अबु दुर्गावज्र बज्राचार्य व मां तीर्थकुमारी बज्राचार्यया कायमचा दिव्यवज्र बज्राचार्य ने.सं. १०३९ य् येँया मासंगल्लीइ जन्म जुयादीम्ह खः । वय्‌कःयात रत्नकाजी गुरुजुया नामं नं म्हस्यू । साहित्यमध्यमा आयुर्वेद व बौद्ध दर्शन सम्बन्धी उच्च शिक्षा हासिल यानादीम्ह वय्‌कःया झिगुलिं मल्याक सफू पिदंगु दु । वैद्य ज्या यानादीम्ह वय्‌कःया प्रमुख सफूत थथे दु – अद्वयपरमार्थ नामसंगीति (ने.सं. १०९२), पञ्चाक्षर कथासार (ने.सं. ११००) प्रतीत्य समुत्पाद हृदयकारिका, आचार्य शान्तिदेवया बोधिचर्यावतार (ने.सं. ११०६), भद्रचरी व प्रज्ञा पारिमिताया भावना (ने.सं. ११०८) आदि संस्कृत भाषाया ततःधंगु महायानी बौद्ध ग्रन्थ नेपालभाषां अनुवाद यानाबिज्याइम्ह प्रसिद्ध धर्मवाचक वसपोल ने.सं. १११९ य् दिवंगत जुयादिल ।

अबु देवरत्न बज्राचार्य व मां बेतिमाया बज्राचार्यया काय बद्रीरत्न बज्राचार्य ने.सं. १०५३ य् येँया इमाननि, महाबौद्धय् जन्म जूगु खः । वय्‌कः येँ, यल, ख्वप, थिमि, भ्वँत शहरय् व गांगामय् वनाः नेवाः भासं बाखं कनाः नेपालभाषा प्रचार यानादीम्ह छम्ह बज्रयानी गुरु खः । वय्‌कलं वज्रयानी बौद्ध पूजा कर्मकाण्ड स्यनादीगु जक मखु थ्व विषय सम्बन्धी आपालं सफू नं च्वयादीगु दु । चर्या नृत्यया निर्देशक नं जुयादीम्ह वय्‌कःया नां अन्तर्राष्ट्रिय जगतय् नं जाः । नीन्यागुलिं मल्याक सफू च्वयादीम्ह वय्‌कःया प्रमुख कृति थथे दु— नेपाल जनजीवन कृया पद्धिति (ने.सं. १०८३), मञ्जुश्री गुरु (ने.सं. १०९२), तुख्योया महाकाल (ने.सं. १०९३), नागार्जुन पर्वत – नागार्जुन सिद्वा (ने.सं. ११०३), जामनः गुभाजु (ने.सं. १११३), हारति मां (ने.सं. १११६), सर्वज्ञमित्रावराज व मेमेगु बाखं (ने.सं. १११६) ।वय्‌कःयात स्वीगुलिं मल्याक संस्थापाखें अभिनन्दन पत्र लःल्हाःगु दु । अथेहे वय्‌कः धनवज्र बज्राचार्य राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कारं विभुषित जुयादीगु दु । वय्‌कः ने.सं. ११३६ कौलागा पारु कुन्हु दिवंगत जुयादीगु खः ।

अथःननि यलय् ने.सं. १०२९ स अबु ज्योतिराज बज्राचार्य व मां राजमाया बज्राचार्यया क्वखं जन्म जूम्ह आशाकाजी बज्राचार्यया मेगु नां गणेशरत्न बज्राचार्य खः । बज्रयान, तन्त्रयातन, मन्त्रयान विषय अले चर्या म्ये व नृत्य विषय विशेषज्ञ जुयादीम्ह वय्‌कः बौद्ध ग्रन्थया च्वमि खः । वय्‌कः ब्याकरणविद् व आयुर्वेदिक शास्त्री नं खः ।

नीन्यागुलिं मल्याक सफू च्वयादीम्ह वय्‌कःया महत्वपूर्ण सफूत थथे दु— त्रिरत्न स्तोत्र (ने.सं. १०७२), बुद्ध वृष जन्म कथा दीपंखा (ने.सं. १०७२), नेपाल वर्ष क्रिया (नखःचखः), (ने.सं. १०७७), बुंगद्यः नेपालय् हःगु वंशावली (ने.सं. १०७५), महायान बुद्ध धर्म दर्शन (ने.सं. १०९१) बोधिसत्वावदन माला भाग १, २, ३ (ने.सं. ११०३–ने.सं. ११०५), पञ्चदान विधि (ने.सं. ११०२), सुवर्णनृपावदान (ने.सं. १११३) ।

वय्‌कःया ज्याया कदर यासें वय्‌कःयात अवदान रत्न उपाधिं छाय्‌पिउगु दु । ने.सं. १११३ स वसपोल दिवंगत जुयादिल ।

पण्डित हेमराज शाक्यया जन्म बौ पुण्यराज व मां अष्टमायाया कोखं यलया थैना त्वालय् ने.सं १०४६ य् जूगु खः । स्वअध्ययनया नापं तकालिन थीथी गुरुपिं पाखें प्राचीन लिपि व विद्वान धर्मादित्य धर्माचार्य पाखें बौद्ध धर्मदर्शनया दीक्षा प्राप्त यानादीम्ह हेमराज शाक्य नेपाःया छम्ह तःधंम्ह बौद्ध विद्वान लिसें लिपि विशेषज्ञ जुयाः पिदन । वि.सं २००९ सालय् यलय् ललितपुर आर्दश कला प्रदर्शनी जुल । उगु प्रर्दशनीइ ब्वयेत तयातःगु हेमराज शाक्यया लुँया मसिं रञ्जना लिपिं च्वयातःगु हस्तकलाया थीथी नमूनां वय्‌कःयात छम्ह पोख्तम्ह लिपिकार कथं म्हसीके बिल । थुकिं हे यानाः वय्‌कःयात तत्कालिन सरकारं पण्डित पद बियाः वीर पुस्तकालयया बौद्ध पाठशालाय् ज्या याकेबिल । थनंनिसें वय्‌कःयात पण्डित धायेगु जूगु खः । अथेहे वयकःयात संस्कृति विभागपाखें दक्षिण भारतया एपिगा्रफी प्राच्य विद्या केन्द्रय् एपिग्राफीसम्बन्धी तालिम प्राप्त यायेगु अवसर नं चूलात । अन वय्‌कलं थःगु अध्ययन जक सफलपूर्वक क्वचायेकादीगु मखसे नेपाःया छम्ह तःधंम्ह विद्वान धैगु थःगु म्हसीका नं त्वःताथकल ।

पं. हेमराज शाक्य नेपालभाषां दकलय् अप्वः व दकलय् तःधंगु ग्रन्थ च्वयावंम्ह विद्वान खः । वय्‌कलं खुगू दर्जन स्वयाः अप्वः नेपाःया लिपि, बौद्धधर्म दर्शन, इतिहास, कला, संस्कृति, साहित्य आदि सम्बन्धी सफू पिकयादीगु दु । गथे — श्रीस्वयम्भु महाचैत्य, यलया विहार चैत्य व धर्मधातु सूचि, .रूद्रवर्ण महाविहार तालपत्र अभिलेख, रूद्रवर्ण महाविहारया विभिन्न अभिलेख, नेपाल लिपि संग्रह लिपि विकाश तालिका, नेपाल लिपि प्रकाश, हेमराज हस्तलिपिकला, बुद्ध जन्म वोधि व महापरिनिर्वाण प्रस्तर मूर्तिकला, महाबौद्ध मन्दिर इतिहास, लिच्छवि अभिलेख प्रकाश, लोककीर्ति महाविहार काष्ठकलाया परिचय, मणिगल राजप्रशाद (मंगल बजार), धर्म संस्कृतिया बसजाः जोलं, सम्यक महादान गुथि, इतिल्हने सम्यक, भद्रकल्पिमसूत्रानुसार द्वलछि व प्यम्ह बुद्धपिनिगु नां अंकित धलः, बौद्धमूर्ति छगू अध्ययन, महाबोधिमण्डप विहार महाबुद्ध देगः संक्षिप्त परिचय, बौद्ध विहार व ग्रन्थ सूचि, नेपाल संस्कृतिया मूलुखा आदि खः । थथे थ्वय्‌कःया पिदंगु सफू मध्ये दकलय् न्ह्यथनेबहःगु सफू ९०० पौ दुगु स्वयम्भू चैत्य (ने.सं १९८) अनुसन्धानमूलक वृहत् ग्रन्थ खः । नेपालमण्डलया इतिहासं निसें थनया सभ्यता संस्कृतिया विकास आदिया बारे च्वयातःगु थ्व स्वयम्भु महाचैत्य ग्रन्थ नेपालभाषाय् आःतक पिदंगु ग्रन्थत मध्ये दकलय् तःधंगु ग्रन्थ खः, गुगु ग्रन्थयात श्रेष्ठ सिरपाः नं देछाःगु दु । हेमराज शाक्य नेपाःया प्राचीन लिपियात वैज्ञानिकढंगं अध्ययन विश्लेषण यानाः सफू च्वयादीम्ह न्हापांम्ह लिपिविद् नं खः । नेपाल लिपि संग्रह, लिपि विकाश तालिका, नेपाल लिपि प्रकाश, हेमराज हस्तलिपिकला आदि वयकःया पिदंगु लिपि सम्बन्धी न्ह्यथनेबहःगु ग्रन्थ खः । थुपिं सफुलिं इतिहासकार व अन्वेषकपिंत नेपाःया प्राचीन अभिलेख व ग्रन्थत ब्वनेगु निंतिं आपालं उपयोगी सिद्ध जूगु दु । अथे हे वि.सं २०१२ सालय् नेपालं संयुक्त राष्ट्रसंघय् सदस्यता प्राप्त यायेत नं हेमराज शाक्यं च्वयातःगु नेपाल लिपि संग्रह (वि.सं २००९)सफुलिइ च्वंगु रञ्जना लिपियात थःगु देय्‌या लिपिकथं न्ह्यब्वःगु खः । थ्वय्‌कलं लिपि सम्बन्धी सफू च्वयेगु बाहेक थाय्‌थासय् लिपि प्रर्दशनी, कक्षा संचालनया नापं लिपि प्रशिक्षण बीगु थीथी संस्था स्वनेत हःपाः बिया लिपिया संरक्षण सम्बद्र्धनया निंतिं उल्लेखनीय ज्या नं यानादीगु दु ।

हेमराज शाक्य छम्ह ज्वःमदुम्ह नेपालभाषाया अनुसन्धाता खः । नेपालभाषाया दकलय् न्हापांगु अभिलेख माने यानातःगु ने.सं २३५ या ताडपत्र लुइकाहयादीम्ह अनुसन्धाता नं थ्वय्‌कः हे खः । नियम परिभाषा पत्रिका नां बियातःगु, न्हय्झ्वः नेपालभाषाया पूर्ण वाक्य प्रयोग जुयाच्वंगु थ्व अभिलेख वय्‌कलं यलया रुद्रवर्ण महाविहारय् च्वंगु अभिलेख अध्ययन यायेगु क्रमय् लुइकादीगु खः । नेपाःया संस्कृति तथा बौद्धधर्मया विश्वकोश थेंज्याःम्ह हेमराज शाक्यं स्वदेशी अनुसन्धातापिंत जक मखु विदेशी अध्यतापिं गथे— फ्रान्सका सिल्भान लेभि, भारतका राहुल सांस्कृत्यायन, बेलायताका डाभिड गेल्नर आदिपिंत नं नेपाःया धर्म संस्कृति विषयया अनुसन्धानया ज्याय् आपालं ग्वाहाली यानादीगु दु । अथेहे स्वदेशय् जक मखु विदेशय् जुइगु थीथी सभा सम्मेलनय् ब्वति कयाः नेपाःया संस्कृति, धर्म दर्शनयात म्हसीके बियादीगु दु । वय्‌कःया थज्याःगु हे ज्यायात कदर यानाः वय्‌कःयात नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानं महेन्द्र प्रज्ञा पुरस्कार, नेपालभाषा परिषदं भाषाथुवाः आदि सम्मान देछाःगु दु । थ्व संसारय् जन्मे जुक्व वनेमाःगु नियम कथं हेमराज शाक्यं नं वि.सं २०६६ साल अर्थात् ८४ दँया वैशय् थ्व संसार त्वःता दिल ।

नुगः छ्वःम्ह दाता कथं नांजाःम्ह भाजु पञ्चवीरसिंह तुलाधरया जन्म नेपाल संवत् १०५९ इ अबु भवाणीवीरसिंह तुलाधर व मां धर्मकुमारी तुलाधरया कोखं येँ न्हाय्‌कंत्वाःया चाबाहलय् जूगु खः । ल्हासा साहुपिनिगु परिवारय् जन्म जूम्ह थ्वय्‌कः १३ दँ दुबलय् हे ल्हासाय् वनाः बनेज्यायात माःगु सँय्‌भाय्, चिनियाँ भाय् सयेकाः व्यापारय् थःत फ्यानादिल । शैक्षिक ज्ञान स्वयाः नं व्यवहारिक ज्ञानय् पोख्तम्ह थ्वय्‌कलं ल्हासां लिहां वयेधुंकाः थःगु व्यापारयात अझ च्वन्ह्याकादिल । तर छम्ह व्यापारि जुयाः केवल वय्‌कलं ध्यबा कमय् यायेगु पाखे जक मखु थःगु भाषा व थःगु धर्म अर्थात् बुद्धधर्मप्रति नं मन उलि हे क्वसायेकादिल । थ्वहे कथं वय्‌कलं थःम्हं कमे यानागु धन थःगु निंतिं, थः परिवारया नितिं जक मखु थःगु भाषा तथा धर्मया नितिं नं छ्यलेगु यानादिल । वय्‌कःयाथाय् वयाः भाषाया निंतिं, बुद्धधर्मया निंतिं आर्थिक ग्वाहालि फ्व वइपिंत वय्‌कलं गवलें खालि ल्हातं मछ्वः । थ्व हे कथं वय्‌कलं थीथी विहार, बौद्ध संस्था, बौद्धसभा सम्मेलन, भजन आदिया निंतिं माःगु आर्थिक ग्वाहालि यायेगु बाहेक नेवाःभाषं बुद्धधर्म सम्बन्धी च्वसु च्वैपिनिग निंतिं पञ्चवीरसिंह सिरपाः, नेपालभाषा एम.ए ब्वनीपिनिगु निंतिं पुष्पदेवी छात्रवृति, नेवाः देय् दबूया छेँ दनेगु निंतिं आर्थिक ग्वाहालि, हलिं नेवाः दबू, नेवाः पत्रकार संघ, लिपि गुथि, आशा सफू कुथि, नेपालभाषा मंकाः खलः, नेवाः पत्रपत्रिकाया आदिया निंतिं नं थम्हं फक्व आर्थिक ग्वहालि यानादीगु दु । अथे हे थीथी संस्था गथे उदाय् समाजया नायः जुयाः तःदँ तक उदाय् समाजया नितिं ज्या यानादीगु दुसा आः नं धर्मोदय सभाया सल्लाहकार, हलिं नेवाः दबूया वरिष्ठ संरक्षक, लुम्बिनी बौद्ध विश्वविद्यालय सभाया सदस्य, युवा बौद्ध समूहया संरक्षक जुयाः ज्या यानाच्वनादीगु दु । वय्‌कःया थज्याःगु ज्याया कदर स्वरुप वय्‌कःयात सम्मान यायेकथं सच्छिगू स्वयाः नं अप्वः थीथी संघसंस्थां हनेधुंकूगु दु ।

मां दिव्यलक्ष्मी व बौ ज्ञानरत्न तुलाधरया कोखं ने.सं. १०६० सिल्लाथ्व १५ कुन्हु येँया न्हाय्‌कंतलाय् पद्मरत्न तुलाधरया जन्म जूगु खः । वय्‌कलं स्कूलया विद्यार्थी जीवनकाल निसें नेपालभाषाय् पलाः छिनाः च्वसा न्ह्याकूगु खः । दकलय् न्हापां वय्‌कलं पद्मोदय हाइस्कूलय् जूगु न्हापांगु अन्तर हाइस्कूल नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनय् कविता ब्वनाः ब्वति कयादीगु खः । स्वक्वःगु अन्तर हाइस्कूल नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनय् वय्‌कलं विश्व सम्राट हाइड्रोजन बम निबन्ध च्वयाः न्हाप सिरपाः त्याकूगु खः । नेपालभाषा साहित्यया ख्यलय् वय्‌कःया पिदंगु कृति कथं वय्‌कः निबन्धकार, नाटककार, उपन्यासकार, समालोचकया नापं पत्रकार नं खः । अथे खयाः नं वय्‌कःयात छम्ह निबन्धकार व ख्यालः च्वमि कथं अप्वः म्हसीकेगु याः । वय्‌कःया नेपालभाषाय् पिदंगु सफू खः – बुलुमि (निबन्ध मुना ने.सं. १०८३), आः जितः नं तनतन दइवल (ख्यालः मुना, ने.सं. १०९७), हसिना (उपन्यास, ने.सं. ११०९), झ्वाः मजुइगु स्वां (जीवनी, सह–लेखक ने.सं. ११०१), ख्याः बछि नि बछि (ख्यालः मुना, ने.सं. १०९४), जिं लात कि …. (ख्यालः मुना, ने.सं. ११३५), बाथरुम व मेमेगु निबन्ध (ने.सं. ११३२), लुमं लुमं न्ह्याइपुसे च्वं (संस्मरण, ने.सं. ११३५), ग्वय्दां व मेमेगु छधाः प्याखं मुना ।

पद्मरत्न तुलाधर नेपालभाषा पत्रिका न्हिपौया सम्पादक जुयाः ने.सं. १०९७–११०२ तक नियमित कथं पत्रिका पिथंगु खः । पत्रिका पिथनेगु झ्वलय् उगु इलय् हे वय्‌कलं निगू लाख तका द्यापं च्वनेमाःगु खः । नापं वय्‌कलं नेपाल ऋतुपौ (१०९६–११०२)या सह–सम्पादक व झी लय्‌पौया न्हापां व्यवस्थापक लिपा प्रकाशक जुयाः तःदँ तक साहित्यिक पत्रिका पिथनादिल । थथेहे नेपालभाषा मंकाः खलःया संस्थापक नायःया नापं च्वसापासा, आशा सफूकुथि गुथि, प्रतिभा समाजया नायः जुयाः थुगु संस्था न्ह्याकादीगु दु ।

पद्मरत्न तुलाधर कलेजया विद्यार्थी जीवनकालय् थःगु छेँय् ने.सं. १०८३ स लूजः  नागु संस्था नीस्वनाः उकिया संस्थापक दुजः जुयादिल । थ्वया नापं वय्‌कः त्रिचन्द्र कलेजया जः साहित्य पाःलाः, नेपालभाषा परिषद्, नेपालभाषा डिक्सनरी कमिटी, नेपालभाषा एकेडेमिया नं दुजः जुयादीगु दु । अथेहे वय्‌कः साहित्य गुथि, नेपाल लिपि गुथि, नेपाल शान्ति प्रतिष्ठानया संरक्षक व नेपाली भाषाया युगधारा साप्ताहिकया वरिष्ठ सम्पादक, मुल्यांकन मासिक पत्रिकाया सल्लाहकार नं खः ।

नेपालभाषाया भाषागत आन्दोलन, मानवाधिकार, जनजाति आन्दोलन, नागरिक आन्दोलनया अभियन्ता पद्मरत्न तुलाधर माओवादी जनयुद्धया इलय् शान्ति प्रक्रिया व द्वन्द्व व्यवस्थापनय् नं सक्रिय भूमिका म्हितादीम्ह खः । स्वतन्त्र कथं वामपन्थि राजनीतिइ सक्रिय जुयाः पद्मरत्न तुलाधरं झिदँ तक सांसद व प्र.म. मनमोहन अधिकारीया मन्त्रिपरिषद्य् गुला तक स्वास्थ्य व श्रममन्त्री (सन १९९५–९६) जुयादिल । पद्मरत्न तुलाधरयात नेपालभाषा परिषद्ं भाषाथुवाः (ने.सं. ११२३) व अमेरिकाया इउभल क्ष्लतभचलबतष्यलब िगलष्खभचकष्तथ सन् २००५ य् मानार्थ विद्यावारिधी बियाः हंगु खः । थथेहे ३२ गू थीथी संघसंस्थां वय्‌कःयात तःजिक हंगु खः ।

बहुप्रतिभाशाली बहुआयामिक व्यक्तित्वं जाःम्ह पद्मरत्न तुलाधर नेपालभाषा ख्यः व देशय् जक मखुसे हलिमय् हे मानवअधिकारवादी अभियन्ता कथं नां जाः । नेपालभाषा व साहित्य ख्यः चकंकेगुलिइ पद्मरत्न तुलाधरया योगदान दु थें देशय् थीथी आन्दोलन न्ह्याकेगुलिइ नं वय्‌कःया भूमिका दु ।

कोशकार पन्नाप्रसाद जोशीया जन्म येँया वटु गुच्चात्वालय् ने.सं. १००६ य् जूगु खः । वय्‌कःया बौया नां पन्नालाल जोशी खः । जातं जोशी जूसां आयुर्वेदशास्त्रया अध्ययन यानादीम्ह वय्‌कलं मनूतय्‌गु जातः च्वयेगु मखु मनूतय्‌गु उसाँय् सुथां लाकेगु वैद्य ज्या यानादिल । उकिं वय्‌कःयात जातं वैद्य मखुसां वैद्यबाः धाइगु खः ।

दकलय् न्हापां ङहुने जिगु विनति (पौ) धर्मोदय १/७–८ पत्रिकाय् पिथनाः नेपालभाषा साहित्यय् पिलूझाःम्ह वैद्यबाः वासः यानाः मनूतय्‌गु उसाँय् सुथां लाकेगु जक मखु उसाँय् मदयाच्वंगु नेपालभाषा सुथां लाकेत नं यक्व ज्या यानाझाःम्ह छम्ह ज्वः मदुम्ह मातृभाषा अनुरागी खः । थ्वहे झ्वलय् वय्‌कलं नेपालभाषाया अक्षरबोध (ने.सं.१०७०), नेपाल देशया अक्षरबोध (ने.सं. १०७४), संक्षिप्त नेपालभाषा शब्द कोष (ने.सं. १०७६), संक्षिप्त नेपालभाषा शब्दकोषया ताःचा (ने.सं.१०८६), नेपालभाषा शब्द रूपावाली थेंज्याःगु मू वंगु तःगू सफूत पिथनाः नेपालभाषाया कोशया धुकू जायेकेगुली तःजिगु योगदान बियादिल । वय्‌कःया थज्याःगु ज्याया कदर स्वरुप वय्‌कःयात च्वसापासां ने.सं.१०८३ स भाषाजवाः उपाधिं सम्मानित याःगु खः । शब्दकोश निमार्णया झ्वलय् वैद्यजुं ख्वीद्वःति शब्द दुगु छगू तःधंगु हे नेपालभाषाया शब्दकोश पूवंकादीगु जुयाच्वन । थ्व शब्दकोश पिकायेगु नितिं सफूया पाण्डुलिपि ज्वनाः वय्‌कः आशाराम शाक्यया मोटरसाइकलय् च्वनाः सिंहदरवारय् मन्त्री नापलायेत झाःगु जुयाच्वन । तर दुर्भाग्यबस आकाझाकां वय्‌कःपिनिगु मोटरसाइकल दुर्घटनाय् लानाः वय्‌कलं अन हे थःगु प्राण त्वःतादिल । थुकथं नेपालभाषा साहित्यया नितिं ज्या यायां सहिद जुयाझाःम्ह छम्ह व्यक्ति खः— पन्नाप्रसाद जोशी ।

भाजु पन्नारत्न मर्हजनया जन्म वि.सं २००३ सालय् मां बुद्धिमाया महर्जन व अबु तुल्सीलाल महर्जनया कोखं येँया दुगंबहिली जूगु खः । भाषा व संस्कृति लोप जुल धायेवं जाति नं लोप जुइ धैगु धारणा ज्वनाः नेपालभाषाया ख्यलय् पलाः तयादीम्ह थ्वय्‌कः नेपालभाषाया छम्ह च्वमिया नापं भाषिक अभियन्ता नं खः । मचांनिसें थः अबु नापनापं बुँज्या यानाः बुँज्याया ज्ञान कयाझाःम्ह भाजु महर्जनं थःके दुगु नेवाः बुँज्या प्रणालीया ज्ञानयात नेपालभाषां सफू व थी थी च्वसु मार्फत झीगु न्ह्यःने तयादीगु दु । थ्वहे कथं वय्‌कःयात नेपालभाषाय् नेवाः बुँज्या प्रणाली बारे च्वइम्ह छम्ह च्वमि कथं म्हसीकेगु जूगु दु । अथेहे थ्वय्‌कलं थः ब्वलंगु नेवाः लोक जीवनया थीथी पक्षयात नं साहित्यमार्फत् म्हसीके बियादीगु दु । थ्वय्‌कःया आःतक पिदंगु कृति थुकथं दु— झीगु कासा, (कासा मुना सफू, ने.सं. ११२५) झीगु लवःकवः (हलं ज्वलं म्हसीका, ने.सं. ११२९), कँ कायेगु प्रविधि (जमिन तःलं चासाः लिकायेगु कला, ने.सं. ११३०), अन्धबिश्वासय् लिकुनाच्वंगु बिज्ञान व संस्कारया वैज्ञानिक विश्लेषन (ने.सं. ११३०) स्वनिगःया वा बालि, संस्कृति व प्रविधि (ने.स.११३४) न्ह्यपु मदुम्ह भ्याय्‌चा (किपा हना बाखं, ने.सं. ११३३), अन्धविश्वासय् लिकुनाच्वंगु विज्ञान निगूगु ब्व, संस्कारया वैज्ञानिक विश्लेषन निगूगु ब्व (ने.सं. ११३७) । अथेहे वय्‌कःया आपालं च्वसु थीथी पत्रिकाय् नं पिदंगु दु ।

सफू च्वयेगु बाहेक थ्वय्‌कलं थीथी नेवाः सामाजिक संस्थाय् आबद्ध जुयाः नं आपालं ज्या यानादीगु दु । गथे ज्यापु महागुथि येँ महानगर तदर्थ समितिया न्वकु (२०५२—५५) खुसिबुँ वाचनालयया छ्याञ्जे (२०५२) , धम्माबास बिहार विकास समितिया छ्याञ्जे (२०५६) , ज्यापु महागुथि येँ महानगर समितिया मूदुजः (२०५६— ६१), ज्यापु महागुथि केन्द्रिय समितिया दुजः (२०७१— ७९), वतु नाट्येश्वर मिसा पुच्:या सल्लाहकार आदि आदि । अथेहे भाजु पन्नारत्नं ज्यापु महागुथि पाखें पिदंगु लुमन्ति पौया गवलें सम्पादक सा गबलें व्यवस्थापक जुयाः लुमन्ति पौ पिकायेगु ज्या नं यानादीगु दु । अथेहे ज्यापु महागुथि येँ महानगर समितिपाखें पिदनीगु ज्यापु पौ ल्याः १—२१, ८४—१४१ या सम्पादक व ल्याः २५—२९, ७१—८३या सम्पादन ग्वाहालिमि, डाक्टर लिसे, पोखरा मुनां निसें भिंतुना तक, खँल्हाबल्हा, बुँज्याया पद्धतिया सम्पादक जुयाः ज्या यानादीगु दु । भाजु पन्नारत्नया योगदानयात कदर यानाः वय्‌कःयात थीथी संस्थां हनेधुंकूगु दु । वय्‌कः गोर्खा दक्षिणबाहु चौंथो (ने.सं. ११२४) पाखें नं सम्मानित जुइधुंकूगु दु । अथेहे वय्‌कःयात भाइकाजि रत्नमेवी पत्रकारिता पुरस्कार नं  लःल्हायेधुंकूगु दु ।

गद्यगुरु निष्ठानन्द बज्राचार्यया छुइ, परमानन्द बज्राचार्य नेपालभाषाया ख्यलय् आपालं योगदान बियावंम्ह छम्ह च्वमि खः । थ्वय्‌कःया जन्म ने.सं १०५०स मां पूर्णकुमारी बज्राचार्य व अबु पं.सकलान्दया कोखं जूगु खः । थःगु जीवनयात राजनीति नापनापं नेपालभाषा साहित्यया नितिं छ्यलादीम्ह थ्वयकलं नेपालभाषा समृद्ध यायेगु तातुनाः कविता, बाखं, च्वखँ, प्याखं आदि फुक्क विधाय् धैथें थःगु च्वसा न्ह्याकादीगु दु । नेपालभाषाय् नं पश्चिमी विश्वय् पिदंगु आधुनिक चीहाःबाखं दुतहयेगु अभियान न्ह्याकादीपिं स्वम्ह (चित्तधर हृदय, फत्तेबहादुर सिंह तथा परमानन्द बज्राचार्य) बाखंच्वमिपिं मध्ये थ्वय्‌कः नं छम्ह खः । तर थ्वय्‌कलं थःगु बाखं सफू धाःसा पिकाये मफुत । अथेहे थ्वय्‌कः प्याखं च्वमि जक मखु थम्हं च्वयागु प्याखं दबुली मञ्चन यानादीम्ह कलाकारया नापं सफल निर्देशक नं खः । थ्वय्‌कःया तसकं लोकंह्वाःगु छगू दबू प्याखं युवराज कुणाल (ने.सं१०५०)यात लिपा वय्‌कःया जहान कृष्णदेवी बज्राचार्यं सम्पादन यानाः सफूया रुपय् ने.सं. ११३५ स पिकयादीगु दु । थुगु प्याखं सफूयात प्रेममोहन सिरपाः नं देछाःगु दु । अथेहे वयकःया छन्त लुमंका नांगु कविताया सफू नं वय्‌कः मदयेधुंकाः पिदंगु खः ।

वय्‌कः छम्ह प्रेसया थुवाः जुयाः नं थम्हं च्वयागु कृति पिकायेगु स्वयाः नं नेपालभाषाया ख्यलय् भाषिक साहित्यिक गतिविधि न्ह्याकेगुली हे थःगु अप्व ई फ्यानादीम्ह मातृभाषा अनुरागी खः । च्वसापासाया सचिव जुयाः थःगु हे सक्रियताय् ने.सं १०७३ य् स्वन्हुयंकं हनुमानध्वाखाय् नेपालभाषाया ऐतिहासिक साहित्य सम्मेलन न्यायेकादिलसा ने.सं १०८७ इ सिद्धिदास सच्छि दँ बुंदिं भव्य सफलतापूर्वक सम्पन्न यानादिल । परमानन्द बज्राचार्य छम्ह मातृभाषा सेवक जक मखु प्रजातन्त्र सेनानी नं खः गुकिं यानाः वय्‌कलं आपालं जेल नेलया सजाँय नं फयेमाल । थथे भाषा व देय्‌या सेवा यायां ने.सं १०९६ य् वय्‌कलं थःगु नश्वर देह त्याग यानादिल ।

स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु परशुराम श्रेष्ठ नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म बि.सं. २००६ फागुण १२ गते बागलुङय् जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां चन्द्रकुमारी व बाःया नां पशुपति श्रेष्ठ खः । वय्‌कःया थाय्‌बाय् बागलुङ नगरपालिका वडा नं.३ किनारा त्वाः खः । भाजु परशुराम श्रेष्ठ नेपालभाषा मंकाः खलः, बागलुङया न्हापांम्ह नायः (ने.सं.१११२–११२३) खः । लिसें वय्‌कः बागलुङया हनुमान नाच संरक्षण परिषदया न्हापांम्ह नायः अले नेवाः देय् दबू पश्चिमाञ्चल क्षेत्रया न्हापांम्ह न्वकू नं जुयादी ।