राजमान महर्जन अबु लक्ष्मीबहादुर महर्जन व मां दुर्गा महर्जनया न्हापांम्ह काय्या रुपय् ने.सं. १०८७ साल चैत्र महिनाय् कीर्तिपुरया कुतुझ्वः त्वालय् जन्म जुयादीगु खः । भाजु राजमानयात नेपालभाषाया साहित्यया ख्यलय् विशेषरुपं मचातय्गु लागि किपाहना बाखं पिथनेगुली योगदान यानाच्वनादीम्ह कार्टुन च्वमि कथं म्हसीकेगु याः । भाजु महर्जनं थःगु हे स्वअध्ययनपाखें चित्र, नृत्य व संगीत सयेकादीगु खः । थ्वय्कलं थःगु हे सम्पादकत्वय् क्यानभास साप्ताहिक, तलेजु लय्पौ पिथना च्वनादीगु दु । थीथी संघसंस्था नाप मिले जुयाः मंकाः चित्रकला ब्वयेगु नापं ह्वगं गोम्पचा नांया मचातय्त ज्याख्यले जुइगु सफूचा पिथनादीगु दु । थ्वय्कलं थःगु एकल कुतलं मचातय्गु नितिं गथे गरुमापा, जामनः गुभाजु आदि तःगु हे थनया लोकबाखं पौराणिक बाखंया लिधंसाय् कमिक्स सफू पिथनादीगु दु । अथेहे थ्वय्कलं युवामञ्च, कोपिला, कान्तिपुर, मूल्यांकन नापं थीथी पत्रपत्रिकाय् दृष्टान्त चित्र, कार्टुन चित्र, पोष्टर चित्र व डिजाइन च्वयेगु ज्या नं यानाच्वनादीगु दु ।
भाजु राजमानयात थ्वय्कःया ज्याया कदर स्वरुप — राष्ट्रिय ललितकला लेखन पुरस्कार २०६९, सोफाज ललितकला पत्रकारिता पुरस्कार २०७२, नन्दादेवी खनाल ललितकला स्मृति सम्मान २०७०, क्यानकला लेखन पुरस्कार २०७३, करुणाकर पुरस्कार २०४९, मेदिया अफ दि एअर २०६२ लःल्हाःगु दुसा राइजिङ्ग आर्टिष्ट ग्रुपपाखें सन् २००९ लय् सम्मान याःगु दु ।
मां प्रेमदेवी व अबु धर्मानन्द शाक्यया काय् भाजु पुष्पानन्द शाक्यया जन्म येँया केलत्वाः, मासंगालय् ने.सं. १०६१ तछलागाः २ कुन्हु जूगु खः । राजा शाक्यया नामं नांजाःम्ह भाजु पुष्पानन्दं नेपालभाषा ख्यलय् बाखंया नापं लघुउपन्यास, सम्पादन, अनुवाद आदि ख्यलय् ल्हाः न्ह्याकादीसां थ्वय्कःयात बाखं च्वमिया नापं छम्ह सक्रियम्ह मातृभाषा सेवी कथं म्हसीकेगु याः ।
ल्याय्म्ह इलय्, थाय् थासय् थीथी ग्वसाःखलःपाखें जुइगु नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनय् बाखं विधाय् तःथाय् सिरपाः त्याकादीम्ह थ्वय्कःया दकलय् न्हापांगु बाखं जन्मन्हि नामं ने. सं. १०८३ दँय् झी लय्पौया दँ ६, ल्याः ५, चिल्ला १य् पिदंगु खः । थ्वय्कलं थः राजा (राजा = जुजु) व थः पासा पुष्पबहादुर चित्रकार (पुष्प = स्वां) नाप जानाः जुजुस्वां पिकाकः स्वनाः बाखंमुना पिथनादीगु दु ।
नेपालभाषा–साहित्य विषयय् एम.ए. यानादीम्ह थ्वय्कलं तःदँतक स्कूल व क्याम्पसय् ब्वंकेगु ज्या यानादिल । च्वसापासाया छ्याञ्जे जुयाः नेपालभाषा–साहित्यया उन्नतिया लागि न्ह्यचिलादीम्ह थ्वय्कलं आशा सफूकथिया पुस्तकालयाध्यक्ष जुयाः नं सेवा यानादिल । थ्वय्कः बाखं दबूया संस्थापकपिं मध्ये नं छम्ह खः । नेपालभाषा–साहित्य–ख्यःया बाखं विधाय् उपमा व अलङ्कार अप्वः छ्यलाः अति श्रृङ्गात्मक भासं बाखं च्वयेगुली थ्वय्कःया ल्हाः च्वः । थ्वय्कःया पिदनेधुंकूगु बाखंमुना थथे दु— मतकी (१०९०), जि खग्रास मखु मिलाया (ने.सं. ११०३), कुचाकुचागु किपा (ने.सं. १११९), ह्वगंगु सर्गः (ने.सं. ११२८), बुंगाः (ने.सं. ११२९), वा वल, फय् वल (ने.सं. ११३३), लंगूरबुर्जा (ने.सं. ११३९) । वय्कःया पिदंगु बाखंसफू मध्ये जि खग्रास मखु मिलाया सफुलिं ने.सं. ११०३ दँया श्रेष्ठ सिरपाः त्याकूगु दु ।
बाखं सफू बाहेक ने.सं.११२७ य् थ्वय्कःया प्याखंया दुने नांगु लघु–उपन्यास छगू नं पिदंगु दु । अथे हे थ्वय्कःया सम्पादनय् क्वय् न्ह्यथनागु थीथी सफू नं पिदंगु दुः– जापानया पुलां बाखं (११०८), डाक्टरया कलाः (जापानी उपन्यास, ने.सं. १११०), सहलहया सुलचं (व्याकरण, ने.सं. ११२०), आशा सफूकुथिया सफू–धलः (ने.सं. ११२०), जनबहाःद्यःया शान्तिसफू (घटनावली, ने.सं. ११२५) आदि । थ्वय्कलं पञ्जाबी भाय्या नांजाःम्ह च्वमि अमृता प्रितमया बहुचर्चित उपन्यास अदालतयात हिन्दिभासं नेवाः भासय् हीकाः नं पिथनादीगु (ने.सं ११३५) दु । भाजु राज शाक्ययात वय्कःया ज्याया कदर स्वरुप थीथी सिरपाः गथे नेवाः हना सिरपाः, बुद्धिपूर्ण सिरपाः आदिं नं सम्मानित यायेधुंकूगु दु ।
मां गणेशकुमारी श्रेष्ठ व बौ अष्टबहादुर श्रेष्ठया कोखं यलया तापाहिति त्वालय् ने.सं १०९५ य् जन्म जुयादीम्ह राजितबहादुर श्रेष्ठया साहित्यिक नां रजमाइल श्रेष्ठ खः । रजमाइल श्रेष्ठया नामं कविता, गजल, हाइकु, च्वखँ च्वयाः साहित्यिक ख्यलय् वय्कलं पलाः न्ह्याकादीगु खः । वय्कलं वि.सं २०६१ सालंनिसें नेपालभाषा केन्द्रीय विभाग, त्रिभुवन विश्वविद्यालयय् प्राध्यापन यानादिल । शिक्षण पेशाय् संलग्न जूसांनिसें नेपालभाषा, साहित्य, संस्कृति, अभिलेख, संस्कृत काव्यशास्त्र आदि विषयय् अनुसन्धनात्मक च्वसु व सफू पिथनेगु यानादिल ।
भाजु श्रेष्ठ न्हू हिसु पुचः संस्था स्थापना यानाः थः जक मखु थः ज्वलिंज्वःपिं पासापिंत समेत नेपालभाषा ख्यलय् दुतः हयेत कुतः यानादिल । उगु संस्थापाखें न्हू हिसु दँपौ झिगू ल्याःतक पिथनसा दर्जनं मयायेक नेपालभाषा, साहित्य, संस्कृतिया सफू पिथनेगु ज्या यात । वय्कलं थः मांअबुया नामं अष्टगणेश अनुसन्धान केन्द्र स्थापना यानाः थीथी विद्वानपिनिगु दँय् न्यागू सफू नं पिथनेगु ज्या यानाच्वनादीगु दु । वय्कलं नेपालभाषा स्नातकोत्तर तगिमय् न्हाप, ल्यू व लियांल्यू लाःपिंत श्रेष्ठ पदकया नं व्यवस्था यानादीगु दु । आःतकया दुने नीम्हेसिनं श्रेष्ठ पदक कायेधुंकूगु दु ।
भाजु श्रेष्ठ छम्ह अभिलेखविद्या नापं अनुसन्धानकःमिं नं खः । वय्कःया काशीविजय नाटक (सं), अभिलेख, अभिलेखय् संस्कृति, नेपालभाषा प्रकाशन, दशावतार नाटक (सं), चौंसाठी शिवलिंग, जंगबहादुरया स्थिति आदि बागू दर्जनं मयाक सफू प्रकाशनय् वयेधुंकूगु दु । भाषासाहित्य ख्यलय् थःत फ्यानादीम्ह वय्कः थौंकन्हय् लोकसाहित्य परिषद्या नायः, नेपालभाषा एकेडेमिया पार्षद लगायत आपालं मेमेगु नं भाषिक साहित्यिक संस्थाय् संलग्न जुयाच्वनादीगु दु ।
नेपालभाषा ख्यलय् मदिक्क पलाः न्ह्याका वयाच्वनादीम्ह भाजु राजितयात वय्कलं यानादीगु ज्याया कदर स्वरुप थीथी संस्थां थीथी पदक सिरपाः लःल्हायेधुंकूगु दु । गथे — नेपाल विद्यापदक, पीयूष पदक, मोतिलानी पुरस्कार, धर्मादित्यधर्माचार्य पुरस्कार, सत्यमोहन जोशी पदक, नेपालभाषा केन्द्रीय विभागपाखें सुभाय् पौ, सिक्किम नेवाः गुथिपाखें प्रशंसा पत्र आदि ।
पत्रकार राजीव शर्मा राजोपाध्यायया जन्म अबु हरिओमपतिराज राजोपाध्याय व मां विन्दरा राजोपाध्यायया कोखं वि.सं. २०३२ साउन १३ गते येँया न्हाय्कं त्वालय् जूगु खः । नेपालभाषाया न्हापांगु एफएम गुडनाइट एफएमय् न्हापांखुसी नेपालभाषा ज्याझ्वः न्ह्याकादीम्ह वय्कलं नेवाः अनलाइन न्यूज, झीगु सः, रेडियो झीगु सः (रेडियो नेसन)य् नं ज्या यानादीगु दु । अथेहे वय्कः थौंकन्हय् एबीसी टेलिभिजनय् आवद्ध जुयाच्वनादीगु दु । नेवाः जागरण मञ्च, राजोपाध्याय समाज, श्री उग्रतारा टोल सुधार समितिइ च्वनाः वय्कलं नेवाः ख्यः व सामाजिक ख्यलय् ज्या याना वयाच्वनादीगु दु ।
वरिष्ठ पत्रकार राजु शाक्यया जन्म अबु त्रिरत्न शाक्य व मां नानीमाया शाक्यया कोखं येँया खुसीबहीली ने.सं. १०८८ पौष कृष्णपक्ष पञ्चमीकुन्हु जूगु खः । नयाँ नेपाल न्हिपौपाखें पत्रकारिता सुरु यानादीम्ह वय्कः सरकारी समाचार संस्था राष्ट्रिय समाचार समितिया सम्पादक जुयादीधुंकूम्ह खः । थौंकन्हय् नं राष्ट्रिय समाचार समितिइ आवद्ध वय्कलं विश्वभूमि न्हिपति ताःई तक अर्थ जगत स्तम्भ न्ह्याकादीगु खः । भिक्षु कुमार काश्यप स्मृति पत्रकारिता सिरपाः (ने.सं ११३९), लहना–धर्म–मोती पत्रकारिता हना सिरपाः (नेसं ११३७), १३ वडा ग्वाहालि पुचः(नेसं ११३७) पाखें सम्मानित जुयादीधुंकूम्ह वय्कः दि शाक्य फाउण्डेशनया मानार्थ सदस्य नं खः । वय्कः युवा बौद्ध समूहय् आवद्ध जुयाः बुद्ध धर्मया प्रचार प्रसारय् नं यक्व ज्या यानादीगु दु ।
सिद्धिराम मुनंकःमि व हिरादेवी मुनंकःमिया काय् जुया ने.सं. १०८२ दिल्लाथ्व गुरुपुन्हिया दिनय् चोछेँ त्वाः ख्वपय् जन्म जुयादीम्ह राजुराम मुनंकःमि नेपालभाषाया नापं खस नेपालीभाषाय् च्वसा न्ह्याकावःम्ह च्वमि खः । वय्कःया नेपालभाषाय् घाः चिबाखं मुना (ने.सं. ११३९) या नापं खस नेपाली भाषं निगू सफू पिदंगु दु । राजुराम मुनकःमि नेपाल बैङ्कया पूर्व कर्मचारी, भक्तपुर साहित्यिक समाजया नायो, विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन गुथि नापं थीथी खलःपुचलय् जिवंकाछि दुजः नं ख ।
नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् राजेन्द्र पुता नामं म्हसीका दुम्ह व्यक्तिया वास्तविक नां राजेन्द्र कुमार महर्जन खः । राजेन्द्र पुताया जन्म अबु बेखालाल महर्जन व मां न्हूछेमाया महर्जनया कोखं ने.सं. ११९० भाद्र महिनाय् कीर्तिपुर नगरपालिका क्वाःच्व त्वालय् जूगु खः ।थ्वय्कलं एम.बि.ए. व नेपालभाषा विषयय् स्नातकोत्तर तगिं क्वचायेकादीगु दु । वित्त परामर्शदाताया रुपय् लजगाः यानाच्वनादीम्ह थ्वय्कःयात नेपालभाषा ख्यलय् छम्ह आधुनिक सशक्तम्ह कविया नापं अनुसन्धाताया रुपय् म्हसीकेगु याः । नेपालभाषाय् स्नातकोत्तर यायेगुया झ्वलय् थ्वय्कलं नेपालभाषाया गजल : छगू अध्ययन विषयय् शोध यानादीगु खः । थ्वहे शोधपत्रयात थ्वय्कलं गजलया सिद्धान्त व नेपालभाषाय् गजल नामं समालोचनाया सफू पिकयादीगु दु । अथे हे थ्वय्कःया सुथया लिसः कविता संग्रह, खिउँफल्चा सांस्कृतिक उपन्यासया सफू नं पिदंगु दु । नापं थ्वय्कलं थीथी पत्रिकाय् अनुसन्धानात्मक च्वसुया लिसें साहित्यिक व समसामयिक च्वसु नं पिथनेगु यानादीगु दु ।
भाजु राजेन्द्र पुतां किपुलिं पिदनीगु प्याकिं लसता—पौ, किपू लसता—पौ, कीर्तिपुर लय्पौ, स्वनिगः वाःपौया सम्पादक जुयाः नं ज्या यानादीगु दु । थीथी संघसस्थापाखें न्ह्याकूगु साहित्य गोष्ठि व साहित्यिक धेंधेंबल्लाः कासाय् थ्वय्कलं– न्हाप, ल्यू आदि जुयाः यक्व सिरपाः त्याकादीधुंकूगु दु ।
राजेन्द्र मानन्धर (रा. मानन्धर, राजेन मानन्धर) या जन्म बौ बुद्धिनारायण मानन्धर व मां न्हुच्छे कुमारी मानन्धरया कोखं ने.सं २०२५ कार्तिक २३ गते येँया खिचापुखुली जूगु खः । थ्वय्कःया साहित्यिक नां राजेन मानन्धर खः । अंग्रेजी साहित्यया नापं नेपालभाषा व थेरवाद बुद्ध धर्मया नं यानाः स्वंगू विषयय् स्नातकोत्तर यानादीम्ह भाजु राजेन मानन्धर नेवाः अधिकार व हकहीतया निंतिं न्ह्यचिलादीम्ह छम्ह नेवाः अभियन्ता नं खः ।
थःगु विद्यार्थीकालं निसें नेपालभाषां च्वयेगु व साहित्यिक गतिविधी संलग्न जुयादीम्ह थ्वय्कःया न्हापां पिदंगु च्वसु चिबाखं खः, गुगु वि.सं २०४३ य् सुकुन्दा दँपौ ल्याः ३य् पिदंगु खः । लिपा सन्ध्या टाइम्स व विश्वभूमि न्हिपतिइ नं राजनीति, समाज, धर्म व संस्कृतिया विषयय् लेख पिदन । नेपालभाषा, नेपाली, अंग्रेजी व एस्पेरान्तो भाषं च्वयेगु यानादीम्ह थ्वय्कः नेपालभाषाया ख्यलय् छम्ह नियात्रा च्वमिया नापं पौराणिक बाखंया लिधंसाय् उपन्यास च्वइम्ह उपन्यासकार कथं अप्वः म्हसीकेगु याः । अथेहे थ्वय्कःया बौद्धधर्म सम्बन्धी नं आपालं लेख थीथी पत्रिकाय् पिदंगु दु । थ्वय्कःया नेपालभाषां सफूया रुपय् पिदंगु कृति खः— न्यामिसाया देसय् (ने.सं ११३२), बुनाः त्याःपिं (ने.सं ११३६) व हलहल बुङ्गद्यः (ने.सं ११३९)। अथेहे एस्पेरान्तो भाषं ‘Voyage a Muktinath’ (सन् २००९), नेपाली–एस्पेरान्तो शब्दकोश (सन् २००९), ‘Rakontoj de Nepal’ (सन् २००९) आदि नं पिदंगु दु । लजगा कथं पत्रकारीतायात नालादीम्ह राजेन मानन्धर दि काठमाण्डू पोस्ट, दि हिलमालयन टाइम्स, केन्द्रिय बाल कल्याण समिति, इसमता डटकम, बोधि टिभी, नेपाः टिभी आदि थीथी संचारमाध्यम नाप आवद्ध जुयाः ज्या यानादीगु दु ।
भाजु राजेन मानन्धरयात थःगु अध्ययन व ज्याया कदर स्वरुप थीथी सिरपाः व पदक नं प्राप्त जूगु दु । गथे थथे दु— मोतिलानी सिरपाः, महेन्द्र विद्याभूषण ख, पियुष पदक, ठाकुरलाल सिरपा डेभेलपमेन्ट एशिया जर्नलिज्म एवार्ड जापान, भिक्षु कुमार काश्यप स्मृति पत्रकारिता सिरपाः आदि ।
भाजु राजेन्द्र रञ्जितया जन्म मां अष्टमाया रञ्जित व अबु मदन गोपाल रञ्जितया कोखं ने.सं. १०८३ गुंलाथ्व सप्तमि कुन्हु येँया मञ्जुश्री त्वालय् जूगु खः । थ्वय्कः छम्ह सक्रिय नेवाः अभियन्ता नापं छम्ह पत्रकार खः । ने.सं ११०४ सालं निसें नेपालभाषाया ख्यलय् छम्ह भाषिक अभियन्ता कथं दुहां झायादीम्ह थ्वय्कलं नेपालभाषाया पत्रकारीताया ख्यलय् नेपालभाषा वाःपौ ईनाप पत्रिकाया समाचारदाता, अथेहे झीगु स्वनिगः न्हिपौया सह–व्यवस्थापक जुयाः तःदँ ज्या यानादिलसा थ्वय्कलं अन्ति स्वलापौया नं सम्पादन यानादीगु दु । पत्रिकारीताया नापनापं थ्य्य्कःया थीथी पत्रिकाय् बाखं, चिनाखँ, समसामयिक विषयया च्वखँ आदि नं पिदंगु दु ।
थ्वय्कः राजेन्द्र रञ्जितं थौंकन्हय् नेवाः सूचना केन्द्रया संस्थापक नायः खः । थ्वहे कथं वय्कलं नेपालभाषाया थीथी ज्याझ्वः नेवाः सूचना केन्द्रपाखें प्रत्यक्ष प्रसारण यानाः थीथी मिडियायात बुखँ सम्प्रेषण यायेगु ज्या यानाच्वनादीगु दु । पत्रकारिता बाहेक थ्वय्कलं नेवाः व नेपालभाषानाप सम्बन्धित थीथी खलः पुचः गथे— नेवाः गुथिया (संस्थापक सदस्य,) लोकसाहित्य परिषद्या (दुजः) , बाखं दबू, नेवाः पत्रकार राष्ट्रिय दबू, नेपाल लिपि गुथिया जः, नेवाः राष्ट्रिय मुक्ति मोर्चा आदिया आजिवन जः आदि जुयाः नेपालभाषा व नेवाः जातिया निंतिं आपालं ज्या यानादीगु दु । थ्वय्कःया ज्याया कदर स्वरुप नेवाः प्रेस दबूपाखें थ्वय्कःयात पत्रकारिता सिरपाः प्रदान याःगु दु ।
वरिष्ठ पत्रकार राजेन्द्र स्थापित अबु आशारत्न स्थापित व मां नीलप्रभा स्थापितया कोखं जन्म ने.सं. ११८० दिल्लागा ९ कुन्हु येँया भिंद्यः त्वालय् जूगु खः । नेपालभाषा पत्रकारिता ख्यलय् ताःई निसें कलम न्ह्याकादीम्ह वय्कः थौंकन्हय् जनआस्था वाःपौया प्रबन्ध सम्पादक जुयादी ।
इनाप वाःपौपाखें पत्रकारिता सुरु यानादीम्ह वय्कलं विश्वभूमि न्हिपौ, राजमति वाःपौ, गथु लय्पतिइ नं ज्या यानादीगु दु । वय्कःया सम्पादनय् लुँस्वां डाइजेस्ट, लाय्लामा डाइजेस्ट, स्थापित खलःया दँपौ आदि पिदंगु दुसा खस नेपाली भाय्या वाःपौ दृष्टिइ नं ज्या यानादीगु दु । अथेहे वय्कःया तःगू हे नेपालभाषाया पत्रपत्रिकाय् लेख रचना पिदंगु दु ।
नेपालभाषा मंकाः खलकय् स्थापना कालं निसें सक्रिय जुयादीम्ह वय्कः न्हू पुचः भिंद्यःत्वाःया संस्थापक नायः खः । अथेहे वय्कलं गथु पुचः, देय् भ्वय् छेँ, स्थापित खलः लिसें थीथी संस्थाय् आवद्ध जुयाः नेपालभाषा थपू यायेगु निंतिं ज्या यानादीगु दु । वय्कःयात ने.सं. १११६य् विश्वभूमि धुस्वां पत्रकारिता सिरपाः लःल्हाःगु खः ।