अबु दुर्गावज्र बज्राचार्य व मां तीर्थकुमारी बज्राचार्यया कायमचा दिव्यवज्र बज्राचार्य ने.सं. १०३९ य् येँया मासंगल्लीइ जन्म जुयादीम्ह खः । वय्कःयात रत्नकाजी गुरुजुया नामं नं म्हस्यू । साहित्यमध्यमा आयुर्वेद व बौद्ध दर्शन सम्बन्धी उच्च शिक्षा हासिल यानादीम्ह वय्कःया झिगुलिं मल्याक सफू पिदंगु दु । वैद्य ज्या यानादीम्ह वय्कःया प्रमुख सफूत थथे दु – अद्वयपरमार्थ नामसंगीति (ने.सं. १०९२), पञ्चाक्षर कथासार (ने.सं. ११००) प्रतीत्य समुत्पाद हृदयकारिका, आचार्य शान्तिदेवया बोधिचर्यावतार (ने.सं. ११०६), भद्रचरी व प्रज्ञा पारिमिताया भावना (ने.सं. ११०८) आदि संस्कृत भाषाया ततःधंगु महायानी बौद्ध ग्रन्थ नेपालभाषां अनुवाद यानाबिज्याइम्ह प्रसिद्ध धर्मवाचक वसपोल ने.सं. १११९ य् दिवंगत जुयादिल ।
अबु देवरत्न बज्राचार्य व मां बेतिमाया बज्राचार्यया काय बद्रीरत्न बज्राचार्य ने.सं. १०५३ य् येँया इमाननि, महाबौद्धय् जन्म जूगु खः । वय्कः येँ, यल, ख्वप, थिमि, भ्वँत शहरय् व गांगामय् वनाः नेवाः भासं बाखं कनाः नेपालभाषा प्रचार यानादीम्ह छम्ह बज्रयानी गुरु खः । वय्कलं वज्रयानी बौद्ध पूजा कर्मकाण्ड स्यनादीगु जक मखु थ्व विषय सम्बन्धी आपालं सफू नं च्वयादीगु दु । चर्या नृत्यया निर्देशक नं जुयादीम्ह वय्कःया नां अन्तर्राष्ट्रिय जगतय् नं जाः । नीन्यागुलिं मल्याक सफू च्वयादीम्ह वय्कःया प्रमुख कृति थथे दु— नेपाल जनजीवन कृया पद्धिति (ने.सं. १०८३), मञ्जुश्री गुरु (ने.सं. १०९२), तुख्योया महाकाल (ने.सं. १०९३), नागार्जुन पर्वत – नागार्जुन सिद्वा (ने.सं. ११०३), जामनः गुभाजु (ने.सं. १११३), हारति मां (ने.सं. १११६), सर्वज्ञमित्रावराज व मेमेगु बाखं (ने.सं. १११६) ।वय्कःयात स्वीगुलिं मल्याक संस्थापाखें अभिनन्दन पत्र लःल्हाःगु दु । अथेहे वय्कः धनवज्र बज्राचार्य राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कारं विभुषित जुयादीगु दु । वय्कः ने.सं. ११३६ कौलागा पारु कुन्हु दिवंगत जुयादीगु खः ।
अथःननि यलय् ने.सं. १०२९ स अबु ज्योतिराज बज्राचार्य व मां राजमाया बज्राचार्यया क्वखं जन्म जूम्ह आशाकाजी बज्राचार्यया मेगु नां गणेशरत्न बज्राचार्य खः । बज्रयान, तन्त्रयातन, मन्त्रयान विषय अले चर्या म्ये व नृत्य विषय विशेषज्ञ जुयादीम्ह वय्कः बौद्ध ग्रन्थया च्वमि खः । वय्कः ब्याकरणविद् व आयुर्वेदिक शास्त्री नं खः ।
नीन्यागुलिं मल्याक सफू च्वयादीम्ह वय्कःया महत्वपूर्ण सफूत थथे दु— त्रिरत्न स्तोत्र (ने.सं. १०७२), बुद्ध वृष जन्म कथा दीपंखा (ने.सं. १०७२), नेपाल वर्ष क्रिया (नखःचखः), (ने.सं. १०७७), बुंगद्यः नेपालय् हःगु वंशावली (ने.सं. १०७५), महायान बुद्ध धर्म दर्शन (ने.सं. १०९१) बोधिसत्वावदन माला भाग १, २, ३ (ने.सं. ११०३–ने.सं. ११०५), पञ्चदान विधि (ने.सं. ११०२), सुवर्णनृपावदान (ने.सं. १११३) ।
वय्कःया ज्याया कदर यासें वय्कःयात अवदान रत्न उपाधिं छाय्पिउगु दु । ने.सं. १११३ स वसपोल दिवंगत जुयादिल ।
पण्डित हेमराज शाक्यया जन्म बौ पुण्यराज व मां अष्टमायाया कोखं यलया थैना त्वालय् ने.सं १०४६ य् जूगु खः । स्वअध्ययनया नापं तकालिन थीथी गुरुपिं पाखें प्राचीन लिपि व विद्वान धर्मादित्य धर्माचार्य पाखें बौद्ध धर्मदर्शनया दीक्षा प्राप्त यानादीम्ह हेमराज शाक्य नेपाःया छम्ह तःधंम्ह बौद्ध विद्वान लिसें लिपि विशेषज्ञ जुयाः पिदन । वि.सं २००९ सालय् यलय् ललितपुर आर्दश कला प्रदर्शनी जुल । उगु प्रर्दशनीइ ब्वयेत तयातःगु हेमराज शाक्यया लुँया मसिं रञ्जना लिपिं च्वयातःगु हस्तकलाया थीथी नमूनां वय्कःयात छम्ह पोख्तम्ह लिपिकार कथं म्हसीके बिल । थुकिं हे यानाः वय्कःयात तत्कालिन सरकारं पण्डित पद बियाः वीर पुस्तकालयया बौद्ध पाठशालाय् ज्या याकेबिल । थनंनिसें वय्कःयात पण्डित धायेगु जूगु खः । अथेहे वयकःयात संस्कृति विभागपाखें दक्षिण भारतया एपिगा्रफी प्राच्य विद्या केन्द्रय् एपिग्राफीसम्बन्धी तालिम प्राप्त यायेगु अवसर नं चूलात । अन वय्कलं थःगु अध्ययन जक सफलपूर्वक क्वचायेकादीगु मखसे नेपाःया छम्ह तःधंम्ह विद्वान धैगु थःगु म्हसीका नं त्वःताथकल ।
पं. हेमराज शाक्य नेपालभाषां दकलय् अप्वः व दकलय् तःधंगु ग्रन्थ च्वयावंम्ह विद्वान खः । वय्कलं खुगू दर्जन स्वयाः अप्वः नेपाःया लिपि, बौद्धधर्म दर्शन, इतिहास, कला, संस्कृति, साहित्य आदि सम्बन्धी सफू पिकयादीगु दु । गथे — श्रीस्वयम्भु महाचैत्य, यलया विहार चैत्य व धर्मधातु सूचि, .रूद्रवर्ण महाविहार तालपत्र अभिलेख, रूद्रवर्ण महाविहारया विभिन्न अभिलेख, नेपाल लिपि संग्रह लिपि विकाश तालिका, नेपाल लिपि प्रकाश, हेमराज हस्तलिपिकला, बुद्ध जन्म वोधि व महापरिनिर्वाण प्रस्तर मूर्तिकला, महाबौद्ध मन्दिर इतिहास, लिच्छवि अभिलेख प्रकाश, लोककीर्ति महाविहार काष्ठकलाया परिचय, मणिगल राजप्रशाद (मंगल बजार), धर्म संस्कृतिया बसजाः जोलं, सम्यक महादान गुथि, इतिल्हने सम्यक, भद्रकल्पिमसूत्रानुसार द्वलछि व प्यम्ह बुद्धपिनिगु नां अंकित धलः, बौद्धमूर्ति छगू अध्ययन, महाबोधिमण्डप विहार महाबुद्ध देगः संक्षिप्त परिचय, बौद्ध विहार व ग्रन्थ सूचि, नेपाल संस्कृतिया मूलुखा आदि खः । थथे थ्वय्कःया पिदंगु सफू मध्ये दकलय् न्ह्यथनेबहःगु सफू ९०० पौ दुगु स्वयम्भू चैत्य (ने.सं १९८) अनुसन्धानमूलक वृहत् ग्रन्थ खः । नेपालमण्डलया इतिहासं निसें थनया सभ्यता संस्कृतिया विकास आदिया बारे च्वयातःगु थ्व स्वयम्भु महाचैत्य ग्रन्थ नेपालभाषाय् आःतक पिदंगु ग्रन्थत मध्ये दकलय् तःधंगु ग्रन्थ खः, गुगु ग्रन्थयात श्रेष्ठ सिरपाः नं देछाःगु दु । हेमराज शाक्य नेपाःया प्राचीन लिपियात वैज्ञानिकढंगं अध्ययन विश्लेषण यानाः सफू च्वयादीम्ह न्हापांम्ह लिपिविद् नं खः । नेपाल लिपि संग्रह, लिपि विकाश तालिका, नेपाल लिपि प्रकाश, हेमराज हस्तलिपिकला आदि वयकःया पिदंगु लिपि सम्बन्धी न्ह्यथनेबहःगु ग्रन्थ खः । थुपिं सफुलिं इतिहासकार व अन्वेषकपिंत नेपाःया प्राचीन अभिलेख व ग्रन्थत ब्वनेगु निंतिं आपालं उपयोगी सिद्ध जूगु दु । अथे हे वि.सं २०१२ सालय् नेपालं संयुक्त राष्ट्रसंघय् सदस्यता प्राप्त यायेत नं हेमराज शाक्यं च्वयातःगु नेपाल लिपि संग्रह (वि.सं २००९)सफुलिइ च्वंगु रञ्जना लिपियात थःगु देय्या लिपिकथं न्ह्यब्वःगु खः । थ्वय्कलं लिपि सम्बन्धी सफू च्वयेगु बाहेक थाय्थासय् लिपि प्रर्दशनी, कक्षा संचालनया नापं लिपि प्रशिक्षण बीगु थीथी संस्था स्वनेत हःपाः बिया लिपिया संरक्षण सम्बद्र्धनया निंतिं उल्लेखनीय ज्या नं यानादीगु दु ।
हेमराज शाक्य छम्ह ज्वःमदुम्ह नेपालभाषाया अनुसन्धाता खः । नेपालभाषाया दकलय् न्हापांगु अभिलेख माने यानातःगु ने.सं २३५ या ताडपत्र लुइकाहयादीम्ह अनुसन्धाता नं थ्वय्कः हे खः । नियम परिभाषा पत्रिका नां बियातःगु, न्हय्झ्वः नेपालभाषाया पूर्ण वाक्य प्रयोग जुयाच्वंगु थ्व अभिलेख वय्कलं यलया रुद्रवर्ण महाविहारय् च्वंगु अभिलेख अध्ययन यायेगु क्रमय् लुइकादीगु खः । नेपाःया संस्कृति तथा बौद्धधर्मया विश्वकोश थेंज्याःम्ह हेमराज शाक्यं स्वदेशी अनुसन्धातापिंत जक मखु विदेशी अध्यतापिं गथे— फ्रान्सका सिल्भान लेभि, भारतका राहुल सांस्कृत्यायन, बेलायताका डाभिड गेल्नर आदिपिंत नं नेपाःया धर्म संस्कृति विषयया अनुसन्धानया ज्याय् आपालं ग्वाहाली यानादीगु दु । अथेहे स्वदेशय् जक मखु विदेशय् जुइगु थीथी सभा सम्मेलनय् ब्वति कयाः नेपाःया संस्कृति, धर्म दर्शनयात म्हसीके बियादीगु दु । वय्कःया थज्याःगु हे ज्यायात कदर यानाः वय्कःयात नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानं महेन्द्र प्रज्ञा पुरस्कार, नेपालभाषा परिषदं भाषाथुवाः आदि सम्मान देछाःगु दु । थ्व संसारय् जन्मे जुक्व वनेमाःगु नियम कथं हेमराज शाक्यं नं वि.सं २०६६ साल अर्थात् ८४ दँया वैशय् थ्व संसार त्वःता दिल ।