पूर्णबहादुर एम.ए. (पुर्णबहादुर श्रेष्ठ) या जन्म ने.सं १०३६ य् येँया केलत्वालय् जूगु खःसा लिपा थ्वय्कः यलया पुल्चोकय् च्वनेगु यानादिल । थ्वय्कः एम.ए डिग्री हासिल याःम्ह दलय् न्हापांम्ह नेवाः खः । उकिं थ्वय्कःया नांया लिउने एम.ए. उपनां नं घायेगु जूगु खः । वि.सं. १९९७ (ने.सं १०६१) सालया राजनैतिक पर्वय् जेलय् लाःम्ह छम्ह नेवाः थ्वय्कः नं खः ।
नेपालभाषा, नेपाली तथा अंग्रेजी भाषं च्वसा न्ह्याकादीम्ह थ्वय्कःया न्हापां पिदंगु च्वसु म्युनिसीपालिटीया आम्दानीया छुं विशेषता (पासा, १/३, ने.सं १०७३) खःसा मेमेगु नं विभिन्न विषयया तःपु मछि हे निबन्ध तत्कालिन थीथी पत्रपत्रिकाय् पिदंगु दु । ने.सं १०७१ य् राजसभाया सम्मानित सदस्य, योजना आयोगया सदस्य आदि जुयादीधुंकूम्ह थ्वय्कः नेपालभाषा परिषद्या छम्ह संस्थापक सदस्य नं खः ।
बौ दानबहादुर डंगोल व मां सुभद्रा डंगोल (थिके)या कोखं ने.सं.१०९३ सकिमिला पुन्हिकुन्हु येँया क्षेत्रपाटी त्वालय् हाइकुमि मय्जु पूर्णिमा शाक्य डंगोलया जन्म जूगु खः । नेपालभाषाया साहित्य ख्यलय् वय्कः मय्जुया साहित्यिक विधा चिनाखँ (हाइकु) व बाखं खः । नेपालभाषाया थीथी पत्रिकाय् इलय् ब्यलय् हाइकु व बाखं पिथना झायाच्वनादीम्ह मय्जु पूर्णिमा छम्ह लोकंह्वाःम्ह प्याखंम्वः नं खः । दबू प्याखं व टेलिप्याखनय् अभिनय यानाः थीथी सिरपाः नं त्याकेधुंकूम्ह वय्कः मय्जु नेपालभाषाया ख्यलय् सक्रिय व सफल उद्घोषिका नं खः । थुकथं नेपालभाषाया ख्यलय् सक्रिय रूपं थःत फ्याना झायाच्वंम्ह मय्जु पूर्णिमा शाक्यया हाइकु सफू मतिनाया ख्वबि (ने.सं. ११४१ सिल्ला) पिदनेधुंकूगु दु ।
भाषिक अभियन्ता भाजु पौभाः साय्मिया जन्म मां नानिछोरी मानन्धर व अबु गणेशलाल मानन्धरया कोखं येँया वँतु, मूबहालय् ने.सं. १०८३ यंलाथ्वः तृतियाकुन्हु जूगु खः । पौभाः साय्मिया आधिकारिक नां धाःसा गोकुल मानन्धर खः । वय्कः ने.सं. ११०० य् नेपाल लिपि गुथिलिसे स्वानाः नेवाः ख्यलय् पलाः तयादीम्ह खः ।
नेवाः ख्यलय् थौंतक थःम्हं फुफु थे ज्या सनाच्वनादीम्ह वय्कः थौंकन्हय् नेवाःभाय् धयागु तसकं अःपुगु, यइपुगु व न्ह्यइपुगु भाय् खः धकाः सकसितं ध्याथुइका बीगु ज्याखँय् दुबिना च्वनादीगु दु । झीगु भाय् अःपुक यइपुक व पाय्छि जुइक ब्वनेच्वय्या निंतिं थीथी इलय् प्रशिक्षण संचालन यायेगुया लिसें फेसबुक आदि सामाजिक सन्जालय् थीथी खँ न्ह्यब्वयेगु व द्वना च्वंथाय् उसि मचासे भिंकाबीगु व थुइका बीगु थेंज्याःगु न्ह्यथनेबहःगु ज्या नं याना च्वनादीगु दु । अथे हे झीगु भाय् हलिं न्यंकेगुया निंतिं हलिं नेवाः दबूपाखें स्वदँ न्ह्यवंनिसें न्ह्याका वयाच्वंगु गुगल ट्रान्सेलसन ज्याझ्वलय् सुरुनिसें मदिक्क न्ह्यलुवाः जुयाः ब्वति कया च्वनादीगु दु । वय्कः थौकन्हय् न्यूज नेपाः डटकमया नेपालभाषा सम्पादक अले नेवाः साधना कला केन्द्रया सल्लाहकार नं जुयादी ।
राष्ट्रिय वाणिज्य बैंकय् उप–प्रबन्धकया जिम्मेवार तगिमय् च्वनाः ज्या यानादीधुंकूम्ह वय्कलं दीर्घ सेवा पदक व नेपालभाषा स्नानकोत्तर तगिमय् दकलय् अप्वः ल्याः हयाः महेन्द्र विद्याभूषण ख पदक त्याकेधुंकूगु दु । अथेहे इलय्ब्यलय् थीथी चिनाखँ, च्वखँ व बाखं च्वयाः ने.सं. ११०१ य् जूगु अन्तर माध्यमिक विद्यालय नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनय् च्वखँपाखे न्हाप सिरपाः, ने.सं. ११०६ य् सहीद स्मारक समिति, केन्द्रीय कार्यालय, यलपाखें ४५ क्वःगु शहीद सप्ताहया झ्वलय् जूगु कवि गोष्ठिइ लियांल्यू सिरपाः व ने.सं. ११०६ य् साहित्य गुथि यलपाखें जूगु भिंस्वक्वःगु नेपालभाषा साहित्य मुँज्याय् चिनाखँय् न्हाप सिरपाः त्याकादीगु दु । वय्कः पुल्चोक क्याम्पसं पिदंगु मन्दः दँपौ ल्याः ४ या सम्पादक नं जुयादीधुंकूगु दु । थथेहे वय्कलं भाजु राजेन्द्र डंगोलया सफू झुमिं यंकूगु समाजया सम्पादनया लिसें नेपालभाषां पिदंगु थीथी सफू व पत्रिकाया सम्पादन व भिंकेगु ज्या यानादीधुंकूगु दु ।वय्कलं नेपाल संबत्यात खःकथं छ्यलेमाः धकाः वंगु ने.सं. ११४१ निसें न्हूगु कथं कोडिङ्ग दुथ्याःगु नेपाल संवत्या क्यालेन्डर नं दँय्दसं पिथनावं वयाच्वंगु दु ।
वय्कःया थीथी ज्याखँयात लुमंकाः ने.सं. ११४३ य् नेवाः देय् दबू, ख्वप लागापाखें हनापौ अले नेवाः देय् दबू केन्द्रीय समिति, नेवाः साधना कला केन्द्र, धापाख्यः ज्ञानमाला भजन मेहालामि पुचः व झ्वःछेँ धिमे भजन खलःपाखें सुभाय् पौ नापं ने.सं. ११४२ य् येँ महानगरपालिका शिक्षा विभागपाखें वय्कःयात दसिपौ लःल्हाःगु दु ।
प्रकाश बज्राचार्य मां मोहनदेवी बज्राचाय व अबु सर्वानन्द (कान्छाभाइ) बज्राचार्यया कोखं ने.सं १०७७य् येँया असंत्वाःया तःक्षबहालय् जूगु खः । मांभाय्प्रेमी भाजु प्रकाश बज्राचार्य थः छम्ह कम्प्युटर विशेषज्ञ खयाः नं थःगु मातृभाषा व बुद्धधर्मया विकासय् उलि हे मन क्वसायेकाः ज्या यानाझाःम्ह व्यक्तित्व खः ।
नेपालभाषा व नेपाली भाषा निताय् नं च्वसा न्ह्याकादीम्ह थ्वय्कलं नेपालभाषाया ख्यलय् उपन्यास, छधाः प्याखं व बुद्धधर्म सम्बन्धी च्वसा न्ह्याकादीगु दु । थ्वहे कथं थ्वय्कःया न्हापां पिदंगु कृति सप्तरत्न धन (ने.सं. ११००) खःसा मेगु पिदंगु कृति हिं बुलातःगु पौ (उपन्यास, ने.सं११०३), कृषा गौत्तमी (छधाः प्याखं ने.सं ११०३), झंगः लाइम्ह लाखे (किपाहना बाखं, ने.सं ११०६) खः । थ्वय्कलं प्याखं च्वयेगु बाहेक थः हे कलाकार जुयाः नं प्याखनय् ब्वति कायेग व प्याखंया निर्देशन यानाः प्याखं क्यनेगु यानादीगु दु ।
न्हूबाखं व प्याखंया लँपुं थःगु साहित्य यात्रा नी यानादीम्ह मय्जु प्रकाशकुमारी प्रधानया जन्म पाल्पा तानसेनया सेठ परिवारय् बौ सेठ देवीप्रसाद प्रधान व मां लक्ष्मी प्रधानया कोखं ने.सं १०५७ रामनवमीकुन्हु जूगु खः । पाल्पाया सेठ परिवारय् जन्म जुयादीम्ह प्रकाश प्रधानजु शैक्षिक लकसं भय्ब्यूगु तःजहानय् ब्वलंम्ह खःसा वय्कःयात साहित्य ख्यलय् पलाः छीकेब्यूम्ह भिक्षु सुर्दशन खः ।
प्रकाश कुमारी प्रधान येँ स्वनिगलं पिनेयापिं लोकंह्वाःपिं च्वमिपिं मध्ये छम्ह खः । नेपालभाषा साहित्यय् दकलय् न्हापांगु न्हूबाखं च्वमि कथं मिसाच्वमि मोतिलक्ष्मी उपासिकायात कयातःगु दुसा वयां लिपाया न्हूबाखं च्वमिकथं मय्जु प्रकाश प्रधानाङ्गया नां दु । मय्जु प्रकाश प्रधानाङ्गया न्हापांगु न्हूबाखं धर्मोदय लय्पतिइ पिदंगु प्रतिज्ञा खः । नारीवादी चेतनां जायाच्वंगु थ्व वय्कःया न्हापांगु बाखं लिपा बाखं सफू जक मखु मेमेगु विधाया नं आपालं सफू पिदनेधुंकूगु दु ।
चय्गू दशक पार यानादीधुंकूम्ह सर्जक प्रकाश कुमारी प्रधान नेपालभाषा साहित्यय् ताःईतक निरन्तर श्रृजनात्मक योगदान ब्यूम्ह प्रतिभा खः । वय्कलं थःगु जीवनया नच्चागु बैंसंनिसें बाखं जक मखु प्याखं नं च्वयाः नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् तःधंगु योगदान बियादीगु दु ।
वय्कःया नेपालभाषां पिदंगु सफू खः — मस्याङ्गपा (बाखं मुना, ने.सं १०८३), कलाकार (प्याखं, ने.सं १११७), लुफिं (बाखं मुना, ने.सं११२४), अपवाद (बाखं मुना, ने.सं. ११२६), प्रतिज्ञा (बाखं मुना, ने.सं ११२७), आत्मप्रकाश ब्व १ (आत्मकथा, ने.सं. ११३०), आत्मप्रकाश ब्व २ (आत्मकथा, ने.सं. ११३१) आदि । मय्जु प्रकाशकुमारी प्रधान नेवाः समाजय् व्याप्त जुयाच्वंगु मिसा मिजंया भेद जक मखु म्ह्याय्मचा व भौमचाया दथुइ जुइगु भेदयात नं दुवालाः मिसा समस्यायात स्याच्चुक न्ह्यब्वयेफुम्ह बाखंच्वमि खः ।
अथेहे मिजंतय्त थें मिसातय्त नं अंशया समान अधिकार दयेमाःगु खँ थौं सिबें न्यय्न्यादँ न्ह्यः हे थःगु बाखनय् प्वंकादीम्ह बाखंच्वमि खः । काय् बुइकूम्ह मिसायात अंश दइगु तर म्ह्याय् बुइकूम्ह मिसायात अंश मदइगु थेंज्याःगु ब्यागलं बाखं च्वयाः मिसातय्त नं आर्थिक अधिकार माः धकाः सशक्त रूपं सः थ्वयेकादीम्ह, वय्कः मिसा समस्यायात तत्कालीन ईया सामाजिक दृष्टिकोण जक मखु आर्थिक दृष्टिकोणं तक नं वालेगु यानादीम्ह नेपालभाषाया जक मखु नेपाःया हे न्हापांम्ह मिसा बाखं च्वमि जुयादीगु दु ।
वय्कःया कलाकार छधाः प्याखं मुना वय्कःयागु जक मखु नेपालभाषाय् मिसा च्वमिं च्वःगु दकलय् न्हापांगु प्याखं कृति जूगु दु । वय्कःया मू विधा बाखं व प्याखं जूसां साहित्यया मेमेगु विधाय् नं उत्तिकं हे च्वसा न्ह्याकादीगु दु । वय्कःया आत्मप्रकाश आत्मकथा थुकिया छगू दसु खः । अथेहे वय्कःया हःपाःमि भिक्षु सुदर्शनया गुणानुस्मरण यासें वय्कःया नायसुइ भिक्षु सुदर्शन लुमन्ति पुचः नीस्वना थीथी ज्या जुयाच्वंगु दु ।
थ्यंमथ्यं झिगुलिं मयाक कृति पिथनाः नेपालभाषा साहित्य धुकूयात स्यल्लाकेत विशेष योगदान बियादीम्ह वय्कःयागु कृतित्व व व्यक्तित्वयात कदर यासें थीथी संस्थां थीथी कथंया सिरपाः, उपाधि आदि लःल्हाना हंगु दु । गथे— नेपालभाषा मिसा खलःपाखें हनापौ, नारी स्रष्टा बनिता सम्मान, आधुनिक नेपालभाषा साहित्यय् मिसातय्गु साहित्य श्रृजनाया न्यय्दँया अभिनन्दन, बुद्धिपूर्ण सम्मान, गुञ्जन बहुभाषिक स्रष्टा सम्मान, तानसेन गुठी काठमाडौंपाखे सम्मान, नेपालभाषा मिसा खलःपाखें मानार्थ सदस्यता, मोतिलक्ष्मी सिरपाः, जरिमैयाँ साखः लुमन्ति सिरपाः, इन्दु पदम स्मृति पुरस्कार आदि ।
स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक सांस्कृतिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु प्रकाशमान पालिखे नं छम्ह खः । थ्वय्कः कास्की जिल्ला पोखराया तसकं सक्रियम्ह नेवाः न्ह्यलुवाः खः । पोखराया नेवाःतय्त छप्पँ छधि यानातयेत सांस्कृतिक व भाषिकरुपं माः हनातय्गु ज्याय् वय्कःया तःधंगु योगदान दु । वय्कलं नेवाः खलः कास्कीया बि.सं.२०५५ निसें २०७० तक नायःया जिम्मेवारीया कु कुबियादिल । संस्थायात न्ह्याकादिल, देय्या थीथी जिल्लाय् वनाः नेवाःतय् सभा सम्मेलनय् ब्वति कयादी । वय्कः नेवाः देय् दबूया संस्थापक उपाध्यक्ष व सल्लाहकार नं खः । अथेहे वय्कः आदिवासी जनजाति कास्कीया संस्थापक दुजः नं जुयादी ।
पत्रकार प्रजित शाक्यया जन्म वि.सं २०३२ माघ १० य् मां लक्ष्मीदेवी शाक्य व अबु प्रेमकाजि शाक्यया कोखं येँया इतुंबहालय् जूगु खः । थौंकन्हय् थ्वय्कः येँया बाफलय् च्वनादी । नेपालभाषा विषयय् स्नातकोत्तर यानादीम्ह थ्वय्कः छम्ह पत्रकारया नापं भाषिक अभियन्ता व च्वमि नं खः । लहना पत्रिकाय् थ्वय्कःया थीथी च्वसु पिदंगु दुसा वय्कःया ओल्मपिक एसियाड व सागय् नेवाः कासामि नांगु अनुसन्धानमूलक ग्रन्थ पिदनेत्यंगु दु ।
थ्वय्कः शुरुं निसें थौं तक गोरखापत्र संस्थानय् समाचार संवाददाताकथं आवद्ध जुयाच्वनादीगु दुसा नेवाः पत्रकार राष्ट्रिय दबूया नं सहसचिव नं खः । अथे हे थ्वय्कः इतुंबहालय् च्वंगु केशचन्द्र म्युजिमया छम्ह संस्थापक दुजः नं खः । थ्वय्कलं थःगु अध्ययन तथा ज्याया कदर स्वरुप– सत्यतारा हना पौ, विराट सुरत्न सिरपाः, मोतीलानी सिरपा, लहना धर्म–मोती पत्रकारिता अवार्ड आदि प्राप्त यानादीगु दु।
मय्जु प्रज्ञादेवी शाक्यया जन्म ने.सं १०७५ य् अबु धर्मानन्द शाक्य व मां चन्द्रदेवी शाक्यया कोखं येँया मासंगल्ली जूगु खः । नेवाः अभियन्ता राजा शाक्यया केहेँ व नरेशवीर शाक्यया तिरीमय्जु जुयादीम्ह प्रज्ञादेवी शाक्य थःगु विद्यार्थीकालं निसें भाषा साहित्यया ज्याखँय् न्ह्यचिलादीम्ह मय्जु खः । थ्वय्कःया जनबहाःद्यःया नित्य पुजा व द्वादस तीर्थ महिमा यानाः निगू धार्मिक विषयया सफू पिदंगु दुसा थीथी पत्रपत्रिकाय् बाखं व कविता पिदंगु दु । बाखंख्यलय् नेवाः सामाजया सांस्कृतिक परिवेशय् बाखं च्वयादीम्ह छम्ह सामाजिक यथार्थवादी बाखंच्वमि कथं थ्वय्कःयात म्हसीकेगु जूगु दु ।
येँया इतुम्बहालय् अबु वैद्य हर्षवीर सिंह तुलाधर व मां मोहनमाया तुलाधरया कोखं ने.सं ने.सं १०२१ वैशाख शुक्ल तृतीया कुन्हु बूम्ह कुलमान सिंह तुलाधर हे भिक्षु प्रज्ञानन्द खः । ने.सं १०५१ य् कुशीनगरय् भिक्षु ऊ. चन्द्रमणि महास्थविरया उपाध्यायत्वय् प्रव्रजित जुयाबिज्यातसा स्वनिगलय् म्हासुगु चीवर पुनाः भिक्षु जुयाः दुहां बिज्याःम्ह वसपोल हे आधुनिक युगया न्हापांम्ह चीवरधारी भिक्षु खः । वसपोलं येँया ऐतिहासिक किन्डोल बहालय् (किन्द्व बहाः) ने.सं १०५२ निसें दकलय् न्हापां बुद्धपुजा, परित्राण पाठ, ध्यान यायेगु प्रचलन सुरु यानाबिज्यात ।
ने.सं १०७१ सालय् वसपोलया अध्यक्षताय् नेपालय् न्हापांगु भिक्षुपिनिगु संस्था अखिल नेपाल भिक्षु महासंघ स्थापना व नेपाल बौद्ध परियत्ति शिक्षाया संस्थागत व्यवस्था जुल । भिक्षु प्रज्ञानन्द अखिल नेपाल भिक्षु महासंघ नीस्वनाबिज्याःम्ह जेष्ठतम भिक्षु जूगुलिं वसपोलयात संघमहानायक धाइगु खः । वय्कः भिक्षु जुयाः किन्द्वबहालय् च्वना बिज्यासेंलि अन न्ह्यानाच्वंगु धार्मिक ज्याझ्वलय् हिउपाः वल । उबलय् अन अष्टमी ब्रत, धलं दनेगु आदि जक जुयाच्वंथाय् धाथेंगु बुद्ध धर्म छु ? बुद्धया शिक्षा छु धयागु जनसमुदाययात थुइकेत वसपोल सफल जुयाबिज्यात । लिच्वः कथं थेरवाद बुद्ध धर्मया पुनजागरणया इलय् न्हापांखुसी मिसापिं गृहत्याग यानाः प्रवजित जुया अनगारिका जुल । सदा नं नेपालभाषां हे धर्म देशना यानाबिज्याइम्ह वसपोल लिपा वनाः यलय् च्वनाबिज्यात । वसपोलं अन नं मचातय्त न्ह्यसः लिसः कासा, नाटक च्वयाः नाटक म्हितकेगु ज्या यानाः बुद्धधर्मया नापं नेपालभाषाया नं प्रचार प्रसार जुइके बिल । ने.सं १०५२ निसें हे वसपोलं बुद्ध शिक्षां जाःगु म्ये भजन आदि नेपालभाषां रचना यानाः धर्मप्रेमी मनूतय्गु नुगः सालेगु ज्या यानाबिज्यात । थज्याःगु म्ये, कविता लिपा ज्ञानमाला भजन सफुलिइ दुथ्यात । थज्याःगु छुं म्ये खः — न्यव हे राजा बिम्बिसार, शीलया धनुस ज्वनाः करुणा बाण आदि ।
वसपोलं न्हापां ल्हातिं च्वयाः उपासक उपासिकापिंत बियादीगु उपदेश लिपा ने.सं १०६१ निसें सफूया रुपय् पिकयाबिज्यात । वसपोलया थज्याःगु २५ गुलिं मल्याक सफू पिदंगु दु । गथे— परियत्ति सुत्त (ने.सं १०६१), स्वंगः मिखां स्वंगू न्हाय्कं (ने.सं १०७५), भगवान बुद्ध हानं जन्माजन्मान्तर पाद (ने.सं १०८४), संसारय् छु दु ? (ने.सं ११०१) आदि । वसपोलया थज्याःगु योगदानया कदर स्वरुप च्वसापासां भाषाजवाः उपाधि (ने.सं. १०८३), म्यानमार सरकारं अग्गमहापण्डित उपाधिं वसपोलयात विभूषित (न्हापांम्ह नेपाःमि, ने.सं १११२) याःगु दु । थुकथं बुद्धधर्मया नापं, धर्मया माध्यमं नेपालभाषाया सेवा यायां वसपोल ने.सं ११०५ (फागुन ३० गते आइतवाः) य् दिवंगत जुयाबिज्यात ।
स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया च्वमि नापं भाषिक अभियन्तापिं मध्ये प्रज्ञारत्न ‘विरही’ नं छम्ह । वय्कः भोजपुर टक्सारयाम्ह खः । वय्कलं नेपालभाषा व खस् नेपाली भाषं कविता च्वयाः नेपालभाषाया नापं नेपाली भाषाया प्रचार प्रसार यायेगु ज्या यानादिल । वय्कःया खस् नेपालीभाषां कविता सफू नं पिदंगु दु । वय्कः भोजपुरया आदर्श शिशु शिक्षालयया संस्थापक प्रधानाध्यापक नं जुयादी ।