भ्वँत देय्‌या सांस्कृतिक सम्पदाया ज्ञानकोश धायेबहःम्ह बौद्धिक व्यक्तित्व ज्ञानकाजि मानन्धरया जन्म भ्वँत देयया नांजाम्ह संस्कृतिविद् मोहनलाल खिं मानन्धर व लक्षीमाया मानन्धरया कान्छाम्ह काय्‌मचा जुया ने.सं १०५७ य् भ्वँतय् जन्म जूगु खः । ज्ञानकाजि मानन्धर भ्वँत देय्‌या छम्ह नांजाःम्ह अंग्रेजीया शिक्षक नापं थःगु संस्कृति, धमर्, भाषा प्रति अति मन क्वसाःम्ह बुद्धजीवि खः । ज्ञानकाजि मानन्धरं नेपालभाषाय् कविता, निबन्ध प्याखं स्वतां च्वयादीगु दुसां थ्वय्‌कःयात मूलतयाः प्याखंच्वमि कथं म्हसीकेगु याः । वय्‌कलं बनेपाःया थीथी सांस्कृतिक स्थल व सम्पदाया परिचय बीगु च्वखँया नापं नेपालभाषां धर्म, पुराण जातक बाखंया आधारय् छधाः प्याखं, पूधाःप्याखं च्वयाः नेपाःया प्राचीन धर्म संस्कृतियात उजागर यायेगु ज्या यानादीगु दु । ज्ञानकाजि मानन्धरं थःगु च्वसा न्हापा अंग्रेजी, नेपालींं न्ह्याकेगु यानादीगु खःसां लिपा पासापिनिगु सुझावकथं वय्‌कलं नेपालभाषां नं नाटक च्वयेगु यानादिल । वय्‌कःया पिदंगु पूधाःप्याखं— कुमारी (ने.सं ११२३), खड्गजोगिनी, कपिलवस्तुस भगवान, अरनिकोया श्वेतचैत्य (ने.सं ११२९), छगू पश्चाताप (ने.सं ११३४), खःसा, झीगु आख्यान झीगु प्याखं (ने.सं ११३५), छधाःप्याखं संग्रह खः । थुपिं नाटकमध्ये पश्चाताप छगू जक सामाजिक नाटक खः । वय्‌कः नेपाःया पौराणिक, धार्मिक, ऐतिहासिक विषययात ज्वनाः नं थौंया ईनाप सान्दर्भिक जुइक प्रचीन नाटक व आधुनिक नाटक दथुया लँ नालाः नाटक च्वइम्ह नाटककार खः । नाटक च्वयेगुली जक मखु रंगमञ्चया नं ज्ञानदुम्ह ज्ञानकाजि मानन्धरया फुक्क धयाथें नाटक दबुली इमञ्चन जुइधुंकूगु दुसा कुमारी, रिनिकोया श्वेतचैत्य थेंज्याःगु नाटक मेगु भाषाय् नं अनुवाद जुइधुंकूगु दु ।

ज्ञानकाजी शाक्यया जन्म ने.सं. १०६३ इ मां सूर्यमाया व बौ सानुकाजी शाक्यया कोखं पाल्पा तानसेनया भीमसेन त्वालय् जूगु खः । वय्‌कलं अर्थशास्त्र, थेरवाद बुद्धर्धय् एमए यानादीगु दु । सरकारी सेवाय् गृह मन्त्रालयया सहसचिव तक जुयादीधुंकूम्ह वय्‌कःया न्हापांगु निबन्ध भवानी अम्बर (धर्मोदय, दँ १२, पूर्णांक १३७, ने.सं. १०७९) पिदंगु खः । वय्‌कलं थीथी पत्रपत्रिकाय् कविता, बाखं, निबन्ध, यात्रा संस्मरण सम्बन्धी साहित्यिक रचना पिथनादीगु दु । वय्‌कःया च्वखँ मुना महिमा न्हिपंया मर्म न्ह्यपुया ने.सं. ११३५ य् पिदंगु खः । वय्‌कःया अंग्रेजी व खस नेपाली भासं नं सफू पिदंगु दु । वि.सं. २०१५ य् एसएलसी परीक्षाय् नेपालभाषा विषयय् न्हाप जूगुलिं थ्वय्‌कःयात च्वसापासां शारदा सिरपाः लःल्हाःगु खः । वय्‌कः प्रबल गोरखा दक्षिणबाहु, वीरेन्द्र ऐश्वर्य पदक यानाः गुंगू पदकं विभुषित जुयादीगु दु ।

बुद्धधर्म व नेपालभाषाया ख्यलय् छम्ह छ्वः नुगः दुम्ह दाताकथं परिचितम्ह भाजु ज्ञानज्योति कंसाकारया जन्म अबु भाजुरत्न कंसाकार व मां ज्ञानमाया कंसाकारपाखें येँ केलत्वाःया तःखाछेँय् जूगु खः । वय्‌कःया अबुजु भाजुरत्न नांदंम्ह ल्हासा साहुया नापं बुद्धधर्म तथा नेपालभाषाया मतिनामि खः । वय्‌कः नेपालं पितिना छ्वयाहःपिं तत्कालिन भिक्षुपिं व तिब्बतं वःपिं व्यापारिपितं कालिंपोंगय् च्वंगु थःगु छेँय् सितिकं नकेत्वंकेगु यानाः बास बियादीम्ह व्यक्ति खः । थज्याःगु लोक कल्याणया ज्यायात भाजु ज्ञानज्योतिपिंसं नं काय्‌म हे यानादिल । भाजु ज्ञानज्योति कालिंपागेंय् च्वनादीबलय् तत्कालिन धर्मोदय सभाया अध्यक्ष जुयाः नं ज्या यानादिल । थुगु इलय् वय्‌कलं तःम्ह भिक्षुपिनिगु नेपालभाषाया सफू पिकायेत धर्मोदय सभायात आर्थिक ग्वाहालि यानादीगु खः । लिपा वय्‌कः नेपालय् लिहां झासेंलि बुद्धधर्मया नापं नेपालभाषा, नेवाः संस्कृतिया ख्यलय् आपालं ज्या यानादिल ।

वय्‌कःया कुतलं तःगु बौद्ध वाङमयया सफू नेपालभाषां अनुवाद जुयाः प्रकाशनय् वःगु दुसा बज्रयानी पुजाधर्म लिपा तकं ल्यंकातयेगु निंतिं थज्याःगु पुजाविधिया सफू गुरुजुपिंत च्वकेबीगु ज्या नं यानादिल । रत्नकाजी गुरुजुं च्वयादीगु येँ देय्‌या बौद्ध पुजाक्रिया हलज्वलं (ने.सं ११००) सफू थुकिया छगू दसु खः । अथेहे वय्‌कलं येँया बौद्ध शिक्षाया केन्द्र बिहार बही, देगः, चीभाः सम्भार संरक्षणया निंतिं नं आपालं आर्थिक ग्वहालि यानादीगु दु ।

बुद्ध शासन चीरस्थायी यानातयेगु नितिं परियति शिक्षायात निरन्तरता बीमाःगु तायेकाः परियति शिक्षाया कक्षा न्ह्याकातयेगु निंतिं थम्हं हे न्यागू लाखया अक्षयकोश स्वनाबियादीगु दुसा परियति शिक्षाया पाठ्य सफू थीथी भन्ते बौद्ध विद्वानपिंत च्वकेबीगु यानादिल । विमुक्ति मार्गया अभ्यास यायेगु उद्देश्यं स्थापना जूगु अन्तर्राष्ट्रिय बौद्धभावना केन्द्र शंखमोलय् नं तःदँ तक थः हे अध्यक्ष जुयाः सद्र्धमया सेवायात न्ह्याकाच्वनादिल ।अथेहे थःगु कालिम्पोंगय् च्वंगु ७२ रोपनी जग्गा व उकी च्वंगु छेँ अनया लामाजुपिंत ज्याकुथी दयेकेत दान बियादिल । विदेशय् गुलिं अध्ययनया नितिं सा गुलिं उपचारया नितिं वनीपिं भन्ते गुरुमांपिंत आर्थिक ग्वाहाली यायेगु ज्याय् नं वय्‌कः गवलें लिचिलामदी । थथे धार्मिक ख्यलय् जक मखु नेपालभाषाया ख्यलय् नं वय्‌कलं आपालं आर्थिक ग्वाहालि यानादीगु दु ।

जगतसुन्दर ब्वनेकुथिया छेँ दनेत वय्‌कलं आर्थिक ग्वाहालि यानादीगु दुसा नेपालभाषा ब्वनीपिं ब्वमिपिंत ज्ञानज्योति छात्रवृति, ज्ञानज्योति ईल्वहं सिरपाः आदिया नं व्यवस्था यानादीगु दु । राष्ट्रिय ज्ञानमाला भजन सम्मेलन तःजिक न्यायेकेगु निंतिं जक आर्थिक ग्वाहालि यानादीगु मखु स्वयम्भुया ज्ञानमाला भजन सुथांलाक न्ह्यायेमा धकाः वय्‌कलं थुकिया नितिं नं ज्ञानज्योति अक्षयकोशया व्यवस्था यानादीगु दु । वय्‌कःया दानशीलतायात कयाः वय्‌कःयात आधुनिक युगया अनाथपिण्डक धायेगु याःसा बौद्ध अध्ययन समाज नेपाः पाखें वय्‌कःयात अग्गधर्मदाताया सम्मान नं देछाः गु दु ।

थःगु अनुभूतिया नापं नुगः खँ प्वंकेकथं भाजु ज्ञानज्योतिं जिगु लुमन्ति नांगु सफू नं च्वयाझाःगु दु । थ्व सफुलिं वय्‌कःया जीवनया बारे आपालं खँ प्रकाशनय् हःगु दुसा थ्व सफू पाखें ल्हासाय् दकलय् न्हापां नेवाः व्यापारीतय्‌सं व्यापारिक संस्था नीस्वंगु दु धयागु खँ सीदःवःगु दु । अथेहे थ्व सफुलिइ मचातय्‌त गज्याःगु शिक्षा बीमाः धयागु वय्‌कःया धारणा नं न्ह्यब्वयातःगु दु । थ्व सफू साहु ज्ञानज्योतिया व्यक्तिगत लुमन्तिया दस्तावेज खःसां वय्‌कलं सुयातं मनीग, आक्षेप जुइगु खँ थ्व सफुलिइ न्ह्यथनातःगु मदु । थ्व सफू वय्‌कःया परिवारपिंसं नेपालीया नापं अंग्रेजी भाषं नं पिकयादीगु दु ।

लुम्बिनी अञ्चलस्थित तानसेन, टक्सारय् वि.सं. १९९६ (ने.सं. १०५९) स अबु सूर्यलाल शाक्य व मां चन्द्रमाया शाक्यया काय्‌मचा कथं जन्म जूम्ह हिरालाल शाक्य हे भिक्षु ज्ञानपूर्णिक खः । वि.सं. २०१३ (ने.सं. १०७६) स यांगून, वर्माय् ऊ. विशुद्धाभिवंश महास्थविरया उपाध्यायत्वय् प्रवज्या ग्रहण यानाबिज्याःम्ह वसपोल नेपालया न्हय्‌म्हम्ह संघनायक खः ।

बर्माय् बुद्ध धर्म अध्ययन यानाबिज्याःम्ह वसपोलं बर्माया सरकारी पालि विश्वविद्यालयपाखें उच्च तहया उपाधि परिक्षा सासनधज धम्माचरिय उपाधि सन् १९६३ (ने.सं. १०८३) इ प्राप्त यानाबिज्यात । नेपालभाषा, नेपाली भाषा, बर्मी, पालि, अंग्रेजी भासं नं उतिकं हे श्रोताया नुगः थीक प्रवचन बिया बिज्यायेफुम्ह वसपोल अन्तर्राष्ट्रिय जगतय् तसकं नां जाः । फ्रान्स, जर्मन, बेलायत, मंगोलिया, सिंगापुर, मलेसिया, बर्मा आदि देशय् सम्मेलनय् धर्मदूत जुयाः, मूवक्ता जुयाः वसपोलं ब्वति कयाबिज्याःगु दु । बर्माया पण्डित, विद्वान, ध्यान अभ्यासी भन्तेपिनिगु तसकं तसकं सुक्ष्म गहनगु कृतित वसपोलं नेपालभाषाय् सरल रुपं भाय् हिलाः नेपालभाषा साहित्यया थपू यायेगु जक मखु नेपाःमिपिंत धर्मया रसपान याकाः तःधंगु गुण यानाबिज्याःगु दु । ने.सं. १०९० य् पिदंगु प्रसिद्ध बर्मी साहित्यकार खें थ्वं च्वयाबिज्याःगु उपन्यासयात वसपोलं नेपालभाषां अनुवाद यानाः यःम्ह म्ह्याय् नामं पिथनादिल । नेपालभाषाया साहित्यिक ख्यलय् थ्व ज्वःमदुगु कृति खः । नेपाःया बुद्धशासनय् अति प्रसिद्धम्ह भिक्षुणी धम्मवतीया जीवनीइ आधारित थुगु उपन्यासयात च्वसापासां ने.सं. १०९० य् श्रेष्ठ सिरपाः देछाःगु खः ।

वानेश्वरया विश्व शान्ति विहारय् बौद्ध शिक्षालय स्थापना यानाबिज्याःम्ह वसपोलं नेपालय् जनस्तरया बुद्धधर्मया कलेज अभाव वाःचायेकाः वि.सं. २०६९ (ने.सं. ११३२)य् थेरवाद बुद्धिष्ट एकेडेमि स्थापना यानाबिज्यात । लुम्बिनी बौद्ध विश्वविद्यालयपाखें सम्बन्धन प्राप्त थुगु एकेडेमिइ एम.ए. इन बुद्धिष्ट स्टडिज व एमए इन पाली बुद्धिष्ट स्टडिज न्ह्याका वयाच्वंगु दु । बहुआयामिक व प्रतिभाशाली वसपोलया कृति थथे दु— पायासि सुत्त (ने.सं. १०९०), यःम्ह म्ह्याय् (ने.सं. १०९०), तथागतया न्हापांगु उपदेश (वि.सं. २०२६, ने.सं. १०९०), नेपाः व बर्माया स्वापू (वि.सं.

२०२९ ने.सं. १०९२), धात्थेंया सुख (वि.सं. २०३०, ने.सं. १०९३), अहिंसा विजय (ने.सं. १०९४), राहुलयात तथागतया उपदेश (वि.सं. २०३३, ने.सं. १०९९), गुपु जातक मुना (वि.सं. २०३८), विश्वधर्म प्रचार देशना, पुण्य पुष्प झिफ्वः स्वां (ने.सं. ११०४), तथागतया अमूल्य उपदेश व महास्मृति प्रस्थान सुत्त (वि.सं. २०४६, ने.सं. १११०), जीवनया समस्या (ने.स.१११०), दुदंगु जीवनया मू (ने.सं.१११२) ।

वसपोलया राष्ट्रिय व अन्तर्राष्ट्रिय ख्यलय् बुद्ध धर्म संरक्षण, प्रचार प्रसारया कदर यासें म्यानमार सरकारं अग्गमहासद्धम्मज्योतिधज, अग्गमहापण्डित, कम्मठ्ठानाचार्य, ओवादाचार्य पदं छाय्‌पिउगु दुसा नेपालय् श्रेष्ठ सिरपाः, ज्ञानमाला रत्नवत सिरपाः, नेपाल सरकारं परमपूज्य उपाधिं विभूषित याःगु दु । ने.सं. ११४० (वि.सं. २०७७ असार १९ गते) य् वसपोल दिवंगत जुयाबिज्यात ।

बौ हर्षवीर सिं बज्राचार्य व मां राजमायाया कोखं ने.सं. १०३२ मार्गकृष्ण सप्तमी कुन्हु ब्रम्हचक्र महाविहार ओमबहालय् जन्म जूम्ह ज्ञानरत्न नेपाःया न्हापांम्ह नेपालभाषां माक्सवादी साहित्य व सिद्धान्तया सफू च्वयादीम्ह व्यक्ति खः । भाजु ज्ञानरत्नं थःगु महत्वपूर्ण ई भारतया मुज्जफपुरया मोतिझीलय् फुकादिल । तर भारतय् च्वनादीसां वय्‌कलं थःगु मांभाषं च्वयेगु त्वःतामदी । वयकलं नेपालभाषां राजनैतिक व साहित्यिक विषयया सफू — माक्र्सबाद व स्टैलिन (ने.सं १०७१), समाजवाद, नेपालया साहित्य, नवीन समाजवादी गीत व राज्य व धर्म थेंज्याःगु सफू च्वयादीगु दु । भाजु ज्ञानरत्न भारतय् च्वनाः नं नेपालभाषां सफू च्वयाः सफू पसः तयाः नेपालभाषाया प्रचार प्रसार यायेगु ज्या यानादीम्ह खः ।

नेवाः संस्कृति व नेपालभाषाया उत्थानय् पत्रकारीता व अभियन्ता कथं ने.सं.११०४ निसें निरन्तर सक्रिय जुयाः झायाच्वंम्ह व्यक्तित्व खः — भाजु ज्ञानराम श्रेष्ठ । वय्‌कःया जन्म ने.सं.१०९१ पोहेला थ्व षष्ठी कुन्हु थिमिइ जूगु खः । वय्‌कःया बाःया नां रामशरण श्रेष्ठ व मांया नां ज्ञानीनानी श्रेष्ठ खः ।

भाजु ज्ञानराम श्रेष्ठं नेपालभाषाया न्हिपौ विश्वभूमि पत्रिकाय् स्थापनाकालंनिसें संलग्न जुयाः पत्रिकाया निंतिं थीथी च्वसु च्वयेगु यानादिल । अथेहे नेपालभाषाया न्हिपौ सन्ध्या टाइम्स पत्रिकाय् नं स्थापनाकालं निसें आवद्ध जुयाः ताःई तक समाचार सम्पादकया भाला क्वबियादिल । आपालं समसामयिक च्वसु च्वयादिल । वय्‌कः ग्वाहालि लसतापौया व्यवस्थापक व सहसम्पादक नं जुयादिल । थीथी पत्रिकाया व्यवस्थापक व मतिनाया सवाः सफूया प्रकाशक नं जुयादिल । वय्‌कः राष्ट्रिय न्हिपौ हिमालय टाइम्सय् ताःई तक उप सम्पादक नं जुयादिल । गन्तव्य मध्यपुर नांया सफू च्वयेगुलि वय्‌कः ग्वाहालिमि खः । मध्यपुर थिमिया म्हसिका सफूया सहसम्पादक नं जुयादीगु दु ।

थिमि जुइगु नेवाः व नेवाः संस्कृतिया ज्याझ्वः गथेकि प्रचलित नेपाल लिपि स्यनेगु, न्हूदँबलय् ध्वाखा धेंधेंबल्लाः कासा यायेगु, त्यःछिंत्यःया ज्याझ्वः यायेगु, क्याम्पस क्याम्पसय् सांस्कृतिक कार्यक्रमय् म्ये हालेगु, थिमि महोत्सव यायेगु आदि ज्याय् वय्‌कलं न्ह्याबलें महत्वपूर्ण जिम्मेवारी कयाः ज्या यानादिल।

भाजु ज्ञानराम श्रेष्ठ राष्ट्रिय विभूति संखधर साख्वाः प्रतिष्ठानया नायः जुयादीगु दु । अथेहे थिमि कला परिषदया वय्‌कः छ्यान्जे जुयादी । वय्‌कः नेपाल पत्रकार महासंघ ख्वपया दुजः खः । वय्‌कः सिवर्ड इन्टरनेशनल कलेज, एडभान्स एकेडेमी, नेपाल इन्ष्टिच्यूट अफ इन्जिनियरिङ, एडभान्स एकेडेमी, अल नेपाल इन्फो संस्थाय् नं आवद्ध जुयादी । वय्‌कः थेमृंग पत्रकारीता पुरस्कार व दिक्षा दक्ष पुरस्कारं सम्मानित जुयादीगु दु ।

बौ रत्न बहादुर डंगोल व मां सानुनानी डंगोलया क्वखं ने.सं. १०८८ इतुंबाहाः, ताहाननीइ मय्‌जु ज्ञानीशोभाया जन्म जूगु खः । ज्ञानीशोभा डंगोल थःगु बिद्यार्थीकालं निसें नेपालभाषाया भाषिक, साहित्यिक, ज्याखँय् संलग्न जुयादीम्ह छम्ह मातृभाषाह्यःमि खः ।

वय्‌कलं स्कूलया इलय् अन्तर नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन धेंधेंबल्लाः कासाय् कन्यामन्दिर हाइ स्कूल पाखें ब्वति कयाः चिडियाखाना महात्म्य थेंज्याःगु बाखं च्वयाः सिरपा त्याकेत ताःलाःगु दु । वय्‌कलं इहिपा लिपा नं च्वयेगु ब्वनेगु त्वःतामदी । वय्‌कःया चिनाखं, बाखं, हाइकु आदि थीथी पत्रिकाय् इलय् ब्यलय् पिदंगु दुसा नीन्यादँति न्ह्यः नेपाल प्रचलित लिपिं ज्ञानीसः (ने.सं ११२१) नांगु कविता संग्रहया न्हापांगु ब्वः पिदन । ज्ञानीसः निब्वगु सफू नेपाल लिपि, देबनागरि लिपिं व अंग्रेजी भासं हिइकाः पितब्वज्या जुल । थौंकन्हय् वय्‌कलं गुगल ट्रान्सलेसन ज्याखँय् नं ई दइबलय् ग्वाहालि यानाच्वनादीगु दु । वय्‌कः नेवाः गुथिया संस्थापक दुजः, ह्याउँनिभाः नेपालभाषा ग्वाहालि पुचःया दुजः, हलिं नेवाः गुथिया जःखः नापं वय्‌कः थी थी नेपालभाषा खलः पुचः व गुथियात ग्वाहालि यानाच्वनादीम्ह स्रष्टा नं खः ।

भाजु ज्ञानेन्द्ररत्न बज्राचार्यया जन्म ने.सं. १०८५ गुंलाथ्व नवमीकुन्हु बौ पं. रत्नकाजी बज्राचार्य व मां अष्टकुमारी बज्राचार्यया कोखं जूगु खः । नेवाः जाति भाषा व साहित्य थकायेया निंतिं न्ह्याना च्वनादिइम्ह वय्‌कलं थीथी इलय् जुइगु साहित्य सम्मेलन, कवि गोष्ठी चिनाखँ, च्वखँ च्वयाः ब्वति कायेगुया नापं थीथी ख्वाःपौ पत्रपत्रिकाय् पिथनादीगु दु । थथे पिदंगु वय्‌कःया च्वसुइ दुवालेबलय् वय्‌कःयात देय्‌या समसामयिक राजनैतिक विषययात कःघानाः देशय् जुयाच्वंगु विसंगति विकृतियात उलिभनं जनतायात सचेत यायेगु पक्षया साहित्य रचना याइम्ह स्रष्टाकथं कायेछिं । वय्‌कःया न्हापांगु च्वसाया रुपय् इनाप वाःपतिइ शून्य शून्यया दुने जि यःम्ह (ने.सं. ११००) नांगु कविता खः । वय्‌कः साहित्यिक विधाय् जक सीमित मजूसे नेवाः संकिपा दयेकेगुलिइ नं ल्हाः तयादीगु दु । वय्‌कलं ने.सं. ११३० य् पिदंगु शाक्यमुनि बुद्धया बाखनय् आधारित सेरिव बन्जाः संकिपाया धकिंबाखं नं च्वयादीगु दु ।

वय्‌कः थीथी नेवाः भाषिक खलः पुचःलिस नं आवद्ध जुयादी । गथे— नेपाल लिपि गुथि मूदुजः, नेपालभाषा मंकाःखलः १५ वडा कचाया छ्याञ्जे, नेवाः देय् गुथि नेपालमण्डल १५ वडा कचाया नायः, नेपाल लोकतान्त्रिक नेवाः संघया केन्द्रीय छ्याञ्जे, येँ महानगरपालिका नेवाः ज्याकःमि गुथिया छ्याञ्जे आदि आदि जुयाः नं आपालं ज्या यानादीगु दु । थीथी साहित्य सम्मेलन व कवि गोष्ठीइ तःगू सिरपाः त्याकादीधुंकूम्ह भाजु ज्ञानेन्द्र वज्राचार्यं थीथी संघसंस्था पाखें नं तःगू हे हनापौ, सुभाय् प्राचीनकालया साहित्य (ने.सं. ६२५–९६७)

बौ जगतबहादुर श्रेष्ठ व मां पद्मनयना श्रेष्ठया क्वखं ने.सं. १०१६ तछलाथ्व ९ कुन्हु यलया क्वाबहालय् समाजसेवी भाजु ज्यानबहादुर नेवाःया जन्म जूगु खः । समाजसेवा नापनापं थःगु मांभाय् नेपालभाषा साहित्यया नं सेवा यानादीम्ह भाजु नेवाःया पूवंगु नां ज्यानबहादुर श्रेष्ठ खः ।

संस्कृत साहित्यया गाक्क अध्ययन दुम्ह नेवाः भाजुं नेपालभाषा व नेपाली भाषाय् निबन्ध च्वयेगुया नापनापं अनुवाद यायेगु ज्या नं यानादी दु । अनुवाद यायेगु हे झ्वलय् वय्‌कलं दकलय् न्हापां संस्कृतयागु श्रीमद्भगवद्गीताया नेपालभाषां भाय् हिलाः वि. सं. २००७ य् पिथनादिल । भाषाव्याकरण सम्बन्धी नं गाक्कं अध्ययन दुम्ह ज्यानबहादुर नेवाःनं ने.सं. १०८१ दँय् नेपालभाषा व्याकरण नांगु सफू पिथनादिलसा धर्म दर्शनं समाजय् गज्याःगु प्रभाव लाकी धयागु खँयात कुलातःगु छु झी धर्मया लँय् खःला (ने.सं ११०२) नांगु सफू पिथनादिल । थुकथं ने.सं. १०८३ दँय् भाषाजवाःया उपाधीं सम्मानित जुयादीधुंकूम्ह भाजु ज्यानबहादुर नेवाः भाषा व समाजया सेवा यायां ने.सं. ११०८ अर्थात् ९२ या उमेरय् दिवंगत जुयादिल ।

नेपालभाषाया ख्यलय् ज्यापु पञ्चया नामं च्वसु च्वयाः वैच्वनादीम्ह भाजुया नां पञ्चनारायण महर्जन खः । वय्‌कः ने.सं.१०७१ थिंलाथ्व ४ कुन्हु बाः देवनारायण महर्जन व मां चन्द्रमाया महर्जनया कोखं ओलाछि प्यंगः थां थाय्मरुइ जन्मजुयादीगु खः ।

निबन्ध, कविता, म्ये च्वयादीम्ह भाजु ज्यापु पञ्चया जिगु झसुकाः नांया कविता दकलय् न्हापां सः पत्रिकाय् ने.सं.१०९० य् पिदंगु खः । वय्‌कःया प्रकाशित कृति सि व पुया नेवाः नां (ने.सं.१११८), भाबो (ने.सं. ११२१ चिल्लाथ्व), खँत्वाः खँभाय् व छुनाखँ छपुचः (ने.सं. १११८) खः । इलय् ब्यलय् म्यो व कविता च्वयादीसां बिशेष यानाः वय्‌कलं थःगु च्वसुया बिषय बुँज्याय् अझ बिशेष यानाः स्वां व सिइ केन्द्रीत जुयाः च्वयेगु यानादी ।

वय्‌कःया यक्व हे थज्याःगु च्वसु थीथी दँपतिइ पिहां वयाच्वंगु दु । वय्‌कः बुँज्या व क्यब ज्याय् नं प्राविधिक ज्ञान दुम्ह व्यक्ति खः । लिसें वय्‌कः झीगु पुलांगु संगीतय् नं उलि हे पोख्त । झीगु थीथी राग व तालया वय्‌कःयाके पूवंक ज्ञां दु । वय्‌कलं थुपिं बिषयय् यक्व विद्यावारीधि काइपिंत ग्वाहालि यानादीगु दु ।

नेवाः अभियन्ता ज्योति शाक्यया जन्म येँया ॐबहा त्वालय् अबु तेजधन शाक्य तथा मां अष्टमाया शाक्यया कोखं ने.सं १०७३ तछलागा तृतीया खुन्हु जूगु खः ।

थ्वय्‌कः नेवाः न्ह्यलुवा तथा संस्कृतिविद् प्रा.सुवर्ण शाक्यया किजा खः । थ्वहे कथं थःपिनिगु छेँय् जुइगु साहित्यिक व्यक्तित्वपिनिगु जमघट व थःगु ॐबाहाः त्वालय् जुइगु थीथी साहित्यिक व सांस्कृतिक गतिविधिं थ्वय्‌कःयात नं मचांनिसें थ्व ख्यःपाखे मन क्वसायेका ब्यूगु जुयाच्वन । फलत थ्वय्‌कलं थःगु स्कूल जीवनय् थीथी साहित्यिक सांस्कृतिक क्रियाकलापय् ब्वति कायेगु यानादिलसा लिपा तःधिकः जुइधुंकाः थःगु शिक्षण पेशाया नापनापं नेवाः जातिया हकहीतया संरक्षण व सम्वद्र्धनया निंतिं थीथी संस्थाय् आवद्ध जुयाः ज्या यानादिल । थथे वय्‌कः संलग्न जुयाः ज्या यानादीगु छुं संस्था खः — नेवाः देय् दबू येँया सचिव (वि.सं २०६३ निसें २०६७ ), ओलम्पस क्लब ॐबाहाया उपाध्यक्ष (वि.सं २०३६ निसें थौंतक), निष्ठानन्द स्मृति गुथि ॐबाहाया सदस्य (वि.सं २०५५ निसें थौंतक), सिद्धिचरण स्मृति गुथिया सदस्य (वि.सं २०५३ निसें थौंतक), सांस्कृतिक वाद्य संचालक समिति ॐबाहाया सदस्य (वि.सं २०४० निसें थौंतक), येँ म.न.पा २३ वडाया विश्व सम्पदा संक्षण समिति येँया सदस्य (वि.सं २०६५ निसें थौंतक ), येँ म.न.पा.२३ वडाया सल्लाहकार (वि.सं. २०५३ निसें थौंतक ) आदि आदि । थुकथं वय्‌कः निगू दर्जनं मयाक थीथी संस्थाय् आवद्ध जुयाः नेवाः समुदायया भाषा, साहित्य, संस्कृति संरक्षण सम्बद्र्धनया निंतिं ज्या यानादिलसा, भाषा जातिया अधिकारयात कयाः थीथी इलय् जूगु प्रत्येक धयाथें आन्दोलनय् नं वय्‌कलं उलि हे सकृयरुपं ब्वति कयाः आन्दोलनयात तिबः बियादीगु दु ।