पत्रकार सकुन्तला महर्जनया जन्म अबु भुयु महर्जन व मां पुनमाया महर्जनया कोखं वि.सं. २०५० कात्तिक ८ गते नयाँ नैकाप बन्थोकय् जूगु खः । नेपाल मण्डल टेलिभिजनपाखें पत्रकारिता सुरु यानादीम्ह वय्कलं रेडियो नमोबुद्ध, रेडियो उपत्यका, ग्रेस एफएमय् नं थीथी ज्याझ्वः न्ह्याकादीगु दु । थौंकन्हय् भादगाउँ टेलिभिजनलिसे आवद्ध वय्कलं टेलिभिजनय् नेपालभाषाया साहित्य सम्बन्धी ज्याझ्वः नं न्ह्याका वयाच्वंगु दु ।
भाजु संयजराज शर्माया जन्म ने.सं. १०८७ कौलाथ्व ८ (२०२३ कार्तिक ५) कुन्हु बाः रामशंकर शर्मा (आर.एस.दोस्त) व मां छोरी मैंया शर्माया कोखं येँया असनय् जूगु खः । वय्कः नेपालभाषा साहित्यया लिपांगु पुस्ताया कवि खः । वय्कलं नेपालभाषा व खस् नेपाली भाषां कविता, गजल, मुक्तक, हाइकु च्वयेगु यानादी । थीथी पत्रपत्रिकाय् वय्कःया कविता, गजल, मुक्तक, हाइकु निरन्तर रुपय् पिदनाच्वंगु दु । वय्कः अमलेख सांस्कृतिक साप्ताहिकया सम्पादक, जनता साप्ताहिकया सहसम्पादक खःसा वय्कलं थीथी स्मारिकाया नं सम्पादन यानादीगु दु ।
भाजु सत्यनारायण डंगोलया जन्म अबु अष्ट डंगोल व मां द्योचा डंगोलया कोखं येँ टोखाया यंगाल त्वालय् ने.सं १०९७य् जन्म जूगु खः । भाजु डंगोल युवा पुस्ताया छम्ह सक्रियम्ह नेवाः अभियन्ता खः । लः क्याम्पसं बी.एल यानाः कानुनी व्यवसाय नापं समाज सेवाया ज्याय् सर्मपित जुयाच्वनादीम्ह थ्वय्कलं थःगु विद्यार्थी कालं निसें थीथी नेवाः खलः पुचः स्वनेगुया नापं थीथी संस्थाया दुजः सल्लाहकार आदि जुयाः ज्या यानादीगु दुसा नेपालभाषा व नेवाः हक अधिकारया निंतिं जुइगु प्रत्येक आन्दोलनय् सक्रिय ब्वति कयाः झायाच्वनादीगु दु ।
थ्वय्कः संलग्न जुयादीगु संस्थात खः— नेवाः ल्याय्म्ह दबूया संस्थापक अध्यक्ष, नेवाः देय् दबूया पूर्व केन्द्रीय सचिव (थौंकन्हय् महासचिव), नेवाः देय् दबूया विधान संशोधन समिति –११४० या सदस्य, टोखा नेवाः गुथिया सल्लाहकार, टोखा महोत्सव आयोजक कमिटी २०७०या सचिब, टोखा साँस्कृतिक संरक्षित क्षेत्र घोषणाया लागि कार्यविधि मस्यौदाकर्ता, लोकतान्त्रिक नेवाः संघया केन्द्रीय अध्यक्ष, पहिचान सहितया स्वायत्त राज्यया मागया आन्दोलनय् (नेवाः देय् दबूया स्वय्मसेवकया कजि), टोखा नगरपालिकाया पुलांम्ह कानूनी सल्लाहकार, न्हूजः पुस्तकालय टोखाया संरक्षक सदस्य आदि जुयाः नेपालभाषा व नेवाः जातिया अधिकारया नितिं जुइगु आन्दोलनय् सक्रीय भूमिका निर्वाह यानादीम्ह छम्ह नेवाः अभियन्ता खः ।
स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु सत्यनारायण ताम्राकार नं छम्ह खः । वय्कःया जन्म बि.सं.१९९७ सालय् भोजपुर जिल्ला टक्सारय् जूगु खः । लिपा वय्कः थाय्बाय् हिलाः विरानगरय् च्वंझाःगु जुल । वय्कःया मांया नां लक्ष्मी कुमारी व बाःया नां गंगाबहादुर ताम्राकार खः । वय्कः नेवाःतय् उत्थानय् सदां न्ह्यचिलादी । वय्कः आवद्ध जुयादीगु संघसंस्था थुकथं दु –झी पुचः विराटनगर (सल्लाहकार), धर्मादेय सभा मोरङ, विराट बौद्ध संघ आदि । वय्कलं नेपाल भाषा व नेवाः संस्कृतिबारे यक्व च्वसु च्वयादीगु दु । अथेहे छुं कविता नं च्वयादीगु दु ।
नेपालभाषाया छम्ह भाषिक अभियन्ता भाजु सत्यनारायण मानन्धरया जन्म ने.सं १०६७ इ मां श्रीकुमारी मानन्धर व अबु कान्छाभाइ मानन्धरया कोखं येँया झोछेँ त्वालय् जूगु खः । थ्वय्कःया साहित्यिक नां सत्यनारायण साय्मि खः । थ्वय्कःया जन्म येँ जूगु खःसां लिपा थ्वय्कः बारा जिल्लाया परसौनी च्वनादिल । सत्यनारायण साय्मि स्वनिगलं पिनेच्वनाः अर्थात् वीरगंजय् च्वनाः नेपालभाषा तथा नेवाः संस्कृति प्रचारप्रसार व प्रवद्र्धन यायेगु ज्याय् आपालं योगदान बियादीम्ह व्यक्तित्व खः । थ्वय्कलं नेपालभाषा खलः विरगंजया नायः (ने.सं ११०१) जुयाः तःदँ तक ज्या यानादिलसा मेपिंत नं नेपालभाषं च्वकेबीगु निंतिं थम्हं नं थीथी पत्रपत्रिकाय् निबन्ध कविता च्वयेगु यानादिल । थथे थ्वय्कःया पिदंगु छपु न्ह्यथनेबहगु च्वखँ खः चित्तधर हृदयया सन्देश (नेपाल, ३२/५ ने.सं११०४)। अथे हे थ्वय्कलं नेपालभाषा खलः नांगु पत्रिकाया नं सम्पादन यानादीगु दुसा वय्कःया नेपाः देय् नेवाः राष्ट्र सफू पिदंगु दु ।
मां भक्तकुमारी माथेमा व अबु निरञ्जनभक्त माथेमाया म्ह्याय् सत्यभामा माथेमाया जन्म येँया ओमबहाः त्वालय् ने.सं. १०५८ थिंलागा सप्तमी कुन्हु जूगु खः । बी.ए, बी.एल डिग्री हासिल यानादीम्ह सत्यभामा ने.सं १०८९ स शाखा अधिकृत जुयाः कानुन तथा न्याय मन्त्रालयय् प्रवेश यानादीम्ह अपराध दुरुपयोग अनुसन्धान आयोगया सहसचिव जुयाः निवृत जुयादिल । थ्वय्कः नेपालभाषाया आधुनिक गद्य कविताया न्ह्यलुवाः सर्जकपिं मध्ये छम्ह खः । थ्वय्कःया न्हापां पिदंगु कविता च्वमियात (थौंकन्हे ६/१ ने.सं१०७७ ) नांगु कविता खः । २०२२ सालया भाषिक आन्दोलनय् सक्रिय जुयाः साहित्य सम्मेलनय् ब्वति कयादीपिं मय्जुपिं मध्ये सत्यभामा माथेमा नं छम्ह खः । म्हो जक कविता च्वयादीम्ह सत्यभामाया सफूया रुपय् कविताया संग्रह आपालं लिपा तिनि पिदन । ककःचा नांगु कविता संग्रह थ्वय्कःया पिदंगु कविताया सफू खः । अथेहे थ्वय्कःया इलं फ्वाःगु जीवन नांगु न्हूपहगु संवादात्मक उपन्यास नं पिथनादीगु दु ।
मय्जु सत्यभामां कविता च्वयेगु जक मखु नेपालभाषाया थीथी संस्थाय् संलग्न जुयाः नं ज्या यानादीगु दु । थ्वय्कः नेवाः देय् दबूया पुलांम्ह क्षेत्रीय उपाध्यक्ष व संस्थापक सदस्य, नेपालभाषा मिसा खलःया आजिवन सदस्य, ने.सं ११३९ या न्हूदँ समारोह समितिया नायः व च्वसापासाया दांभरिं जुयाः ज्या यानादीगु दु ।
मां राजकुमारी व बौ शंकरराज जोशीया दकलय् तःधीम्ह काय् जुयाः ने.सं. १०४० बछलागा नवमी कुन्हु यलया बखुंबहालय् भाजु सत्यमोहन जोशीया जन्म जूगु खः । तत्कालिन त्रिचन्द्र कलेजय् अध्ययन यानाच्वनादीम्ह सत्यमोहन जोशींया उच्चअध्ययन यायेगु ईच्छा दयाः नं परिवार धाने यायेत दकलय् न्हापां थःगु त्वाःया स्कूलय् ब्वंकेगु यानादिलसा ने.सं १०६५ निसें सरकारी सेवाय् प्रवेश यानाः इन्डस्ट्रियल सर्भे अफिसर, संख्या विभागया सुपरिवेक्षक, राष्ट्रिय योजना परिषद्ष प्रोग्राम अफिसर आदि जुयाः लिपा पुरातत्व व संस्कृति विभागया डाइरेक्टर (ने.सं. १०७९—१०८१) तकं जुयादिल । अनं लिपा चीनया पेकिङ्ग स्थित क्याम्पोसुयन विश्वविद्यालयय् नेपाली भाषाया विशेषज्ञ (ने.सं. १०८६—१०८९), नेपाल राजकिय प्रज्ञाप्रतिष्ठानया सदस्य सचिव (ने.सं. १०९५–१०९९ ), त्रि.वि.वि.या नेपालभाषा विषयया सहप्राध्यापक (ने.सं. ११०२– ११०७) आदि जुयाः ज्या यानादिलसा जनस्तरं स्वंगु नेपालभाषा एकेडेमियाया चान्सलर जुयाः नं तःदँ तक एकेडेमियात न्ह्याकादिल ।
थथे थीथी पदय् च्वनाः ज्या यानादीबलय् पदीय जिम्मेवारी पूवंकेगु बाहेक वय्कलं आपालं न्ह्यथनेबहःगु न्हून्हूगु ज्या गथे राष्ट्रिय विभूति अरनिकोया खोज, (पुरातत्व बगैंचा–१०७९), राष्ट्रिय मुद्रा संग्रहालय (ने.सं. १०७९), राष्ट्रिय नाचघरया स्थापना (सन् १०७९), नाटक महोत्सव (ने.सं. १०९७), गाइजात्रा महोत्सवया प्रचलन (ने.सं. १०९७), लिपि वर्णमालाया प्रकाशन, लोकगीतया संकलन, लोकसाहित्य परिषद्या स्थापना (ने.सं. ११०५), अरनिको श्वेतचैत्य ग्यालरीया स्थापना आदि ।
थीथी व्यक्तित्वया धनी सत्यमोहन जोशी छम्ह साहित्यकार, संस्कृतिविद्, पुरातत्वविद्, भाषासेवी, कोशकार, अन्वेषक, लोकसाहित्याविद्, भाषाविद् आदि सकतां खयानं नेपालभाषाया ख्यलय् वय्कःया दकलय् ओजपूर्ण व्यक्तित्व साहित्यकार व मातृभाषा अनुरागीया व्यक्तित्व खः । वय्कलं नेपालभाषाया नापं नेपाली अंग्रजी भाषां यानाः न्हय्छगू स्वयाः अप्वः सफू च्वयादीगु दुसा नेपालभाषाय् जक वय्कःया पीछगुलिं मयाक सफू पिदंगु दु ।
थुपिं सफू बाहेक थीथी पत्रपत्रिका व सफूया भूमिकाया रुपय् सत्यमोहन जोशीया विविध विषयय् स द्वछिपुं मयाक रचना पिदंगुसा आपालं सफूया सम्पादन नं यानादीगु दु । थुकथं छम्ह अभिभावकं थःगु छेँय् गुकथं थम्हं फक्व मगाःमचाःगु ताःलाकी, अथेहे वय्कलं नं नेपालभाषायात फुक्क विधां सम्पन्न यायेगु निंतिं मचा वर्णमालां निसें महाकाव्यया तकं रचनादिल । सत्यमोहन जोशी नेपालभाषाय् दलय् अप्वः विविध विधाय् च्वसा न्ह्याकादीम्ह नापं दकलय् अप्वः नाटकया सफू पिकयादीम्ह च्वमि खः ।
सत्यमोहन जोशीया योगदान लोकसाहित्यया ख्यलय् नं उलि हे न्ह्यथनेबहजू । वय्कः नेपालभाषाय् जक मखु नेपालय् हे लोकसाहित्यया अध्ययन यायेगु परम्परा न्ह्याकूम्ह लोकसाहित्यविद् खः । लोकसाहित्य परिषद् वय्कःया परिकल्पनाया उपज खः, गुगु संस्थाया निंतिं वय्कलं तन मन जक मखु भवन निमार्णया नितिं थःगु जग्गा तकं प्रदान यानादिल ।
सत्यमोहन जोशीं थम्हं जक च्वयेगु मखु मेपिंत नं च्वकेबीगुली उलि हे उत्साह प्रेरणा बियादीम्ह, थः गन गन वन अन अन भाषिक, साहित्यिक संस्था स्वनाः थः मांभाय् थपू यायेगु ज्याय् तिबः बियादीम्ह, थःगु मांभाय्या ख्यलय् छुं संकट वल धाःसा, माःगु सल्लाह सुझाव बियाः कार्यकर्तापिंत हौसला बियादीम्ह मातृभाषा अनुरागी खः । नेपालभाषा एकेडेमि, नेपाल कला परिषद्, लोकसाहित्य परिषद्, पोखरा च्वसापासा शाखा, नेवाः देय् दबू आदि वय्कःया नेतृत्वय् स्थापना जूगु संस्थात खः । थःगु जीवनया अन्तिम घडी तक वय्कलं नेपालभाषा एकेडेमी, लोकसाहित्य परिषद्, हलिं नेवाः दबू आदिया संरक्षक च्वसापासा, नेपालभाषा परिषद आदिया सल्लाहकार जुयाः अभिभावकीय भूमिका निर्वाह यानादीगु दुसा राष्ट्रिय अन्तरराष्ट्रि ख्यलय् जूगु थीथी सम्मेलन गथे —लण्डनय् जूगु हलिं नेवाः दबूया न्हापांगु सम्मेलन (ने.सं. ११३१), अमेरिकाय् जूगु नेवाः अर्गनाइजेसन अफ अमेरिकाया सम्मेलन (सन् ११३२) आदिइ ब्वति कयाः नेवाः जनतायात उत्साहित यानादीगु दु । थथे मां देय, मां भाय्या लागि थःत फ्यानाझाःम्ह वयकःयात राष्ट्रलगायत थीथी संस्था नं उलि हे सम्मान, सिरपाः व पदक देछाःगु दु ।—
नेपालभाषाया ख्यलं वय्कःयात भाषारत्न (उपाधी), नेपालभाषा शिरोमणि (उपाधी), श्रेष्ठ सिरपाः, लाकौल सिरपाः व मरनोप्रान्त नं दान्यहिरा सिरपाः देछाःगु दुसा न्हूजः गुथि पाखें वय्कःया ख्वाःपाः अङ्कित वहया पाँय्म्व पिकयाब्यूगु दु ।
सत्यमोहन जोशी स्वकःतक मदन पुरस्कार प्राप्त याःम्ह नेपाःया न्हापांम्ह व्यक्ति जक मखु काठमाडौ विश्वविद्यालं मानार्थ महाविद्यावारिधि – ‘Doctorate of Literature’ उपाधि, त्रिमूर्ति निकेतनं वय्कःया कद बराबरयागु सिजःया शताव्दी पुरूष उल्लेखित अभिनन्दपत्र देछाःगु दु । थुबलय्निसं हे वयकःयात शताव्दी पुरूष धायेगु सुरु जूगु खः ।
अथे्हे नेपाल सरकार पाखें राष्ट्रियकला श्री सम्मान, महाउज्वल किर्तिमान राष्ट्रिय दिप प्रथम श्रेणी, पद्यश्री साधना सम्मान आदिया नापं नेपालय् दकलय् न्हापां वांगमय शताव्दी पुरुषया उपाधि, हुलाक विभागपाखें वय्कःया फोटो अंकित हुलाक टिकट, नेपाल राष्ट्र बैंकपाखें वय्कःया नां अंकित वहया पाँय्म्वह पिकाःगु दु ।
अथेहे येँ महानगरपालिका, यल महानगरपालिकापाखें भव्य अभिनन्दन, सच्छिगू स्वयाः अप्वः थीथी संस्थापाखें थीथी सिरपाः, पदक सम्मान फयेखंम्ह वय्कलं ने.सं ११४२ कौलागा षष्ठी आइतबारया दिनय् क्रिष्ट अस्पतालय् थःगु नश्वर शरिर त्वःतादिल । वय्कलं थः मदयेकाः थःगु सीम्ह तक दान बियाः छगू तःधंगु उदाहरणीय ज्या यानाझाल । थज्याःम्ह व्यक्तित्वया नामं सत्यमोहन जोशी शताव्दी पदक, सत्यमोहन जोशी सिरपाः आदिया स्थापना जूगु दु ।
साहित्य ख्यलय् ससा नामं परिचितम्ह भाजु सन साय्मिया जन्म ने. सं. १०८४ चौलगा पञ्चमीकुन्हु मां प्रेममाया मानन्धर व अबु केशवलाल मानन्धरया कोखं पाखापुखूद्यां येँय् जूगु खः । नेपालभाषाय् एम.ए. व सामाजिक विषयय् बि.एड. यानादीम्ह वय्कः महाँकाल मा.वि.या प्रधानाध्यापक जुयादीधुंकूगु दुसा रत्नज्योति बहुमुखी क्याम्पसय् नेपालभाषाया उपप्राध्यापक नं जुयादीगु दु ।
थःगु विद्यार्थी इलंनिसें च्वसा न्ह्याकादीम्ह वय्कःया न्हापां पिदंगु च्वसु न्वसुलिसे सतिक च्वयेगु नेवाः भाय् (इनाप ल्याः ३, ने.सं. ११०५) खः । अथेहे थ्वय्कःया पिदंगु सफू खः — कात्ति प्याखं (ने.सं.११२२), येँया साय्मितयगु संस्कृति व संस्कार (ने. सं. ११२२), नेपाःया जात्रा (ने.सं. ११२९), सांस्कृतिक पर्यटन (ने.सं. ११३५), येँदेय् म्हसीके (स्थानीय विषय पाठ्यपुस्तक सहलेखन ने.सं ११४१) व नेपाल मण्डलको मौलिक जात्रा परम्परा (ने.सं. ११४२) खः । थुपिं सफू बाहेक वय्कःया थीथी पत्रिकाय्, चिनाखँ, बाखं, छधाः प्याखं, नियात्रा, संस्कmति आदि विषयया तःपु च्वसु नं पिदंगु दु ।
थ्वय्कलं थीथी पत्रिकाया सम्पादन व सफूया अनुवाद नं यानादीगु दु । गथे— कुलां दँपौ ल्याः १०, ११, १२ (सम्पादक ), सुकुन्दा दँपौ दँल्या : ३, राजमति, देशय्मरू झ्याः व महाँकाल स्मारिका (सहसम्पादक)। वय्कः रेडियो सगरमाथा १०२.४ (ने से ११२१) या संवाददाता खःसा ईल्वहँ मचा लय्पौया स्तम्भकार नं खः ।
अथेहे वय्कलं महाप्रज्ञाको आत्मकथा, बौद्धऋषि महाप्रज्ञाको आत्मकथा नांगु नेपालभाषाया सफूयात नेपालीं अनुवाद यानादीगु दुसा मेपिंत मखु थःत त्याके नेपालीया नेपालभाषाय् अनुवाद यानादीगु दु । थ्वय्कः एच.के.कपालीया जि नेवाः बाखं सफूया पिकाकः नं खः।
भाजु सन् साय्मिं थीथी संस्था गथे— कुंला साहित्य पाःलाः, सुकुन्दा साहित्य पाःलाः, अन्तर क्याम्पस नेपालभाषा साहित्य पाःलाः, सितु पत्रिका, नेपालभाषा मंकाः खलः येँ, नेपाल लिपि गुथि, नेवाः स्यनामि दबू नेपालमण्डल आदि संघ संस्थाया थीथी पदय् च्वनाः नं आपालं ज्या यानादीधुंकूगु दु ।
थ्वय्कलं थः मांबौया नामं– प्रेममाया केशवलाल लुमन्ति छात्रवृत्ति सिरपाः, श्री महाँकाल रनिङ्ग शिल्ड चेस प्रतियोगिता (ने.सं. १११८) स्थापना यानादीगु दुसा थम्हं नं ने.सं. ११३२य् ईलोहं एल्भिस जोशी सिरपाः त्याकादीगु दु ।
स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक सांस्कृतिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु सनकमान बाटाजु नं छम्ह खः । वय्कःया जन्म बि.सं.१९९९ पुष १५ य् जूगु खः । वय्कः नेवाः खलः कास्कीया न्हापायाम्ह महासचिव खः । थौंकन्हय् वय्कः सल्लाहकार जुयादी । वय्कः भिमसेन द्वादसि नांगु संस्थाया नं नायः जुयादी ।
स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु सन्तलाल श्रेष्ठ नं छम्ह खः । वय्कः तनहुँ जिल्लाया व्यास नगरपालिकाय् च्वनादी । तनहुँइ च्वंपिं नेवाःतय्त भाषा, संस्कृतिया ल्याखं छथाय् माःहनाः तयेगु ज्याय् वय्कलं नेतृत्व यानाः वैच्वनादीगु दु । वय्कः तनहुँ नेवाः खलः दमौली व व्यास गुथिलिसे आवद्ध जुयादी ।