पत्रकार केके मानन्धर (कृष्णकाजी)या जन्म अबु न्हुछेमान मानन्धर व मां विकुमाया मानन्धरया कोखं वि.सं २०३७ भदौ ५ गते कृष्णाष्टमी कुन्हु थिमिइ जूगु खः । वि.सं. २०६३ सालय् सगरमाथा टेलिभिजनं पत्र–कारिता सुरु यानादीम्ह वय्कः थौंकन्हय् इमेज च्यानलय् नेपालभाषा समाचार प्रस्तोता जुया च्वनादीगु दु । लहना वाःपौया संस्थापक सम्पादक नं जुयादीधुंकूम्ह वय्कः थेम्मृङ लय्पौया निर्देशक नं जुयादीगु दु ।
जुजु पृथ्वीनारायण शाहं किपुलिइ हःताः याःगु विषययात कयाः दयेकूगु कीर्तिपुर दि लिजेन्ड अफ कीर्तिलक्ष्मी संकिपाय् वय्कलं कला निर्देशनया लिसें, पटकथा व संवाद लेखनया भूमिका म्हितादीगु दु । अथेहे नेवाःत सँदेशय् वनीगु विषयय् दयेकाच्वंगु च्वापु फय्बहुभाषी संकिपाय् नं वय्कः आवद्ध जुयाच्वनादीगु दु । लिसें वय्कलं तःगू भिडियो डकुमेन्ट्री दयेकादीगु दु ।
नेवाः पत्रकार राष्ट्रिय दबूया महासचिव जुयाच्वनादीम्ह वय्कः केन्द्रीय मानन्धर संघया केन्द्रीय सदस्य, भिंछेँमूलाँ टोल सुधार समितिया अध्यक्ष नं खः । नेपालभाषा सञ्चार ख्यलय् व सामाजिक सेवाय् योगदान यानादीगुलिं वय्कःयात न्हापांगु पलाः, मध्यपुर सञ्चार, सगरमाथा टेलिभिजन आदि पाखें सम्मान यायेधुंकूगु दु ।
केदार सितुया नामं नेपालभाषाया ख्यलय् नांजाःम्ह च्वमि केदारप्रसाद श्रेष्ठया जन्म मां दिलमाया व बौ रामप्रसाद श्रेष्ठया कोखं ने.सं. १०८२ इ यलया लुंहिटी चालाछेँ त्वालय् जूगु खः । थःगु विद्यार्थीकालं निसें नेपालभाषाया ख्यलय् च्वसा न्ह्याकाः थीथी साहित्य सम्मेलनय् तःगू सिरपाः त्याकादीम्ह थ्वय्कःया न्हापां प्रकाशित जूगु च्वसु तत्कालिन नीलः (ने.सं ११०२ : १) पत्रिकाय् पिदंगु आयतन नांगु कविता खः । नेपालभाषाया ख्यलय् थ्वय्कःया च्वसा — कविता, हाइकु, बाखं, चीबाखं व उपन्यास ख्यलय् न्ह्याःगु दुसा बाखं विधाय् थ्वय्कःया स्वंगू सफू — धकं धयाव (ने.सं. ११०३), ख्वाःपाःत (ने.सं. ११३०) व घाःत स्याःमचाःगु (ने.सं. ११३५) पिदंगु दु । अथेहे उपन्यास विधाय् नं ल्हाः न्ह्याःम्ह थ्वय्कलं निगू उपन्यास स्वम्हम्ह मनू (ने.सं. १११२) व तथागत (ने.सं. ११३५) पिकयादीगु दु ।
थ्वय्कः फ्रायडया यौनमनोविज्ञानयात नेपालभाषाया बाखनय् दुतिनाः नेपालभाषाया मनोवैज्ञानिक बाखंयात अझ न्ह्यज्याकादीम्ह, बाखनय् परम्परागत संरचनाया थासय् न्यूनतम संबाद, वातावरण, पात्र, बाखंचु दुथ्याकाः स्वच्छन्दरुपं बाखं च्वयाः पाठकपिंत प्रभाव लाकेफुम्ह बाखंच्वमि खः । थ्वय्कःया बाखंयात कवितात्मक बाखं नं धायेगु याः । थ्वय्कःया थज्याःगु बाखंया कारणं नेपालभाषा परिषद्ं थ्वय्कःयात ने.सं ११४२ या केशवलाल सिरपाः देछाःगु दु ।
देशय् विद्यमान आर्थिक, राजनैतिक विकृति विसंगति, व्यथिति आदियात आत्म प्रलापया शैली एकनासं थःगु नुगः खँ प्वंके थें यानाः प्वंकातःगु स्वम्ह मनू उपन्यासं नेपालभाषाय् सीदयेक उत्तरआधुनिकवादया लहर दुहांवयेधुंकूगु खँयात नं स्पष्ट यानाब्यूगु दु । थौं साहित्यया छुं नं विधा थथे हे जुइमाः धैगु निश्चित नियम मदयेधुंकल धैगु क्यनाब्यूगु दु । थःगु लजगाः बाहेक पत्रकारिताया ख्यलय् नं ज्या यानादीम्ह केदार सितुजुं बाखं उपन्यासया सफू पिकायेगु बाहेक आखे नांगु पत्रिका नं सम्पादन यानादीगु दु ।
बौ दामोदरनाथ न्यौपाने व मां सुमित्रा न्यौपानेया क्वखं येँया न्ह्योखा त्वालय् ने.सं. १०४८ (वि.सं. १९८४ मार्ग १४) य् निबन्धकार केदारनाथ न्यौपानेया जन्म जूगु खः । वय्कःया मेगु नां राम खः । नेपालभाषा न्यौपानेजुया थःगु मांभाय् मखुसां नेपालभाषां च्वसु च्वइपिं विभाषीया दथुइ वय्कः नं छम्ह खः । नेपालभाषाया साहित्य ख्यलय् भाजु न्यौपानेया न्हापांगु च्वसु नेपाल पत्रिकाय् ने.सं. १०६३ इ पिदंगु संरक्षक, शिक्षक व विद्यार्थीतय् पारस्परिक सम्बन्ध खः ।
छम्ह विभाषी जुयाः नं च्वसापासाया सेक्रेटरी जुयाः ज्या यानादीम्ह भाजु न्यौपानेया नेपालभाषाय् बिस्कंगु योगदान दु । कन्या मन्दिर माध्यामिक विद्यालयया संस्थापक तथा प्रधानाध्यापक भाजु न्यौपानेया न्हापांगु सफू केहेँयात पति ने.सं. १०७२य् पिदंगु खःसा वय्कलं च्वयादीगु झिंप्यपु च्वसु मुनाः झी फुक्कं स्वतन्त्र नांगु सफू भाजु भूषणप्रसाद श्रेष्ठजुं ने.सं. ११३८ बछलाथ्व १० कुन्हु पिथनादीगु खः । नेपालभाषा थःगु मांभाय् मखयां नं थ्वय्कलं कन्या मन्दिर माध्यामिक विद्यालयय् नेपालभाषा ब्वंकेगु व्यवस्था यानाः नेपालभाषा थपू यायेगुली बस्कंगु योगदान बियादीगु दु । थज्याःगु हे नेपालभाषाया ख्यलय् बिस्कंगु लुमन्ति त्वःताः ने.स. १०९१ (वि.स. २०२८ असोज १८) य् वय्कः दिवंगत जुयादिल ।
ने.सं. १०३५ य् सिन्धुपाल्चोक जिल्लाय् अबु सूर्यमान श्रेष्ठ व मां पद्मकुमारी श्रेष्ठया कोखं जन्म जुयादीम्ह केदारमान ‘व्यथित’ राजनीति व साहित्यिक जीवन नितां नाप नापं न्ह्याकादीम्ह व्यक्तित्व खः । निर्भिक व स्पष्टवादी व्यक्तिया रुपं प्रसिद्धम्ह थ्वय्कःयात राजनैतिक क्रियाकलापं मन्त्रीया पदय् तकं थ्यंकलसा साहित्यिक क्रियाकलापं राजकिय प्रज्ञाप्रतिष्ठानया कुलपति तकं जुइके बिल । भारतीय स्वतन्त्र आन्दोलनं प्रेरित जुयाः नेपालय् राणा विरोधी आन्दोलनय् सरिक जुयादीम्ह कवि व्यथित’ १९९७ सालया राजनैतिककाण्डय् जेलय् नं लात । जेलयात हे साहित्य साधनागार यानादीपिं अन हे जेलय् लाःपिं कवि चित्तधर हृदय, सिद्धिचरणपिनिगु उत्प्रेरणां व्यथितं’ नं च्वसा न्ह्याकादिल । थनंनिसें हे व्यथित’या कवि जीवन निरन्तररुपं न्ह्यानांवन । जेलय् हे वय्कलं अभिसारणी, प्रतिक्षा (ने.सं १०६६), दीवस चित्र (ने.सं १०६७), ख्वबिं प्याःगु म्ये (ने.सं १०६७) थेंज्याःगु छाँयावादी रहस्यवादी काव्यया रचना यानादिल । थुपिं सफू मध्ये वय्कलं दकलय् न्हापां च्वःगु काव्य अभिसारनी धासाः जेलया नैराश्यं हीमी चाःम्ह व्यथितं’ अन जेलय् हे छ्वयेका छ्वयादिलसा मेगु सफू जेलं पिहां झायेधुंकाः प्रकाशित यानादिल । अनं निसें थ्वय्कलं थःगु नांया ल्यूने व्यथित’ उपनां घानादीगु खः । थबलय् पिदंगु थ्वय्कःया सफू मध्ये ख्वबिं प्याःगु म्ये सफूयात नेपालभाषाया छगू उत्कृष्ट काव्य धकाः तत्कालिन धर्मोदय सभां धर्मोदय पुरस्कार नं प्रदान यात ।
ल्याय्म्हगु इलय् परिवारनाप बायाः कठोर जेल जीवन हनेमाःम्ह व्यथितया विरह, वेदना अन्तर्मुखी प्रवृति हे थ्वय्कःया जेलकालिन काव्यया विशेषता जूगु दु । लिपा ने.सं १०७० अर्थात् प्रजात्रन्त्र पश्चात् व्यथित’या मेगु काव्य छ्वास पिदन । नीगुपु कविताया संग्रह थ्व छ्वास काव्यं नेपालभाषाया काव्य प्रवाहलय् विषयगत रुपं, वैचारिक रुपं अझ शिल्पगत रुपं छगू तःधंगु ह्यूपाः हलचल हयाबिल । थ्वहे छ्वास काव्यं निसें नेपालभाषाय् नं पाश्चात्य काव्यय् प्रचलित सनेट कथंया काव्य दुतिनसा आत्मकेन्द्रित अन्तर्मुखि प्रवृतिया थासय् बर्हिमुखी प्रवृति, वैयक्तिकताया थासय् नेपालभाषाय् समष्टियात कय्च्यानाः समाज, मानवता व यर्थाथता थेंज्याःगु व्यापक व वृहत विषय ज्वनाः काव्य रचना यायेगु परम्पराया नी जुल । नापं तप्यंक हे क्रान्तिकारी नारा बियाः समाजय् क्रान्तिकारी परिवर्तनया निंतिं संघर्ष, विद्रोह व आवश्यकतायात नेपाली जनमानसय् ध्वाथुइके बीगु व हे भावसंचार यायेगु ज्या जुल । थ्व नेपालभाषा काव्य ख्यलय् छगू प्रयोग जक मजुसे प्रवाहया रुपय् न्ह्यानावन । थ्वहे कथं थ्व छ्वास कविता संग्रहयात नेपालभाषाया काव्य ख्यलय् छगू न्हूगु प्रयोग कथं कयाः च्वसापासां श्रेष्ठ सिरपाः न्हापांखुसी देछाःगु खः ।