरण नाप स्वापू दुगु सफू बाख्वालदेव ने.सं.१११८ पिथनादीगु दु । थ्व स्वयां न्हापा वय्‌कलं नेपालभाषाया प्राम्भिक अङ्कगणित (ने.सं. १०७५)य् पिथनादीधुंकूगु दु । तःगू विधाय् च्वसा न्ह्याःगु खःसां आपाः यानाः नेपालभाषाय् बाखं, व्याकरण व अङ्कगणित च्वयादीम्ह भाजु श्रेष्ठया व्यावहारिक अङ्कगणित व मेमेगु बाखं सफूत नं पिदंगु दु । बाख्वालदेव सफूया निंतिं थ्वय्‌कःयात ने.सं.१११८ य् लोकसाहित्य परिषद्ं गौरी अनन्त सिरपाः प्रदान याःगु खः ।

स्वनिगलं पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु चन्द्रशेखर श्रेष्ठ नं छम्ह  खः । वय्‌कःया जन्म वि.सं. १९८६ चैत्रय् संखुवासभा, चैनपुरय् जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां सुभद्रा देवी व बौया नां लोकमान श्रेष्ठ खः । धरानय् वय्‌कलं कला, शैक्षिक, सामाजिक, सांस्कृतिक ज्याय् निरन्तर सक्रिय जुयाः ज्या यानादिल । वय्‌कलं धरानया विकासय् ज्वः मदुगु योगदान बियादीगु दु । वय्‌कः वि.सं.२०७२ सालय् दिवंगत जुयादिल ।

बहुमुखी प्रतिभाया धनी महाकवि चित्तधर हृदयया जन्म बौ द्रव्यधर तुलाधर व मां ज्ञानलक्ष्मी तुलाधरया कोखं ने.सं १०२६ य् जूगु खः । स्वयम्भुइ ब्वनीगु भजन तुतः, निष्ठानन्दया ललितविस्तर, नेपालीभाषाया रामायण आदि पाखें प्रभावितम्ह, कवि योगवीर सिंहयात थः साहित्यिक गुरु नालादीम्ह हृदयं नेपालभाषा व थ्वया साहित्य तःमि यायेगु नितिं थःम्हं फुगु तक साहित्यिक विधाय् च्वसा न्ह्याका वन । थम्हं च्वयातयागु पद्य–निकुञ्ज (ने.सं १०५३) व हृदय–कुसुम (ने.सं १०५३)नागुं निगू कविता संग्रह पिकयाः नेपालभाषाय् कविता संग्रह पिकाःम्ह न्हापांम्ह च्वमि जुयादिल ।

वि.सं १९९७ सालया राजनैतिक पर्वय् मां नांगु कविता पिकाःगु द्वपनय् वय्‌कः ने.सं १०६१–१०६५तक जेलय् लात । अनहे जेलय् वय्‌कलं सुगत सौरभ (ने.सं १०६९) महाकाव्य, वभ्रुवाहन (ने.सं. १०६९) खण्डकाव्य आदि थेंज्याःगु तःजिगु काव्यया रचना यानादिल । भगवान बुद्धया जीवनीयात कयाः च्वयातःगु सुगत सौरभ महाकाव्य हृदयजुं जक थः काय् भाःपाः तःगु काव्य मजुसे नेपालभाषा साहित्यया हे छगू अमर कृति खः । अथेहे न्हापा गबलें नेपालभाषां च्वसा मन्ह्याकूपिं— केदारमान व्यथित, धर्मरत्न यमि, हरिकृष्ण श्रेष्ठ आदिपिंत तकं नेपालभाषां च्वसा न्ह्याकेबियाः जेलयात हे साहित्य साधनागार जुइकेबिल ।

जेलं पिहां झायेधुंकाः मांभाय्‌या सेवाय् वय्‌कः झन अप्व समर्पित जुयादिल । अन्तरध्वनी, याकःमिया चा, हृदय कथा, न्हूगु स्वां, देगः आदि थेंज्याःगु तःगू हे अन्तरमुखी छाँयावादी रोमानीवादी कविता संग्रह पिकयादिलसा थःगु भाषाय् आधुनिक चीहाः बाखं – ‘Modern Short story’ दुमथ्यंनिगु खनाः थम्हं नं थज्याःगु बाखं संग्रह— खुपु बाखंचा (ने.सं १०६७) नांगु सफू च्वयाः पिकयादिल । थ्व नेपालभाषाया हे न्हापांगु न्हूबाखं पुचः खः। थ्व सफूयां लिपा वयकःया मिंमनः पौ, थाय्‌भु,डायरी आदि मे मेगु वाखं सफूत नं पिदन । अथेहे वयकलं ह्वनागा (ने.सं १०६८) सफुलिइ शाक्यानी नांगु छधाः प्याखं पिकयाः नेपालभाषाय् नं आधुनिक छधाः प्याखंया सुत्रपाट यानादिल ।

थ्वयां लिपा मेमेगु नं प्याखं पिकयादिल । नेपाल संस्कृति (ने.सं १०९२) नांगु संस्कृति विषयया निबन्ध संग्रह, महाचीने नेपाल संस्कृति (ने.सं १०८४) नांगु नियात्राया सफू च्वयाः नेपालभाषाया निबन्धया लागा अझ तचाः जुइकेत तिबः बियादिल । थुलि जक मखु वय्‌कलं तःदँतक आपालं मेहनत यानाः नेपालभाषा साहित्यया जातः (ने.सं ११९१) थेंज्याःगु अनुसन्धानमूलक सफू पिकयाः नेपालभाषाया जातः हे प्वलादिलसा झीगु साहित्य (ने.सं १०७४) नांगु अतिकं महत्वं जाःगु सफू च्वयाः नेपालभाषा साहित्यया इतिहास झीगु न्ह्यःने ब्वयाबिल । झीसं म्हसीके मफयाच्वपिं साहित्य मनिषिपिं व वय्‌कःपिनिगु कृतियात म्हसीके बियादिल । बाल साहित्य ब्वलंकेगु तातुनाः झी मचा भाग—१, भाग—२ पिकयादिलसा नेपालभाषायात छगू स्तरीय भाषा कथं प्रतिष्ठापित यायेगु तातुनाः नेपालभाषा गय् च्वय्‌गु (ने.सं १०७२) नांया व्याकरण सफू च्वयाः थःत वैय्‌याकरणविद् कथं नं म्हसीके बियादिल । अथेहे जिगु जातः सफू च्वयाः आत्मकथाया परिपाटी नं न्ह्याकादिल ।

नेपालभाषाया माध्यमिक कालया च्वमिपिनिगु सफू— योगसुधा (ने.सं १०७१), सिद्धिदासया सिद्धिदास थःगु मिखाय् व शिवविलास (ने.सं १०८७), धर्मादित्य व नेपालभाषा व थ्वया साहित्य (ने.सं १०९१) आदि थम्हं सम्पादन यानाः पिकयादिल । थथे हृदयजुं थम्हं जक च्वयेगु मखु मेपिं च्वमिपिनिगु उखेथुखे लानाच्वंगु च्वसुत मालाः सम्पादन यानाः सफूकथं पिकायेगु, मेपिं च्वमिपिंत च्वके बीगु व उमिसं पिकायेमफुगु सफू थम्हं ध्यबा तयाः नं पिकयाबीगु, नेपाल ऋतुपौ (ने.सं १०७२), लय्‌पौया थेंज्याःगु पत्रिकातय्‌गु सम्पादक जक मखु आर्थिक भार तकं थम्हं क्वबुयाः पत्रिका न्ह्याकेगु, नेपालभाषा व थ्वया साहित्य संस्कृति संरक्षण सम्वद्र्धनया निंतिं थःगु नेतृत्वय् नेपालभाषा परिषदया (ने.सं १०७१) स्थापना यायेगु जक मखु थ्वया निंतिं थःगु छेँतकं दान बियावंम्ह, नेपालभाषाया छम्ह ज्वःमदुम्ह साहित्य मणिषि खः ।

थुकथं छेँया छम्ह हामां छेँयात तालय् लाकेत थम्हं फक्व ज्वलंत ताःलाकावनी थेंं नेपालभाषायात नं तालय् लाकेत थःगु सम्पूर्ण तन, मन, धन, वुद्धि, विवेकं उत्सर्ग यानावंम्ह महाकवि हृदयं ने.सं. ११०२ अर्थात ७६ दँया वैशय् थःगु नश्वर देह त्याग यानादिल । वय्‌कःया योगदानयात कदर यानाः च्वसापासां साहित्य शिरोमणि, श्री ५ महेन्द्र पाखें कविकेशरी, नेपाल सरकार पाखें हुलाक टिकट, नेपालभाषा परिषद् पाखें पूर्ण कदया सालिक कालिमाति दुवातय् धस्वाकेगु याःगु खयां नं वय्‌कःया त्याग तपस्याया न्ह्यःने थुपिं सम्मान नं म्हो हे जक खः ।

बौ सरदार मेदिन प्रसाद राजभण्डारी व मां कालीनानी राजभण्डारीया कोखं ने.सं. १०५१ दिल्लाथ्व ११ स येँया त्यःर त्वालय् साहित्यकार भाजु चित्तरञ्जन नेपालीया जन्म जूगु खः । वय्‌कःया मेगु नां खः नारायण प्रसाद राजभण्डारी । नेपाली भाषा व इतिहास निगू विषयय् एम.ए. यानादीम्ह वय्‌कलं इतिहासया विषय नापं नेपाली भाषा तथा नेपालभाषा साहित्यया ख्यलय् थःगु च्वसा न्ह्याकादीदीगु दु । नेपालभाषा साहित्यया ख्यलय् भाजु चित्तरञ्ज नेपालीया च्वसा थीथी विधा गथे– कविता, निबन्ध, समालोचना, अनुवादपाखे न्ह्याःसां आपाः यानाः वय्‌कःया च्वसा चिनाखं पाखे क्वसाः । चित्तरञ्ज नेपालीया न्हापांगु चिनाखं दुःख सागर, ने.सं. १०६८ य् धर्मोदय १३ य् पिदंगु खः । नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् शोककाव्य च्वइपिं च्वमिपिं म्हो जुयाच्वंगु इलय् वय्‌कलं मां लुमंकाः (ने.सं. १०७१) नांगु पाश्चात्य शैलीया शोककाव्य (भ्भिनथ) च्वयादिल । अथेहे वय्‌कलं नेपालभाषा साहित्यय् गद्य चिनाखँ च्वयेगु परम्परा न्ह्याकेकथं न्हापां गद्य कविता मुना प्रतिक्रिया सफू ने.सं. १०७८ य् पिथनाः श्रेष्ठ सिरपाः त्याकादीगु खः । वय्‌कलं थः जहान मेरी बाबाया नामं मेरी बाबा नांगु खण्डकाव्य नं च्वयादीगु दु ।

साहित्यकार चित्तरञ्जन नेपालीया च्वसा चिनाखँपाखे जक मखसे भाय्‌हिलापाखे नं उतिकं हे च्वजाः धयागु खँ नेपालभाषाया काव्यख्यलय् उमर खड्ढयामया दर्शनयात न्ह्यब्वयेगु तातुनाः खड्ढयामया रुवाइ या नामं नेपालभाषाय् भाय् हिलादीगु थुकिया दसु खः । अथेहे भाय्‌हिला सफू पिथनेगु झ्वलय् वय्‌कःया मुद्राराक्षस नाटक (ने.सं. १११०), स्वप्नवासदत्ता नाटक (ने.सं. १११९), वयात हे (ने.सं. १०९२) चिनाखँ सफू पिदंगु दु । नेपालभाषाया साहित्य ख्यलय् वय्‌कःया योगदान समालोचना लागाय् नं उतिकं हे च्वन्ह्याः । दकलय् न्हापां साय्‌मिजुया मतिना नांगु समालोचनात्मक च्वसु धर्मोदय पत्रिकाय् पिकयाः समालोचनाया ख्यलय् पिलूझाःम्ह भाजु चित्तरञ्जन नेपालीं पसूका छगू अध्ययन, विजयबहादुर मल्लया नाटक मल्ल के.सुन्दरया व पलाः थ्व लँपु उपन्यास आदिया समालोचना च्वयाः थ्व लागाय् थःगु प्रतिभा ब्वयादीगु दु ।

थथेहे वय्‌कलं थीथी साहित्यिक च्वसु च्वयाः जक मखु नेपालभाषाया थीथी संस्थाय् आबद्ध जुयाः नं नेपालभाषा साहित्यया सेवा यानादीगु दु । वय्‌कः नेपालभाषा एकेडेमिया पुलांम्ह कुलपति (ने.सं. ११३४–११४२ तक) खः । अथेहे वय्‌कलं विशेष प्रहरी विभागया मुख्य अधिकृत, मदन पुरस्कार गुथिया भाइस चान्सलर, नेपाल राजकीय प्रज्ञा प्रतिष्ठानया सदस्य आदि जुयाः नं ज्या यानादीधुंकूगु दु । वय्‌कःया ज्याया कदर स्वरुप वय्‌कःयात च्वसापासां श्रेष्ठ सिरपाः, मदन पुरस्कार गुथिं मदन पुरस्कार, तत्कालीन श्री ५ सरकारपाखें प्रशिद्ध प्रवल गोरखा दक्षिणबाहु, विख्यात त्रिशक्तिपट्ट आदि पुरस्कार प्रदान याःगु दु ।

बा मैत्रीरत्न बज्राचार्य व मां हर्षकुमारी बज्राचार्यया क्वखं ने.सं. १०३० य् येँया झ्वाःबहालय् चिनियारत्न बज्राचार्यया जन्म जूगु खः । वय्‌कलं आपाः यानाः बुद्ध धर्म व बुद्ध धर्मनाप स्वापू दुगु श्लोकत च्वयाः नेपालभाषा साहित्यया थीथी पत्रिकाय् पिथनादीगु दु । बुद्धधर्मपाखे अतिकं नुगः क्वसाःम्ह जूगुलिं वय्‌कलं नेपालभाषां बौद्ध स्तोत्र च्वयेगु व बुद्धया बिचाःनाप स्वापू दुगु बाखं कनाः बुद्धया ज्ञान व धर्मया प्रचारप्रसारया नापं नापं नेपालभाषाया प्रचारप्रसार नं यानाबिज्याःगु दु ।

बौ अमृतलाल बज्राचार्य व मां हिरामायापाखें ने.सं. १०५१ कतिंपुन्हि (वि.सं. १९८२) कुन्हु टक्सार टोल, तानसेन पाल्पाय् बूम्ह थ्वय्‌कलं कविता, निबन्ध, प्याखं व उपन्यास विधाय् थःगु च्वसा न्ह्याकादीगु खः । थ्वय्‌कःया न्हापांगु रचना फ्वगिं चिनाखँ धर्मोदय २००५ य् पिदंगु खः । थ्वय्‌कःया रचनात तत्कालिन सितु, क्यब, नेपाल ऋतुपौ आदिइ पिदंगु दु । थ्वय्‌कलं तःपु प्याखं च्वयाः तानसेनया थीथी थासय् नं हुइकादीगु दु ।

थ्वय्‌कः नेपाःगालं पिनेया छम्हयां छम्ह उपन्यासकार खः । थ्वय्‌कःया नसंचा (२०३६) व बुँबाली (२०५१) पिदंगु खः । नसंचा उपन्यासय् नेवाः समाजय् थजात व क्वजात कथंया व्यवहार जुइगु सामाजिक विसंगतियात ब्वयातःगु दुसा बुँबाली उपन्यासय् गांया जनजीवनय् अशिक्षित, निर्धा व सोझापिं मनूतय्‌त छपुचः धूर्ततय्‌सं गुकथं शोषण याइ धयागु चित्रण यानाः सचेत यायेगु कुतः खनेदु । भाजु चिनियालाल तानसेनय् राजनैतिक, धार्मिक, भाषिक व शैक्षिक ख्यलय् छम्ह प्रतिष्ठित व्यक्तित्व खः । थ्वय्‌कलं च्वसापासा तानसेन शाखाया नायः जुयाः उगु क्षेत्रय् भाषीक जागरण हयेगु ज्या यानादीगु दु ।

थ्वय्‌कःया योगदानया कदर स्वरुप थ्वय्‌कःयात छविलाल पुरस्कार (पाल्पा साहित्यिक समाज, २०५४) पाल्पाली प्रतिभा पुरस्कार (२०५४) व नेपालभाषा परिषदं चित्तधर सिरपाः (ने.सं. ११३१)पाखें सम्मानित याःगु दु ।

साहित्यकार चुडानन्द वैद्यया जन्म ने.सं. १०२७ (वि.सं. १९६३)य् जूगु खः । विए. तक ब्वनादीम्ह भाजु वैद्यं नेपालभाषाया साहित्य ख्यलय् कविता, निबन्ध, बाखं विधाय् थःगु च्वसा न्ह्याकादीगु दु । वय्‌कः कवि वैकुण्ठप्रसाद लाकौलया छेँय् संचालन जूगु थुुलिंचा पुचःया छम्ह दुजः नं खः । वय्‌कःया न्हापांगु चिनाखँ कृपया ने.सं. १०७३ य् थुलिंचा पतिइ पिदंगु खः । ब्वंकेज्या यानादीम्ह वय्‌कः नेपालभाषा परिषद्या संस्थापक दुजः नं खः । उगु इलय्‌या व्यवस्था विरोधी च्वसु च्वयादीम्ह भाजु वैद्यं च्वयादीगु तःपुु निबन्ध व बाखं ने.सं. १०६१ इ जूगु राजनैतिक पर्वया इलय् छ्वयेकाबिउगु खः । मांभाय् नेपालभाषा थकायेगुली आपालं ल्हाः दुम्ह भाजु वैद्य ने.सं. ११०५ दिल्लाथ्व २ कुन्हु दिवंगत जूगु खः ।

नेपालभाषा तथा थ्वया साहित्यया छम्ह तपश्वी छत्रबहादुर कायष्ठया जन्म ने.सं.१०६२ तछलागा ३० य् बौ नरबहादुर कायस्थ व मां ज्वालादेवी कायस्थया कोखं यलया बखुंबहालय जूगु खः। भाजु छत्रबहादुर कायस्थं बि.ए. तकया शिक्षा हासिल यायेधुंकाः सरकारी सेवाय् प्रवेश यानादिल । सरकारी सेवाय् प्रवेश यानादीसां वय्‌कलं पुलांपुलांगु सफू व च्वमिपिनि विषयय् अध्ययन अनुसन्धान यायेगु, सफू पत्रपत्रिका पिकायेगु ज्या दिकामदी । बहुमुखी प्रतिभाशाली छत्रबहादु कायष्ठं कविता, छधाः प्याखं, निबन्ध, जीवनी आदि थीथी विधाय् च्वसा न्ह्याकादीसां वय्‌कःया मुख्य लगाव व झुकावया विषय सम्पादन व अनुसन्धान खः । थथे भचा हे त्यानु मचासे नेपालभाषाया उखेला थुखेलाः जुयाच्वंगु पुलां पुलांगु सफू तथा पुलां पुलांपिं स्रष्टापिनिगु कृति मात्तुमालेगु, दुवालेगु व पिथनेगु ज्या यानाच्वनादीम्ह छत्रबहादुर कायस्थं थःगु मौलिक कृति व सम्पादन यानाः थ्यंमथ्यं बासःगू धयाथें सफू पिकयादीगु दु । वय्‌कःया मौलिक कृतिकथं उपहार गीतिकाव्य, नेपाल सम्वत छगू विवेचना, नेपालभाषाया प्राचीन काव्य व काव्यकार, मां ज्वालादेवी लुमंकाः आदि यानाः च्यागुलिं मयाक सफू पिकयादीगु दुसा निगू दर्जनं मयाक अन्वेषणात्मक सफू पिदंगु दु । गथे—झीगु म्ये १,२,३,४, जुजु सिद्धिनरसिंह मल्लया म्येपुचः, कवि विजयानन्दया म्येँ मुना झीगु सिन्हाज्या म्ये, मानललाल मास्केया भजनामृत, यल क्वाछेँ बालकुमारीया देगः आदि । अथेहे प्राचीन म्येँ, बाखं तथा नाटकया सफू मालाः, सम्पादन यानाः थौंया देवनागरी लिपिं लिप्यानतरण यानाः नं तःगू सफू पिकयादीगु दु । गथे — थिमि देय्‌या पुलांगु म्ये, जुजु रणजित मल्लया कृष्ण चरित्र नाटक, मुद्राराक्षस कथा, बसुन्धरादेवी व्रतकथा, गणेश व्रतकथा आदि । थथे हे वय्‌कलं साहित्यिक व्यक्तित्वपिनिगु जीवनी, स्मृतिग्रन्थ, स्मारिका, अभिनन्द पत्र आदिया नं सम्पादन यानादीगु दु । गथे — भाषा थुवाः हेमराज शाक्य म्हसीका, स्वयम्भुलाल श्रेष्ठ स्मृतिग्रन्थ, शहीद शुक्रराज स्मारिका, ज्यानबहादुर नेवाः अभिनन्दन ग्रन्थ, द्योलानी वाख्वालदेव आदि । थुकथं छत्रबहादुर कायस्थया ज्वःमदुगु कुतः, शोध व खोजं नेपालभाषाया थुखेंउखें लानाच्वंगु, ल्वःमनाच्वंगु झीगु प्राचीन अमूल्य सफूयात पितहयाः झीत म्हसीके बियादीगु जक मखुसे नेपालभाषाया साहित्यिक इतिहासया च्वमिपिंत मूवंगु ज्वलं ताःलाकादीगु दु ।

छत्रबहादुर कायस्थं नेपालभाषाया नितिं शोधे व खोजया ज्या जक यानादीगु मखुसे थीथी पत्रिकाया सम्पादक जुयाः नं नेपालभाषाया नितिं तःधंगु योगदान बियादीगु दु । वय्‌कः प्रधान सम्पादक जुयाः पिकयादीगु पत्रिका खः— नेपाल संस्कृति (लय्‌पौ, ने.सं. १११९) ज्वलान्हाय्‌कं (दँपौ, ने.सं १०८७,) शान्तिविजय (दँपौ ने.सं.१०९०), लुँझ्याः (खुलापौ, ने.सं.१०९०), थपू (दँपौ, ने.सं.१०९२) आदि । थुपिं पत्रिका वय्‌कलं तःदँ तक थः हे मू सम्पादक जुयाः पिकयादीगु खः ।

अथेहे वय्‌कलं थःगु हे अध्यक्षताय् साहित्यिक संस्था—साहित्य मूलुखा, नेपालभाषाया मंकाः खलःया संस्थापना यानादीगु खःसा वयकः नेपाल संस्कृति, ब्वाला साहित्य समिति आदि संस्था नाप नं आवद्ध जुयादीगु दु । थथे थीथी भाषिक साहित्यिक संस्थाय् आवद्धम्ह छत्रबहादुर कायस्थ स्वनिगलय् दकलय न्हापां ने.सं. १०९४ निसें न्हूदँया लसताय् भिंतुना सांस्कृतिक य्राली न्ह्याकेगु व यलय् भाषाजवाः धर्मादित्य धर्माचार्यया बुदिं हनेज्या यानादीम्ह व्यक्तित्व खः । थथे निरन्तर रुपं नेपालभाषा व थ्वया साहित्य सेवाय् थःत फ्यानादीम्ह छत्रबहादुर कायष्ठयात वय्‌कःयागु योगदानयात कदर यानाः तःगू संस्थां सम्मान व पुरस्कार देछाःगु दु, गथे — नेपालभाषा परिषद येँ पाखें चित्तधर सिरपाः (ने.सं.१११७) , नेपालभाषा एकेडेमि पाखें दान्यहिरा सिरपाः (ने.सं.११३४), नेवाः देय दबू पाखें गिरिधरलाल नेपालभाषा सेवा सिरपाः (ने.सं.११३९) आदि ।

भाजु छत्रराज शाक्य ने.सं.१०६६ स पाल्पा तानसेनय् जन्म जुयादीगु खः । वय्‌कःया मांया नां ज्ञानीमाया शाक्य खःसा बाःया नां अनन्तराज शाक्य खः । अर्थशास्त्रय् एमए यानादीम्ह भाजु छत्रराज शाक्यजुं नेपालभाषा व खस नेपालीं कविता व निबन्ध च्वयादी । वय्‌कःया दकलउय न्हापां यजु, जि वनेत्यल कविता सितु पत्रिकाय् ने.सं.११०६ स पिदंगु खः ।

वय्‌कलं बिशेष यानाः बौद्ध धर्मया विषयया च्वसुत च्वयेगु यानादी । लिसें नेपालभाषा, नेपाल लिपि, नेवाः संस्कृति, आर्थिक, शिक्षा, पर्यटन, वातावण आदि विविध विषयस वय्‌कःया सत्यां मयाक च्वसु थीथी पत्रिपत्रिका, स्मारक, जर्नलय् पिदनेधुंकूगु दु ।

शिक्षाविद् व बौद्ध विद्वान भाजु छत्रराज शाक्यजुं ततःधंगु ज्याझ्वलय् यक्व हे कार्यपत्र पेश यायेगु ज्या नं यानादीगु दु । विश्व बौद्ध सम्मेलन, अन्तराष्ट्रिय युवा बौद्ध सम्मेलन, दक्षिण एसियाली रमेश मार्ग मनोनयन उप रणनीति सम्वन्धि युनेस्कोया ज्याझ्वः आदिइ नं वय्‌कलं ब्वति कयाः उल्लेखनीय भूमिका म्हितादीगु दु । वय्‌कलं पाल्पाय् निरन्तर रुपय् नेपाल संबत्‌या न्हूदँ हनेगु, नेपाल संबत्‌या विषयय् कार्यशाला गोष्ठि यायेगु, लिपि स्यनेगु, बौद्ध फोटो प्रदर्शन, नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन यायेगु, बाजं स्यनेगु आदि ज्या यानाच्वनादीगु दु । वय्‌कलं राष्ट्रिय शिक्षा पुरस्कार, अनागरिका सुधम्मा स्मृति पुरस्कार, कुलमणि देवकोटा स्मृति सम्मान पुरस्कार कयादीगु दु । अथेहे वय्‌कलं प्रवल गोर्खा दक्षिणवाहु, दीर्घसेवा पदक, वीरेन्द्र ऐश्वर्य सेवा पदक आदि नं कयादीगु दु । वय्‌कःयात नेवाः देय् दबूया लिसें थीथी बौद्ध संस्था व बिद्यालय पाखें हनेगु ज्या जूगु दु । वय्‌कः पासा खलः पाल्पाया नायः व लुम्बिनी विकास कोषया कोषाध्यक्ष नं जुयादी धुंकूम्ह खः । वय्‌कः नेपालभाषा एकेडेमीया नं दुजः खः । अन्तराष्ट्रिय लुम्बिनि विकास समिति, थाइलैण्डया नं वय्‌कः दुजः जुयादी ।

येँया केलत्वालय् अबु नन्दलाल श्रेष्ठ व मां चन्द्रकुमारी श्रेष्ठया कोखं ने.सं. १०२२ स जगतलाल श्रेष्ठया जन्म जूगु खः । थ्वय्‌कः नेपालभाषाया प्यंगः थां मध्ये छगः थां जुयादीम्ह जगतसुन्दर मल्लया छम्ह सच्चाम्ह शिष्य खः । थः गुरु जगतसुन्दर मल्लया आदर्शयात अनुशरण यासे मस्तय्‌त नेपालभाषां आखः स्यनेगु ज्याय् न्ह्यच्यूपिं जगतसुन्दर मल्लया शिष्यपिं मध्ये थ्वयकः नं छम्ह खः ।

थ्वय्‌कलं सर्वसाधारणया मचातय्‌त आखः ब्वंकीगु ब्वनेकुथि मदुगु राणाशासन कालय् थःगु छेँय् हे ब्वनेकुथि चायेकाः शिक्षाया जागरण हयादिल । थुलि जक मखु अंग्रेजी शिक्षाया प्रचलन मदुगु इलय् नेपालभाषाया नापं अंग्रेजी भाषा ब्वंकाः नेपालभाषाया नापं अंग्रेजी भाषाया प्रचार प्रसार यानादिल । नापं मचातय्‌त ब्वनेगु नितिं मचासाहित्यया अभाव महशुस यानाः थम्हं हे मचासफू च्वयाः पिकयादिल ।

थ्वहे कथं वय्‌कलं ने.सं. १०६९ इ जगत–वर्णमाला (ने.सं. १०७०), मचा बाखं (ने.सं.१०७१) व पुलां बाखं पिथनादिल । अथेहे अंग्रेजी भाषा स्यनेत English Grammar in Nepal Bhasa सफू नं पिथनादिल । थथे नेपालभाषाय् मचा साहित्य निर्माण याःपिं अग्रज स्रष्टापिं मध्ये थ्वय्‌कः नं छम्ह खः । थ्वय्‌कःया थज्याःगु ज्यायात कदर यानाः ने.सं. १०८३ स च्वसापासां थ्वय्‌कःयात भाषाजवाः उपाधिं छायेप्यूगु खः ।