मां मैयाशोभा व बौ भक्तरत्न ताम्राकारया क्वखं येँया मरु पिगंननिइ ने.सं. १०७४ होलिपुन्हि कुन्हु पूर्ण ताम्राकारया जन्म जूगु खः । वय्‌कलं कलेजया विद्यार्थी जीवनं निसें नेपालभाषाय् च्वसा न्ह्याकूगु खः । वय्‌कलं दकलय् न्हापां ने.सं. १०९४ ल्हुति पुन्हि कुन्हु तिमिला खलः ल्हुतिं न्यायेकूगु साहित्य सम्मेलनय् सःस्यू नांगु निबन्ध ब्वनाः सिरपाः त्याकूगु खःसा थ्वयां लिपा न्यादँ तक थीथी नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनय् कविता व निबन्ध ब्वनाः ब्वति कयाः झिंछगू सिरपाः त्याकूगु दु । भाजु पूर्ण ताम्राकारया न्हापां प्रकाशनय् वःगु रचना क्यारमबोटया गट्टीतय्‌त (ने.सं. १०९६, न्हसला ल्याः ६) नांगु कविता खः । थ्वय्‌कलं नेपालभाषा साहित्यया विविध विधा— कविता, समालोचना व निबन्ध ख्यलय् च्वसा न्ह्याकेगु यानादीगु खःसां थ्वय्‌कःयात मूल रुपं छम्ह समालोचक व निबन्धकार कथं म्हसीकेगु याः ।

निबन्धया ख्यलय् पूर्ण ताम्राकारया न्हापां पिदंगु निबन्ध साबों छगू अनुभूति (ने.सं. १०९८, बज्र पत्रिका) खःसा सफूया रुपय् हिसु दंगु सः (ने.सं. ११२२) व हलिमलि (ने.सं. ११४१) यानाः निगू निबन्ध संग्रह पिदंगु दु । निबन्ध विधाय् थ्वय्‌कलं आत्मपरकया नापं विषयपरक नितां कथंया निबन्ध च्वयादीगु दु ।

नेपालभाषाया समालोचनाया ख्यलय् ने.सं ११०२ य् केशवलालया संस्कार बाखं ब्वनाः (न्हाय्‌कं ल्याः २) नांगु समिक्षात्मक च्वसु पिकयाः समालोचक कथं थःत म्हसीकेबियादीम्ह पूर्ण ताम्राकारं थःगु च्वसा व्यवहारिक समालोचनाया नापं सैद्धान्तिक समालोचना निताय् नं न्ह्याकादीगु दु । थ्व विधाय् थ्वय्‌कःया ७० म्ह स्वयाः अप्वः स्रष्टापिनिगु १०० पु स्वयाः अप्वः साहित्यिक कृतिया समीक्षात्मक च्वसु पिदंगु दुसा सफूया रुपय् – साहित्य लचं (ने.सं. १११२), साहित्यया लिच्वः (ने.सं. १११९,), ल्हाबसा (ने.सं. ११३४), कवि सुन्दर मधिकर्मि (ने.सं. ११४१)नांगु प्यंगू समालोचनाया सफू पिदंगु दु ।

थुपिं सफू नापं थीथी पत्रपत्रिकाय् नं थ्वय्‌कःया भाषा जाति आदि सम्बन्धी आपालं च्वसुत पिदंगु दु । अथेहे थीथी संघ संस्था पाखें न्ह्याकूगु थीथी कार्यशाला गोष्ठीइ नं थ्वय्‌कलं तःपु हे अनुसन्धानमूलक कार्यपत्र प्रस्तुत यानादीगु दु । गथे —प्रगतीशील लेखक संघया ग्वसालय् वि.सं २०५८ जूगु विचार गोष्ठीइ नेपालभाषाय् प्रगतिशील साहित्यया स्थिति व प्रवृत्ति विषयया कार्यपत्र, नेपालभाषा एकेडेमिया ग्वसालय् ने.सं. ११३८ जूगु बाखं गोष्ठीइ नेपालभाषा बाखं साहित्य छझाः विषयक कार्यपत्र, नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठान, युनेस्को काठमाडौं व भाषा आयोगया मंकाः ग्वसालय् वि.सं. ०७४/११/८ कुन्हु जूगु विचार गोष्ठीइ नेपालभाषाया आधुनिक कविताको प्रवृत्ति विषयय् कार्यपत्र आदि ।

अथेहे पूर्ण ताम्राकरजु ने.सं. १०९६ निसें नेपालभाषाया थीथी पत्रपत्रिकाया सम्पादन व प्रकाशनया ज्याय् नं संलग्न जुयादीगु दु । गथे —जः दँपौ, गं दँपौ, लबु स्वलापौ, पलिस्था दँपौ, थौंकन्हय् लय्‌पौ, ताम्राकार समाज ख्वाःपौ आदि ।

पूर्ण ताम्राकरजु थीथी संस्थाय् आवद्ध जुया नं थःगु जाति भाषा साहित्यया नितिं आपालं ज्या यानादीगु दु । वय्‌कः आवद्ध जुयादीगु छुं संस्था खः — पलिस्थाया नायः, नेपालभाषा प्रगतिशील च्वमि गुथिया संस्थापक व केन्द्रीय दुजः, नेपालभाष एकेडेमिया दुजः आदि । थुकथं भाषा साहित्य उत्थानया निंतिं थःत फ्यानादीम्ह भाजु पूर्ण ताम्रकारया योगदानयात कदर यानाः वय्‌कःयात थीथी संस्थां थीथी सिरपाः व सम्मान देछाःगु दु । गथे— ठाकुरलाल सिरपाः (ने.सं. ११२२), भिक्षु हिरा साहित्य सिरपाः (ने.सं. ११३८), प्रयागमान लुमन्ति सिरपाः (ने.सं. ११३९), धर्मादित्य धर्माचार्यया १०० दँ बुन्हि कुन्हु ने.सं. ११२१ य् धर्मादित्य सिरपाः आदि ।

ने.सं १०४४ य् यलया ईखा छेँय् जन्म जुयादीम्ह पूर्ण पठिक नेपालभाषाया बाखं ख्यलय् थःगु बिस्कंगु प्रभाव त्वःतेफुम्ह बाखं च्वमि खः । खय्‌त ला थ्वय्‌कलं बाखं साहित्यया नापं मचा साहित्य नं च्वसा न्ह्याकादीगु दु । मचा साहित्य विधाय् वय्‌कलं च्वयादीगु सफू खः — हे मस्त दँ दँ (ने सं १०६८), मस्तय् न्ह्यवःसा (ने.सं १०७०) । मचा साहित्यय् नं ल्हाः न्ह्याकादीगु खःसां थ्वय्‌कःया म्ह्सीका बाखंच्वमि कथं हे दु । बाखं ख्यलय् थ्वय्‌कःया अपराधी (ने.सं १०७०), छपाः चित्र (ने.सं १०७७) बाखं संग्रह पिदंगु दु ।

थ्वय्‌कःया छपाः चित्र बाखं सफूयात च्वसापासा पाखें श्रेष्ठ सिरपाः नं प्राप्त जूगु दु । थ्वय्‌कःया बाखं गुलिं श्रृंगार व हास्यरसं जाःगु दुसा गुलिं उलि हे करुण रसं जाःगु दु । अथेखःसां मूलत अप्वः थें बाखं सामाजिक विसंगति व्यथितियात हे कयाः च्वयातःगु दु । पूर्ण पथिक कथित उच्चवर्ग व निम्नवर्गया दथुइ दयाच्वंगु विभेदं ब्वलंगु मानवीय समस्यायात मार्मिक व शूक्ष्मरुपं प्रस्तुत यायेफुम्ह बाखंच्वमि खः । थ्वय्‌कःया बाखनय् सजीव पात्र चित्रण, कौतुहलपूर्ण कथानक, जीवन्त वातावरण दयाच्वनी । बाखंया उद्देश्ययात तप्यंक ब्वयेगु मयासे सामाजिक विषमता, आर्थिक शोषण, अन्धविश्वास, गरीबी, क्वपुलांगु संस्कार आदि न्ह्यब्वयाः बाखंया सन्देश ब्वमि स्वयमं मालेत त्वःताबीगु थ्वय्‌कःया बाखंया प्रवृत्ति खः । परोक्षरुपं शोषितवर्गया पक्षय् बाखं च्वयाः ब्वमिया नुगलय् दुहांवनेफुम्ह पथिक नेपालभाषा बाखं ख्यःया छगः थीगु नगु खः । थ्वय्‌कलं ने.सं.११४१स थःगु नश्वर देह त्याग यानादिल ।

मां देवकुमारी राजभण्डारी व बौ –काजीबहादुर वैद्यया कोखं ख्वपया चोछेँ त्वालय् जन्म जूम्ह पूर्णबहादुर वैद्य नेपालभाषाया आधुनिक कविताया प्रणेता, निबन्धकार, समालोचक व अनुवादक खः । थ्वयकःया सरासु कविता संग्रह निसें नेपालभाषाय् आधुनिक कविताया सुत्रपाट जूगु नालातःगु दु । शैलीगत, विषयगत व विचारगत रुपं न्हूगु पहया थ्व सरासु कविता संग्रह सफू प्रकाशनया ल्याखं ने.सं १०८७ तिनि जूगु खःसां ने.सं १०८४ हे थ्व संग्रहया पाण्डुलिपियात नेपालभाषाया काव्य ख्यलय् न्हूगु प्रयोग धकाः च्वसापासां श्रेष्ठ सिरपाः देछायेधुंकूगु खः ।

अथेहे वैद्यजुया लिपा प्रकाशन जूगु लःलः खः (ने.सं १११७) कविता संग्रह छम्ह कविं छगू हे शिर्षकय् च्वयातःगु नेपालभाषाया न्हापांगु कविता संग्रह खः । थुकी मनूतय्‌गु जीवनया अस्तित्वयात लः नाप दानाः लखय् न्ह्याग्गु कथंयागु रंग व धू ल्वाकछ्याःसां लःयागु अस्तित्व दया हे च्वनी थें तुं मनूयागु अस्तित्व नं छुं नं घटना परिघटनां महुइगु दर्शनया उद्बोधन दु । वय्‌कःया कविता छगूकथंया विम्व खः। हार्दिकता तथा बौद्धिकताया समन्वय हे वय्‌कःया सिर्जनाया विशेषता खः ।

च्वय् उल्लेख जूगु कविता संग्रह बाहेक वय्‌कः मदयेधुंका वय्‌कःया दकिलाया पुण्य तिथिस वय्‌कःया थुखेंउखें लानाच्वंगु कविता मुनाः धलिमय् पानातःगु आकाश (ने.सं ११४२) नांगु कविता संग्रह व जि बाः वइगु खुसि खः (ने.सं ११४२)नांगु म्येया सी.डी वय्‌कःया शिष्यपिंसं पिकयाब्यूगु दु ।

अथेहे वय्‌कःया मेगु कृति कविताया लागा खः । थ्व कविता विषयया समीक्षात्मक च्वसु खः गुगु वैद्यजुया कविता सम्बन्धी सैद्धान्तिक प्रतिवद्ध धारणा खः । थ्व सफू बाहेक वय्‌कलं तःम्ह साहित्यकारपिनिगु सफूया समिक्षात्मक भूमिका च्वयादीगु दुसा जापानी कवि सुन्तारो तानाकावाया कविता मुना नेपालभाषां अनुवाद यानादीगु दु ।

पूर्णबहादुर वैद्यजुया योगदान निबन्ध विधाय् नं उलि हे च्वन्ह्याः । वय्‌कःया जि छगू अभिव्यक्ति युगया निबन्ध मुनायात नं नेपालभाषा साहित्यय् निबन्ध विधाया छगू उत्कृष्ट कृतिकथं मूल्यांकन यानाः श्रेष्ठ सिरपाः देछाःगु दु । थ्व कृतिं नं वय्‌कःयात निबन्धया विकासय् तःजिगु योगदान ब्यूम्ह आत्मपरक निबन्धकार कथं स्थापित जुइकेब्यूगु दुसा शोषित पीडित जनताया पं लिनाः उमिगु हकहीतया निंतिं सः तइम्ह छम्ह प्रगतिवादी स्रष्टा कथं परिचित जुइकेब्यूगु दु ।

थुकथं चाहे कविता जुइमा वा निबन्ध वा समिक्षात्मक लेख जुइमा, वैद्यया छपु छपु धैथें रचनां अन्धविश्वास, कट्टरपन्थी अनुदारवाद पुरोहितवादी शोषण असमानता आदि पुलांगु ध्वग्गीगु परम्पराया विरोधय् विद्रोहया सः दु । कवितात्मक अभिव्यक्ति दुने थःत धस्वाकाः जनमानसय् चेतनाया जः ह्वलेगु वैद्यजुया सशक्त च्वसाया शक्ति जूगु दु ।

नेपालभाषा प्राध्यापनया लजगाः ज्वनादीम्ह पूर्णवहादुर वैद्य छप्वाः च्याःगु मत खः । थम्हं जक च्वयेगु यानामदीसे थः विद्यार्थीपिंत नं नेपालभाषाया ख्यलय् च्वसा न्ह्याकेबीगुली वय्‌कःया उलि हे योगदान दु । कवयित्री प्रतिसरा साय्‌मि, बाखं च्वमिपिं मोतिलक्ष्मी शाक्य, मनदेवी तण्डुकार आदिपिं वयकःया हे हःपालं साहित्य ख्यलय् सालाहःपिं स्रष्टापिं खः । पूर्णबहादुर वैद्ययात थज्याःगु हे योगदानयात कदर स्वरुप निकः श्रेष्ठ सिरपाःया नापं राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कार, Certificate of Merit SAARC-1997, प्रलेस विशिष्ट सम्मान (२०६३) आदि थीथी सिरपाः व सम्मान प्राप्त जूगु दु ।

मां पूर्णलानी व बौ जगतमुनि ताम्राकारया कोखं ने.सं. १०४० यंलाथ्व १२ कुन्हु येँया मरु तग्वःचिभाः त्वालय् पूर्णकाजी ताम्राकारया जन्म जूगु खः । पूर्णकाजी ताम्राकारया छेँया नां नरेन्द्रमुनि ताम्राकार खः । थ्वय्‌कलं नेपाल राष्ट्रिय विद्यापीठय् साहित्य रत्न (बि.ए. सरह) परीक्षा पास यानादीगुलिं थ्वय्‌कलं गुलिखे प्रकाशित लेखय् थःगु नांया ल्यूने साहित्यरत्न नं च्वयेगु यानादीगु दु । थःगु स्कुल जीवनं निसें निबन्ध प्रबन्ध च्वयेगु यानादीम्ह पूर्णकाजी ताम्राकारयात नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् नं निबन्धकार /प्रबन्धकार कथं हे म्हसीकेगु याः ।

धर्मोदय लय्‌पतिं पिदंपिं च्वमिपिं मध्ये छम्ह च्वमि पूर्णकाजी ताम्रकार नं खः । थ्वय्‌कःया दकलय् न्हापां पिदंगु च्वसु न्हूगु नेपाल ने.सं. १०६८ इ धर्मोदय लय्‌पौ दँ १ ल्याः १० य् पिदंगु खः । थ्वयां लिपा ने.सं. १०७८ तक वय्‌कःया थीथी च्यापु च्वसु धर्मोदय लय्‌पतिइ पिदंगु दु । थ्वय्‌कलं नेपालभाषा साहित्य, नेपाःया इतिहास, बुद्ध धर्म, नेवाः तजिलजि, सँ देय्‌या विषयलय् च्वसु जक मखु सफू नं च्वयादीगु दु । थज्याःगु विषययात कयाः च्वयातःगु वय्‌कःया निबन्ध/प्रबन्धया सफू थुकथं दु – थःगु साहित्यिक ब्वछिं, (ने.सं. १११९), नेपाःया स्वंगू लाय्‌कू (ने.सं. ११२२), नेपाल मण्डलया स्वकचा बुद्धधर्म छस्वा (ने.सं. ११२३), हलिमय् सुयां ज्वःमदुगु तजिलजि (ने.सं. ११२४), न्हापा सुं छम्ह विदेशी पलाः तये मज्यूगु दे (ने.सं. ११२४), थःगु साहित्यिकया ब्व खु (ने.सं. ११२५) ।

पूर्णकाजी ताम्रकारं सफू च्वयेगु जक मखु गबलें सम्पादक जुयाः नं नेपालभाषाया पत्रिकायात निरन्तरता बीगु ज्या यानादीगु दुसा गबलें थीथी संस्थानाप आवद्ध जुयाः संस्थायात न्ह्याकेगु ज्या यानादीगु दु । वय्‌कलं थःगु सम्पादनय् थौंकन्हे लय्‌पौ ने.सं. १०७१ बछलानिसें १०७५ तछला तक पिकयादिलसा नेपाल ऋतुपौ नं ने.सं. ११०६ निसें १११९ तक पिथनादीगु दु । अथेहे वय्‌कलं नेपालभाषा परिषद्या नायः जुयाः ने.सं. ११२० निसें ११२४ तक परिषद्यात न्ह्याकादिल । वय्‌कलं धर्मोदय सभाया सहायक सचिव जुया नं तःदँतक ज्या यानादीगु दु । वय्‌कःया कार्यकालय् नेपालय् प्यक्वःगु विश्व बौद्ध सम्मेलन झ झः धायेक जूगु खः । पूर्णकाजी ताम्राकारःया थज्याःगु भाषा साहित्य सेवाया कदर यानाः नेपालभाषा परिषदं ने.सं. ११२० य् वय्‌कःयात भाषाथुवा उपाधिं विभूषित याःगु खःसा नेपालभाषा एकेडेमिं ने.सं. ११२४ य् वय्‌कःयात दान्यहिरा सिरपाः लःल्हाःगु खः । थथे भाषा साहित्यया सेवाः यायां ने.सं ११२९ य् वय्‌कलं थःगु नश्वर देह त्वःताझाल ।

ने.सं १०३६ य् बौ लक्ष्मीदास श्रेष्ठ व मां पूर्णमाया श्रेष्ठया कोखं येँय् जन्म जुयादीम्ह पूर्णदास श्रेष्ठ नेपालभाषाया अग्रज न्हूबाखं च्वमिपिं मध्ये छम्ह स्यल्लाःम्ह बाखं च्वमि खः । नेपालभाषाया बाखं ख्यलय् थःगु बिस्कंगु पलाः चिं त्वःतेफुपिं बाखं च्वमिपिं मध्ये थ्वय्‌कः नं छम्ह खः ।

थ्वय्‌कःया न्हापां पिदंगु बाखंया सफू न्हूधाः (ने.सं १०९२) खःसा लिपा थ्वय्‌कः मदयेधुंकाः थ्वय्‌कःया थुखें उखें लानाच्वंगु बाखं मुनाः माधवलाल कर्माचार्यजुं पुर्णदास श्रेष्ठया झिंस्वपु बाखं (ने.सं ११०५) या नामं मेगु बाखं सफू पिकयादीगु खः । द्यःयात स्वां छाय्, मांया नुगः थ्वय्‌कःया तसकं चर्चित बाखं खः ।

थ्वय्‌कः परिस्थिति अनुकूल मनूया मनय् लुयावइगु शाश्वत भावनायात सचित्र वर्णन यायेफुम्ह बाखंच्वमि खः । सामन्ति समाजय् ब्याप्त आर्थिक विषमता, मिसा जीवन, मतिना, जनविश्वासयात बाखंया विषयवस्तु दयेकाः पात्रतय्‌गु वाह्य क्रियाकलाप जक मखु, उमिगु अन्तरमन व स्वभावयात शूक्ष्मरुपं मनोविश्लेषण यायेगु थ्वय्‌कःया बाखंया संरचनागत विशेषता खः ।

नेपालभाषाया बाखनय् फ्रायडया मनोविश्लेषण सिद्धान्तयात न्हापां छ्यलादीपिं बाखंच्वमिपिं मध्ये थ्वय्‌कः नं छम्ह खः । थ्वय्‌कःयागु बाखनय् भाषा सरल व स्वाभाविक जू । विष्मयपूर्णढंगं बाखं अन्त जुयाच्वनीगु थ्वय्‌कःया बाखंया संरचनागत विशेषता खः । थ्वय्‌कलं नेवारी गीतिमञ्जरी नांगु सिगफ्रेड लिनहार्डजुं च्वयादी सफूया भूमिकायात नेपालभाषां अनुवाद यानाः नेवारी गीतिमञ्जरीया भूमिका (ने.सं ११०१) नामं सफू पिकयादीगु दु ।

नेपालभाषा विषयय् एम.ए यानाः वि.सं. २०३७ सालं निसें भक्तपुर क्याम्पस, ख्वपय् नेपालभाषा विषय ब्वंकादीम्ह मय्‌जु पूर्णदेवी श्रेष्ठया जन्म सन् १९४९ फेब्रुअरी ३ तारिख कुन्हु जूगु खः । वय्‌कःया मां गंगादेवी श्रेष्ठ व बौ कृष्णभक्त श्रेष्ठ खः । नेपालभाषा मिसा खलःया सदस्य जुयादीम्ह वय्‌कलं नेपालभाषा विषयय् ब्वंकेगु झ्वलय् थःगु क्याम्पसय् नेपालभाषा ब्वनीपिं विद्यार्थीपिंत थीथी कथं ग्वाहाली यानाः विद्यार्थीपिंत नेपालभाषा ब्वनेपाखे मन क्वसायेकेबीगु नापं नेपालभाषा ब्वनीपिं विद्यार्थीपिनिगु ल्याः थकायेगु ज्या यानादीगु दु ।

पूर्णबहादुर एम.ए. (पुर्णबहादुर श्रेष्ठ) या जन्म ने.सं १०३६ य् येँया केलत्वालय् जूगु खःसा लिपा थ्वय्‌कः यलया पुल्चोकय् च्वनेगु यानादिल । थ्वय्‌कः एम.ए डिग्री हासिल याःम्ह दलय् न्हापांम्ह नेवाः खः । उकिं थ्वय्‌कःया नांया लिउने एम.ए. उपनां नं घायेगु जूगु खः । वि.सं. १९९७ (ने.सं १०६१) सालया राजनैतिक पर्वय् जेलय् लाःम्ह छम्ह नेवाः थ्वय्‌कः नं खः ।

नेपालभाषा, नेपाली तथा अंग्रेजी भाषं च्वसा न्ह्याकादीम्ह थ्वय्‌कःया न्हापां पिदंगु च्वसु म्युनिसीपालिटीया आम्दानीया छुं विशेषता (पासा, १/३, ने.सं १०७३) खःसा मेमेगु नं विभिन्न विषयया तःपु मछि हे निबन्ध तत्कालिन थीथी पत्रपत्रिकाय् पिदंगु दु । ने.सं १०७१ य् राजसभाया सम्मानित सदस्य, योजना आयोगया सदस्य आदि जुयादीधुंकूम्ह थ्वय्‌कः नेपालभाषा परिषद्या छम्ह संस्थापक सदस्य नं खः ।

बौ दानबहादुर डंगोल व मां सुभद्रा डंगोल (थिके)या कोखं ने.सं.१०९३ सकिमिला पुन्हिकुन्हु येँया क्षेत्रपाटी त्वालय् हाइकुमि मय्‌जु पूर्णिमा शाक्य डंगोलया जन्म जूगु खः । नेपालभाषाया साहित्य ख्यलय् वय्‌कः मय्‌जुया साहित्यिक विधा चिनाखँ (हाइकु) व बाखं खः । नेपालभाषाया थीथी पत्रिकाय् इलय् ब्यलय् हाइकु व बाखं पिथना झायाच्वनादीम्ह मय्‌जु पूर्णिमा छम्ह लोकंह्वाःम्ह प्याखंम्वः नं खः । दबू प्याखं व टेलिप्याखनय् अभिनय यानाः थीथी सिरपाः नं त्याकेधुंकूम्ह वय्‌कः मय्‌जु नेपालभाषाया ख्यलय् सक्रिय व सफल उद्घोषिका नं खः । थुकथं नेपालभाषाया ख्यलय् सक्रिय रूपं थःत फ्याना झायाच्वंम्ह मय्‌जु पूर्णिमा शाक्यया हाइकु सफू मतिनाया ख्वबि (ने.सं. ११४१ सिल्ला) पिदनेधुंकूगु दु ।