बौ कालुमान श्रेष्ठ व मां टिकाकुमारी श्रेष्ठया कोखं साहित्यकार भाजु सामन्तया जन्म ने.सं. १०८१ (वि.सं. २०१८ भाद्र १८) कुन्हु बागबजाः येँय् जूगु खः । वय्कःया पूवंगु नां शान्तमान श्रेष्ठ खः । नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् बाखं, गजल, निबन्ध, चिनाखँय् थःगु च्वसा न्ह्याका च्वनादीम्ह भाजु समान्तया न्हापांगु च्वसु ने.सं. ११२० य् सन्ध्या टाइम्सय् पिदंगु शंखधरयात ध्वंलाके म्वाःलेमा (निबन्ध) खः । आपाः धयाथें बाखं व च्वसुपाखे ल्हाः च्वयेकादीम्ह भाजु समान्त थःगु मांभाय् नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् थीथी पत्रिकाय् थःगु ग्यसु ग्यंगु च्वसु पिथनाः भाषा साहित्यया सेवा याना झायादीम्ह छम्ह च्वमिया नापं नेवाः अभियन्ता नं खः ।
मां अष्टमाया महर्जन व बौ बाबुकाजि महर्जनया कोखं वि.सं. २०३४ वैशाख २५ कुन्हु यल देय्या हक त्वालय् भाजु समीर महर्जनया जन्म जूगु खः । विज्ञान विषयस स्नातक ब्वने क्वचायेकाः वय्कः सन् २००५ य् अमेरिका झायादिल । वय्कलं न्यूयोर्क, मेरील्याण्ड व क्यालिफोर्नियाय् थःगु क्लासिक डाइमण्ड व ज्वेलरीया लजगाः न्ह्याकादिल ।
नेवाः जाति व थःगु भाषा संस्कृतिप्रति मचांनिसें हे मन क्वसाःम्ह भाजु समीर यलया ज्यापु समाज च्वन्ह्याकेत नापं नेपालभाषा, नेवाः संस्कृतिया ख्यलय् थीथी कथं मदिक ग्वाहालि यानाच्वनादीम्ह छम्ह नेवाः अभियन्ता खः । अमेरिका झायाः वय्कलं थःगु लजगाः जक च्वन्ह्याकादीगु मखु नेवाः ख्यलय् ज्या यायेगु थःगु भावनायात अझ चकंका सक्रिय जुयाः न्ह्यज्यानादिल । थ्वहे कथं वय्कलं अमेरिकाया न्यूयोर्क नेवाः गुथिया छगू कार्यकाल (सन् २०१२) नायः, आदिवासी जनजाति महासंघ अमेरिकाया छगू कार्यकाल न्वकू, अथे हे नेपाली समाज अमेरिकाया छगू कार्यकाल नायः आदि जुयाः ज्या यानादी धुंकाः हानं नं उगु संस्थाया सल्लाहकार जुयाः अभिभावकीय भूमिका निर्वाह यानादीगु दु । अथे हे थौंकन्हय् वय्कः नेवाः अर्गनाइजेशन अफ अमेरिका क्यालिफोर्निया च्याप्टरया सल्लाहकार, नेपाः पासा पुचः अमेरिकाया संरक्षक, हलिं नेवाः दबूया केन्द्रीय वरिष्ठ न्वकू जुयाः थःगु नेवाः जाति, भाषा संस्कृतिया संरक्षण व प्रवद्र्धनया ज्याय् नेतृत्वदायी भूमिका निर्वाह यानाच्वनादीगु दु ।
थुकथं भाजु समीरं थःगु भाषा जातिया ख्यलय् यानादीगु ज्याया कदर स्वरुप वय्कःयात थीथी संस्थां थीथी सम्मान देछायेगु याःगु दुसा वय्कःया लजगाःया कदर स्वरुप सन् २०१९य् लुँ हिरा ब्यापारीपिं मध्ये अमेरिकाया उत्कृष्ट झिम्हेसिगु धलखय् वय्कःया नां नं दुथ्याःगु घोषणा यानाः अमेरीकाया इन्क म्यागाजिन नांगु संस्था वय्कःयात तःजिक सम्मान याःगु दु ।
मां सानुमैंया राजकर्णिकार श्रेष्ठ व अबु शंभु कुमार श्रेष्ठया काय् भाजु संयुक्त श्रेष्ठ नंसाः, येँय् ने.सं. १०९९ कौलागाः तृतिया, सोमबारकुन्हु बूगु खः । थौंकन्हय् वय्कः नेपालंपिने बेलायतया लन्डनय् च्वनादी । वय्कलं यूनिभर्सिटी अफ लन्डनं बौद्ध कला व इतिहास संरक्षणय् एम.ए, लन्डन मेट्रोपोलिटन यूनिभर्सिटीपाखें मल्टिमिडिया सिस्टमय् एम.एस्सी अले नेपाल इन्जिनियरिङ्ग कलेजपाखें कम्प्यूटर इन्जिनियरिङ्गय् ब्याचलर यानादीगु दु । थौंकन्हय् वय्कः ब्यालि कर्पोरेशन लन्डनय् सफ्टवेयर निर्माताकथं अले कर्टल्ड ग्यालरी लन्डनय् कला इतिहासया अध्यापककथं ज्या यानाच्वनादीगु दु । थौंकन्हय् वय्कः हलिं नेवाः दबू (वल्र्ड नेवाः अर्गनाइजेशन)या नायः (ने.सं १०४२ निसें ) जुया च्वनादीगु दु । हलिं नेवाः दबूया कुतःकथं गुगलय् नेवाः भाय् दुथ्याकेत जुयाच्वंगु गुगल ट्रान्सलेट ज्याझ्वलय् न्हापांनिसें हे वय्कः संलग्न जुयाः ज्या यानादीगु दु । वय्कः पासा पुचः गुथि, युके लन्दनया पुलांम्ह नायः व नेवाः अर्गनाइजेशन अफ अमेरिकाया मानार्थ दुजः नं खः ।
वय्कलं बेलायतं पिदनीगु दँपौ ने.सं. ११३३, ११३४, ११३९ व ११४० या सम्पादन यानादीगु जुल । वय्कलं थीथी इलय् नेपालभाषा, अंग्रेजी व खय् भासं नेवाः कला, सांस्कृतिक इतिहास, बौद्ध कलाया बारे च्वसु, ज्यापौ अले संकिपाया संवाद व मे नं च्वयादीगु दु । वय्कः विशेष यानाः नेपाःपिने दुगु नेवाः कलाया बारे अध्ययन अनुसन्धान यायेगुया नापं नेवाः संस्कृतिया लिधंसाय् कम्प्यूटर गेम दयेकेगु ज्याय् नं न्ह्यचिलादीगु दु । थुलि जक मखु वय्कलं नेवाः संकिपा ख्यलय् निर्माण, निर्देशन, लेखन व एनिमेशन यायेगु ज्याया लिसें नेपालंपिने नेवाः नखःचखः व थीथी कर्मकाण्डया ग्वसाः ग्वयाः न्ह्यब्वयेगु नं यानादी ।
ने.सं. ११४२ य् वय्कःया नेपालय् बुद्ध प्रतिमाया इतिहास नांगु च्वसु गुथि पत्रिकाय् पिदंगु जुल । अथेहे ने.सं. ११४३ य् ‘Tantric Art of Aoghpasha Lokeshwor’, Museum of Nepali Art, Kathmandu, Nepal; Bilampau Art, Handicraft Association of Nepal, Kathmandu, Nepal CN ,ने.सं. ११४२ य् ‘Visual language of Paubha paintings’, Museum of Nepali Art, Kathmandu, Nepal, ने.सं. ११३८ य् ‘Ethnography of 18th Century Kathmandu through artworks’, Art & Materiality Conference, British Museum, London आदी थीथी गोष्ठी व सम्मेलनय् ज्यापौ न्ह्यब्वयादीगु दु । वय्कःया अंग्रेीज भासं इतिहास व जाति विज्ञान विषयया निगू सफू नं पिदंगु जुल ।
ने.सं. ११४२ य् हे त्जभ ब्चत या ‘Lakhay’, Solo Painting Exhibition, Classic Gallery, Kathmandu, Nepal वय्कलं च्वयादीगु किपा ब्वज्या जूगु दु । वय्कलं आःतकया दुने थीथी १५ गू विषयया च्वकिपा ब्वज्या यानादीधुंकूगु दु । ने.सं. ११३७ य् शंखधरया बाखं नांया एनिमेशन संकिपा नं दयेकादी धुंकूगु दु । अथेहे ने.सं. ११४१ य् नेवाः तिसा म्हसीके, ने.सं. ११३९ य् नेवाः नसा व विश्व सम्पदा सुचिकृत नेवाः थाय्बाय् म्हसीके, ने.सं. ११३१ य् प्रचलित लिपि सयेके व पौभाः म्हसीके नांया कम्प्यूटर गेम नं वय्कलं पिथनादीगु दु ।
वय्कःया थज्याःगु ज्याया कदर स्वरुप वय्कःयात थीथी सिरपाः लःल्हायेधुंकूगु दु । गुगु थथे दु— ने.सं. ११३५ य् ‘Best Artist Award–Audiovisual’, Nepal Academy of Fine Arts, Kathmandu, Nepal; ने.सं. ११३१ य् ‘Best Online Games’, British Academy of Flim and Television Arts, London, UK, ने.सं. ११२१ य् ‘Best Cartoonist Award in South Asia’, Association of Indian Universities, Nagpur, India; ने.सं. ११२१ य् ‘Special Award’, Clay Modeling in South Asia, Association या Indian Universities, Nagpur, India; ने.सं. ११२० य् ‘Best Artist Award–Painting’, Nepal Art Council, Kathmandu, Nepal, ने.सं. १११५ य् Best Artist Award, 2nd Place–Painting, United Nations, Affiliations, USA, थथेहे वय्कःयात ने.सं. ११४३ दँय् राष्ट्रिय विभूति शंखधर साख्वाः प्रतिष्ठान, नेपाल हस्तकला महासंघ, अक्षयश्वर परम्परागत बौद्धकला कलेज, हलिं नेवाः दबू नेपाःदेय् मूकवः व Dance Cultural Art Centre पाखें हनापौया लिसें सम्मान याःगु दु ।
नेपालभाषाया ख्यलय् सरस्वती तुलाधरया नामं नांजाःम्ह मय्जु सरस्वती रञ्जितया जन्म मां कृष्णकुमारी रञ्जित व बौ चन्द्रमान रञ्जितया कोखं ने.सं १०७८ य् येँया लगंत्वालय् जूगु खः । मय्जु सरस्वती तुलाधर नेपालभाषा बाखं ख्यःया छम्ह नांजाःम्ह बाखंच्वमिया नापं सक्रिया कार्यकर्ता खः ।
नेपालभाषा विषयय् एम.ए. यानाः नेपालभाषा विषय हे परोपकार आर्दश उ.मा.वि.इ ब्वंकेगु यानादीम्ह वय्कःया न्हापां पिदंगु रचना जिं लय्तायेके मफु (सितु ८, ने.सं १०८५) कविता खःसा लिपा वय्कलं थःगु च्वसा बाखं पाखे न्ह्याकादिल । वय्कःया बाखं ख्यलय् पिदंगु सफू खः— पौभाः छगू जीवनया (ने.सं ११३३), लकसय् न्ह्यानाच्वंगु जीवन, ईया हिलासुइ थौंया जीवन (ने.सं. ११३६) । थ्वय्कःया न्हापां न्हापांगु बाखं नेवाः समाज, नेवाः संस्कृतिया परिवेश व ग्राहस्थ समस्याय् केन्द्रित जूगु दुसा लिपाया बाखनय् थौंया समसामयिक समस्याया नापं विश्व परिवेशयात नं कःघानाः तःगु खनेदु । अथे हे थ्वय्कलं तःभुखाय्या आतंक, कोराना महामारीया आतंक आदि थेंज्याःगु अभिघाट विषययात कयाः नं बाखं च्वयेगु यानादीगु दु । बाखं च्वयेगु बाहेक वय्कलं पत्रपत्रिका व सफू सम्पादन, धलः दयेकेगु नापं लिप्यान्तरण नं यानादीगु दु । गथे — मोति बाखं पुचः, जः दँपौ(ल्याः १०), पौभाः लिपिपौ (मिसा ल्याः), लुँहिटीया ताःचा आदिया सम्पादक सितु निलापौया वर्णनात्मक धलःया निर्माता, मूलदेवशशीदेव प्राचीन नाटकयात थौं कन्हय्या नेपालभाषां लिप्यान्तरण, मोतिलक्ष्मी उपासिकाया शोध ग्रन्थया च्वमि आदि । अथेहे थ्वय्कलं नेपालभाषाया थीथी संघ संस्थाय् आवद्ध जुयाः नं नेपालभाषाया सेवा यानादीगु दु । गथे— नेपालभाषा मिसा खलः, नेपालभाषा परिषद्, श्री दिगुख्यः गुथि, नेपालभाषा स्यनामि दबू आदि । थ्वय्कःया ज्याया कदर स्वरुप थीथी सिरपाः तथा हनापौ प्राप्त यानादीगु दु । गथे— लुमिन श्रेष्ठ नेपालभाषा सिरपाः (ने.सं.११३२), बुद्धिपूर्ण सिरपाः (ने.स ११३६), मोतिलक्ष्मी सिरपाः (ने.सं११४२), किपुल्चा नेवाः पुचः पाखें हनापौ आदि आदि।
स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक सांस्कृतिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु सर्वज्ञमान प्रधानाङ्ग नं छम्ह खः । वय्कःया जन्म वि.सं.१९७१ य् जूगु खः । वय्कः कास्की जिल्ला पोखराया छम्ह सक्रिय नेवाः न्ह्यलुवाः खः । वय्कलं कास्की जिल्लाया नेवाःतय् मू थांया भूमिका निर्वाह यायां थःगु सछि दँया जीवन निर्वाह यानादिल । पोखराय् नेवाः युवातय्त थःपिनिगु भाषा संस्कृतिया ज्याय् न्ह्यज्याकेगुली वय्कःया तःधंगु देन दु । सदां नेवाः वसः पुनाः च्वंच्वनादीम्ह वय्कलं नेवाः खलः कास्कीया संस्थापक नायःया पदय् च्वनाः वि.सं.२०५० निसें २०५४ तक ज्या यानादिल । भैरव सांस्कृतिक समितिया गुरु भाजु सर्वज्ञमान प्रधानाङ्ग बि.सं. २०७१ मंसीर १३ य् दिवंगत जूगु खः ।
नेपालभाषा ख्यलय् मन क्वसायेकाः भाषिक कार्यकर्ताया नापं नेपालभाषां थीथी च्वसु च्वयादीम्ह भाजु सर्वज्ञ रत्न तुलाधरया जन्म ने.सं. १०७६ साल गुंलाथ्व सप्तमी कुन्हु जूगु खः । वय्कःया मांया नां दानलक्ष्मी तुलाधर व बौया नां शुभरत्न तुलाधर खः । वय्कलं नेपाःया हुलाक टिकटय् नेवाः व्यक्तित्वपिं, चित्तधर हृदयया लुमन्ति, ब्वयेकेगु मखुला भुतुमालि, जगमोहन वाःमि, नगेन्द्र हाडा आदि च्वसु च्वयादीगु दु । नेपालभाषाया संस्था हःपाःगुथिया नायः जुयादीधुंकूम्ह वय्कलं नेपालभाषां म्येचाः पिदंसां निसें नेपालभाषाया म्येचाः संकलन यायेगु याना च्वनादीगु दु । थ्वहे झ्वलय् वय्कलं थीथी ज्याझ्वलय् नेपालभाषाया म्येचाः ब्वज्या नं यानादी धुंकूगु दु ।
राजनलाल जोशी मां त्रिभुवनेश्वरी जोशी व अबु गोविन्दलाल जोशीया कोखं १०९३ य् येँया दलाछि त्वालय् बूगु खः । रास जोशी उपनामं म्हस्यूम्ह वय्कलं नेपाल लिपि सयेकाः नेपालभाषा ख्यलय् पलाः तयादीगु खःसा व्यावसायिक रुपं विश्वभूमि न्हिपतिं पत्रकारिता शुरु यानादीगु खः । वय्कलं विश्वभूमि, सन्ध्या टाइम्स, स्पेसटाइम, अन्नपूर्ण पोष्ट न्हिपौया लिसें इमेज एफ.एम.य् नं ज्या यानादीगु दु ।
थःगु विद्यार्थी जीवनं निसें साहित्य ख्यलय् च्वसा न्ह्याकादीम्ह भाजु जोशी संस्कृति व पुरातत्व विषय नापं नेपालभाषाय् नं यानाः निगू विषयय् स्नातकोत्तर यानादीगु दु । अथेहे वय्कलं नेसं ११४२ य् नेवाः संस्कृतिइ लः विषययात कयाः विद्यावारिधी यानादीगु खः । त्रिभुवन विश्वविद्यालय नेपालभाषा केन्द्रीय विभागय् सहप्राध्यापक जुयाच्वनादीम्ह डा. जोशी ने.सं ११४२ निसें प्रमुखया जिम्मेवारी कयाच्वनादीगु दु ।
साहित्य ख्यलय् पौभाः स्वलापती थ्व धरती नं स्वर्ग जुइ चिनाखँ (नेसं १११०) ज्वनाः पिलू झाःम्ह डा. राजनलाल जोशीया चाया थलबल (नेसं ११२४) दकलय् न्हापांगु सफू खः । चिनाखँ विधां साहित्यिक यात्रा यानादीम्ह डा. जोशीं सांस्कृतिक निबन्ध, चिबाखं, समालोचना, लोकवार्ता व उपन्यासया नापं छधाः प्याखनय् प्याखंम्वःया लिसें चिहाः संकिपा व डकुमेन्ट्रीया निर्देशन नं यानादीगु दु ।
प्राध्यापनया नापं अनुसन्धानया ज्या नं नापनापं न्ह्याकादीम्ह डा. राजनलाल जोशीं — ललितपुर राजदरवार (ने.सं ११२८), स्वनिगःया संस्कृति (ने.सं ११२९), न्ह्यलं ल्हायेमफुगु सत्य (ऐतिहासिक उपन्यास ने.सं ११३३), नेवाः समाजय् द्यःला (नेसं ११३५), स्वनिगःया ल्वहंघः सम्बन्धी लः व घः संस्कृति व सभ्यता (नेसं ११३६), रामेछापका ह्योल्मो जाति (नेसं ११३६) व नेवार भोज (ने.सं ११४३) आदि सफू च्वयाः पिदनादीगु दुसा नेवाः लोकवार्ता (ने.सं ११३०), नेवार जातिको चिनारी (नेसं ११३१), व लुँभुया अभिलेख मुना (ने.सं ११३२) वय्कःया सहलेखनय् पिदंगु सफू खः ।
नेपालभाषा केन्द्रीय विभागया अनुसन्धनात्मक जर्नल नेपालभाषाया संरक्षक भाजु जोशीं राष्ट्रिय व अन्तर्राष्ट्रिय गोष्ठी तथा जर्नलय् नेपालभाषा साहित्यया इतिहास, नेवाः संस्कृति व सभ्यतायात कयाः थःगु कार्यपत्र तथा अनुसन्धानमूलक च्वसु न्ह्यब्वयेगु यानाच्वनादीगु दु । भाजु जोशीं थःगु विद्यार्थी जीवनय् थीथी साहित्य सम्मेलनय् ब्वति कयाः कविता, च्वखँ, बाखं आदि विधाय् तःगू सिरपाः त्याकादीगु दु । अथेहे वय्कलं वय्कलं महेन्द्र विद्याभूषण ख (ने.सं ११२३), पियुष पदक (ने.सं ११२४), मोतिलानी सिरपाः (ने.सं ११२२), ज्यापु विशेष सम्मान (ने.सं ११४२) तथा येँ महानगरपालिकां बीगु दकलय् उत्कृष्ट पत्रकारिता सिरपाः (ने.सं ११२३) त्याकादीगु दु ।
स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये मय्जु साधनादेवी श्रेष्ठ नं छम्ह खः । वय्कःया जन्म बि.सं. १९९१ साल श्रावणय् धरान विजयपुरय् जूगु खः । वय्कःया मांया नां सीतादेवी व बाःया नां सिद्धिप्रसाद श्रेष्ठ खः । वय्कः सामाजिक अभियन्ता नं खः । वय्कलं धरानय् नेपालभाषा ख्यःया नापं मेमेगु यक्व हे सामाजिक ख्यलय् ज्या यानादीगु दु । वय्कलं बुद्ध विहारय् क्वथा दयेकादिल, ब्वनेकुथि दयेकादिल, अथेहे वि.पि. कोइराला स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिस्थान अस्पतालय् वइपिनि निंतिं धर्मशाला दयेका बियादिल । वय्कः २०७१ साल श्रावणय् दिवंगत जूगु खः ।
स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु सानु जलारी नं छम्ह खः । वय्कःया जन्म कास्की जिल्लाय् जूगु खः । वय्कः कास्की जिल्लाय् नेपालभाषाया उत्थानया ज्याय् सक्रिय जुयादी । वय्कः जलारी समाजया नायः नं खः । वय्कलं जलारी समाज संगठनया बिस्तारया ज्याय् मूवंगु भूमिका म्हिता वयाच्वनादीगु दु ।
स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु सानुकाजी शाक्य नं छम्ह खः । वय्कःया जन्म बि.सं.१९८३ जेष्ठ ९ गते ख्वपय् जूगु खः । लिपा वय्कः लजगाया ल्याखं धरानय् झाल । वय्कःया मांया नां धनमाया व बाःया नां मानकाजी शाक्य खः । धरानय् ज्यासः ज्या न्ह्याकादीम्ह वय्कलं २०१६ सालय् कालिगढी सहकारी समितिया नायः जुयादिल । वय्कलं भारतया थीथी थासं सिजः, ली हयाः धरानया कालिगढीतय्त थीथी थलबल दयेकेगु ज्या बियादिल । झीगु समाज धरानया ३७ दँ तक संस्थापक नायः जुयाः नेवाःतय् निंतिं यक्व ज्या यानादीम्ह वय्कः वि.सं. २०६४ फागुनय् दिवंगत जूगु खः ।