भाजु देवबहादुर डंगोल बि.सं. १९९३ सालय् बौ दानबहादुर डंगोल व मां चिरिमैं डंगोलया कोखं जन्म जूगु खः । वय्‌कः थःगु बांबांलाःगु ज्यां ख्वना लागाया पर्याय जुयादीम्ह खः । वय्‌कः बूबलय् तसकं ल्यूने लानाच्वंगु ख्वना, वय्‌कलं हायेकादीगु चःतिया कारणं थौं सदां उर्बर ख्वना तयार जूगु दु । ख्वनायात शैक्षिक रुपं, धार्मिक सांस्कृतिक रुपं व आर्थिक रुपं सबल यायेगु निंतिं वय्‌कलं जीवंकाःछि हि–चःति हायेकादीगु दु ।

वय्‌कलं ख्वनाबासिया सक्रियताय् गन्धकुटी विहार दयेकादिल । ह्यूपाः व विकायिा निंतिं शिक्षा मदयेक मगाः धयागु खँ थुइकाः वय्‌कलं सतलय् चले जुयाच्वंगु श्री रुद्रायणी प्राथमिक विद्यालययात स्तरोन्नति यानादिल । अथेहे युवा प्रतिभा विद्या मन्दिर स्कूलयात नं बांलाकादिल । थ्व ज्याय् वय्‌कलं स्थानीय मनूतय्‌त सक्रिय यानाः उमिगु सहभागिता मुंकादीगु खः ।

बि. सं. २०२७/२८ साल पाखेया खँ खः, ख्वनाया थलाछीया ल्याय्‌म्हपिंसं पिकनिक वनेया निंतिं ध्यबा मुंकल । वय्‌कलं थ्व ध्यबां छगू संगठन दयेकेगु व समाज विकासय् व ध्यबा छ्यलेगु सल्लाह बियादिल । फलस्वरुप अनया ल्याय्‌म्हतय्‌सं ख्वनाया शिक्षा विकासया निंतिं २०३२ सालय् पुस्तकालय नीस्वनादिल । नां जुल– लिधंसा सफूधुकू । लिपा थ्वहे लिधंसा पासा पुचलय् हिलावन । वय्‌कलं थ्वहे पुचलय् च्वंपिं ल्याय्‌म्हतय् ग्वाहालिं खोनाय् शिक्षा, स्वास्थ्य, भाषा, लिपि र संस्कृति सम्बन्धी जनचेतना र विकासया ज्या न्ह्यःने यंकादिल ।

वय्‌कः दाफा भजनय् नं सक्रिय जुयादी । १४ दँ दुबलय् खिं बाजंया प्रशिक्षार्थी जुयादीम्ह वय्‌कलं २००७ सालय् भिं प्याखंयात ग्वाहालि यानादिल । २०१५ सालय् रामायण प्याखनय् जुजु दशरथ, २०१६ सालय् लवकुस नाटकय् बाल्मिकी ऋषिया भूमिका निर्वाह यानादिल ।

२०२२ सालय् मधुमालती नाटकय् सहायक गुरु जुयादिल । २०२७ सालय् श्रवण कुमार, २०२९ सालय् पाण्डव राजा, २०३६ सालय् भक्त प्रल्हाद व २०४१ सालय् कविर कुमार नाटकया गुरु जुयादिल धाःसा, २०४५ सालय् विश्वन्तर नाटक व २०५७ सालय् मधुमालती नाटकया मुख्य गुरु जुयादिल ।

नेपालभाषा मंकाः खलः येँ नं ने.सं.११०० निसें न्हूदँ न्यायेकेगु ग्वसा ग्वयेवं वय्‌कलं ख्वनाय् नं न्हूदँ न्यायेकेगु ज्या यानादिल । अथेहे नेपाल लिपि गुथि लिसे जानाः ख्वनाय् प्रचलित लिपि व रन्जना लिपि स्यनेज्या नं यानादिल । वय्‌कलं नेवाः देय् दबूया ग्वसालय् जुइगु थीथी ज्याझ्वलय् ख्वनायात नं सक्रिय यानादिलसा ज्यापु महागुथिइ नं वय्‌कः सक्रिय जुयादिल ।

भाजु देवबहादुर डंगोलया थज्याःगु हे योगदानयात लुमंकाः २०६३ सालय् ज्यापु महागुथिं, २०६८ सालय् लिधंसा पासा पुचलं, २०६८ सालय् श्री रुद्रायणी स्वर्ण जयन्ती समितिं, २०६९ सालय् नेवाः देय् दबूलिं व पीस गार्डेन सेकेन्डरी स्कूल आदिं वय्‌कःयात सम्मान याःगु खः । अथेहे वय्‌कःयात २०७० सालय् प्रेममोहन सिरपाः गुठीं सिरपाः ब्यूगु खःसा २०७० सालय् ज्यापु महागुथिं हनेगु ज्या याःगु खः । २०७२ सालय् राष्ट्रिय बौद्ध पुरस्कार व २०७४ सालय् धर्म विजय पदकं सम्मान याःगु जुल । ख्वनायात समृद्ध यायेगुलिइ सदां न्ह्यचिलादीम्ह भाजु देवबहादुर बि.सं.२०७७ कार्तिकय् कोरोनाया ल्वचं दिवंगत जुयादिल ।

नेपाल संबत्‌या अभियन्ता भाजु देवदास मानन्धरया जन्म अबु भाषासेवी, माननीय लक्ष्मीदास मानन्धर व मां लक्ष्मीदेवी मानन्धरया कोखं ने.सं १०७३ कछलागा अष्टमी आइतबाःकुन्हु येँया थँहिति त्वालय् जूगु खः । शैक्षिक डिग्रीकथं वय्‌कः इण्डष्ट्रियल केमिकल इञ्जिनियर खया नं वय्‌कलं थःगु भाषा, साहित्य ,संस्कृति, संगीत कला वनेवाः अधिकार प्राप्तीपाखे थःगु मन अप्वः क्वसायेकादिल । थ्वहे कथं वय्‌कलं दकलय् न्हापां ने.सं १०८८ सालय् .थँहिति त्वालय् जूगु संगीत सम्मेलन सम्पन्न यायेगु ज्याय् सक्रिय रुपं ब्वति कयादिलसा साहित्य ख्यलय् ने.सं १०९० य् तत्कालिन साय्‌मिबन्धुपिंसं पिकाःगु मूति नांगु बाखं संग्रहलय् खाःमिखा नांगु बाखं पिकयाः थःत बाखंच्वमि कथं म्हसीके बियादिल । अथेहे थ्वय्‌कःया हलिमलि नांगु छपु बाखं १०० दँया नेपालभाषाया बाखं संग्रहय् नं दुथ्याःगु दु ।

साहित्य ख्यलय् च्वसा न्ह्याकादीम्ह देवदासं लिपा थःगु मन नेपाल संबत्‌या नगुमाः पिकायेगु पाखे क्वसायेकादिल । वय्‌कलं ने.सं १०९८— १११० तक अर्थात् १२ दँ तक नेपाल संबत्‌या नगुमाः पिथनेगु ज्याय् सक्रिय रुपं ब्वति कयादिलसा लिपा ने.सं ११२९ निसें नेपाल संबत्‌यात म्वाकातयेगु खःसा न्हियान्हिथंया ज्याय् छ्यलेगु यायेमाः धकाः पासापिं समिर कर्माचार्य व विष्णु चित्रकार नाप जानाः अवधारणा दयेकाः ने.सं ११४२ तक थःगु हे कुतलं मदिक्क नेपाल संबत्‌या नगुमाः पिकायेगु ज्या यानादिल । लिपा थ्व नगुमाः पिकायेगु अभिभारा नेपाल संवत् न्हूदँ समारोह समितिं काल ।

वय्‌कलं न्हि धैगु व तिथि धैगु व हे मखु धकाः झीगु तजिलजिइ तिथि छ्यलेगु छुमां क्यनादीगु दु । अथेहे थ्वय्‌कः नेपाल लिपियात युनिकोड गुथिइ दुथ्याकाः युनिकोड ल्याः कायेगु ज्याया नं छम्ह न्ह्यलुवाः खः । थ्वय्‌कः थेंज्याःपिनिगु कुतलं हे नेपाल लिपियात थौं युनिकोडय् दुथ्याकेखंगु दु थुपिं ज्या बाहेक भाजु देवदास मानन्धर नेपालभाषायात स्कुल स्कुलय् छ्ययेकेबीेगु, नेपालभाषा ब्वनीपिं विद्यार्थीपिंत प्रोत्साहीत यायेत थः बाज्या अजिया नामय् स्वंगु सिरपाः संचालन यायेगु, नेवाः अधिकारया निंतिं जूगु थीथी आन्दोलनय् सक्रिय रुपं ब्वति कायेगु ज्या यानादीगु दुसा थः अबुजु नेवाः न्ह्यलुवाः लक्ष्मीदास मानन्धरं न्ह्याकादीगु थीथी ज्याखँ सम्पन्न यायेगुली नं उलि हे अबुया लिधंसा जुयाः दनादीगु दु । तर थन सुं नं सदां च्वनेमदु धयातः थें वय्‌कलं नं थःगु नश्वर देह ने.सं ११४३ कौलागा दशमी कुन्हु त्वःतादिल ।

भाजु देवदासया भिंगु ज्याया कदर यानाः थीथी संस्थां हनापौ, सुभाय्‌पौ देछाःगु दु । गथे — भाजु देवदासं सामाजिक सञ्जाल पाखें नेवाः तजिलजिया नापं नेवाः गतिविधि न्ह्यब्वयेगु याःगुलिं नेवाः यूट्युब पाखें वय्‌कःया तःजिक हनेगु याःगु दुसा साय्‌मितय्‌गु तथ्यांक पिकायेगु ज्याया नितिं केन्द्रीय मानन्धर संघ पाखें हनापौया नापं हनेज्या याःगु दु ।

अथेहे यलया नेकू जात्रा व चीनया International Buddhist forum नं वय्‌कःया तःजिगु ग्वाहालिया नितिं हनापौ देछाःगु दु । नापं नेपाल लिपियात युनिकोडय् दुथ्याकेगु वय्‌कःया तःजिगु कुतःयात सम्मान यानाः हलिं नेवाः दबूया नापं अमेरीकाया वांशिंगटन, सानफ्रान्सीस्को, टेक्सास आदि थासय् च्वंगु नेवाः संस्थां नं हनेज्याया नापं हनापौ देछाःगु दु ।

स्वनिगलं पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु देवबहादुर श्रेष्ठ नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म बि.सं.२००२ असार १९ गते जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां बिष्णुकुमारी व बाःया नां मोतीकुमार श्रेष्ठ खः । वय्‌कःया थाय्‌बाय् बाग्लुङ नगरपालिका, वडा नं. २, महेन्द्रपथ खः । शैक्षिक व सामाजिक संघसंस्थाय् आवद्ध जुयादीम्ह वय्‌कः नेपालभाषा मंकाः खलः बागलुङया सल्लाहकार जुयादी ।

स्वनिगलं पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु स्व. देवेन्द्रकुमार मल्ल नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म बि.सं.१९९४ सालय् धनकुटाय् जूगु खः । वय्‌कः लिपा जक बिराटनगरय् च्वं झाःगु खः । वय्‌कःया मांया नां पवित्र कुमारी व बाःया नां गजेन्द्रबहादुर प्रधानांग खः । वय्‌कः आवद्ध संस्था थुकथं जुल – झी पुचः विराटनगर (संरक्षक), नेपाल क्षयरोग निवारण संघ, मोरङ (न्हापायाम्ह नायः) व मेमेगु संघसंस्था । वय्‌कःया कृति – मेरो सेरोफेरो (संस्मरण), भुवन मल्लको वंशावली व मेमेगु यक्व च्वसु ।

बाः दुर्गाबज्र बज्राचार्य व मां तीर्थकुमारी बज्राचार्यया क्वखं ने.सं. १०५२ य् येँ महाबौद्धया मासंगल्ली त्वालय् इतिहास व संस्कृतिविद् भाजु धनवज्र बज्राचार्यया जन्म जूगु खः । वय्‌कलं मू यानाः नेपालभाषा व खस नेपाली भाषां च्वयेगु यानादिल । वय्‌कलं म्हो हे जक च्वसु च्वःसां आपाः धयाथें इतिहासया महत्वपूर्ण च्वसु जूगु दु । वय्‌कःया न्हापांगु च्वसु यलया मणिमण्डप (च्वखं, कुलां ४, ने.सं १०९९) पिदंगु खः । भाजु बज्राचार्य छम्ह नेपाःया नांजाःम्ह इतिहासकार व संस्कृतविद् जूगुलिं वसपोलं च्वयादीगु ऐतिहासिक व अनुसन्धानात्मक च्वसुयात हनाबना तसे मदन पुरस्कार (वि.सं. २०३०) व शिक्षा दिवस पुरस्कार (वि.सं. २०३१) पाखें सम्मान यायेधुंकूगु दु ।

नांजाःम्ह इतिहासकार व अनुसन्धानकःमि जूगुलिं नेवाः संस्कृति सम्पदा व इतिहासया आपालं खँ न्ह्यःने हयाः नेपाः व नेवाःतय्‌गु इतिहासयात उजागर यायेत तःधंगु योगदान बियादीगु दु । वय्‌कलं डा. कमलप्रकाश मल्लनाप जानाः मंकाः कथं सम्पादन यानादीगु सफू द गोपालराज वंशावली (अनुवाद नापं इ.सं. १९८५) खः । थथेहे त्रिभुवन विश्वविद्यालयया एशियाली अनुसन्धान केन्द्रय् च्वनाः नेपाः व नेवाः संस्कृति नाप स्वापू दुगु ज्वःमदुगु मालेज्या (अनुसन्धान) यानादीगुयात कदर यासें नेपाल सरकारपाखें प्रवल गोरखा दक्षिणबाहु (प्यंगूगु) व विख्यात त्रिशक्ति पट्टं (प्यंगूगु) विभूषित यायेधुंकूगु दु ।

अबु केशसुन्दर तुलाधर व मां बेखालक्ष्मी तुलाधरया कायमचा दशरत्न तुलाधरया जन्म ने.सं. १०१२ स येँया असं धालासिक्वय् जूगु खः । कलकत्ता, ल्हासा व आसामय् बनेज्याया लागि अप्वः थें झायाच्वने माःम्ह वय्‌कः साहुया कायमचा जूगुलिं बारां साहु नामं म्हस्यू । ने.सं. १०५२ य् कुशिनगरय् ऊ चन्द्रमणि महास्थविरया उपाध्यायत्वय् कुशिनगरय् प्रवजित जुयाः भिक्षु धर्मालोक जुयाबिज्यात । भिक्षु जुइ न्ह्यः हे प्रगतिशील बिचार दुम्ह वसपोलं स्थविरवादी भिक्षुपिनिगु विहार मदुनिबलय् किन्दो बहालय् अष्टमी व्रत आदि तयाः धर्म प्रसार याना च्वनाबिज्याःगु खः । वि.सं. २००१ स राणा सरकारं देशं पितिनाछ्वःपिं च्याम्ह भिक्षु मध्ये वसपोल थकालीम्ह खः । नीन्यागुलिं मल्याक सफूया च्वमि वसपोलया प्रमुख सफू थुपिं खः — लोके कुव्यवहार कुचाल सुधार (ने.सं. १०५०), अनुत्तर विजय गुरुमण्डल (ने.सं. १०५७), ३) प्रज्ञा दर्शन (ने.सं. १०६०), बौद्ध धर्म व मानवधर्म, महाचीन यात्रा (ने.सं. १०७०), सुयागु धर्म सत्य खः (ने.सं. १०८३) आदि । वसपोल ने.सं. १०८८ य् दिवंगत जुयाबिज्यात ।

ने.सं. १०५४ य् यलया ओकुबहाः (रुद्रवर्ण महाविहार) वडा नं ६ य् अबु हर्षमान शाक्य व मां हेराथकुं शाक्यया क्वखं जन्म जूम्ह गणेशकुमारी शाक्य हे धम्मवती गुरुमां खः । भिक्षु बुद्धघोष महास्थविर व भिक्षु धम्माबुध महास्थविरया प्रेरणां बुद्ध शिक्षा अध्ययन यायेगु प्रबल इच्छां ने.सं. १०६९ स गृहत्याग यानाः कुशीनगर वनाः ऊ. चन्द्रमणी महास्थविरपाखें प्रव्रजित जुयाः गणेशकुमारी शाक्यं धम्मवती जुल । अनं बुद्ध धर्मया उच्च अध्ययन यायेत ने.सं. १०७२ य् बर्माया मोलमिनय् च्वंगु प्रसिद्ध खेमाराम नन्स् स्टडिज सेन्टरय् भर्ना जुयादिल ।

ने.सं. १०८२ स बर्माया अति उच्चगु परीक्षा पास यानादिल । बर्मी सरकारया पालि तक्षशिलाय् सरकारीस्तरं भव्यरुपं धम्मवती गुरुमांयात सासनधज धम्माचरिय उपाधि प्रदान यात । थ्व उच्च उपाधि प्राप्त याःम्ह वसपोल न्हापांम्ह नेपाःमि खःसा बर्माया लागि न्हापांम्ह विदेशी खः ।

ने.सं. १०८३ इ नेपाः लिहांबिज्याना नःघःया श्रीघलय् धर्मकीर्ति विहारय् वइपिं आखः मसःपिंत ग्वःआखः स्यनेगुया नापं बुद्धशिक्षा प्रचार हेतु थासंथासय् नेवाः त्वाःत्वालय् बाखं (धर्मोपदेश) कनेगु शुरु जुल । ब्वनेत सफू मदुनिगु उगु इलय् कापीइ च्वयाः च्वयाः ब्वंकु ब्वंकुं ने.सं. १०८८ निसें सफू च्वयाः प्रकाशन यायेगु शुरु जुल । बुद्धया झिंनिगू विपाक वसपोलया न्हापांगु सफू खः । वसपोलया न्यय्‌गुलिं मल्याक सफू पिदंगु दु । ने.सं. १०९१ य् ल्याय्‌म्ह ल्यासेपिंत बुद्ध शिक्षा स्यनेगु ताःतुनाः धर्मकीर्ति बौद्ध अध्ययन गोष्ठी नीस्वनाबिज्यात । गुगु संस्थां बुद्ध शिक्षा प्रचारया नापनापं नेपालभाषाया नं प्रचारप्रसार जुइकल ।

न्हय्‌गू दशकं मल्याक नेवाः भासं बाखं कनाः नेवाः भासं सफू च्वयाबिज्याःम्ह धम्मवती गुरुमांया सफूया विषयवस्तु बुद्धशिक्षाया मूल दर्शन अभिधर्मय् आधारित जुयाच्वनी । वसपोलं नेपालभाषां च्वयाबिज्याःगु थज्याःगु सफू खः — बुद्धया झिंनिगू विपाक (ने.सं. १०८८), अभिधर्म भाग १ (ने.सं. १०८८), ऋद्धि प्रतिहार्य (ने.सं. १०९१), एकताया ताःचा (ने.सं. १०९१), प्रेमं छु जुइ (ने.सं. १०९१), मिखा (ने.सं. १०९२), बुद्धया अन्तिम यात्रा (ने.सं. १०९३), मति भिंसा गति भिनि (ने.सं. १०९४), लक्ष्मीद्यः (ने.सं. १०९५), प्रौढ बौद्ध कक्षा (ने.सं. १०९७), बौद्ध प्रश्नोत्तर (ने.सं. ११०९), १२) संसारया स्वापू (ने.सं. १११०), १३) मनूतय्‌गु पह (ने.सं. १११३) आदि ।

धर्मकीर्ति विहार संरक्षण कोष, धर्मकीर्ति बौद्ध अध्ययन गोष्ठी, अन्तर्राष्ट्रिय भिक्षुणी संघ, बौद्ध वृद्धाश्रम (बनेपा)या अध्यक्ष जुयाबिज्याःम्ह वसपोल शाक्यधिता अन्तर्राष्ट्रिय भिक्षुणी संघया संस्थापक सदस्य, लुम्बिनी बौद्ध विश्वविद्यालयया सल्लाहकार, लुम्बिनी विकास कोष परिषद् सदस्य, धर्मकीर्ति मासिक पत्रिकाया प्रकाशक व विशेष सल्लाहकार खः ।

बुद्ध शासनय् अद्वितीय योगदानया कदर यासें म्यानमार सरकारं ने.सं. १११४ स तसकं तःजिगु अग्गमहागन्थवाचक पण्डित उपाधी प्रदान, ने.सं. १११५य् स्वयम्भू ज्ञानमाला भजन खलःपाखें ज्ञानमाला रत्नवत सिरपाः, ने.सं. १११९ स नेपालभाषा परिषद्ं भाषाथुवाः उपाधी प्रदान याःगु दु ।

वसपोलया जीवनीइ आधारित उपन्यास तमि छेत् (बर्मी भाय्, ने.सं १०८३), उकिया नेपालभाषा हिला यःम्ह म्ह्याय् ने.सं. १०९० य् (अनु. भिक्षु ज्ञानपूर्णिक), उकिया नेपाली भाषाय् हिलाः स्नेह छोरी (ने.सं. १११०, अनु. मोतिकाजी शाक्य), उकिया अंग्रेजी भाषाय् हिलाः ुद्यभयिखभम मबगनजतभचु यानाः न्यागू भाषां पिदंगु दु ।

स्वनिगलं पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु धर्मकुमार हलुवाई नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म बि.सं.१९९५ सालय् भोजपुर जिल्लाया टक्सारय् जूगु खः । लिपा वय्‌कः बिराटनगरय् च्वं झाल । वय्‌कःया मांया नां बेलकुमारी व बाःया नां लालबहादुर हलुवाई खः । वय्‌कः आवद्ध जुयादीगु संघसंस्था थुकथं दु– धातु उद्योग, झी पुचः विराटनगर (न्हापायाम्ह नायः ), विराट बौद्ध संघ (नायः) लिसें मेमेगु थीथी संघसंस्था । वय्‌कःया नेपाल भाषा व नेवाः संस्कृतिबारे यक्व च्वसु पिदनाच्वंगु दु ।

मां देवीमाया बौ भवानीरत्न तुलाधया कोखं येँया नानिबहालय् ने.सं. १०३५ जन्म जूम्ह धर्मरत्न यमि नेपालभाषाय् महाकाव्य, खण्डकाव्य, निबन्ध, उपन्यास आदि च्वयावंम्ह छम्ह बहुआयामिक बहुभाषिक स्रष्टा खः । राजनैतिक व साहित्यक जीवन नितां नाप नापं न्ह्याकाच्वनादीम्ह धर्मरत्न यमिं कवि चित्तधर हृदय कवि सिद्धिचरणपिनिगु प्रेरणां १९९७ सालया जेलयात्रां निसें नेपालभाषा ख्यलय् च्वसा न्ह्याकादीगु खः ।

धर्मरत्न यमिं साहित्य रचना यायेगु ज्या नेपाली, नेपालभाषा, हिन्दी तथा अंग्रेजी भाषां यानादीगु खःसां वय्‌कलं दकलय् अप्वः नेपालभाषां च्वयादीगु दुसा वय्‌कःया साहित्यिक व्यक्तित्वया मूल्यांकन नं नेपालभाषाय् हे अप्वः जूगु दु । धर्मरत्न यमिया काव्य ख्यलय् न्वाखँ पुचल (ने.सं १०७०), सँदेय्‌या लिसः (ने.सं १०७२) विश्वन्तरया मचात दान (ने.सं १०७२) थेंज्याःगु खण्डकाव्य अर्हत्नन्द (ने.सं १०७३) थेंज्याःगु महाकाव्य पिदंगु दु । थ्वय्‌कः वि.सं. १९९७ सालया राजैतिक पर्वय् जेलय् लाःबलय्निसें जक च्वसा न्ह्याकादीम्ह खयानं अन जेलय् केवल खण्डकाव्य जक मखु महाकाव्य थेंज्याःगु वृहत् काव्य तकं च्वयादिल ।

अर्हत्नन्द महाकाव्य बौद्धर्धम सम्बन्धी महाकाव्य खया नं छम्ह सिर्जनशील कवि तथा वौद्धिक व्यक्तित्व यमिं थ्व महाकाव्यय् विषय प्रसंगनाप सान्दर्भिक जुइक जातिपाति भेदभाव, धनी गरीबया भेदभाव विरुद्ध प्रगतिशील बिचाः नं सशक्त रुपं प्वंकादीगु दु । थज्याःगु हे प्रगतिशील बिचालं जाःगु वय्‌कःया मास्टर पीस धायेबहःगु मेगु कृति सँदेय्‌या लिसः खण्डकाव्य स्वंगू भाषां अनुवाद जूगु दु । वैचारिक सशक्तता, पुरातनप्रति असहमति, जातिपाटी भेदभावप्रति पूर्ण विरोध, प्रगतिशील विचारधारा वय्‌कःया काव्यया मू वैचारिक विशेषता जूगु दुसा वय्‌कः मातृक छन्द तथा लोकलयया हिमायति कवि खः ।

निर्भिक व स्पष्टवादी व्यक्तिया रुपं प्रसिद्धम्ह धर्मरत्न यमिं थःगु च्वसा दकलय् न्हापां काव्य ख्यलय् न्ह्याकादीगु खःसां वय्‌कलं अप्वः च्वसा न्ह्याकादीगु विधा च्वखँ खः । वय्‌कःया च्वखँ गुलिं नेपाःया इतिहास सम्बन्धी समिक्षात्मक कृति कथं जूगु दुसा गुलिं थनया राजनैतिक सम्बन्धी सा गुलिं बौद्धधर्म, बौद्ध दर्शनसम्बन्धी जूगु दु । थुपि च्वसुं वय्‌कःयात नेपाःया इतिहास, राजनीति, बौद्धदर्शन प्रति दुग्यःगु ज्ञान दुम्ह जक मखु मखुगु मज्यूगुयात निर्भिकपूर्वक विरोध याइम्ह छम्ह स्वतन्त्र विचारक, चिन्तक कथं परिचित याकूगु दु ।

अथेहे महान व्यक्तित्वपिनिगु जीवनी दर्शन ब्वयेगु ज्याय् नं वय्‌कःया च्वसा उलि हे जःगु खनेदु । महास्थवीर धम्मालोक भन्ते (ने.सं १०९०) वय्‌कःया थज्याःगु कृतिया छगू दसु खः । वय्‌कःया च्वखँय् बौद्ध विद्वान राहुल सांस्कृत्यायनया तःधंगु प्रभाव खनेदु ।

धर्मरत्न यमिया थीथी साहित्यिक क्रियाकलाप मध्ये नं उपन्यास विधाय् वय्‌कःया देन अझ विशेषरुपं उल्लेखनीय जूगु दु । धर्मरत्न यमि नेपालभाषाया प्रारम्भिककालया उपन्यासकारपिं मध्ये छम्ह जक मखसे नेपालभाषाया उपन्यास ख्यलय् नं थीथी विषय थीथी प्रवृतिगत उपन्यास च्वयाः नेपालभाषाया उपन्यासयात विविधतां छाय्‌पियादीम्ह छम्ह उपन्यासकार नं खः ।

वय्‌कःया नेपालभाषां पिदंगु उपन्यास खः — लिथु (ने.सं १०७८), भृकुटी (ने.सं १०८०) व आङ्गल्हामो (ने.सं १०९०) । थुपिं स्वंगू उपन्यास स्वंगू हे विषयवस्तुइ केन्द्रीत जूगु दु । लिथुइ सामाजिक, भृकुटीइ ऐतिहासिक तथा आङ्ल्हामोय् प्रगतिवादी औपन्यासिक प्रवृति विद्यमान जूगु दु । श्रमिकवर्गप्रति झुकाव, वाह्य हस्तक्षेपया विरोध, अधिनायकबादया विरोध, साहित्य मार्फत राष्ट्रप्रेमया भावना थनेगु, जातीय संस्कृति कला ब्वयेगु धर्मरत्न यमिया उपन्यासया मेगु विशेषता जूगु दु । अथेहे सँदेया भौगोलिक तथा संस्कृतिक चित्रण वय्‌कःया लेखनया छगू त्वःफिकेमज्यूगु विशेषता जूगु दु। । थथे धर्मरत्न यमि नेपालभाषा साहित्यय् नेपाः पिनेया परिवेशय् सााहित्य सिर्जना याःम्ह नेपालभाषाया न्हापांम्ह च्वमि नं खः ।

धर्मरत्न यमि राजनैतिक क्रियाकलापं वन उपमन्त्री तथा साहित्यिक ज्याखं कविरत्न उपाधि हासिल यानादीम्ह धर्मरत्नं ६० दँया वैशय् अर्थात् ने.सं १०९५ य् थःगु नश्वर देहत्याग यानादिल ।

मां चिनीमाया शाक्य व बौ सूर्यमान शाक्यया काय् भाजु वरिष्ठ पत्रकार एवं सम्पादक धर्मरत्न शाक्य ने.सं. १०५५ सालय् यलया नकबहिली जन्म जुयादीगु खः । इतिहास विषयय् एम.ए. तक अध्ययन यानादीम्ह वय्‌कलं नेपालभाषा व नेपालीभाषां थःगु लेखन ख्यःयात च्वन्ह्याकादीगु खः । पत्रकारितायात तसकं हे महत्व बियाः माया मतिना यानाः वय्‌कलं थः हे सम्पादक व प्रकाशक जुयाः राजमति वाःपौ पिथनादीगु खः । नेपालभाषां नं पत्रकारिता यायेमाः व पिथनाः वनेमाः धैगु सोचकथं वय्‌कलं थुकथं नेपालभाषां पत्रिका पिथनाः नेवाःतय् दथुइ जागरण हयेगु ज्या यानादीगु खः । जागरणया छगू सशक्त माध्यमया रुपय् कयातःगु पत्रकारिता ख्यलय् थःत समर्पित यानाः वय्‌कलं नेपालभाषा उत्थानय् तिबः बियादीगु दु ।

शालिन व्यक्तित्वया रुपय् स्थापित जुयादीम्ह वय्‌कः नेपालभाषासेवी भाजु धर्मरत्न शाक्य विश्वन्यंक हे नांजाःगु हिरण्यवर्ण महाविहार (गोल्डेन टेम्पल) या आजु तकं जुयादीगु दु । प्रेस व्यवसाय न्ह्याकादीम्ह वय्‌कः बौद्ध धर्म ख्यलय् सक्रियता क्यनादीम्ह व्यक्तित्व नं खः । वयकः यल मंकाः खलःया सल्लाहकार नं जुयादीगु दु । वय्‌कः ने.सं. ११३६ बछला १५ कुन्हु मदुगु खः ।