मां बसुन्धरा मानन्धर व बौ काकाभाइ मानन्धरया कोखं ने.सं १०७५ य् ख्वपया क्वाथण्डौ त्वालय् जन्म जूम्ह प्रतिसरा साय्मि नेपालभाषाया छम्ह प्रतिष्ठापित आधुनिक कवयित्री खः । नेपालभाषा आधुनिक कविता ख्यलय् मिसा प्रतिनिधि कविकथं प्रतिस्थापित जुइत ताःलाःम्ह प्रतिसरा साय्मिया दकलय् न्हापांगु चिनाखँ हिस्याइपिंत हसना १, (ने.सं १०९१) खः । वय्कः नेपालभाषाया आधुनिक कविता ख्यलय् दकलय् अप्व कविताया सफू पिकयादीम्ह मिसाच्वमि नं खः । वय्कःया पिदंगु कविता संग्रह खः — जि छकू नालिस भोँ (ने.सं ११०६), तिकिनंगु मि (ने.सं. ११२१), रंग दुने प्रतिसरा (सन् २०१४), प्रेशरकुकरया चिल्लाय् (ने.सं११३८) । वय्कःया न्हापांगु कविता संग्रह जि छकू नालिस भ्वँ कविता संग्रह समाजय् विद्यमान विसंगति विकृति प्रतिया छगू नालिस भोँ खःसा श्रेष्ठ सिरपालं ने.सं. ११३० य् छायेप्यूगु निगूगु कविता संग्रह तिकिनंगु मि इ तिब्र स्याःचाः व वेदनाया झंकार प्रतिध्वनित जुयाः मिखां ख्वबि जक मखुसे मि हे पिदंगु छगू चुनौति व विद्रोहया सः प्रेसरकुकरया चिल्लाय् कविता संग्रहय् विस्फोटन जुयाः पिदंगु दु ।
नेपालभाषा काव्य ख्यःया धिसिलाःम्ह कवि प्रतिसराया गद्य रचना मुना लिफः नांगु प्रवन्ध सफू नं पिदंगु दु । थुकी दुने लिफः पुला स्वयेबलय् गद्य विधाय् नं वय्कःया पलाः धिसिलाःगु खनेदु । सम्पादनया ख्यलय् नं लुमन्ति, लुमन्तिया ख्यलय् बाबा विभूषण गुरुवर पूर्ण वैद्यया ज्याःजंक्वया लुमन्ति, धलिमय् पानातःगु आकाश आदि सफुलिइ ल्हाः न्ह्याकादीगु दु । अथेहे वय्कःया नेपालभाषाय् म्येया संकलन तिकि नुगःया लसय्, तिकि तिकि स्वतिकि ब्व १ व २ आदि सिडि नं पिहां वयेधुंकूगु दु ।वय्कःया नेपालभाषाया प्रतिनिधि कवितात मुनाः बगर फाउन्डेसन पाखें पाइलाहरूमै सडक नामं खस भाषां अनुवाद जुयाः पिदंगु दुसा अंग्रेजी भाषाया सिमाहः व मेमेगु बाखं नांगु सफू नं नेपालभाषाय् अनुवाद यानादीगु दु ।
थ्यंमथ्यं न्यागू दशक न्ह्यःनिसें नेपालभाषाया थीथी ज्याझ्वः प्रतिसरां थःगु यइपुगु नायूगु सलं कुशलतापूर्वक संचालन याना झायाच्वनादीगु दु । अथेहे मेट्रो एफ एम, इमेज च्यानलया थीथी कार्यक्रमया निर्माता, संयोजक, उद्घोषक जुयाः नेपालभाषाया प्रचारप्रसार सम्बद्र्धनया ज्याय् तःजिगु तिबः बियादीगु दु । प्रतिसरा छम्ह श्रष्टा जक मखसे भाषा जातिया उत्थानया छम्ह अभियन्ता नं खः । वय्कलं नेपालभाषा परिषद्या दुजः, गंकी बसुन्धरा प्रतिष्ठानया छ्याञ्जे, नेवाः नुगःया कार्यकारणी दुजः, नेपालभाषा एकेडेमिया पार्षद दुजः, नेपालभाषा मिसा खलःया आजीवन दुजः, भक्तपुर साहित्यिक समाजया विशिष्ट दुजः आदि जुयाः मातृभाषा उत्थानया लँपुइ न्ह्यचिलादीगु दु ।
नेपालभाषा विषयय् एमए यानादीम्ह कवयित्री प्रतिसरा साय्मि थःगु शैक्षिक योग्यता व नेपालभाषा ख्यःया थीथी ख्यलय् बियादीगु योगदानया कदर कथं आपालं सिरपालं विभूषित जुयादीगु दु । गथे — महेन्द्र विद्या भूषण (ने.सं १११०), चैन लाकौल सिरपाः (ने.सं१११०), राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कार (वि.सं.२०५३), दीपा जनमत पुरस्कार (वि.सं. २०५४) मोतिलक्ष्मी सिरपाः (ने.सं ११२३), जरिमैँया साखः लुमन्ति सिरपाः (ने.सं. ११२७), श्रेष्ठ सिरपाः (ने.सं. ११३०), नेपाल प्रज्ञा मातृभाषा पुरस्कार (ने.सं २०७१), वासुशशी साहित्य पुरस्कार (ने.सं. ११४४) आदि ।
मां चिनीदेवी श्रेष्ठ व अबु केदारमान श्रेष्ठया काय्भाजु प्रदीपमान श्रेष्ठया जन्म येँया अटको नारायणस्थान, मरु ल्वहंदेगःयाथाय् ने.सं १०७७ य् जूगु खः । त्रिभुवन विश्वविद्यालयपाखें एम ए.तक अध्ययन यानादीम्ह वय्कलं च्वसा न्ह्याकादीगु विधा निबन्ध खः । नेपलाभाषा व नेपाली भाषां नं सिर्जना यानादीम्ह वय्कःया दकलय् न्हापांगु च्वसु ने.सं १११० य् विश्वभूमि न्हिपतिइ पिदंगु गथांमुगः भूतप्रेत मखु शीर्षकया निबन्ध खः । प्रदिपमान मूलतः छम्ह पत्रकार खः । नेपालभाषाया पत्रकारितायात महत्व बियाः धर्मरत्न शाक्यं थः सम्पादक जुया चले यानाच्वंगु राजमति वाःपौयात लिपा प्रदिपमानजुं थः हे प्रधानसम्पादक जुया विसं २०४८ निसें २०५० तक चले यानादिल ।
स्वदँति राजमति वाःपौ चले याये धुंकाः थःगु हे पत्रिका देशय्मरु झ्याः वाःपौ पिथनादिल । थुगु पत्रिका नीदँ मल्याक पिदंगु दु । नेपालभाषां लोकतान्त्रिक खँ व राजनीतिक गतिविधि नेवाःतसें ब्वने दयेमा धकाः वय्कलं नेपालभाषां पत्रिका पिथनादीगु खः ।
नेपाली कांग्रेसप्रति आस्था दुम्ह वय्कलं सर्वोच्च नेता गणेशमान सिंहया विचारधारायात तसकं हे ययेकादी । लोकतान्त्रिक विचारधारायात आत्मसात् यानाः न्ह्यानादीम्ह वय्कलं सर्वोच्च नेता गणेशमान सिंहजुं व्यक्त यानादीगु धारणायात कयाः सिंहवाद शीर्षक बियाः आपालं च्वसु च्वयाः प्रकाशित यानादीगु खः ।
समाजय् लोकतान्त्रिक बिचारधारा सर्वव्यापी जुयाच्वनेमा धकाः वय्कलं थुगु खँयात महत्व बियाः चर्चा परिचर्चा नं यानादीगु दु । वय्कलं देशय्मरु झ्याः पत्रिकाय् नं सिंहवाद शीर्षकया लेखयात धारावाहिक रुपं पिकयादीगु दुसा प्राचीन अभिलेख, नेपाल संबत, नेपाल लिपि व नेपालभाषा साहित्यया इतिहास सम्बन्धी आपालं अनुसन्धानमूलक च्वसु पिकयादीगु दु ।
वयकः नेपालभाषा लोकतान्त्रिक खलःया महासचिव नं जुयादीगु दु । थुकथं हे वय्कः राष्ट्रिय समाचार समितिया बोर्ड सदस्य नं जुयादीगु दु । समाजय् सकारात्मक सोचया जागरण हयेत पत्रकारिता ख्यलं अथक कुतः यानादीगुया कदर स्वरुप वय्कःयात थीथी संघसंस्थापाखें हनाबना तयाः हनेज्या नं याःगु दु । वयकःयात यलया नेवाः प्रेस दबूपाखें मोति पत्रकारिता सिरपाः नं देछाःगु दु ।
प्रदीपरत्न शाक्य (ने.सं.१०८०) सालय् बौ ज्ञानरत्न शाक्य व मां लक्ष्मीदेवी शाक्यया कोखं येँया नघःत्वालय् जन्म जुयादीगु खः । भाजु प्रदीपरत्न शाक्य नेपालभाषा साहित्यय् गद्य कविता च्वइपिं कविपिनिगु लिपांगु पुस्ताया कवि खः । वय्कलं मुक्तक नं च्वयादी । लिसें खस् नेपालीभाषाय् नं वय्कःया च्वसा उलि हे न्ह्याः वं । कविता, म्ये व मुक्तक लेखनय् सक्रियम्ह वय्कःया कविता सफू जिगु जीवनया पलाः (ने.सं.११२७) पिदंगु दुसा म्ये चाः ख्वबि (बि.सं २०६५)य् पिदंगु दु ।
मय्जु प्रमिला बज्राचार्यया जन्म बौ दशमुनि बज्राचार्य तथा मां रत्नमाया बज्राचार्यया कोखं ने.सं १०६७ इ येँया सवल बहालय् जूगु खः । संस्कृत विषयय् शास्त्री यानादीम्ह थ्वय्कः नेपालभाषाया छम्ह कवयित्रीया नापं शिक्षिका नं खः । थ्वय्कःया कविता इलय् ब्यलय् थीथी पत्रिकाय् पिदंगु दुसा थ्वय्कः छम्ह नेपालभाषाया थीथी भाषिक आन्दोलनय् ब्वति कयावयाच्वंम्ह छम्ह भाषिक अभियन्ता नं खः । कवि नातिवज्र बज्राचार्यया जहान प्रमिलां नेपालभाषाया सफूधुकू न्ह्याकेत थः जहानयात नं आपालं ग्वाहालि यानादीगु दु । थ्वय्कलं नेपालभाषा मिसा खलःया दुजः, नेपालभाषा परिषद्या दुजः जुयाः नं नेपालभाषाया निंतिं ज्या यानादीगु दु।
अबु चक्रबहादुर मानन्धर व मां लक्ष्मीदेवी मानन्धरया कोखं ने.सं. १०७३ दिल्लागा ४ कुन्हु येँया थँहिति त्वालय् बाखं च्वमि मय्जु प्रमिला साय्मि बूगु खः । वय्कः मय्जु बिए, बिएड ब्वनेज्या क्वचायेकाः पद्मोदय माबिइ ब्वंके ज्या यानादीधुंकूम्ह पुलांम्ह स्यनामि खः । विदेशय् च्वनाः नं थः बूगु देय्, मां भाय्या सेवा यायेगु त्वःतेमफुम्ह मय्जु साय्मिया दकलय् न्हापांगु बाखं ने.सं. १०९२ य् बाखं मुना सफू मूतिइ पिदंगु सिरपाः बाखं खः । वय्कःया अतिकं लोकंह्वाःगु नेपाल कमर्स क्याम्पसपाखें जूगु साहित्य सम्मेलनय् न्हाप लाःगु बाखं जि जुजु खः ।
नेपालभाषाया साहित्य ख्यलय् मचा मनोविज्ञानयात कयाः बाखं च्वइपिं बाखंमिया दथुइ मय्जु साय्मि नं छम्ह खः । बाखं च्वमि प्रमिलां थम्हं हे खनाथें, स्वयागु जक मखु, थम्हं हे भोगय् यानागु थःगु हे अनुभवं जाःगु झाकायात विषयवस्तु दयेकाः न्ह्यब्वयातःगु पलाः नांगु बाखं संग्रह च्वसापासापाखें ने.सं. ११४१ स पिदनेधुंकूगु दु ।
भाजु प्रमेश श्रेष्ठया जन्म ने.सं १०९१ य् मां रोहिणी बाबा श्रेष्ठ तथा बौ सूर्यरामया कोखं येँया न्यत त्वालय् जूगु खः । थौंकन्हय् थ्वय्कः सन् २००१ निसें संयुक्त राज्य अमेरिकाय् थः परिवार नापं च्वंच्वनादीगु दु । भाजु प्रमेश श्रेष्ठ अमेरिकाय् वनाः जक नेवाः भाय् ल्हायेगु यानादीम्ह नेवाः काय्मचा खः । वय्कलं अमेरिकाय् वनाः नेवाः भाय् ल्हायेगु जक मखु नेपालभाषा, थुकिया साहित्यि, संस्कृतिया प्रचारप्रसार व सम्वद्र्धनया ज्याय् थःत फ्यानादिल । थ्वहे कथं वय्कलं अमेरीकाया टेक्सास राज्यय् नेवाः संगठन स्वनाः न्हापांम्ह संस्थापक नायः (सन् २०१४) जुयादिलसा सन् २०१८–२०२२ तक हलिं नेवाः दबू अमेरीकाया नायः जुयाः ज्या यानादिलसा निक्वःगु खुसी अर्थात् ने.सं २०२२–२०२६ तक नं वय्कः नाय् पदय् हे निर्वाचित जुयादिल ।
भाजु प्रमेशं नेवाः संस्कृति संरक्षण सम्वद्र्धन यायेगु झ्वलय् थःगु हे संयोजकत्वय् टेक्सासय् न्हापांखुसी इहि (सन् २०१३), कय्तापुजा (सन् २०१४), येँयाः पुन्हीया ज्याझ्वः यानादिल । अथेहे थ्वय्कलं नेवाः संस्कृति, सभ्यता हलिंन्यंक न्यंकेगु तातुनाः न्हापांखुसी इ–दबू मार्फत् नेवाः संस्कृतिया प्रचारप्रसार यानादिल । थ्व दबू पाखें सन् २०२३ तक दुने नेवाः संस्कृति सम्बन्धी ९६ एपिसोड प्रस्तुत यायेधुंकूगु दु । थ्व इ–दबूया परिकल्पनाकार व ग्वसाःमि थ्वय्कः हे खः । अथेहे थ्वय्कः इ–हेरिटेज कार्यक्रमया (सन् २०१९—२०२०) नं सह–आयोजक खः।
थौंया वैज्ञानिक प्रविधियात छ्यलाः सामाजिक संजाल मार्फत् नेवाः संस्कृति प्रचार यायेगु ज्या यानादीम्ह भाजु प्रमेशं भाजु बासव राजोपाध्याय नाप जानाः अमेरिकाया बाल्टिमोरय् जूगु प्यक्वःगु हलिं नेवाः दबूया ज्याझ्वलय् विश्वय् न्हापांगु आन्दोलन नांगु कार्यपत्र प्रस्तुत यानादीगु दुसा क्यानडाया मिसिसाउगाय् जूगु क्षेत्रीय सम्मेलन (सन् २०१६)य् नं इ–दबू नेवाः सभ्यता स्वाइगु बिन्दु (Daboo: Connecting dots of Newah Civilization) नांगु ज्यापौ न्ह्यब्वयादीगु दु ।
अथेहे नेवाः न्ह्यलुवाःया रुपय् वय्कलं हलिं नेवाः दबूया नेपालय् जूगु स्वकःगु सम्मेलनय् (सन् २०१९) अमेरिकाया प्रतिनिधिमण्डलया नेतृत्व यानादीगु दुसा अमेरीकाया बाल्टिमोरय् जूगु प्यक्वःगु हलिं नेवाः सम्मेलनया आयोजकपिं मध्ये वय्कः नं छम्ह जुयादीगु दु । वय्कःया थीथी ज्या मध्ये छगू न्ह्यथनेबहगु ज्या अमेपरकाय् नेपालभाषा स्यनेगु कक्षा संचालन यायेगु नं खः । थुकिया निंतिं वय्कलं पाठ्यक्रम निर्माण व परिमार्जनया नितिं सामाजिक संजाल मार्फत तःकःमछि हे सहलह नापं गोलमेच ज्याझ्वः नं न्ह्याकादीगु खः । थ्वहे कथं थौंकन्हय् हप्ताया निन्हु अमेरिकाय् च्वंपिं मचातय्त सामाजिक सञ्जाल मार्फत् नेपालभाषाया कक्षा नं न्ह्याका च्वनादीगु दु । थुपिं ज्या बाहेक थ्वय्कलं United Newah USA -2016 & 2017 पाखें पिदनीगु क्यगखभलष्च व टेक्सासया चिकित्सक संघं पाखें पिदनीगु ‘Compassion’ दँपौया नं सम्पादन यानादीगु दु ।
प्रयागमान प्रधान अबु जुजुमान प्रधान व मां दुर्गालक्ष्मी प्रधानया कोखं कीर्तिपुर नगरपालिका वडा नं १ लायकू त्वालय् ने.सं. १०७३ साल कार्तिकशुक्ल षष्ठीकुन्हु बूगु खः । भाजु प्रधानं नेपाली, इतिहास, संस्कृति व पुरातत्व विषयय् स्नातकोत्तर यानादीगु दु । त्रिभुवन विश्वविद्यालयय् पीगुदँ सेवा यानादीम्ह थ्वय्कलं सेवा अवधि दुने राष्ट्रिय शिक्षा पुरस्कार, त्रिभुवन विश्वविद्यालय दीर्घसेवा पुरस्कार, त्रिभुवन विश्वविद्यालय विशिष्ट पुरस्कार कयादीगु दु । पंचायत व्यवस्थाया इलय् तत्कालिन पञ्चायती सरकारं एक भाषा एक देशया भाषानीति ज्वनाः भाषिक दमन यायेगु पलाः न्ह्याकल । उगु दमनया विरुद्धय् किपूया जनतायात भाषिक जागरण थनेत न्ह्याकूगु साहित्यिक सांस्कृतिक ज्याझ्वयात सुथांलाक न्ह्याकेगु ज्याय् विशेष योगदान बियादीम्ह व्यक्तित्वपिं मध्ये प्रयागमान प्रधान नं म्ह खः ।
नेपालभाषा नापं नेपाली भाषाय् नं च्वसा न्ह्याकादीम्ह थ्वय्कलं नेपालभाषाया साहित्यख्यलय् थीथी पत्रिकाय् बाखं, कविता, निबन्ध, प्याखं, संस्कृति आदि विषयया च्वसुत पिथनादीगु दु । थ्वय्कलं कीर्ति अनुसन्धान पत्रिका, न्हूदँ हना लुमन्ति पौ (ने.सं ११३३) या सम्पादन यानादीगु दुसा नेवाः लहनाः किपूया लजना, म्हिगःनिसें थौं किपूया छुं पक्ष थेंज्याःगु सफू नं च्वयादीगु दु ।
भाजु प्रवीण कुमार ताम्राकारया जन्म अबु पूर्णबहादुर ताम्राकार व मां गणेशकुमारी ताम्राकारया कोखं येँया दुगंबहिलिइ ई.सं १९६५ फेब्रुअरी ५ कुन्हु जूगु खः । थौंस्वयाः नीदँ न्ह्यः अर्थात् सन् २००३ निसें अमेरिकाय् बसोबास यानाच्वनादीम्ह प्रवीण परदेशय् च्वनाः नं नेवाः नुगः घानाच्वंम्ह छम्ह नेवाः काय्मचा खः ।
भाजु प्रवीण ताम्राकार अमेरिकाया मेरील्याण्ड थेंज्याःगु व्यस्त राज्यय् च्वनाः नं नेवाः सम्बन्धी थीथी संस्थाय् आवद्ध जुयाः नेवाः जाति, भाषा, धर्म, संस्कृतिया निंतिं आपालं ज्या यानादीम्ह छम्ह नेवाः अभियन्ता खः । वय्कः आवद्ध जुयादीगु संस्थात खः — आनन्दकुटी स्कूलया पूर्व छात्र संघ ९ब्प्ब्ब्० या महासचिव–(इ.सं१९९४—१९९८), नेपाः पासा पुचः अमेरिकाया कार्यकारी सदस्य जुयाः अनं पिदनिगु दबू लुमन्ति पौया प्रबन्धक (इ.सं. २०१३–२०२१), दबूया संयोजक (ई.सं. २०२१–२३) जुयाः ज्या यानादीगु दु । अन्तर्वार्ता कायेगुलि उलि हे प्रखरम्ह प्रवीणं अमेरिकाय् च्वनाः फेसबुकमार्फत् अमेरिकाय् नेवाः कार्यक्रम सन् २०१८ नोभेम्वर ६ निसें संचालन यानाः अमेरिका भ्रमणय् झायाच्वंपिं व स्थानीय विभिन्न क्षेत्रया विशिष्ट व्यक्तित्वपिनिगु अन्तर्वार्ता कयाः नेवाः व्यक्तित्वपिं म्ह्सीकेबीगु यानादीगु दुसा छिनाप १५ मिनेट ज्याझ्वः सन् २०२१ गुरुपुन्हीनिसें न्ह्याकाः नेवाः व नेवाः समुदायय् जुयाच्वंगु थीथी ज्याखँया परिचय बीगु यानादीगु दु । अथेहे वय्क नेपालभाषा टाइम्स चीहाः संकिपा कासाया सन् २०१८ निसें व्यवस्थापक नं खः । सफू प्रकाशनय् नं वय्कलं बौद्धर्षि महाप्रज्ञाया आत्मकथा सफूया प्रकाशन संयोजक जुया ज्या यानादीगु दु । अथेहे नेवाः अर्गनाइजेशन अफ अमेरिकापाखें पिदनीगु लसकुस दँपौया नं वय्कः अमेरिकी संयोजक खः ।
भाजु प्रवीण छम्ह कलाकार नं खः । वय्कलं अमेरिकाय् जुइगु थीथी ज्याझ्वः व सामाजिक संजालय् नेवाः म्येया नापं थीथी म्ये हालेगु, म्येचाः पिकायेगु नं यानादीगु दु । मन छक याउंक दिके नांगु नेवाः एल्बमया वय्कः निर्माताया नापं गायक खःसा सुलिं नेवाः रुबाइ भाग १ व २ या गायक नापं निर्माता नं खः । म्येँ बाहेक वय्कलं शिकागो नेवाः नापं मेमेगु पत्रपत्रिकाय् लेखत नं पिथनादीगु दु । बौद्ध परियत्ति प्रारम्भिक शिक्षा प्राप्त यानादीम्ह प्रवीणं अमेरिका नेपाल परम्परागत बौध्द धर्म संघनाप सन् २०१० निसें आवद्ध जुयाः सन् २०१८ निसें थांतैक महासचिवया रूपय् ज्या यानाच्वनादीगु दु । भाजु प्रबिनं वाशिंगटनय् नं ध्यान शिविर, ब्रत साधना, पूजा, प्रवचन आदि थेंज्याःगु यक्व बौद्ध कार्यक्रमया संयोजन यानाच्वनादीगु दु ।
नेपाःया नांजाःम्ह इतिहासविद् व बौद्धविद्वान भाजु त्रिरत्न मानन्धरया जन्म बौ बद्रीनारायण मानन्धर व मां कृष्णकुमारीया कोखं इ.सं १९४५ जनवरी १५य् येँया थँहिटी त्वालय् जूगु खः । भाजु मानन्धरं त्रि.वि.विं इतिहास विषय विद्यावारीधि यानादीगु खःसा बेलायतया क्याम्ब्रीज विश्वविद्यालयं म्।ज्।क् डिग्री हासिल यानादीगु खः । नेपाःया शैक्षिक ख्यलय् थीथी पदय् आवद्ध जुयाः ज्या यानादीम्ह प्राध्यापक डा. त्रिरत्न मानन्धर त्रि.वि.वि.या मानविकी तथा समाज शास्त्र संकायया डीन, लुम्बिनि बौद्ध विश्वविद्यालयया उपकुलपति, राष्ट्रिय योजना आयोगया दुजः आदि थेंज्याःगु उच्च पदया जिम्मेवारी नं क्वबियादीधुंकूम्ह व्यक्तित्व खः । वय्कःया एकल लेखन व सहलेखनय् नेपाःया इतिहास व संस्कृति सम्बन्धी स्वंगू दर्जनं मयाक ग्यसुग्यंगु सफू व थीथी राष्ट्रिय अन्तराष्ट्रिय जर्नलय् १६० स्वयाः अप्वः च्वसुत पिदंगु दु । अथेहे वय्कलं तःगू सफू व जर्नलया नं सम्पादन यानादीगु दु । अंग्रेजी, नेपाली तथा नेपालभाषा स्वता भाषं नं कलम न्ह्याकादीम्ह थ्वय्कःया नेपाःया इतिहास संस्कृति सम्बन्धी छुं छुं सफू खः— Some Aspects of Rana Rule in Nepal – 1983 AD, नेपाल भोट विवाद – 1984 AD, Nepal : The Years of Trouble – 1986 AD, नेपालको इतिहासमा जंगबहादुर – 1992 AD, आधुनिक नेपालको इतिहासका केही पानाहरू -1978 AD, Crime and Punishment in Nepal : A Historical Perspective -1985 AD, Nepal’s Quinquennial Missions to China.
अथेहे थ्वय्कःया नेपालभाषां नं निगू दर्जन धैथें तसकं ज्याख्यलय् जूगु अनुसन्धानमूलक च्वसुत गथे—नेपालभाषां च्वयातःगु प्यपु सन्धी पत्र (भिंतुना ने.सं १११०), संयुक्त राष्ट्र संघय् रञ्जना लिपि (पलिष्ठा ने.सं १११२), स्वयम्भुया ऐतिहासिकता (पलिष्ठा ने.सं ११२८), झी नेवाः म्हिगः व थौं (नेवाः प्रज्ञा दँ १ ल्याः २), पुलांगु मुलुकी ऐनय् मिसातय्गु विशेष अधिकार (नेपालभाषा ने.सं ११२९), इतिहासया पानाय् नेवाःत (सन्ध्या टाइम्स ने.सं ११३०) आदि पिदंगु दु । अथेहे थ्वय्कलं थीथी राष्ट्रिय अन्तराष्ट्रिय गोष्ठीइ थःगु ज्यापौ न्ह्यब्वयाः नेपाः तथा नेवाः जातियात म्हसीकेबीगु यानादीगु दुसा देया सांस्कृतिक, शैक्षिक ख्यःया थीथी थासय् बाहेक नं नेवाः समुदायया थीथी संघसंस्थाय् गथे नेपालभाषा एकेदमिया प्राज्ञ, नेवाः हलिं दबू व नेवाः देय् दबूया सल्लाहकार, न्हूदँ समारोह समितिया ने.सं ११३५या अध्यक्ष, केन्द्रीय मानन्धर संघया सल्लाहकार आदि जुयाः ज्या यानाच्वनादीगु दु । वय्कःया थज्याःगु सेवा तथा विद्वताया कदर स्वरुप थीथी संस्थातय्सं थ्वय्कःयात निगू दर्जन स्वयाः अप्वः थासं सम्मान सिरपाः व पदक आदि देछाये धुंकूगुदु ।
महेन्द्र विद्याभूषण क, ‘गोरखा दक्षिणबाहु तृतीय, राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कार आदि थेंज्याःगु राष्ट्रिय स्तरं बीगु पदक पुरस्कार बाहेक नं नेवाः ख्यलं थ्वय्कःयात—ज्यापु प्रज्ञा सम्मान, लाकौल पुरस्कार आदिं व नेवाः देय् दबू, हलिं नेवाः दबू, केन्द्रीय मानन्धर संघ, लुम्बिनी बौद्ध विश्वविद्यालय आदिं नं विशेष सम्मान देछाःगु दु।
अबु गणेशमान बज्राचार्य व मां प्रेमकुमारी बज्राचार्यया कायमचा नरेशमान बज्राचार्यया जन्म ने.सं. १०८५ इ येँया झ्वाःबहालय् जूगु खः । नेपाल परम्परागत बुद्धधर्म संघया नायः, लुम्बिनी बौद्ध विश्वविद्यालयया उपकुलपति, त्रिभुवन विश्वविद्यालय बौद्ध विभागया प्रमुख जुयादीम्ह वसपोल त्रिभुवन विश्वविद्यालयय् बौद्ध विभाग चायेकेगुलिइ प्रमुख भूमिका म्हितादीम्ह बौद्ध विद्वान खः । वय्कःया निर्देशनय् तःम्ह विद्यार्थीपिंसं विद्यावारीधी डिग्री हासिल यानादीगु दु । अथेहे वय्कः आधुनिककालय् नेपालय् महायानी व बज्रयानी बुद्धधर्मया संरक्षण सम्वद्र्धनय् महत्वपूर्ण योगदान बियादीम्ह छम्ह व्यक्तित्व नं खः । बुद्ध जन्मस्थल लुम्बिनीइ महायान बौद्ध बिहार निमार्ण यायेगुली नं वसपोलया महत्वपूर्ण भूमिका दु । वसपोलया नेपालभाषाय् अष्टमी व्रत छगू परिचय (ने.सं. ११०८) नांगु सफूया नापं मेगु नं बौद्धधर्म सम्बन्धी सफूत पिदंगु दु ।