पत्रकार प्रजित शाक्यया जन्म वि.सं २०३२ माघ १० य् मां लक्ष्मीदेवी शाक्य व अबु प्रेमकाजि शाक्यया कोखं येँया इतुंबहालय् जूगु खः । थौंकन्हय् थ्वय्‌कः येँया बाफलय् च्वनादी । नेपालभाषा विषयय् स्नातकोत्तर यानादीम्ह थ्वय्‌कः छम्ह पत्रकारया नापं भाषिक अभियन्ता व च्वमि नं खः । लहना पत्रिकाय् थ्वय्‌कःया थीथी च्वसु पिदंगु दुसा वय्‌कःया ओल्मपिक एसियाड व सागय् नेवाः कासामि नांगु अनुसन्धानमूलक ग्रन्थ पिदनेत्यंगु दु ।

थ्वय्‌कः शुरुं निसें थौं तक गोरखापत्र संस्थानय् समाचार संवाददाताकथं आवद्ध जुयाच्वनादीगु दुसा नेवाः पत्रकार राष्ट्रिय दबूया नं सहसचिव नं खः । अथे हे थ्वय्‌कः इतुंबहालय् च्वंगु केशचन्द्र म्युजिमया छम्ह संस्थापक दुजः नं खः । थ्वय्‌कलं थःगु अध्ययन तथा ज्याया कदर स्वरुप– सत्यतारा हना पौ, विराट सुरत्न सिरपाः, मोतीलानी सिरपा, लहना धर्म–मोती पत्रकारिता अवार्ड आदि प्राप्त यानादीगु दु।

मय्‌जु प्रज्ञादेवी शाक्यया जन्म ने.सं १०७५ य् अबु धर्मानन्द शाक्य व मां चन्द्रदेवी शाक्यया कोखं येँया मासंगल्ली जूगु खः । नेवाः अभियन्ता राजा शाक्यया केहेँ व नरेशवीर शाक्यया तिरीमय्‌जु जुयादीम्ह प्रज्ञादेवी शाक्य थःगु विद्यार्थीकालं निसें भाषा साहित्यया ज्याखँय् न्ह्यचिलादीम्ह मय्‌जु खः । थ्वय्‌कःया जनबहाःद्यःया नित्य पुजा व द्वादस तीर्थ महिमा यानाः निगू धार्मिक विषयया सफू पिदंगु दुसा थीथी पत्रपत्रिकाय् बाखं व कविता पिदंगु दु । बाखंख्यलय् नेवाः सामाजया सांस्कृतिक परिवेशय् बाखं च्वयादीम्ह छम्ह सामाजिक यथार्थवादी बाखंच्वमि कथं थ्वय्‌कःयात म्हसीकेगु जूगु दु ।

येँया इतुम्बहालय् अबु वैद्य हर्षवीर सिंह तुलाधर व मां मोहनमाया तुलाधरया कोखं ने.सं ने.सं १०२१ वैशाख शुक्ल तृतीया कुन्हु बूम्ह कुलमान सिंह तुलाधर हे भिक्षु प्रज्ञानन्द खः । ने.सं १०५१ य् कुशीनगरय् भिक्षु ऊ. चन्द्रमणि महास्थविरया उपाध्यायत्वय् प्रव्रजित जुयाबिज्यातसा स्वनिगलय् म्हासुगु चीवर पुनाः भिक्षु जुयाः दुहां बिज्याःम्ह वसपोल हे आधुनिक युगया न्हापांम्ह चीवरधारी भिक्षु खः । वसपोलं येँया ऐतिहासिक किन्डोल बहालय् (किन्द्व बहाः) ने.सं १०५२ निसें दकलय् न्हापां बुद्धपुजा, परित्राण पाठ, ध्यान यायेगु प्रचलन सुरु यानाबिज्यात ।

ने.सं १०७१ सालय् वसपोलया अध्यक्षताय् नेपालय् न्हापांगु भिक्षुपिनिगु संस्था अखिल नेपाल भिक्षु महासंघ स्थापना व नेपाल बौद्ध परियत्ति शिक्षाया संस्थागत व्यवस्था जुल । भिक्षु प्रज्ञानन्द अखिल नेपाल भिक्षु महासंघ नीस्वनाबिज्याःम्ह जेष्ठतम भिक्षु जूगुलिं वसपोलयात संघमहानायक धाइगु खः । वय्‌कः भिक्षु जुयाः किन्द्वबहालय् च्वना बिज्यासेंलि अन न्ह्यानाच्वंगु धार्मिक ज्याझ्वलय् हिउपाः वल । उबलय् अन अष्टमी ब्रत, धलं दनेगु आदि जक जुयाच्वंथाय् धाथेंगु बुद्ध धर्म छु ? बुद्धया शिक्षा छु धयागु जनसमुदाययात थुइकेत वसपोल सफल जुयाबिज्यात । लिच्वः कथं थेरवाद बुद्ध धर्मया पुनजागरणया इलय् न्हापांखुसी मिसापिं गृहत्याग यानाः प्रवजित जुया अनगारिका जुल । सदा नं नेपालभाषां हे धर्म देशना यानाबिज्याइम्ह वसपोल लिपा वनाः यलय् च्वनाबिज्यात । वसपोलं अन नं मचातय्‌त न्ह्यसः लिसः कासा, नाटक च्वयाः नाटक म्हितकेगु ज्या यानाः बुद्धधर्मया नापं नेपालभाषाया नं प्रचार प्रसार जुइके बिल । ने.सं १०५२ निसें हे वसपोलं बुद्ध शिक्षां जाःगु म्ये भजन आदि नेपालभाषां रचना यानाः धर्मप्रेमी मनूतय्‌गु नुगः सालेगु ज्या यानाबिज्यात । थज्याःगु म्ये, कविता लिपा ज्ञानमाला भजन सफुलिइ दुथ्यात । थज्याःगु छुं म्ये खः — न्यव हे राजा बिम्बिसार, शीलया धनुस ज्वनाः करुणा बाण आदि ।

वसपोलं न्हापां ल्हातिं च्वयाः उपासक उपासिकापिंत बियादीगु उपदेश लिपा ने.सं १०६१ निसें सफूया रुपय् पिकयाबिज्यात । वसपोलया थज्याःगु २५ गुलिं मल्याक सफू पिदंगु दु । गथे— परियत्ति सुत्त (ने.सं १०६१), स्वंगः मिखां स्वंगू न्हाय्‌कं (ने.सं १०७५), भगवान बुद्ध हानं जन्माजन्मान्तर पाद (ने.सं १०८४), संसारय् छु दु ? (ने.सं ११०१) आदि । वसपोलया थज्याःगु योगदानया कदर स्वरुप च्वसापासां भाषाजवाः उपाधि (ने.सं. १०८३), म्यानमार सरकारं अग्गमहापण्डित उपाधिं वसपोलयात विभूषित (न्हापांम्ह नेपाःमि, ने.सं १११२) याःगु दु । थुकथं बुद्धधर्मया नापं, धर्मया माध्यमं नेपालभाषाया सेवा यायां वसपोल ने.सं ११०५ (फागुन ३० गते आइतवाः) य् दिवंगत जुयाबिज्यात ।

स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया च्वमि नापं भाषिक अभियन्तापिं मध्ये प्रज्ञारत्न ‘विरही’ नं छम्ह । वय्‌कः भोजपुर टक्सारयाम्ह खः । वय्‌कलं नेपालभाषा व खस् नेपाली भाषं कविता च्वयाः नेपालभाषाया नापं नेपाली भाषाया प्रचार प्रसार यायेगु ज्या यानादिल । वय्‌कःया खस् नेपालीभाषां कविता सफू नं पिदंगु दु । वय्‌कः भोजपुरया आदर्श शिशु शिक्षालयया संस्थापक प्रधानाध्यापक नं जुयादी ।

प्रज्ञारत्न शाक्यया जन्म अबु ज्ञानरत्न शाक्य व मां मोहनलक्ष्मी शाक्यया कोखं ने.सं. १०८० पोहेलाथ्व दसमि बिहिवाः कुन्हु मञ्जुश्री विहार, केशचन्द्र महाविहार इतुंबहालय् जूगु खः । वय्‌कः नेपाल लिपि गुथि नीस्वंगु इलय् ने.सं. ११०० दँय् संस्थापक न्वकु जुयादीम्ह लिपा ने.सं. ११०३ निसें ११०८ तःक स्वंगू कार्यकाल नेपाल लिपि गुथिया नायः जुयाः नेपाल लिपि संरक्षण व प्रवद्र्धनया ज्याय् न्ह्यचिला दिल । नेपाल लिपिया स्वलापौ ‘पौभाः’या सम्पादन व व्यवस्थापन लिसें गुंपुन्हिया लसताय् पिदनीगु ‘क्वाति ख्यालिपौ’या नं सम्पादन यानादीगु दु । नेपाल लिपि गुथिया प्राज्ञ जुयादीम्ह वय्‌कःयात नेपाल लिपि गुथिया वहः बुदिंया लसताय् हनापौ लःल्हानाः सम्मान याःगु दु ।

भाजु प्रज्ञारत्न शाक्यं सरस्वती बहुमुखी क्याम्पसया न्हाय्‌क साहित्य पाःलाःया न्वकू जुयाः ‘न्हाय्‌कं दंपौ’ ल्याः २ या सम्पादन नं यानादीगु दु । इलय्‌‌ब्यलय् थीथी पत्रिकाय् समसामयिक लेख पिथनादीम्ह वय्‌कलं ‘बन्देछुना लुमन्तिपौ’ (ने.सं. ११२१) व ‘इतुंबहाः १२ वर्ष प्रव्रज्याभिषेकया ख्वाःपौ’ (ने.सं. ११४३) सम्पादन यानादीगु दु ।

केशचन्द्र महाविहार संरक्षण समाज इतुंबहालया नायः जुयादीम्ह वय्‌कलं इतुंबहाः म्युजियम न्ह्याकेत मूवंगु भूमिका म्हितादीगु दु । ज्वेलरी सम्वधी व्यवसाय यानादीम्ह वय्‌कः ज्याथा ठमेल पर्यटन विकास समितिया छ्याजे (बि.सं.२०५२–२०५७) नं जुयादीगु दु ।

प्रज्वल रत्न बज्राचार्यया जन्म अबु पं. रत्नकाजि बज्राचार्य व मां अष्टमाया वज्रचार्यया कोखं सन् १९६९ अक्टोवर ८ य् येँया सबलबहाः मन्त्रसिद्धि बिहारय् जूगु खः । वय्‌कः तःदँ न्ह्यवंनिसें अमेरिकाया पोर्टलाण्डय् च्वंच्वनादीगु दु । वय्‌कःया जन्म वज्रयान बौद्धकुलय् नं बौद्ध नेवाःतय् पूजा आजा सम्पन्न याइपिं गुरुजुपिनिगु परिवाय् जूगु खः । वय्‌कःया अबुजु पं. रत्नकाजी बज्राचार्य नेपाःया नांजाःम्ह कर्मकाण्डया विज्ञ, चर्यागुरु व बौद्ध विद्वान खः ।

प्रज्वलं चर्या नृत्य स्यनेगुया नापं बज्रयान, महायान बौद्ध पुजाविधिया औपचारिक दिक्षा अबु पाखें हे प्राप्त यानादिल । फलतः वय्‌कः नं थ्व विषयय् छम्ह दक्ष गुरु जुयाः पिदन । थः बौया इच्छा कथं चर्या नृत्य परम्परायात संरक्षण व सम्वद्र्धन यानातयेगु नितिं सन् १९९६ य् फाउन्डेसन फर सेक्रेड बुद्धिस्ट आर्ट्स अफ नेपाल नांगु संस्थाया स्थापना यानादिल । थ्व संस्थां आपालं नेपाःया युवातय्‌त चर्यानृत्यय् दीक्षित जुइकेबिल । लिपा भाजु प्रज्वल छम्ह चर्या नृत्यया शिक्षक व वज्रयान गुरुजु (पुरोहित) जुयाः अमेरिका झायादिल ।

वय्‌कलं थ्व चर्या नृत्य व वज्रयान परम्परायात नेपालं पिनेनं म्हसीकेबीगु तातुनाः अमेरिकाय् आनि अर्थात् भिक्षुणी जुयाच्वंम्ह हेलेन एपेल नाप जानाः अमेरिकाया पोर्टलाण्डया ओरिगनय् नृत्य मण्डला महाविहार (सन् २००९) या नामं नेपाली शैलीया कलात्मक विहार स्थापना यानादिल । थ्व विहार दयेकेत वय्‌कःपिंसं नेपाःया छुस्या बहाःया आपालं अध्ययन अनुसन्धान यानाः, विहार दयेकेत माःगु आपालं सामान नेपालं यंकाः दयेकूगु खः । थ्व विहारय् वय्‌कःपिंसं नेपाःया विहारय् थें सुथय् नित्यपुजा, बहनी आरति मत बीगु ज्याया नापं इलय् ब्यलय् अमेरिकन वा अमेरिकाय् च्वनाच्वंपिं नेवाः मचातय्‌गु मचाजंक्व, इही, कय्‌तापुजा, इहिपाः आदि संस्कार नं वज्रयान पुजाविधि कथं सम्पन्न यायेगु तथा बौद्धविद्वानपिंत सःताः प्रवचन बीकेगु ज्या यानाच्वनादीगु दु ।

अथेहे थःत सःतूथाय् वनाः नं जन्मंनिसें मृत्यु पर्यन्तया थीथी कर्मकाण्ड संस्कार व पुजा आजा सम्पन्न यानाबीगु ज्या नं यानादीगु दु । नृत्यमण्डला महाविहारय् चर्याप्याखं प्रर्दशन व चर्या प्याखं स्यनेगु निंतिं छगू अलग्ग हे स्कूल चायेकातःगु दु । थ्व स्कुलय् न्हिंन्हिं चचा हालेगु, चचा प्याखं स्यनेगु ज्या यानावयाच्वंगु दु । थ्वहे विहारया न्यादँ क्यंगु लसातय् सप्तविधानु पुजा यानाः स्वन्हु तक चर्या प्याखं प्रदर्शन याःगु खः । गुगु प्याखं स्वयेत थीथी थासं आपालं मनूत वःगु खः ।

भाजु प्रज्वलं अमेरिकाय् जक मखु जर्मनी, जापान, फ्रान्स, इटाली, स्वीडेन, इंग्ल्यान्ड, मेक्सिको, अर्जेन्टिना, हंगकंग, ताइवान आदि विश्वया तःगू थासय् वनाः चर्यानृत्यया प्रदर्शन व चर्या सम्बन्धी शिक्षा बियादीगु दु । थुकथं वय्‌कलं नेपाःया महायानि वज्रयानी बौद्धधर्मयात सम्वद्र्धनय् छम्ह धर्मदूत जुयाः ज्या यानादीगु दु । थ्वहे हुनिं वय्‌कःयात हलि नेवाः दबूया प्यकःगु कार्यसमितिं बौद्धधर्म सम्बन्धी संस्कृति दूत (Cultural Ambassador) सम्मान ब्यूगु दु ।