भाजु प्रवीण कुमार ताम्राकारया जन्म अबु पूर्णबहादुर ताम्राकार व मां गणेशकुमारी ताम्राकारया कोखं येँया दुगंबहिलिइ ई.सं १९६५ फेब्रुअरी ५ कुन्हु जूगु खः । थौंस्वयाः नीदँ न्ह्यः अर्थात् सन् २००३ निसें अमेरिकाय् बसोबास यानाच्वनादीम्ह प्रवीण परदेशय् च्वनाः नं नेवाः नुगः घानाच्वंम्ह छम्ह नेवाः काय्मचा खः ।

भाजु प्रवीण ताम्राकार अमेरिकाया मेरील्याण्ड थेंज्याःगु व्यस्त राज्यय् च्वनाः नं नेवाः सम्बन्धी थीथी संस्थाय् आवद्ध जुयाः नेवाः जाति, भाषा, धर्म, संस्कृतिया निंतिं आपालं ज्या यानादीम्ह छम्ह नेवाः अभियन्ता खः । वय्‌कः आवद्ध जुयादीगु संस्थात खः — आनन्दकुटी स्कूलया पूर्व छात्र संघ ९ब्प्ब्ब्० या महासचिव–(इ.सं१९९४—१९९८), नेपाः पासा पुचः अमेरिकाया कार्यकारी सदस्य जुयाः अनं पिदनिगु दबू लुमन्ति पौया प्रबन्धक (इ.सं. २०१३–२०२१), दबूया संयोजक (ई.सं. २०२१–२३) जुयाः ज्या यानादीगु दु । अन्तर्वार्ता कायेगुलि उलि हे प्रखरम्ह प्रवीणं अमेरिकाय् च्वनाः फेसबुकमार्फत् अमेरिकाय् नेवाः कार्यक्रम सन् २०१८ नोभेम्वर ६ निसें संचालन यानाः अमेरिका भ्रमणय् झायाच्वंपिं व स्थानीय विभिन्न क्षेत्रया विशिष्ट व्यक्तित्वपिनिगु अन्तर्वार्ता कयाः नेवाः व्यक्तित्वपिं म्ह्सीकेबीगु यानादीगु दुसा छिनाप १५ मिनेट ज्याझ्वः सन् २०२१ गुरुपुन्हीनिसें न्ह्याकाः नेवाः व नेवाः समुदायय् जुयाच्वंगु थीथी ज्याखँया परिचय बीगु यानादीगु दु । अथेहे वय्‌क नेपालभाषा टाइम्स चीहाः संकिपा कासाया सन् २०१८ निसें व्यवस्थापक नं खः । सफू प्रकाशनय् नं वय्‌कलं बौद्धर्षि महाप्रज्ञाया आत्मकथा सफूया प्रकाशन संयोजक जुया ज्या यानादीगु दु । अथेहे नेवाः अर्गनाइजेशन अफ अमेरिकापाखें पिदनीगु लसकुस दँपौया नं वय्‌कः अमेरिकी संयोजक खः ।

भाजु प्रवीण छम्ह कलाकार नं खः । वय्‌कलं अमेरिकाय् जुइगु थीथी ज्याझ्वः व सामाजिक संजालय् नेवाः म्येया नापं थीथी म्ये हालेगु, म्येचाः पिकायेगु नं यानादीगु दु । मन छक याउंक दिके नांगु नेवाः एल्बमया वय्‌कः निर्माताया नापं गायक खःसा सुलिं नेवाः रुबाइ भाग १ व २ या गायक नापं निर्माता नं खः । म्येँ बाहेक वय्‌कलं शिकागो नेवाः नापं मेमेगु पत्रपत्रिकाय् लेखत नं पिथनादीगु दु । बौद्ध परियत्ति प्रारम्भिक शिक्षा प्राप्त यानादीम्ह प्रवीणं अमेरिका नेपाल परम्परागत बौध्द धर्म संघनाप सन् २०१० निसें आवद्ध जुयाः सन् २०१८ निसें थांतैक महासचिवया रूपय् ज्या यानाच्वनादीगु दु । भाजु प्रबिनं वाशिंगटनय् नं ध्यान शिविर, ब्रत साधना, पूजा, प्रवचन आदि थेंज्याःगु यक्व बौद्ध कार्यक्रमया संयोजन यानाच्वनादीगु दु ।

नेपाःया नांजाःम्ह इतिहासविद् व बौद्धविद्वान भाजु त्रिरत्न मानन्धरया जन्म बौ बद्रीनारायण मानन्धर व मां कृष्णकुमारीया कोखं इ.सं १९४५ जनवरी १५य् येँया थँहिटी त्वालय् जूगु खः । भाजु मानन्धरं त्रि.वि.विं इतिहास विषय विद्यावारीधि यानादीगु खःसा बेलायतया क्याम्ब्रीज विश्वविद्यालयं म्।ज्।क् डिग्री हासिल यानादीगु खः । नेपाःया शैक्षिक ख्यलय् थीथी पदय् आवद्ध जुयाः ज्या यानादीम्ह प्राध्यापक डा. त्रिरत्न मानन्धर त्रि.वि.वि.या मानविकी तथा समाज शास्त्र संकायया डीन, लुम्बिनि बौद्ध विश्वविद्यालयया उपकुलपति, राष्ट्रिय योजना आयोगया दुजः आदि थेंज्याःगु उच्च पदया जिम्मेवारी नं क्वबियादीधुंकूम्ह व्यक्तित्व खः । वय्‌कःया एकल लेखन व सहलेखनय् नेपाःया इतिहास व संस्कृति सम्बन्धी स्वंगू दर्जनं मयाक ग्यसुग्यंगु सफू व थीथी राष्ट्रिय अन्तराष्ट्रिय जर्नलय् १६० स्वयाः अप्वः च्वसुत पिदंगु दु । अथेहे वय्‌कलं तःगू सफू व जर्नलया नं सम्पादन यानादीगु दु । अंग्रेजी, नेपाली तथा नेपालभाषा स्वता भाषं नं कलम न्ह्याकादीम्ह थ्वय्‌कःया नेपाःया इतिहास संस्कृति सम्बन्धी छुं छुं सफू खः— Some Aspects of Rana Rule in Nepal – 1983 AD, नेपाल भोट विवाद – 1984 AD, Nepal : The Years of Trouble – 1986 AD, नेपालको इतिहासमा जंगबहादुर – 1992 AD, आधुनिक नेपालको इतिहासका केही पानाहरू  -1978 AD, Crime and Punishment in Nepal : A Historical Perspective -1985 AD, Nepal’s Quinquennial Missions to China.

अथेहे थ्वय्‌कःया नेपालभाषां नं निगू दर्जन धैथें तसकं ज्याख्यलय् जूगु अनुसन्धानमूलक च्वसुत गथे—नेपालभाषां च्वयातःगु प्यपु सन्धी पत्र (भिंतुना ने.सं १११०), संयुक्त राष्ट्र संघय् रञ्जना लिपि (पलिष्ठा ने.सं १११२), स्वयम्भुया ऐतिहासिकता (पलिष्ठा ने.सं ११२८), झी नेवाः म्हिगः व थौं (नेवाः प्रज्ञा दँ १ ल्याः २), पुलांगु मुलुकी ऐनय् मिसातय्‌गु विशेष अधिकार (नेपालभाषा ने.सं ११२९), इतिहासया पानाय् नेवाःत (सन्ध्या टाइम्स ने.सं ११३०) आदि पिदंगु दु । अथेहे थ्वय्‌कलं थीथी राष्ट्रिय अन्तराष्ट्रिय गोष्ठीइ थःगु ज्यापौ न्ह्यब्वयाः नेपाः तथा नेवाः जातियात म्हसीकेबीगु यानादीगु दुसा देया सांस्कृतिक, शैक्षिक ख्यःया थीथी थासय् बाहेक नं नेवाः समुदायया थीथी संघसंस्थाय् गथे नेपालभाषा एकेदमिया प्राज्ञ, नेवाः हलिं दबू व नेवाः देय् दबूया सल्लाहकार, न्हूदँ समारोह समितिया ने.सं ११३५या अध्यक्ष, केन्द्रीय मानन्धर संघया सल्लाहकार आदि जुयाः ज्या यानाच्वनादीगु दु । वय्‌कःया थज्याःगु सेवा तथा विद्वताया कदर स्वरुप थीथी संस्थातय्‌सं थ्वय्‌कःयात निगू दर्जन स्वयाः अप्वः थासं सम्मान सिरपाः व पदक आदि देछाये धुंकूगुदु ।

महेन्द्र विद्याभूषण क, ‘गोरखा दक्षिणबाहु तृतीय, राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कार आदि थेंज्याःगु राष्ट्रिय स्तरं बीगु पदक पुरस्कार बाहेक नं नेवाः ख्यलं थ्वय्‌कःयात—ज्यापु प्रज्ञा सम्मान, लाकौल पुरस्कार आदिं व नेवाः देय् दबू, हलिं नेवाः दबू, केन्द्रीय मानन्धर संघ, लुम्बिनी बौद्ध विश्वविद्यालय आदिं नं विशेष सम्मान देछाःगु दु।

अबु गणेशमान बज्राचार्य व मां प्रेमकुमारी बज्राचार्यया कायमचा नरेशमान बज्राचार्यया जन्म ने.सं. १०८५ इ येँया झ्वाःबहालय् जूगु खः । नेपाल परम्परागत बुद्धधर्म संघया नायः, लुम्बिनी बौद्ध विश्वविद्यालयया उपकुलपति, त्रिभुवन विश्वविद्यालय बौद्ध विभागया प्रमुख जुयादीम्ह वसपोल त्रिभुवन विश्वविद्यालयय् बौद्ध विभाग चायेकेगुलिइ प्रमुख भूमिका म्हितादीम्ह बौद्ध विद्वान खः । वय्‌कःया निर्देशनय् तःम्ह विद्यार्थीपिंसं विद्यावारीधी डिग्री हासिल यानादीगु दु । अथेहे वय्‌कः आधुनिककालय् नेपालय् महायानी व बज्रयानी बुद्धधर्मया संरक्षण सम्वद्र्धनय् महत्वपूर्ण योगदान बियादीम्ह छम्ह व्यक्तित्व नं खः । बुद्ध जन्मस्थल लुम्बिनीइ महायान बौद्ध बिहार निमार्ण यायेगुली नं वसपोलया महत्वपूर्ण भूमिका दु । वसपोलया नेपालभाषाय् अष्टमी व्रत छगू परिचय (ने.सं. ११०८) नांगु सफूया नापं मेगु नं बौद्धधर्म सम्बन्धी सफूत पिदंगु दु ।

सुन्दरकृष्ण जोशी, मां राममाया जोशी व अबु मंगलकृष्ण जोशीया कोखं नेपाल संवत् १०५५ कौलागा ११ कुन्हु यलया इलाछेँय् बूगु खः । शैक्षिक उत्थानया निंतिं थःत पानादीम्ह भाजु जोशीं क्याम्पस ब्वनेगु झ्वलय् हे साहित्य ख्यलय् थःत पानादीगु खः । ने.सं १०८१ सालय् आइए तगिमय् नेपालभाषा ब्वंकेगु व्यवस्था यायेवं डा. जोशीं नेपालभाषाया शैक्षिक ख्यलय् पलाः तयादीगु खः । नेपालभाषायात त्रिविया स्नातक तगिमय् जक सिमित याये मजिल धकाः शिक्षण समितिया अध्यक्षया हैसियतं डा. जोशीं त्रिवि समक्ष दकलय् न्हापां लिखित प्रस्ताव तयादीगु खः । वय्‌कःया प्रस्तावयात कयाः ने.सं १०९३ (वैशाख १६–१९ तक) जूगु त्रिवि विद्यापरिषद्या मुँज्यां उगु प्रस्ताव सर्वसम्मतं पास याःगु खः । नेपालभाषा केन्द्रीय विभागया न्हापांम्ह अध्यक्ष (नेसं ११०७– १११०, नेसं १११४–१११८ व नेसं ११२६– ११२८) प्रा.डा. जोशीं पाटन क्याम्पसय् (ने.सं १०९६–१०९९) नं प्रमुख जुयादीगु दु ।

ख्वप भाषिकाया वर्णनात्मक अध्ययन विषययात कयाः भारतया पुना विश्वविद्यालयं विद्यावारिधि यानादीम्ह डा. जोशी नेपालभाषाया भाषावैज्ञानिक अध्ययनय् मदिक्क थःत पानाच्वनादीम्ह छम्ह भाषाविद् नं खः । तर वय्‌कलं थःत भाषाविज्ञानय् जक सीमित धाःसा यानामदी । नेपालभाषा तपंपतिइ (ने.सं. १०८०) विरहीचरण कविता च्वयाः साहित्य ख्यलय् पलाः तयादीम्ह डा. जोशीं सितुमाः (ने.सं १०८९), तिकिझ्यालं (ने.सं ११३६) बाखं सफू च्वयादीगु दु । थःम्हं भोगे याःगु, समाजय् खंगु व जूगु आदि खँयात कथात्मक मोड बियाः बाखं च्वयेगुलि ल्हाः न्ह्याःम्ह डा. जोशीया तिकिझ्यालं सफू अंग्रेजीं ‘Through the Latticed window’ (ने.सं ११३७) व नेपालीं आँखीझ्यालबाट (ने.सं ११४३) पिदंगु दु । थ्व बाहेक नेपालभाषाया भाषावैज्ञानिक व्याकरण (ने.सं १११२), नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानं पिथंगु नेपालभाषा व्याकरण (ने.सं ११२३) व ब्वनेकुथि तगिंया आपालं सफू च्वयादीगु दु । वय्‌कःया न्ह्यथनेबहःगु छगू अनुसन्धान पत्र नेवाः ताजिग्वःयात कयाः च्वयातःगु ब् कतगमथ या ल्भधबचष् ऋबिककषष्भचक नं खः । साहित्यिक रुपं बाखं धुंकाः निबन्ध, कविता व नाटक नं च्वयादीम्ह डा. जोशीं भाषा थकायेत अध्ययन अनुसन्धान मदिक्क यायेमाः धकाः ५० पुं मल्याक भाषा, साहित्य, समालोचना व अनुसन्धनात्मक लेख च्वयाः थीथी जर्नल आदिइ पिथनादीगु दु । नेपालभाषा ख्यलय् प्राज्ञिक बहस न्ह्याकेगु ताः तयाः नेपालभाषा व थ्वया साहित्य विषयक विभागीय गोष्ठी (नेसं ११०८ जेठ १७–१९) व स्वम्ह ज्याथःपिं कवि वैकुण्ठप्रसाद लाकौल, केदारमान व्यथित व सिद्धिचरण श्रेष्ठपिनिगु देनयात कयाः गोष्ठीया ग्वसाः ग्वयादीगु खः । साहित्यिक, शैक्षिक रुपं सक्रियम्ह भाजु जोशीयात समाजसेवीया रुपय् नं म्हस्यू । गान्धी स्मारक महागुथिया कार्यकारी प्रमुख (नेसं ११०७–११०९), तुलसी मेहेर युनेस्को क्लबया सदस्यसचिव (ने.सं १११०) बाग्मती सेवा समितिया उपाध्यक्ष, जिल्ला शिक्षा समिति यलया दुजः, त्रिविया सिनेट दुजः (नेसं ११११–१११३) थीथी ब्वनेकुथिया संचालक समितिया दुजः जुयादीम्ह भाजु जोशी लाकौल सिरपाःया अध्यक्ष, मोतिलानी सिरपाः समितिया अध्यक्ष (नेसं १११६), शहीद चिनियालाल तथा उषा सिंह प्रतिष्ठानया नं अध्यक्ष जुयादीधुंकूगु दु । डा. जोशीयात लाकौल सिरपाः (नेसं ११०६), महेन्द्र विद्याभूषण क (नेसं ११०५), राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कार (नेसं ११३७), विरेन्द्र ऐश्वर्य सेवा पदक (नेसं ११२१) नापं थ्यंमथ्यं नीगू सिरपाः व हनाज्याझ्वलं छायपिउगु दु । वय्‌कःयात नेपालभाषा परिषदं भाषाथुवाः (ने.सं ११२०) पदवी नं देछाःगु दु ।

निर्मलमान तुलाधरया जन्म मां ज्ञानशोभा तुलाधर व अबु कनकमान तुलाधरया कोखं येँया किसिध्वाकाय् ने.सं १०६७ (१४ जुलाइ १९४७) इ जूगु खः । अंग्रेजी व भाषाविज्ञान विषयष् एम.ए. यानाः त्रिभुवन विश्वविद्यालयय् भाषाविज्ञान विषयया प्राध्यापन यानादीम्ह थ्वय्‌कः छम्ह भाषाविद्, समाजशास्त्री व बौद्ध अध्ययनया विज्ञ खः ।

नेपाल एशियाली अध्ययन केन्द्र ,CNAS या निर्देशक, भाषाविज्ञान समाजया अध्यक्ष जुइधुंकूम्ह व थौंकन्हय् सोसियल साइन्स बहाःया अध्यक्ष जुयाच्वनादीम्ह भाजु निर्मलमान तुलाधरं नेपालभाषाया ख्यलय् साहित्य गुथिया अध्यक्ष, कमलप्रकाश मल्ल फाउण्डेशनया सचिव, उर्लिके कोयल्भर व ईश्वरानन्द श्रेष्ठाचार्य जानाः दयेकूगु A Dictionary of Contemporary Newar नांगु कोशया सहायक सम्पादक, ईश्वरानन्द श्रेष्ठाचार्यया Jyāpu Vocabulary -Preliminary Report नांगु शब्दकोशया अनुवादक, A Classical Nepalbhasa Dictionary Committee या दुजः, नेवार, नेपाली तथा अंग्रेजी शब्दकोश निर्माण कमितिया दुजः जुयाः ज्या यानादीगु दु ।

थ्वय्‌कःया प्रकाशित छुं अनुसन्धानमूलक कृतित खः — “My Best Memories of Prof. Kamal Prakash llMaa. -2022 AD, Multilingual Education and Nepal; A Concept Note. In Yogendra P. Yadava and Lava Deo Awasthi -2020 AD, Perspectives on Mother Tongue-based Multilingual Education in Nepal -2020 AD, Bodhisattava-like Satyaohan, The Centenary Special Issue on Satyaohan Joshi of Śabda Sãhyojan, Vol. 9, No. 5, September 2012; Multilingual Education in Nepal, Halin Newah 2018, Global Newah Conference; Kathmandu; Central Department of Nepalbhasa, Tribhuvan University -2018 AD Translation for Children’s Literature, Souvenir of the 12th Library Day. Kathmandu – 2019 AD etc.”

मां लक्ष्मी कुमारी श्रेष्ठ, बौ सुब्बा हिरालाल श्रेष्ठया माहिलाम्ह काय् जुयाः ने.सं. १०५२ कौलाथ्व १४ (मोहनी चतुर्दशी, कुन्हु येँया थँहिति त्वालय् माणिकलाल श्रेष्ठया जन्म जूगु खः । समालोचक, अनुवादक व राजनीतिज्ञ प्रोफेसर माणिकलाल श्रेष्ठ ८९ दँया वैसय् ने.सं. ११४१ चिल्लाथ्व तृतीया मंगलबार कुन्हुं दिवंगत जुयादिल ।

माणिकलाल श्रेष्ठं कलकत्ता विश्वविद्यालयं सन् १९५६ स अंगे्रजी साहित्यय एम.ए. व कानून विषयय् एल.एल.बी. पास यानादीगु खः । बाम विचारधारायाम्ह माणिकलाल श्रेष्ठं न्हापां अमृत साइन्स कलेजय् ब्वंकादीगु खः । थथे अमृत साइन्स कलेजय् ब्वंका च्वनादीबलय् तत्कालिन पञ्चायत सरकारं प्रखरवक्ता, विश्वकोश धायेबहम्ह, न्ह्यागु विषयया नं ज्ञानदुम्ह माणिकलाल श्रेष्ठया प्रभावशाली व्यक्तित्वं विद्यार्थीपिं भड्के जुइ धकाः ग्यानाः मेमेपिं राजनीतिज्ञत नापं

वय्‌कःयात नं ज्वनाः जेल यातना बिल । लिपा आवंलि गनं नं ब्वंके दइमखु धकाः नसिहत बियाः वय्‌कःयात जेलं मुक्त यात । थनं निसें वय्‌कलं गनं कलेजय् नं ब्वंकामदी । लिपा ने.सं. १०९७ य् त्रि.वि.वि.इ नेपालभाषाया एम.ए चासेंलि चित्तधर लगायत सकल पासापिनिगु आग्रह कथं थःगु मातृभाषा नेपालभाषाया निंतिं पाटन क्याम्पसय् नेपालभाषा एम.ए.या विद्यार्थीपिंत ब्वंकेगु यानादिल । वय्‌कःया विद्व्तपूर्ण प्रभावशाली न्वचु, वय्‌कःयाके दुगु ज्ञानया भण्डार, न्ह्याम्ह विद्यार्थीपिंत नं माःगु सहयोग यायेगु वय्‌कःया व्यवहारं वय्‌कः छम्ह अतिकं लोकंह्वाःम्ह सम्मानित गुरु जुयादिल ।

प्रोफेसर, समालोचक, अनुवादक व राजनीतिज्ञ कथं नांजाःम्ह प्रा. माणिकलाल श्रेष्ठया न्हापां पिदंगु च्वसु प्रेमबहादुर कसाःजुं च्वयादीगु बाखं संग्रह ती बाखं–पुचः (धर्मोदय १०१, ने.सं १०७६) या बारे च्वयातःगु समालोचनात्मक च्वसु खः । यक्व फुटकर समालोचनात्मक लेख, अप्वः यानाः सफूतय् भूमिका च्वयादीम्ह वय्‌कःया ने.सं. १०८८ इ प्रकाशित समालोचनाया सिद्धान्त सफू वय्‌कःया न्हापांगु सफू खः । पाश्चात्य साहित्यया विभिन्न समालोचकपिनि सिद्धान्त, संस्कृत साहित्यया काव्य शास्त्रया मूल सारांश व नेपालभाषा समालोचनाया छोटकरी इतिहास थ्व सफुलिइ दुथ्यानाच्वंगु दु । अनं लिपा वय्‌कःया थीथी समालोचनात्मक च्वसुत मुना समालोचनाया सिध्दान्त २ (ने.सं ११३९) नं पिदन ।

कम्युनिष्ट बिचारधाराय् नुगः क्वसाःम्ह वयकलं च्वयादीगु कोरियालि क्रान्तिया विषयय् न्हापा व लिपा याना प्यंगू भोलम सफू नं पिदंगु दु । अथेहे नेपालय् भाषा नीति गथे जुइमाः (ने.सं ११०६) व ऐतिहासिक च्वसु मुनातःगु इतिहासया छता निता खँ (ने. सं.११४२) नं वय्‌कःया महत्वपूर्णगु सफू खः । अथेहे वय्‌कलं जापानी न्हूबाखं (ने.सं११०७) सफूया नं अनुवाद यानादीगु दु ।

नेपालभाषाय् जक मखु खँय् भाषाय् नं वयकःया सलंसःपु च्वसु पिदंगु दु । नेपाल चीन मैत्री संघ, नेपाल–चीन सांस्कृतिक परिषद् व नेपाल कोरिया मैत्री संघय् ज्या यानादीगु सिलसिलाय् चिनियाँ व कोरियाली राजनैतिक नेतापिनि कृतित नं वय्‌कलं खसभाषाय् अनुवाद यानादीगु दु । वय्‌कलं अनुवाद यानादीगु थज्याःगु कृतिया ल्याः थ्यंमथ्यं निसःपु दु । वय्‌कः नेपालभाषा पत्रिका न्हिपौया सह–सम्पादक, अथे हे नेपाल–कोरिया मैत्री संघ अन्तर्गत किम इल सङ कृति सम्पादन व प्रकाशन समितिया अध्यक्ष नं खः ।

नेपालय् जक मखु विदेशय् नं तःगु अन्तरराष्ट्रिय गोष्ठीइ ब्वति कयादीम्ह वय्‌कलं अंग्रेजी भाषाय् नं यक्व फुटकर लेखत च्वयादीगु दु । थः छम्ह सिर्जनशील च्वमि जुइ मफुसां सुं छम्ह लेखकं वयाः थःगु सफूयात भूमिका च्वया बिउ धकाः आग्रह याःवइबलय् च्वया बीगु, थीथी सहित्यिक पत्रिका लगायत राजनैतिक पत्र–पत्रिकातय्‌सं लेख माल धाइबलय् लेख च्वयाबिइगु नं वय्‌कलं यानादी । कानून विज्ञ जुयादीगुलिं भाषिक व राजनैतिक ख्यःया तःगु संघसंस्थातय् विधान दयेकेगुलि नं वयकलं ग्वाहालि यानादीगु दु ।

दान्यहिरा सिरपा, नेवाः अधिकार सिरपाः आदि सिरपालं छायेपियातःम्ह वय्‌कःयात हलिं नेवाः दबुलिं थःगु स्थापनाकालं निसें आजीवन संरक्षक कथं सम्मान यानातःगु खःसा नेवाःतय् थीथी संघ संस्थातय् पाखें नं वय्‌कः अति सम्मानितम्ह ब्यक्ति खः ।

मां इन्द्रमाया सिन्केँ व अबु हिराबहादुर महांजुया कोखं नेपालसंवत् १०८० दिल्लाथ्व ११ मंगलवार खुन्हु लुभुया दबूछेँ त्वालय् ओमकारेश्वर श्रेष्ठ बूगु खः । स्थानीय नवजागृह परिवारया ग्वसालय् विसं २०२८ सालय् जूगु प्रगतिशील साहित्य सम्मेलननिसें चिनाखँ च्वयादीम्ह भाजु श्रेष्ठ मचांनिसें हे भाषा साहित्यय् नुगः क्वसाःम्ह खः । त्वाकः कविता (विसं २०३८) वय्‌कःया न्हापांगु प्रकाशित कविता खःसा असं छगू आणविक भट्टि (नेसं १११३) कविता संग्रह वय्‌कःया न्हापां पिदंगु सफू खः ।

भाजु श्रेष्ठं नेपालभाषा, अंग्रेजी तथा भाषाविज्ञान नापं यानाः स्वंगू विषयलय् स्नातकोत्तर यानादीगु दु। । वय्‌कलं नेपालभाषा केन्द्रीय विभागय् प्राध्यापनया नाप नापं थःगु अनुसन्धानया ज्या नं मदिक्क न्ह्याकांच्वनादीगु खः । भाजु श्रेष्ठ नेपालभाषा केन्द्रीय विभागया ने.सं. ११३८– ने.सं ११४१तक प्रमुख नं जुयादीधुंकूम्ह खः ।

वय्‌कलं ने.सं ११२० य् अंग्रेजी साहित्यय् एम.ए. यानादीगु झ्वलय् Verb Morphology in the Tansen Dialect of Nepalbhasha थेसिस च्वयादीगु खःसा ने.सं ११२४ स भाषाविज्ञानय् एम.ए यानादीबलय् A Sketch Grammar of Duku Danuwar Language – Dukaini थेसिस च्वयादीगु खः । थुकथं शैक्षिक गतिविधी पलाः तयादीम्ह भाजु श्रेष्ठ नेसं ११३२ य् पहरीभाषाया व्याकरण शिर्षकय् विद्यावारिधि यानादीगु खः ।

नेपालभाषाया भाषावैज्ञानिक अध्ययन यायेगु झ्वलय् वय्‌कलं नेपालभाषाया थीथी पक्षयात कुलादीगु दु । नेपालभाषाया हिज्जेया कचवंया दथुलँ पिकायेत वर्णविज्ञानकथं ए छ्यलेमाः धकाः नेपालभाषाय् ए वर्ण (सन् २०१६) सफू च्वयादीगु दु । लोप जुयाच्वंगु पुलांगु आखः लुइकेत तिर्यक कारक (पुलांगु स्वरुप) हे पित बीमाःगु वय्‌कःया धारणा दु । वय्‌कलं नेवाःतय्‌गु थीथी कुनां व थाय्‌बाय्‌या भाषावैज्ञानिक रुपं इतिहास मालेगु ज्या यानाच्वनादीगु दु । हरसिद्धिका परम्परागत स्थाननाम (नेसं ११४२) वय्‌कःया दकलय् लिपां पिदंगु सफू खः । नेपालभाषाया धातु क्वःछीगु समस्या (सन् १९९९), तानसेन नेवाः भाषिकाय् रुपायन पद्धति (सन् २००१), नेवाः लेखन प्रणाली (सन् २०१०), नेवाः भाय्‌या म्हिचा सफू (२०११), डुकुछापको दनुवार भाषा (सन् २०१३) वय्‌कःया प्रकाशित मेमेगु सफू खः । नेपालभाषा –अङ्ग्रेजी– नेपाली शव्दकोश निर्माणया ज्याय् कार्यकारी सम्पादक जुयादीम्ह भाजु श्रेष्ठया नेपालभाषाय् समाचार लेखनया निंतिं ग्वहालि जुइकथं समाचार सम्पादन कला (सन् २००१), सांस्कृतिक जानकारी बीकथंया भोतया चण्डेश्वरी जात्रा (सन् २००२) व राजनलाल (रास)जोशी लिसें जानाः लुँभुया अभिलेख मुना (सन् २०१३) सफू च्वयादीगु दु । अथेहे नेवार जातिको चिनारी, नेवाः लोकवार्ता, दनुवार लोकवार्ता लोकजीवन (सन् २००८) सफूया सहलेखक जुयादीम्ह भाजु श्रेष्ठया आपालं गोष्ठी पत्र व अनुवादया सफू नं पिदंगु दु । सिध्दिमाः (सिध्दिदासया समग्र च्वसु मुना), नेपालभाषा (नेपालभाषा केन्द्रीय विभागया जर्नल) लिपांगु वय्‌कलं सम्पादन यानादीगु दु । वय्‌कलं Chen Qingying जुं च्वयादीगु The incarnation system for Dalai Lama नांगु सफू नेपाली भासाय् दलाइ लामाको अवतारी प्रथा शीर्षक छुनाः अनुवाद यानादीगु दु ।

डा. श्रेष्ठ महेन्द्र विद्याभूषण क व ख, शिक्षा पुरस्कार, दीर्घसेवा पदक आदिपाखें छाय्‌पियादीम्ह व्यक्तित्व नं खः ।

मां तुल्सीमाया व बौ योगेन्द्र प्रकाश मल्लया क्वखं ने.सं. १०५६ कौलागा लक्ष्मीपुजा कुन्हु येँया थाय्मदु त्वालय् कमलप्रकाश मल्लया जन्म जूगु खः । वय्‌कलं विद्यार्थी कालंनिसें हे च्वसा न्ह्याकाः कविता, बाखं, च्वखँ च्वयेगु व भाय् हिलेगु यानादीगु खः । नेपालभाषाय् वय्‌कःया निपु कविता दकलय् न्हापां ने.सं. १०७७ स थौंकन्हे लय्‌पौ ल्याः ६/१ स पिदंगु खः । अथेहे वय्‌कःया क्वसः बाखं ने.सं. १०७८ या धर्मोदय ल्याः ११/१३३ स पिदंगु खः । वय्‌कः कलेजया विद्यार्थीकालय् थःगु छेँय् हे ज्याकू चायेकाः विद्यार्थी साहित्य मण्डल नीस्वनाः उकिया छ्याञ्जे जुयाः इलय् ब्यलय् वय्‌कलं साहित्यिक ज्याझ्वः न्ह्याकादिल । सिर्जनात्मक साहित्य च्वयेगुली च्वसा न्ह्यायेधुंकाः गम्भीरमान मास्के, अच्युतप्रसाद राजभण्डारी, चित्तधर हृदय, प्रेमबहादुर कसाःया प्ररेणां वय्‌कलं थःगु च्वसा समालोचना लेखनपाखे न्ह्याकादिल । वय्‌कःया दकलय् न्हापांगु प्रबन्धात्मक च्वसु कविताया मू ने.सं. १०८१ या ब्याहाँचुलि पत्रिकाया ल्याः १/१ स पिदंगु खः ।

नेपालभाषाय् प्रा.डा. कमलप्रकाश मल्ल वरिष्ठ समालोचक, बुद्धिजीवी, वरिष्ठ शिक्षाविद्, अनुसन्धानविद्, इतिहासकार, विद्वान कथं नांजाः । वय्‌कः नेपालभाषाया जक मखु नेपाःया हे छम्ह तःधंम्ह विद्वान, भाषाविद्, बुद्धजीवि कथं नांजाःम्ह व्यक्तित्व खः । अंग्रेजी विषयलय् एम.ए यानादीम्ह कमलप्रकाश मल्ल कलेजय् नेपालभाषा ब्वंकेगु यानादीपिं न्हापांपिं प्राध्यापकपिं मध्ये छम्ह खः। लिपा कमलप्रकाश मल्लं बेलायतया भ्मष्लदगचनज विश्व विद्यालयं ऋयगतझउयचबचथ mयमभकि या कतथष्कितष्अ बलबथिकष्क, ष्तिभचबचथ बलम ष्लिनगष्कतष्अ बलम तजभष्च उभमबनयनष्अ चभभिखबलअभ विषयय् सन् १९७४ य् विद्यावारिधि यानादिल । विद्यावारिधि उपाधि कयाः नेपाः लिथ्यने धुंकाः वय्‌कः सन् १९७७ य् त्रिभुवन विश्वविद्यालय् शिक्षाध्यक्ष पदय् नियुक्त जुयादीगु खः । वय्‌कलं सन् १९७६ निसें १९९५ या निगू दशकया दुने झिंखुगू थीथी अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलन व सेमिनारय् ब्वति कयाः कार्यपत्र न्ह्यब्वयादीगु खः ।

अंग्रेजी, नेपालभाषा तथा नेपाली स्वंगू भाषाय् नं च्वसा न्ह्याकादीम्ह वय्‌कःया नेपालभाषाय् पिदंगु सफू थथे दु : नेपालया प्राचीन भाषा नेपालभाषा (अनुवाद, ने.सं. १०९७), नेपालभाषा घ्वाना सफूया धलः ने.सं. १०२९–१०९७ (ने.सं. १०९९), सिकंमिया स्वांने (समालोचना, ने.सं. १०९८) पूर्वज लुमंकाः (ने.सं. ११००), नेपालभाषा घ्वाना सफूया धलः, निगूगु ने.सं. १०९८–११०४ (ने.सं. ११०४) आदि । थथेहे वय्‌कःया सिकंमिया स्वांने समालोचना संग्रह दुने दुथ्याःगु थीथी लेखं वय्‌कःया समालोचना पद्धति जक मखु नेपालभाषाया समालोचना साहित्यया इतिहास स्थिति ब्वयाब्यूगु दु । अथेहे नेपालभाषा घ्वाना सफूया धलः न्हापांगु व निगूगुया प्रकाशनं ने.सं. १०२९ निसें ११०४ तक पिदंगु १३०६ गू सफूया धलः पिदंगु दु । थ्व सफू धलखं नेपालभाषाया अध्ययन अनुसन्धान याइपिंत आपालं अःपुकाब्यूगु दु ।

अथेहे डा. कमलप्रकाश मल्लया सम्पादनय् नेपालभाषाया तःगू हे ग्यसुग्यंंगु सफू पिदंगु दु ।वय्‌कलं सम्पादन यानाः पिकयादीगु सफू खः— मूसः (निबन्ध, ने.सं. १०८४), लिसं (कविता मुना– कवि दुर्गालालया कविता, ने.सं. १०८०), नःलि स्वना (ने.सं. १०८७), नःलि कवि छगू विवाद, (ने.सं. १०८७), दि गोपालराज वंशावलि (इतिहासकार धनवज्र बज्राचार्य नापं अंग्रेजी अनुवाद नापं) ई.सं १९८५, अ डिक्सनरी अफ क्लासिकल नेवारी (सन् २०००) आदि । थथे वय्‌कलं सफू सम्पादन यानादीबलय् केवल औपचारिकता पूवंकेत जक सफूया भूमिका च्वयेगु मयासे व सफूया समिक्षात्मक परिचय नापं व सफू सम्बन्धी विधाया इतिहास तकं न्ह्यब्वयेगु वय्‌कःया समालोचनाया विशेषता खः । थ्वहे कथं वय्‌कलं सम्पादन यानादीगु मूसः – निबन्ध संग्रह दुने दुथ्याःगु भूमिकां व सफुलिइ दुथ्याःपिं निबन्धकारपिनिगु समिक्षा जक मखुसे नेपालभाषाया गद्य साहित्यया इतिहास नापं गद्य साहित्यया स्थिति तकं ब्वयेगु याःगु दु । वय्‌कलं सम्पादन यानादीगु मेगु सफू दि गोपालराज वंशावलि सफू नेपाःया प्राचीन इतिहासया अध्ययन अनुसन्धान यायेत ज्वः मदुगु ऐतिहासिक सामग्री खः । थुकिं कमलप्रकाश मल्लया इतिहासकारया व्यक्तित्व बांलाक उलाब्यूगु दु । अथेहे वय्‌कःया तःजिगु छगू योगदान वय्‌कःया मू सम्पादनय् च्वसापासापाखें पिदंगु पुलांगु नेवाः भाय्‌या स्वीछद्वः खँग्वः दुथ्याःगु शव्दकोश A Classical Newari Dictionary खः (थ्व कोश सफूया स्रोतं गुंगू पुलांगु हस्तलिखित ग्रन्थ खः) । थ्व सफूयात जापानया केश्जाम सिम्बन संस्थां च्वसापासायात ई.सं २००१ या निकि एशिया सिरपाः स्वरुप ख्वीगू लाख येन (नीन्याद्वः डलर) ६ जून २००१ स टोकियोय् लःल्हाःगु खः ।

डा. कमलप्रकाश मल्लया नेपालभाषा व नेपाल सम्बन्धी अंग्रेजी भाषं नं तःगू सफू पिदंगु दु । गथे – नेवारी ल्यांग्वेज अ वर्किङ आउटलाइन, क्लासिकल नेपाल लिटचरेर : अ स्केच, काठमाडौं एयर काठमाडौं, नेपाल पर्सपोक्टिभ अन कनटिन्यूटि एण्ड चेञ्ज, इंग्लिस इन नेपालिज एजुकेशन, द फस्ट नेशनल कन्फरेन्स अफ कलेज टिचर अफ इंग्लिस आदि । अथेहे थीथी अंग्रेजी भाषाया जर्नलय् नं वय्‌कःया तःपु हे अनुसन्धानमूलक लेख पिदंगु दु । थुपिं सफू तथा लेख रचनाया प्रकाशनं विदेशय् नेपाःया इतिहास, नेपालभाषा साहित्य, नेपाःया शिक्षायाबारे सम्प्रेषण जूगु दु । नेपाली भाषाया थीथी पत्रिकाय् नं २५ पुं मयाक वय्‌कःया शोधमूलक च्वसु पिदंगु दुसा राष्ट्रिय अन्तराष्ट्रिय थीथी गोष्ठीइ ब्वति कयाः तःपु हे ग्यसुग्यंगु नेपाः व नेपालभाषाया जः ह्वलीगु कार्यपत्र प्रस्तुत यानादीगु दु ।

अध्ययनशील चिन्तनशील व्यक्तित्व कमलप्रकाश मल्लं अध्ययन तथा शिक्षण सेवाया झ्वलय् तःगू पदक व विभुषण प्राप्त यानादीगु दु । गथे— महेन्द्र विद्याभूषण, शुभराज्याभिषेक पदक, गोरखा दक्षिणबाहु तृतिय व चौथौं, त्रिशक्तिपट्ट – तृतिय, The Toyota Foundation intelligent Grants आदि । थ्व संसारय् सदां सुं नं च्वनेमदु धयातःथें विद्वान कमलप्रकाश मल्लं नं ने.सं ११३९ य् थःगु नश्वर देह त्वःतादिल ।

मां ज्वालादेवी व अबु वेदानन्द बज्राचार्यया म्ह्याय् मय्‌जु डा. चुन्दा बज्राचार्यया जन्म ने.सं. १०७४ सालया सिल्लाथ्व ८ कुन्हु मरुत्वाःया ख्यःक्यबय् जूगु खः । अर्थशास्त्र व नेपालभाषा विषयय् एम.ए. पास यानादीम्ह थ्वय्‌कः त्रि.वि.पाखें नेपालभाषाया नाटकया बारे विद्यावारिधि यानादीम्ह न्हापांम्ह मय्‌जु अनुसन्धानकःमि खः। संस्कृतिविद् व अनुसन्धाता कथं नांजाःम्ह थ्वय्‌कःया ल्हाः समालोचना लिसें ऐतिहासिक व सांस्कृतिक विषयया प्रबन्ध च्वयेगुली नं उलि हे न्ह्याः । थ्वय्‌कलं गोपालीतय् विषयय् नं अनुसन्धान यानादीगु दु । नेपालभाषाया नापनापं नेपाली भासं नं च्वयेगु यानादीम्ह थ्वय्‌कःया न्हापां पिदंगु प्रबन्ध च्वसु नसा, त्वँसा, रीतिथितिइ झीगु जातीय विभाजन (ग्वय्‌स्वां दँपौ, ने.सं.११०२) खः ।

त्रि.वि. नेपालभाषा केन्द्रीय विभागया प्राध्यापक जुयादीम्ह डा. चुन्दा बज्राचार्यं नेपालभाषाय् थ्वय्‌कःया तःपु हे फुटकर रचनाया लिसें क्वय् न्ह्यथनागु मौलिक व सम्पादित कृति पिदंगु दु— मल्लकालया छुं संस्कृति (११०५), मध्यकालया छुं घटनावली : छगू अध्ययन (११०७), नेपालभाषाया आधुनिक नाटकय् मिसा समस्या (१११८), रणजित मल्लया इहिपाः यात भम्चा काःवंगुया धरःपौ (११०९), जितामित्र मल्लकालीन धरःपौ (वि.सं.२०५३), भिक्षु सुदर्शनया नाटक विधा (१११८), ७) नेवाः तजिलजिइ नखःचखः (११२०), नेवाः तजिलजिया च्वखँ मुना (११२१), थक्वाः देशया आदिनारायण (११२५), नेपालभाषा नाटक साहित्यया इतिहास ने.सं ११०८ दँ तक्कया उपन्यासया छगू परिचय (११२९), समालोचनाया च्वसु मुना (११२९), नेपालमण्डल व नेवाः (११३२) । थ्व बाहेक मोतिलक्ष्मी उपासिकाया जीवनी छपुलु सफू नं थ्वय्‌कलं च्वयादीगु दु ।

थ्वय्‌कः नेपालभाषा मिसा खलः व आदिवासी जनजाति महिला महासंघया संस्थापक लिसें उगु संघय् छगू कार्यकाल अध्यक्ष नं जुयादीगु दु । अथेहे राष्ट्रिय संवाद समाजया संस्थापक उपाध्यक्ष नं खः । त्रिभुवन स्मारक समितिया सदस्य सचिव जुयादीधुंकूम्ह मिसा न्ह्यलुवाः खः । थ्वय्‌कः मेमेगु नं तःगूमछिं संघसंस्थानाप आबद्ध जुयादीगु दु । ने.सं. ११२१ स पश्चिम लागा नेवाः पुचःपाखें विशेषकथं हंम्ह थ्वय्‌कःयात ख्वपया नेपाल साहित्य मन्दिरपाखें जरीमैयाँ सिरपाः बियाः सम्मान याःगु दु ।

कीर्तिपुर नगरपाालिका वडा नं १ सलिं छेँ त्वालय् मां सन्तुमाया महर्जन व अबु कान्छा महर्जनया कोखं ने.सं. १०७१ पोहेलाथ्व चौथिकुन्हु भाजु तुयुबहादुर महर्जनया जन्म जूगु खः । वि.सं. २०४१/४२या शैक्षिक सत्रय् नेपालभाषा विषयय् स्नातकोत्तर तगिं क्वचायेकादीम्ह वय्‌कलं वि.सं. २०६३ सालय् त्रिभुवन विश्वविद्यालयपाखें विद्यावारीधि क्वचायेकादीगु खः ।

वय्‌कलं उपन्यास, व्याकरण, प्रबन्ध, भाषाविज्ञान, भाषाशिक्षण, कोश विधाय् थःगु ल्हाः न्ह्याकादीगु दु । वय्‌कलं ने.सं. ११०१ य् ख्वंमोह, ने.सं. ११११ य् म्ह्याय्मचा उपन्यास च्वयादिल ।

नेपालभाषाया व्याकरण कथं च्वसा, झीगु व्याकरण, नेपालभाषा व्याकरण, जीवता व्याकरण : छगू परिचय, स्तरीय नेपालभाषा व्याकरण च्वयादिल । प्रबन्धया रुपय् नेपालभाषा परिषद्, नेपालभाषा व्याकरण, नेपालभाषा व्याकरणया ऐतिहासिक परिचय, व्याकरण परिचय च्वयादिल । भाषाशिक्षणया रुपय् हाम्रो नेपालभाषा, स्वाध्यायन नेपालभाषा च्वयादिल । भाषाविज्ञान परिचय, भाषाविज्ञान व नेपालभाषा, नेपालभाषाया भाषिक विशेषता, नेपालभाषाया भाषावैज्ञानिक अध्ययन, ब्याकरण परिचय च्वयादिलसा खस नेपालभाषा खँग्वःधुकू, ख्वप भाषिकाया खँग्वःधुकू, सिद्धिदास कोश (व्यक्तिकोश) च्वयादिल ।

प्रौढतय्‌त ब्वंकेगु लागि पासानाप जानाः न्हूगु लँपु, न्हूगु लँपु ग्वाहालि सफू च्वयादिलसा स्तरीय भाषाया रुपय् येँ यलया भाषिका धकाः भाषायात त्वाः थलाः वर्णविन्यास सफू च्वयादिल ।

वय्‌कलं नेपालभाषा ख्यलय् भाषावैज्ञानिक अध्ययन नापनाप नेपालभाषा सयेकेगु इच्छा दुपिं दक्व स्तरयापिंत ज्याछिंक व्याकरणया सफू च्वयाः नेपालभाषाया सफू धुकू जायेकेगु ज्या यानादीगु दु । वय्‌कः पंचायतकालय् सरकारपाखें यानातःगु एकभाषा नीतिया विरोधय् जुयाच्वंगु भाषिक आन्दोलनय् जनचेतना ब्वलंकेगु झ्वलय् किपू लागाय् सांस्कृतिक ज्याझ्वः, साहित्य सम्मेलनया ज्याझ्वः यायेगुली प्रेरणादायी भूमिका म्हितादीम्ह नं खः । सांस्कृतिक ज्याझ्वः जुइगु इलय् ख्यालः, नाटक च्वयाः पितब्ययेगु ज्या नं वय्‌कलं यानादीगु दु । पत्रपत्रिकाय् भाषिक महत्व, साहित्यया नाटक, ख्यालः, बाखं, च्वखँ विधा च्वयाः पिथनेगु ज्या नं यानादीगु दु ।