नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् अगिब बनेपाली नामं नां जाःम्ह त्रैलोक्यमान बनेपालीया जन्म बौ ईश्वरीमान बनेपाली व मां रापती बनेपालीया कोखं ने.सं. १०८३ सालय् ख्वपया इताछेँ त्वालय् जूगु खः ।

वय्‌कः नेपालभाषा व नेपाली भाषा निगुलिं सव्रिmय स्रष्टा खः । वय्‌कलं नेपालभाषाय् चिबाखं, चिनाखँ, ख्यालः (सडक व दबूप्याखं) व समालोचना विधाय् थःगु च्वसा न्ह्याकादीगु दु ।

नेपालभाषा व नेपाली भाषाय् स्नातकोत्तर यानादीम्ह बनेपालीया प्यंगू सफू पिहांवःगु दु ।

वय्‌कःया शुभयात्रा (ने.सं.११२३) व लिपांगु इनाप/अन्तिम आग्रह (ने.सं.११२५) चिबाखं मुना, दुरुघाः (ने.सं.११२७) हाइकु मुना व मूलदेवशशिदेवोपाख्यान (ने.सं.११३३) समीक्षात्मक कृति पिहांवःगु दु । थौंया राजनीतिक, आर्थिक व सामाजिक विसङ्गतियात मात्तुमाला तिक्क मिंक थासय् सुइगु बनेपालीया चिबाखं थःगु हे पहः खः ।

थ्वय्‌कःया हाइकुइ समसामयिक विषयवस्तुयात कयाः रचना जूगु दु । भूपतीन्द्र मल्लं ने.सं. ८२६ स च्वःगु मैथिली नाटक मूलदेवशशिदेवोपाख्यान यात देवनागरीं लिप्यान्तर यानाः नाटकया विस्तृत समीक्षा यानातःगु दु । बनेपालीं ख्यालः, सतकनाटक च्वयाः म्हितकादीगु दु । वय्‌कलं कोटी होम (१११३), रेसलिङ्ग (१११४), कपड्डी (१११४), गोल गोल भद्रगोल (१११५), होस्से–हैँसे (१११६), ग्व गना द ? (१११७), हिलाबुला, अब्वाया, गुहाली (१११९), रिमोट बोर्ड (११२०), जि पास जुल (११२१), चुनाव (टेलिफिल्म/११२५), प्रश्नोत्तर (११२७), मस्याः (११२७) व छाय् क्वःमदलि ? (११२८) सतकनाटक क्यनाः सामाजिक विसङ्गति व बेथिति, राजनीतिक विचलन व भ्रष्टाचारयात उला ब्यूगु दु । अगिब बनेपालीयात राष्ट्रव्यापी लघुकथा पुरस्कार–२०६० व २०६२, कुमार साखः लुमन्ति हपाः सिरपाः –११३८, धनमान लघुकथा सम्मान–२०७९ आदिं विभूषित यायेधुंकूगु दु ।

नेपालभाषाया पाठय्व्रmम लेखनय् नं अगिब बनेपालीं योगदान बियादीगु दु । वय्‌कलं डा. तुयुबहादुर महर्जननापं जानाः प्रौढ शिक्षाया नितिं न्हूपलाः व न्ह्यःपलाः च्वयादीगु दु । थीथी स्रष्टालिसे जानाः नेवाः नखःचखः व संस्कार, नेवाः लोकबाखं व नेवाः स्रष्टा सफू च्वयादीगु दु । नापं वय्‌कलं डा. राजनलाल जोशी व ईश्वरीमैंया श्रेष्ठनापं जानाः ऐच्छिक नेपालभाषा

पाठ्यव्रmम कोर्श नं दयेकादीगु दु । नेपाल पदक ख २०७२ पाखें सम्मानित अगिब बनेपालीं तर्जुमा, नेवाः सन्देश व सानू वाःपौ व लय्पौया प्रकाशक व सम्पादक जुयाः पत्रकारिताय् नं विशेष योगदान बियादीगु दु । वय्‌कलं ख्वपया साहित्यिक संस्था नेपाल साहित्य मन्दिर (ने.सं. १०७३)या नायः व भक्तपुर साहित्यिक प्रतिष्ठानया न्वकू जुयाः ज्या न्ह्याकादीगु दु । थौंकन्हय् वय्‌कः नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानय् परिषद् सदस्य (ने.सं. ११४३–११४७) जुयाः मातृभाषा, व्याकरण व कोश विभागया कजिया भार कुबिया च्वनादीगु दु ।

अष्टरत्न धाख्वा व रत्नदेवी धाख्वाःया म्हयाय्मय्‌जु पुनिता धाख्वा यलया नागबहालय् वि.सं. २०२६ सालय् जन्म जूगु खः । वि.सं. २०४५ य् वर्माय् प्रव्रज्या ग्रहण यासेंलि वसपोल अग्गञाणी गुरुमां जुयाबिज्यात । प्रव्रज्या ग्रहण यानाबिज्यायेधुंकाः वसपोलं म्यानमारय् बुद्धधर्मया उच्च शिक्षा सासनधज धम्माचरिय’ उपाधि हासिल यानाबिज्यात । वसपोल थौंकन्हय् नेपालय् शंखमूलस्थित अन्तर्राष्ट्रिय बौद्ध भावना केन्द्रय् परियत्ति शिक्षा अध्यापन व बौद्ध अध्ययनया स्नात्तकोत्तरया विद्यार्थीपिंत प्रध्यापन ज्याया नापं ध्यान शिविर संचालन याना बिज्यानाच्वंगु दु । वसपोलं त्रिपिटक पालिया चूलनिछेस नेपालभाषां अनुवाद यानाबिज्याःगु दुसा वसपोलया मौलिक बुद्धधर्मया लेख मुना सद्धर्म पुष्पमाला सफू ने.सं. ११३४ य् पिदंगु दु । अथेहे वसपोलं पालि शिक्षा व संक्षिप्त व्याकरण सफूया नापं आपालं मेमेगु नं बद्धधर्म सम्बन्धी सफू च्वयाबिज्याःगु दु ।

भाजु अच्युतानन्द राजोपाध्यायया जन्म बौ चेतानन्द राजोपाध्याय तथा मां चैत्यन्यवानेश्वरी राजोपाध्यायपाखें ने.सं १०४७ कौलाथ्व चतुर्दशी खुन्हु येँया न्ह्योखा त्वालय् जूगु खः ।  वय्‌कःया प्रारम्भिक शिक्षा येँया दरवार स्कूल संस्कृत विद्यालयय् जूगु खःसा अनंलि वनारस विश्वविद्यालयपाखें वय्‌कलं वेदान्त शिक्षाय् आर्चाय पास यानादिल । नेपाः लिहां झायेधुंकाः मिसामचातय्‌त नं आखः ब्वंकेमाः धैगु बिचाःयाम्ह वय्‌कः कन्या मन्दिर माध्यमिक विद्यालय स्थापना यायेगु ज्याय् अग्रसर जुयादिल । कन्या मन्दिर विद्यालय् स्थापना जुसांनिसें अवकास प्राप्त मजूतले अन वय्‌कलं संस्कृत, नेपाली व चित्रकला विषय ब्वंकेगु यानादिल ।

भाजु अच्युतानन्द नेवाः समुदायया जक पुरोहित मखु हनुमाध्वाखाया तलेजु भवानी देगःया मू पुरोहित खःसा ग्वलदेय्‌या पशुपतीइ च्वंगु दिच्छिनामूर्तिया नं मू पुजारी खः । भाजु अच्यतानन्दया नेपालभाषाया निंतिं दकलय् मूवंगु ज्या धैगु माघ महिनाबलय् कनीगु स्वस्थानी धर्मव्रत कथा न्हापा नेपाल लिपिं जक च्वयातःगुयात नेपालभाषा देवनागरी लिपिं हिलाः सफूया रुपय् पिकयादीगु खः । थ्व स्वस्थानी सफू फुक्कस्यां ब्वनेमा धैगु तातुनाः स्वदँ बिकाः अति मिहेनत यानाः ने.सं ११०० य् प्रकाशन यानादीगु खः । थथे देवनागरी लिपिं पिदंबलय् थ्व सफू नेवाः समुदायलय् तसकं लोकप्रिय जुल । थ्व सफुलिं स्वस्थानी बाखं ब्वन अःपुकाब्यूगु जक मखु नेपालभाषाया नं प्रचार प्रसार जुइकेबिल । थौं नेवाःतय्‌सं थ्व हे सफू ब्वनाः माघ महिनाबलय् छेँय् छेँय् स्वस्थानी बाखं कनेगु यानाच्वंगु दु । अथेहे वय्‌कलं संस्कृतया हितोपदेशया बाखं नेपालभाषां हीकाः तत्कालिन सितु पत्रिकाय् पिकायेगु यानादीगु दुसा वयकःया तःपु हे कविता सितु लगायत झी आदि पत्रिकाय् पिदंगु दु । वय्‌कःया योगदानयात कदर यानाः कन्या मन्दिर माध्यमिक विद्यालय लगायत मेमेगु संस्थां नं सम्मान देछाःगु दु । छन्हु थ्व नस्वर देह फुक्कस्यां त्वःतेमाः धाथें अच्युतानन्दं नं ने.सं ११११ य् थःगु नश्वर देह त्याग यानादिल ।

मां कमला व बौ अमर ताम्राकारया कोखं ने.सं. १०७५ स जन्म जूम्ह अञ्जना ताम्राकार चिहाकःगु ई दुने बाखं, चिनाखँ, हाइकु व उपन्यास च्वयाः साहित्य ख्यलय् दंझाःम्ह छम्ह बहुमुखी प्रतिभाशाली च्वमि खः । बाखं ख्यलय् अञ्जनाया सफू पिदंगु मदुनिसां थीथी पत्रपत्रिका तथा सामाजिक सञ्जालय् थ्वय्‌कःया तःपु बाखं पिदंगु दु । थौंया आधुनिक समाजय् खनेदुगु विकृति विसङ्गतियात ब्यङ्गात्मक रुपं न्ह्यब्वयेगु थ्वय्‌कःया बाखंया विशेषता खः । उपन्यास विधाय् थ्वय्‌कःया ह्यूपाः (ने.सं. ११४१) नांगु उपन्यास पिदंगु दु । ईया ह्यूपाः लिसें झीपिं नं हिलेफयेमाःगु सन्देश बियातःगु थ्व ह्यूपाः उपन्यास आख्यानकार मथुरा साय्मिं आह्वान याःगु उपन्यास धेंधेंबल्लाः कासाय् (ने.सं. ११४१) ल्यू सिरपाः त्याकेत ताःलाःगु दु । अथेहे कविता ख्यलय् मय्‌जु अञ्जनाया लुमन्तिया जः (ने.सं.११४१) हाइकु मुना सफू व मतिनाया न्हाय्‌कं (ने.सं.११४२) चिनाखँ मुना सफू पिदंगु दु । थः मत्यवं मदुम्ह जहान रमेश ताम्राकारया लुमन्तीयात कयाः रचना यानातःगु थुपिं काव्यं वय्‌कःयात जूगु बेदना केवल वय्‌कःया जक मजुसे ब्वमिपिनिगु नुगःयात नं उलि हे संवदेनशील जुइके ब्यूगु दु । न्हापा छम्ह सफल मिसा उद्यमी कथं थःत म्हसीका च्वनादीम्ह मय्‌जु अञ्जना लिपा वयाः च्वसा न्ह्याकेगु जक मखु थीथी नेपालभाषाया संस्थाय् आवद्ध जुयाः नं ज्या यानादीगु दु । थ्वय्‌कः नेपालभाषा मिसा साहित्यकार मुनाया अध्यक्ष खःसा हलिं नेवाः दबू नेपाल च्याप्टरया कोषाध्यक्ष नं खः ।

मां गीता लक्ष्मी खड्गी व अबु जीवन राज खड्गीजुया म्ह्याय् मयजु अञ्जीता खड्गीया जन्म येँया डिल्लीबजारय् ने.सं. ११०६ सिल्लागाः १३ कुन्हु जूगु खः । एल.एल.बि, ग्रामीण विकासय् स्नातकोत्तर व नेपालभाषा विषयय् स्नातकोत्तर जुयादीम्ह वय्‌कलं कानून व्यवसाययात हे थःगु लजगाः कथं न्ह्याकाच्वनादीगु दु । मचानिसें समाजसेवाय् मनक्वसाःम्ह वय्‌कलं तःक्वमछि हे युवातय्‌त नेतृत्व व वृत्ति विकास विषयया प्रशिक्षण बीगु ज्या यानादीगु दु । थौंकन्हय् वय्‌कः नेपाल खड्गी सेवा समितिया नायः खः । नेवाः समुदाय दुनेया थीथी जातीय खलकय् वय्‌कः न्हापांम्ह मिसा नायः खः। लिसें वय्‌कः नेवाः देय् दबूया निर्वतमान दांभरि, नेवाः भोलन्टियर्सया न्वकू, नेपाल ग्रीस मैत्री तथा सांस्कृतिक संघया आजिवन दुजः व नेवाः आइडल ज्याझ्वःया कजि नं खः ।

ब्वनेगु च्वयेगुली लगनशीलम्ह वय्‌कलं नेपालभाषा व खस नेपाली भाषां, थीथी पत्रिकाय् साहित्य, संस्कृति व कानून सम्बन्धी च्वसु पिथनादीगु दु । अथेहे वय्‌कलं तीर्थ महात्म्य अभिलेख ग्रन्थया सम्पादन यानादीगु दुसा वय्‌कःया नायः सिंह, शाही खड्गी समाजया संस्कार (ने.सं. ११४०) व नायः प्रोफाईल नांगु निगू सफू नं प्रकाशित जूगु दु । वय्‌कः नेपाल खड्गी सेवा समिति पाखें पिदगु नायः जागरण लय्‌पौ, (ने.सं.११३३), खुक्वःगु दँ मुँज्या विशेष अंक व स्वर्ण स्मारिका (ने.सं ११४३) आदिया सम्पादक नं खः ।

अध्ययन अनुसन्धानपाखे मन क्वसाःम्ह मय्‌जु अञ्जीता खड्गीयात नेपालभाषा केन्द्रीय विभागं, सूर्यमाया छात्रवृत्ति (ने.सं.११३६) प्रदान याःगु दुसा नायः समुदायया मृत्यु संस्कारबारे अनुसन्धान यायेत नेपालभाषा मिसा खलःपाखें चम्पा टंकबिलास बिजु नेवाः हःपाः सिरपाः (ने.सं. ११३१) लःल्हाःगु दु ।

भाजु अणुराज जोशी बौ वांगमय शताव्दी पुरुष सत्यमोहन जोशी व मां राधादेवी जोशीया कोखं दकलय् तःधीम्ह काय्‌या रूपय् ने.सं १०६९ य् यलया बखुंबहालय् जन्म जूगु खः । सत्यमोहन जोशीया संयोजकत्वय् स्थापना जूगु लोकसाहित्य परिषदया थौंकन्हय्‌या संरक्षकमध्ये भाजु अणुराज नं छम्ह खः । एयर ट्राफिक कन्ट्रोलर जुयाः नेपाःया उड्डयन सेवाय् तःदँ तक ज्या यानाः थौंकन्हय् अनिवार्य अवकास प्राप्त यानादीम्ह भाजु जोशीं नेपालभाषा ख्यलय् अनुवादकया रुपय् थःत म्हसीके बियादीगु दु । थ्वय्‌कलं स्कूल जीवनय् नेपालभाषां छुं च्वयेगु यानादीगु खःसां लिपा जागीरं अवकाश प्राप्त जुइधुंकाः जक अनुवाद यायेगु ज्या यानादीगु खः ।

सत्यमोहन जोशीं नेपालभाषां च्वयादीगु ने.सं. ११०४ य् प्रकाशित जूगु वय्‌कःया माष्टरपीस धायेबहःगु नेपालया राष्ट्रिय विभूति कलाकार अरनिकोया श्वेतचैत्य नांयागु महाकाव्य अणुराज जोशीं दकलय् न्हापां अंग्रेजी भाषं अनुवाद यानाः ने.सं. ११२८ य् The Lasting Gift नामं प्रकाशित यानादिलसा लिपा व हे महाकाव्ययात नेपाली भाषां नं भाय् हीकाः ने.सं. ११३४ य् अरनिकोकृत श्वेतचैत्य नामं प्रकाशित याःगु खः ।

ने.सं. ११४१ य् नेपालभाषां प्रकाशित जूगु अणुराज जोशीया न्हापांगु सफू धाःसा भाजु नरेन्द्रराज प्रसाईं नेपाली भाषं सत्यमोहन जोशीया जीवनया विविध आयामयात कयाः च्वयातःगु शताव्दी पुरुष सत्यमोहन जोशी ग्रन्थया नेवाःभाषं अनुवाद वाङ्मय शताब्दीपुरुष खः । थुकथं वय्‌कलं शताब्दीपुरुष सत्यमोहन जोशीया सफू नेपाली व अंग्रेजी भाषं अनुवाद यानाः अले शताब्दीपुरुष सत्यमोहन जोशी विषयया सफू नेपालभाषां अनुवाद यानाः थः अबु सत्यमोहन जोशीयात जक म्हसीके बियादीगु मखुसे नेपालभाषा साहित्ययात नं नेवाःइतर ब्वँमिपिनि दथुइ थ्यंके बियादिल । थथे सफूया अनुवाद बाहेक भाजु अणुराजं सत्यमोहन जोशी विषयय् अध्ययन अनुसन्धान याइपिंत ज्याय् ख्यलय् जुइगु शताव्दी पुरुष नाप स्वापू दुगु न्हून्हूगु खँ, मां राधादेवी जोशी लुमंकाः आदि थेंज्याःगु च्वसु नं पत्रपत्रिकाय् पिकयादीगु दु ।

बा आशारत्नमुनि बज्राचार्य व मां हेराकुमारी बज्राचार्यया कोखं च्वखं च्वमि अनार बजाचार्यया जन्म ने.सं. १०७३ (वि. सं. २०१० आश्विन ) य् येँया झ्वाःबहाः त्वालय् जूगु खः । वय्‌कःया पूवंगु नां अनाररत्न बज्राचार्य खः । जनप्रशासनय् स्नातक व एम. पि.एच. ब्वनेज्या क्वचायेकादीम्ह भाजु बज्राचार्यया नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् न्हापांगु कृति जीवनया दुःख हे सुखया सम्पत्ति च्वखँ बु.सं. २५१८ बैशाख पूर्णिमा पतिइ पिदंगु खः । सामाजिक, सांस्कृतिक, अनुसन्धान, सूचनामूलक व जीवनी यानाः थीथी विधापाखे च्वसा न्ह्याकादीम्ह वय्‌कःया नेपालभाषा लिसें खस भाषाय् नं उतिकं च्वसा न्ह्याः ।

नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् च्वखं पाखें पलाः न्ह्याकादीगु खःसां लिपा वय्‌कलं ख्यालः व प्याखंपाखे थःगु नुगः क्वासायेकादिल । नेपालभाषाया ख्यालः व प्याखं ख्यलय् मूजः खलः भोटेबहाःपाखें थःगु कला न्ह्यब्वयाझाःम्ह बज्राचार्यं मुनासःया ग्वसालय् जूगु प्याखं धेंधेंबल्लाखय् सीम्ह मनूया जिलाजं प्याखनय् बुराम्ह मनूया भूमिकाय् अभिनय यानाः उत्कृष्ट कलाकारया सिरपाः त्याकादीगु खः । थुकथं भाजु अनार बजाचार्यं अभिनयया क्षेत्रय् थीथी प्याखं म्हितादीगु दु । फ्वगिंया ख्वापाः (ने.सं. १०९६), स्वाः पुचःया ग्वसालय् जूगु छधाःप्याखं नसंफाःपिं झी जनतातय् थःगु अभिनय ब्वयाः न्हाप व लियांल्यू सिरपाः त्याकेत ताःलाःगु खः । बज्राचार्यया कुलय् बूम्ह जूगुलिं थःगु पूर्खां त्वताथकूगु प्रतिस्था ल्यंकातयेत परम्परां निसें न्ह्यानावयाच्वंगु जजमानी ज्याय् बज्राचार्यतय्‌त छधीछप्पँ यायेत पलिस्था जूगु बज्राचार्य समन्वय परिषद् (२०५८) या संस्थापक नायः जुयादीम्ह वय्‌कः छम्ह भाषिक अभियन्ता नापनापं सामाजिक व सांस्कृतिक अभियन्ता नं खः । नेपाःया बहाःबहिया मौलिकता ल्यंकाः नेवाः सांस्कृतिक सम्पदायात संरक्षण व सम्बद्र्धन यायेमाः धयागु भावना दुम्ह वय्‌कः रत्नकेतु महाविहार (झ्वाःबहाः ) संरक्षण समितिया संस्थापक नायः नं खः ।

वय्‌कलं नेवाः भाय, नेवाः संस्कृति, सभ्यता हलिंन्यंक प्रचार प्रसारया लागि सन् २००४ अगष्टय् नेवार समाज हङकङया पलिस्था यानाः दकलय् न्हापांखुसी नेवाः मन्दः च्वयाः हङ्गकङ्गय् नेवाः संस्कार कथं म्हपुजा न्ह्याकूगु खः । हलिं नेवाः दबू पलिस्थाया झ्वलय् पासापुचः गुथि युकेया ग्वसालय् बेलायतय् सन् २०११ अक्टोबरय् जूगु न्हापांगु सम्मेलनय् सहभागी जुयादीम्ह वय्‌कलं बज्राचार्य समाज थपू व आचार्य गुथि थातं तयेत येँ देय्‌या आचाःगु संरक्षण गुथिं न्ह्याकूगु न्हापांगु साहित्य गोष्ठी धेंधेंबल्ला कासाय् झीगु आचार्य गुथिया प्रचलन व थुकिया आवश्यक्ता नांगु अनुसन्धानात्मक च्वसु च्वयाः ल्यू सिरपाः त्याकादीगु खः । थुकथं बज्राचार्य समाजया न्ह्यलुवाः भाजु बज्राचार्यं आपाः धयाथें बज्राचार्य समाज व बौद्धधर्मनाप स्वापू दुगु थीथी च्वसुत च्वयाः थीथी पत्रिकाय् पिथनादीगु दु ।

नेपालभाषा मंकाः खलः व नेवाः देय् दबूया संस्थापक दुजः भाजु बज्राचार्यं सन् २०१६–२०२१ तक हलिं नेवाः दबुलिइ नेपाःपाखेया सचिव जुयाः नं ज्या यानादीगु खः । बज्राचार्य समाजय् ब्वलंम्ह जूगुलिं वय्‌कलं ने.सं. १११९ य् बुद्ध जयन्तिया लसताय् जय नमः श्री भगवान बुद्ध लुम्बिनी वनस बिज्याक म्येय् न्ह्यथनातःथें वकथं हे पात्रत दयेकाः जीवन्त झाँकि देय् चाःहिकादीगु खः ।

थुलि जक मखु वय्‌कलं नेपाः देय्‌या सकल बज्राचार्य खलःत थवंथः स्वापू तयाः ज्याखँ याये अःपुकेत ने.सं. १११९ य् सकल बज्राचार्यपिनिगु नां दुथ्याकाः बज्राचार्य टेलिफोन डायरी पिथनादीगु दु ।

ने.सं. १०३६ थिंलागा ११ कुन्हु बौ दशरत्न तुलाधर व मां दिव्यलक्ष्मी तुलाधरया कोखं भाजु गजरत्न तुलाधरया येँया असं धालासिक्वय् जूगु खः । वय्‌कः हे लिपा वनाः नेपाःया थेरबाद बुद्ध शासनया संघनायक अनिरुद्ध महास्थविर जुयादिल । वसपोल सन् १९९८ निसें २००३ तक संघनायक जुयाबिज्याःगु खः । संस्कृत व पाली भाय्‌या शिक्षा कयादीम्ह वसपोलया न्हापांगु च्वसु ने.सं. १०६८ य् परित्राण धर्मया न्हय्‌गू अंग शीर्षकय् धर्मोदय पत्रिकाय् पिदंगु खः । वसपोलया धम्मपद कथा (भाग १ निसें ८ तक, ने.सं. ११०१–१११२), सेवाया मूलमन्त्र (बु.सं. २५१०) य् पिदंगु दु । अथेहे वसपोलं धर्मचक्र सूत्र (ने.सं. १०६८), लोकनीति (ने.सं. १०७१), बुद्धभक्ति शतकम् (ने.सं. १०७८), विशाखा चरित्र (ने.सं. १११३) या अनुवाद यानाः पिथनादीगु दु ।

ल्हासा ब्यापारि अबुजुं वय्‌कःयात च्यादँ दुबलय् ल्हासाय् यंकूगु खः । ल्हासां लिहां वयेधुंकाः वय्‌कः वाराणसीया सेन्ट्रल हिन्दू बोर्डिङ स्कूलय् भर्ना जुयादिल । थन आखः ब्वनेधुंकाः वसपोल येँय् लिहांबिज्यात । येँ लिहां वयेधुंकाः वय्‌कःयात हाकनं कलकत्ता ब्यापारया निंतिं यंकल । तर थ्व इलय् वय्‌कलं श्रीलंकाय् वनाः बौद्ध शिक्षा अध्ययन यायेगु क्वःछिनादिल, अले सन् १९२९ य् वय्‌कलं कोलम्बोय् वनाः अनया विद्यालंकार पिरिवेना बुद्धिस्ट कलेजय् भर्ना जुयादिल । थन हे श्रावणेर जुयादीम्ह वय्‌कःयात अनिरुद्ध धकाः नां छुनाबिल । श्रीलंकाय् न्यादँ तकया अध्ययन लिपा वसपोल हाकनं म्यानमार वनाः थप अध्ययन यानादिल । म्यानमारय् झिदँ तक च्वनेधुंकाः निगूगु विश्वयुद्धया फसं म्यानमारय् नं थियावयेवं वसपोल नेपाः लिहांबिज्यात ।

वसपोलं कालिम्पोङं पिदंगु नेपालभाषाया पत्रिका धर्मोदयया न्हापांपिं सम्पादक मध्ये छम्ह खः । थ्व लिपा वसपोलं लुम्बिनीइ च्वं बिज्यात । लुम्बिनीया जंगलया दथुइ विहार दयेकाः च्वनाबिज्याःम्ह वसपोलं सन् १९६७ इ संयुक्त राष्ट्र संघया महासचिव ऊ थान्तयात लुम्बिनीइ लसकुस यानाबिज्याःगु खः । ऊ थान्त लुम्बिनीइ वयेधुंकाः जक लुम्बिनी विकासया गुरुयोजना दयेकेगु ज्या सुरु जूगु खः । लुम्बिनीया विकासया निंतिं महत्वपूर्ण योगदान बियादीम्ह वसपोल ४६ दँ तक लुम्बिनीइ च्वनाः सन् १९९१ य् येँय् लिहांबिज्यात । थन वसपोल स्वयम्भुया आनन्दकुटी विहारय् च्वनाबिज्यात ।

नेपालय् थेरवाद बुद्धधर्म व लुम्बिनीया विकास यायेगु निंतिं तःधंगु योगदान बियादीम्ह वसपोलया नेपालभाषा, सिंहाली भाषा व बर्मिज भाषाया यानाः २१ गू सफू पिदंगु दु । बुद्धधर्मय् निरन्तर सेवा यायां वसपोलं २०५९ फागुन ५ गते थःगु देहत्याग यानाबिज्यात ।

बा सप्तनरत्न स्थापित व मां ज्ञानलक्ष्मी स्थापितया क्वखं ने.सं. १०९३ चिल्लागा तृतिया, येँया ध्वकात्वालय् साहित्यकार भाजु अनिल स्थापितजुया जन्म जूगु खः । वय्‌कलं नेपालभाषा (एम.ए.) व वाणिज्यशास्त्रय् स्नातकोत्तर (एमबिए) ब्वने ज्या क्वचायेकादीगु दु ।

वय्‌कलं ‘आस्था नेपाःमि’ या साहित्यिक नामं नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् थःगु च्वसा समसामयिक च्वसुपाखे न्ह्याका च्वनादीगु दु । ने.सं. ११०७ दँय् अन्तर माध्यमिक विद्यालय साहित्य सम्मेलनय् सिरपाः त्याकेत ताःलाःगु मां व मांप्रति यायेमाःगु कर्तव्य शिर्षकया निबन्ध च्वयाः वय्‌कलं नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् पलाः छिनादिल । साहित्य सम्मेलनय् थीथी सिरपाः त्याकेत ताःलाःम्ह भाजु स्थापितं इलय्ब्यलय् इनाप वाःपौ, विश्वभूमि, सन्ध्या टाइम्स, न्हूगु विश्वभूमि व मेमेगु पत्रपत्रिकाय् तःपुमछि समसामयिक च्वसु पिथनादीगु दु । वय्‌कलं नेपाल लिपि बाःछिपौ, लाय्लामा लय्‌पौ, स्थापित दँपौया सम्पादन यानादीगु दु । अथेहे नेपाल लिपि व रञ्जना लिपि वर्णमालाया सहसम्पादन नं यानादीगु दु ।

वय्‌कलं ने.सं. १११४ निसें स्वनिगःया थीथी थासय्, धरान, भोजपुर, बिर्तामोड व भारतया सिक्किम थ्यंक नं नेपालभाषा, नेपाल लिपि व रञ्जना लिपि स्यनेकने यानादीगु दु । वय्‌कः नेपाल लिपि गुथिया नायः (नेसं.११४२–११४४), लुमन्ति दबूया नायः (नेसं.११४१–११४३), नेपालभाषा एकेडेमिया प्राज्ञ जुयादीगु दु । नेपालभाषा साहित्य व नेपाललिपि थपू यायेगुलिइ थःत फ्यानाः लिपि, भाषा व साहित्य ख्यलय् छम्ह दुग्यंम्ह भाषिक अभियन्ता कथं न्ह्यचिलाच्वनादीगु दु ।

वय्‌कःयात नेपालभाषा केन्द्रीय विभाग, त्रि.वि.पाखे्ं पियुष पदक (११४३) व श्रेष्ठ पदक (११४३), बिराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन गुथिं बिराट सुरत्न सिरपाः (११४३), उदाय समाजं योगवीरसिं कसाः नेपालभाषा सिरपाः (११४४), मोतिलानि सिरपा (११४४), केन्द्रीय मानन्धर संघपाखें सत्यतारा हना (११४४) सहित आपालं सिरपाः व सम्मानपाखें छाय्‌पीधुंकूगु दु ।

पत्रकार अनुप शाक्यया जन्म अबु आशारत्न शाक्य व मां दिलशोभा शाक्यया कोखं वि.सं. २०४२ मंसिर २ गते यलया झतापोलय् जूगु खः । मैत्री एफएमपाखें पत्रकारिता ख्यलय् पलाः न्ह्याकादीम्ह वय्‌कः नेपाल वन रेडियाय् नं ज्या यानादीगु दु । थौंकन्हय् नेपालमण्डल टेलिभिजनय् थीथी ज्याझ्वः न्ह्याका वयाच्वनादीम्ह वय्‌कलं नेपालभाषाया स्वपु म्येया म्यूजिक भिडियोलय् नं म्हितादीगु दु ।

यल महानगरपालिका १६ वडा कलाकार समितिया सचिव, नेवाः पत्रकार राष्ट्रिय दबू यल कचाया दुजः जुयादीम्ह वय्‌कलं मोति पत्रकारिता सिरपाः, लहना न्यू जेनिथ पत्रकारिता सिरपाः त्याकादी धुंकूगु दु ।