मां लक्ष्मीमाया व अबु चिनिया राजकर्णिकारया काय्मचा डा. पुष्पराज राजकर्णिकार यलया हौगः त्वालय् ने.सं.१०६८ येँयाः पुन्हीकुन्हु जन्म जूगु खः। अध्ययनय् विलक्षण प्रतिभा दुम्ह थ्वय्‌कलं वाणिज्य शास्त्रय् विद्यावारीधि यानादीगु खःसा थ्वय्‌कः नेपाल राष्ट्र बैंकया सहायक गभर्नर पदय् तक थ्यंम्ह व्यक्तित्व खः । बहुआयामिक बहुप्रतिभाशाली डा. पुष्पराज राजकर्णिकारं नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् नेपालभाषाया चिनाखँ, नियात्रा, आत्मकथा नापं समालोचनाया विधाय् थःगु सकृयता क्यनादीगु दु ।

थ्वय्‌कःया नेपालभाषाया साहित्य ख्यलय् न्हापां पिदंगु रचना छगू यात्रा–ससिवा (ने.सं. १०९२) नांगु कविता खः । अथे हे कविता विधाय् वर्तमानं झ्वयेप्यूगु कचिघाः चिनाखँ मुना ज्वनाः ने.सं.११०१ य् न्हापां पिलू झाःम्ह थ्वय्‌कःया मेगु निगू चिनाखँ मुना सच्छिकू जिन्दगी (ने.सं.१११८) व धौबजि मुक्तक मुना (ने.सं.११३३) पिदने धुंकूगु दु । थ्वय्‌कलं थःगु कृतिइ छगू जाति व समाजया जक समस्या मखु राष्ट्रिय नापं अन्तर्राष्ट्रिय समस्यायात न्ह्यब्वयाः नेपालभाषा काव्यख्यःयात तःब्या यायेगुलिइ मूवंगु भूमिका म्हितादीगु दु ।

अथेहे डा. पुष्पराजया निगू नियात्रा सफू जिगु निक्वःगु अमेरिका भ्रमण व स्वानावंगु खँत (ने.सं. ११३६) व यः दाई (नियात्रा +) या प्रकाशन जुइधुंकूगु दु । नियात्रा धुनेवं वय्‌कलं च्वसा न्ह्याकादीगु मेगु विधा आत्मकथा खः । थ्व विधाय् वय्‌कःया जीवन खसुइ (ने.सं. ११४१) आत्मकथा सफू पिदंगु दु । थ्वय्‌कः आपालं भाषिक, साहित्यिक, सामाजिक तथा राजनैतिक संघ संस्थाय् नं निर्णायक भूमिकाय् च्वनाः सकृय रुपं ज्या यानाच्वनादीगु दु । थ्वय्‌कः नेपालभाषा मंकाः खलः यलया नायः जुइधुंकूम्ह खःसा थौंकन्हय् नेपालभाषा एकेडेमिया सदस्यसचिव जुयाच्वनादीगु दु ।

डा. पुष्पराज विशेष यानाः नेपालभाषा थपू यायेगु ज्याय्, भाषिक आन्दोलन ख्यलय् संकल्परत व्यक्तित्व खः । थ्यंमथ्यं न्यागू दशक न्ह्यःनिसें भाषिक आन्दोलनय् समर्पित व्यक्तित्व थ्वय्‌कलं वि.सं. २०२२ सालं मिब्वाला काःगु मातृभाषा ल्यंकेगु अभियानय् थौं तकं निरन्तरता बियाः नेतृत्वदायी भूमिका निर्वाह यानाच्वनादीगु दु । थुकिया दसि थ्वय्‌कःयात देछाःगु सिरपाः व हनापौतसें कनाच्वंगु दु । च्याक्वःगु विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनय् चिनाखँय् न्हाप सिरपाः, लुमिन श्रेष्ठ नेपालभाषा सिरपाः, ठाकुरलाल सिरपाः आदि भाषासाहित्य ख्यलं थ्वय्‌कःयात प्रदान याःगु सिरपाः खःसा समाज सेवाःया ख्यलय् नं थ्वय्‌कलं बियादीगु योगदानया कदर स्वरुप राजकर्णिकार समाज, अमर पुस्तकालय, नेपालभाषा न्ह्यसःलिसः कासा गुथि, नेपाल हृदयरोग निवारण प्रतिष्ठान यल, न्यकू जात्रा मतयाः सञ्चालन समिति हौगः आदि संस्थापाखें नं थ्वय्‌कःयात सम्मान देछाःगु दु । अध्ययनय् विलक्षण प्रतिभाया दसुकथं वय्‌कःयात नेपाल विद्याभूषण पदकं नं विभूषित यायेधुंकूगु दु। अथेहे राष्ट्रं तकं थ्वय्‌कःया ज्याया कदर कथं सुप्रवल जनसेवाश्री मान पदवी प्रदान याःगु दु ।

बौ रत्नमान नानिचा श्रेष्ठ व मां सन्तमाया श्रेष्ठया क्वखं ने.सं. १०७६ य् थिमिया चोडे त्वालय् बाखं च्वमि भाजु प्रकाशमान नानिचाया जन्म जूगु खः । भाजु नानिचा थःगु मांभाय् नेपालभाषा साहित्य थपू यायेत वि.सं. २०२९–३५ सालय् थिमिइ नेपालभाषा साहित्य संस्कृति प्रचार प्रसार यायेगु व नेपालभाषा भाषिक आन्दोलनय् सक्रिय भूमिका म्हितादीम्ह छम्ह भाषिक कार्यकर्ता नं खः । नेपालभाषा साहित्यख्यलय् वय्‌कःया मू विधा बाखं खयानं थःगु च्वसायात चिनाखँ, छधाः प्याखंपाखे नं न्ह्याकादीगु दु । व इलय् येँ, यल, ख्वप देशय् जुइगु नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनय् जक मखु दँय्‌दसं जुइगु अन्तर क्याम्पस नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनय् नं बाखं विधाय् न्हाप, न्हापल्यू सिरपाः त्याकाः च्वनादीम्ह भाजु नानिचाया नेपालभाषाया थीथी पत्रिकाय् तःपु बाखं पिदनेधुंकूगु दु । झीगु समाजय् ब्वलना वयाच्वंगु विकृति व विसंगतियात न्ह्यब्वयाः बाखं च्वयादीम्ह भाजु नानिचाया दकलय् न्हापां पिदंगु बाखं दुघाः (ने.सं. १०९६) खः । छधाः प्याखं धेंधेंबल्लाः कासाय् न्हापांगु सिरपाः त्याकेत ताःलाःम्ह वय्‌कःया छधाः प्याखं न्हूजः लुइ न्ह्यः खः । न्हूजः खलः थिमिया संस्थापक दुजः भाजु नानिचाया न्हापांगु पिथना सफू दुघाः (ने.सं. १०९६) खःसा वयां न्हय्दँ लिपा थीथी पत्रिकाय् पिदनाच्वंगु बाखंत मुना बल्चा (ने.सं. ११०३) सफू पिदंगु खः । टिचर ट्रेनिङय् डक्टरेट यानादी धुंकूम्ह प्रा.डा. भाजु प्रकाशमान नानिचायात शिक्षा पुरस्कारया नापं महेन्द्र विद्याभूषण पदक नं प्राप्त जूगु दु।

मां कृष्णमाया व अबु पूर्णभक्त्त घोरी श्रेष्ठया कोखं बाल गोपाल श्रेष्ठया जन्म सको इन्ला त्वालय् नेपाल संवत १०८० ज्यापुन्हि कुन्हुं जूगु खः । स्कुल इलय् कविता च्वयाः नेपालभाषाया ख्यलय् ताय्तिति यानादीम्ह डा. बालगोपाल श्रेष्ठं नेपालभाषा साहित्यया थीथी विधाय् च्वसा न्ह्याकादीगु दु । हलिमलि (ने.सं. ११०५) च्वखँ मुना वय्‌कःया न्हापांगु सफू खःसा कवि गिरिजाप्रसाद जोशीया बःचाहाकःगु जीवनी (११०७) निगूगु सफू खः । सक्व देय्‌या देवी प्याखं (१११५) संस्कृति विषयय् वय्‌कलं च्वयातःगु अनुसन्धानमूलक सफू ख । वय्‌कःया निगू कविता सफू कुलामय् थ्वयाच्वंगु सः (१११५) व डायरी पानाय् बुयावःगु कविता (११४०) पिदंगु दु । थीथी पत्रपत्रिकाय् बाखं पिथना वैच्वनादीम्ह वय्‌कःया थ्व बाखं खः थ्व बाखं मखु (ने.सं.११२८) बाखं सफू नं पिदंगु दु । ख्वप जुजुपिनि वंशावली (ने.सं.११३६) वय्‌कःया इतिहास विषयया सफू खःसा नेवा संस्कार, संस्कृति नापं सक्व देय्‌या इतिहास कघाःनाच्वंगु अनुसन्धान ग्रन्थ झीगु सक्व देय् : नेवाः समाजया संस्कृति व धर्मकर्मया मानवशास्त्र (ने.सं.११३९) अंग्रेजी भाषां नेपालभाषाय् अनुवाद जुयाः पिदंगु दु । भाषा अधिकारया विषयय् नापं थीथी इलय् च्वयाः उखेंथुखें पत्रपत्रिकाय् पिदनाच्वंगु च्वसुत छथाय् मुनाः नेपालय् जातीय पहिचान व भाषा समान अधिकारया न्ह्यसः (ने.सं.११४३) सफू कथं पिदंगु दुसा समालोचनात्मक च्वसुतय् संग्रह जिगु दापू जिगु धापू (ने.सं.११४३) नं पिदंगु दु ।

डा. बालगोपाल श्रेष्ठया नेवाः जाति, भाषा नापं संस्कार, संस्कृति विषयय् नेपालभाषां बाहेक अंग्रेजी भाषं नं तःगू सफू पिदंगु दु गथे— The Sacred Town of Sankhu, The Anthropology of Newar Ritual, Religion and Society in Nepal Cambridge Scholars Publishing, 2012 -Paperback edition 2013. The Newars of Sikkim Reinventing Language, Culture and Identity in the Diaspora Vajra Books, 2015, आदि खः ।

अथेहे डा. बालगोपाल श्रेष्ठं अनुवाद व सम्पादनया ख्यलय् नं थःगु च्वसा न्ह्याकादीगु दु । श्रीलंकाया न्यंकं बाखं (ने.सं.१११५) व गुंसि घाँय् (ने.सं.११३८) वय्‌कःया अनुदीत कृतित खः । अथेहे वय्‌कलं — ब्वःसल, मित्याः, गं, घितांकिसि आदि नेपालभाषाया साहित्यिक पौ अले न्ह्यबःसा मचापौया सम्पादक जुयाः ज्या यानादीम्ह वय्‌कः इनाप वाःपौया सह–सम्पादक नं जुयादीगु दु । वय्‌कः च्वसापासाया पुलांगु नेपालभाषा खँग्वः धुकू A Dictionary of Classical Newari नांगु कोशया छम्ह सहसम्पादक नापं कम्पाइलर नं खः ।

नेदरल्यान्दया लाइदन विश्वविद्यालयं मावनशास्त्र (आन्थ्रोपोलोजी) विषयय् विद्यावारिधि यानादीम्ह वय्‌कलं बेलायतया अक्सफोर्ड विश्वविद्यालयय् अनुसन्धानकर्ताया रुपय् ज्या यानादीगु दुसा थौंकन्हय् लाइदन विश्वविद्यालयय् प्राध्यापन यानाच्वनादीगु दु । थ्वहे कथं डा. बालगोपाल श्रेष्ठं नेपाल, भारत, बेलायत, अमेरिका आदि देशय् स्थलगत अध्ययन अनुसन्धानया नापं राष्ट्रिय अन्तरराष्ट्रिय ख्यलय् जुइगु थीथी सम्मेलन, गोष्ठीइ नेवाः जाति, भाषा, संस्कार, संस्कृति विषयय् कार्यपत्र न्ह्यब्वयेगु नं यानादीगु दु ।

थःगु विद्यार्थी इलंनिसें भाषा अधिकारया नितिं संघर्ष याना वैच्वनादीम्ह बालगोपालं नेपालभाषाया आपालं संघ संस्थातय्‌गु नेतृत्व नं यानादीगु दु । गथे — भाषा साहित्य मुंज्या खलः, सक्व (ने.सं.११०२) या संस्थापक नायः, हलिं नेवाः दबू (सन् २०११) या संस्थापक नायः, नेवाः हना सिरपाःया संस्थापक आदि । नेपालभाषाया थीथी साहित्य सम्मेलनय् ब्वति कयाः तःगू सिरपाः त्याकादीम्ह बालगोपालं नेपाल संबत् १११३ य् दकलय् न्हापांगु ठाकुरलाल सिरपा नं त्याकादीगु दु ।

डा. भगवानदास मानन्धरया जन्म ने.सं. १०८६ पोहेलागाः ७ स बालाजुइ जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां रामकुमारी मानन्धर व अबुया नां भिमदास मानन्धर खः । कृषि इन्जिनियर भाजु मानन्धर रामपुर क्याम्पसय् सह प्राध्यापक जुयादी । पेशां इन्जिनियर खःसां वय्‌कलं नेपालभाषां च्वयादीगु च्वसुुत थीथी पत्रपत्रिकाय् पिहां वयाच्वंगु दु । ने.सं.११३२ पोहेलागा त्रयोदशी कुन्हु वय्‌कःया न्हापांगु कृति कथं ‘भिंमनू’ सफू पिदंगु जुल । थ्व सफूतिइ वय्‌कलं सामाजिक व आध्यामिक धार्मिक चिन्तनया दुने बैज्ञानिक आधार मालेगु ज्या यानादीगु दु । अथेहे, भाजु भगवानदास मानन्धरजुं ने.सं. ११४० स नेपाल सम्वत तिथिया कोडिङ्ग व डिकोडिङ्ग सूत्र मालादिल । ने.सं. ११४१, ११४२, ११४३ दँय् थ्व हे सूत्र कथंया न्हिल्याः तयाः नगुमाः पिथनादिल । वय्‌कःया हे सक्रियतां नेपाल सम्वत एप पिहांवल । थ्व सूत्रकथं नेपाल सम्वतयात अंकया रुपय् नं च्वयेजिइका बिल अले कम्प्यूटरय् दुथ्याकाः नेपाल संवत्यात सकभनं छ्यले जिइका बिल । थ्व सुत्र कथं नेसं, बिसं व इसं थवंथवय् मद्वंक हिलाबुला याये संभव जूगु जक मखुकि सलंसः दँ न्ह्यः व लिपाया न्हिल्याः तकं हिलाबुला यानाः स्वयेजिल ।

डा. मनोरञ्जन धौभडेलया जन्म अबु निरञ्जन धौभडेल व मां कृष्णेश्वर धौभडेलया कोखं ने.सं १०७० इ ख्वपय् जूगु खः । पेशां मेकानिकल इञ्जिनियर जुयादीम्ह थ्वय्‌कः थौंकन्हय् अमेरिकाय् च्वनादी । परदेशय् च्वनादीसां थःगु मांभाय् व थःगु जातीय तजिलजि संरक्षण सम्वद्र्धनया ज्याय् अतिकं मनक्वसाःम्ह भाजु धौभडेल नेपाः पासा पुचः गुथि अमेरीकाया संस्थापक न्वकु खःसा नेवाः अमेरिकन दबू शिकागोया संस्थापक नायः खः ।

थुकथं वय्‌कलं पासा पुचः गुथि, शिकागो नेवाः दबू आदि पाखें थीथी कथंया नेवाः मुँज्या यानाः नेवाःतय्‌त गुथि मार्फत् छप्पँ छधी यायेगु जक मखु इलय् ब्यलय् नेवाः भाषा, लिपि, तजिलजि, नसात्वँसा, वेशभूषा, संगीत आदिया ब्वज्या व प्रशिक्षणया व्यवस्था यानाः थःगु जातीय संस्कृति, सभ्यताया संरक्षण व प्रचार प्रसार जुइकेगुली तःजिगु योगदान बियादीगु दु । अंग्रेजी नापं नेपालभाषा नं च्वयेगु यानादीम्ह वय्‌कःया न्हापां नेवाः भाषं पिदंगु च्वसु नेपाल लिपि (ने.सं ११११) खः ।

वय्‌कलं नेवाः संस्कृति सम्बन्धी थीथी विषयया च्वसु अमेरिकां पिदनीगु दबू, लसकुस, शिकागो नेवाः आदि पत्रिकाय् पिकयादीगु दु । वयकःया हे सम्पादनय् नेपाः पासा पुचः गुथिपाखें दबू (ने.सं ११११—१११३)पत्रिका पिदंगु दु । अथेहे नेवाः अमेरिकन दबू शिकागो पाखें पिदंगु शिकागो नेवाः (ने.सं. ११३१–११३२)या सम्पादक नं वय्‌कः हे खः। थौंकन्हय् वय्‌कः दबू पत्रिकाया छम्ह व्यवस्थापक नं खः । वय्‌कःया ज्याया कदर स्वरुप वयकःयात थीथी संस्थां थीथी सिरपाः व सम्मान देछाःगु दु । गथे— ‘Humanitarian Service Award’, ‘Fellow of the American Society of Mechanical Engineering’ in 2001 AD, शिकागो नेवाः समुदायपाखें सम्मान देछाःगु आदि ।

बौ बुद्धरत्न शाक्य व मां रत्नदेवी शाक्यया कोखं ने.सं. १०७७ माघ (२०१४ माघ १४) य् च्वखँ च्वमि भाजु डा. महेन्द्ररत्न शाक्यया यलया ओकुबहालय् जन्म जूगु खः । मचांनिसें बुद्धधर्मया सत्संगय् जुयादीम्ह भाजु शाक्यं थःगु च्वसा धर्मनाप स्वापू दुगु च्वखँ व प्याखंपाखे न्ह्याकादिल । बुद्धधर्मया ज्ञान दयेकाः बुद्धधर्म प्रचारप्रसार यानाच्वंम्ह शाक्यया दकलय् न्हापांगु च्वसु नं बौद्ध दर्शननाप स्वापू दुगु अभिधर्म (ने.सं. १०९९) खः ।

बौद्धधर्मय् अतिकं हे नुगः छ्वःम्ह भाजु शाक्यया बुद्धधर्मनाप स्वापू दुगु मंगलसूत्र, यलया बौद्ध न्ह्यसः लिसः कासा छगू अध्ययन, बसुन्धरादेवी छगू अध्ययन, सेरिबन्जा (प्याखं) परियत्ति शिक्षा ब्व १, २ नापं वय्‌कलं सम्पादन यानादीगु अभिधर्म चित्तकाण्डया संक्षिप्त परिचय ब्व १, २, बुद्ध जयन्ती स्मारिका, युवा स्मारिका आदि खः । उलि जक मखु वय्‌कलं वि.सं. २०७८ य् नेपालको बौद्ध मूर्ति कलामा मैत्रय बोधिसत्व नांगु अनुसन्धानात्मक सफू च्वयाः विद्यावारिधि प्राप्त यानादीगु खः । वय्‌कलं बौद्ध साहित्यपाखें नेपालभाषा साहित्य तब्याकेगुलिइ आपालं योगदान बियादीगु दु ।

बौ गोविन्दमान श्रेष्ठ व मां चम्पादेवीया कोखं ने.सं. १०६२ (वि.सं. १९९९ माघ) य् क्षेत्रपाटीया इखापुखू त्वालय् डा. महेशमान श्रेष्ठया जन्म जूगु खः । लजगाःया ल्याखं छम्ह चिकित्सक जूसां थः नं नेवाःया मचा जूगुलिं नेवाःतय् भिंचितामि नेवाः सरोकारया ख्यलय् नेवाः पुचःया समग्र हकहित व अधिकारया निंतिं चिउताः कयाः खःगु लँपु क्यनेफुपिं द्रष्टा व चिन्तकपिनि दथुइ थ्वय्‌कः नं छम्ह खः ।

राजनीतिक, सामाजिक, आर्थिक, शैक्षिक अले भाषिक ल्याखं नेवाःतय् दथुइ ब्वलनाच्वंगु संकटया स्थितियात गथे यानाः समाधान यायेगु विषययात कयाः वय्‌कः तसकं चिन्तित खनेदु । धाथें धायेगु खःसा नेवाः हकहीतया नितिं अभिभावकया भूमिका निर्वाह यानादीम्ह छम्ह अभिभावक खः, नेवाः न्ह्यलुवाः खः । थःगु जाति, भाषा, संस्कृति म्वाकातयेगुली वय्‌कः सदां तत्पर खनेदु । थज्याःगु हे थीथी विषय न्ह्यब्वयाः नेवाः जागरण मञ्चपाखें ने.सं. ११३४ य् नेवाः अधिकार नांगु सफू च्वयाः पिथनादिल । थ्व सफुलिइ वय्‌कलं नेवाः हक, हित व अधिकार नाप स्वापू दुगु नीखुपु (२६) च्वसु दुथ्याकादीगु दु ।

थथेहे वय्‌कलं नेवाः अधिकार संरक्षण सम्वर्धन यायेगु तातुनाः मय्‌जु मोहिनी श्रेष्ठनाप थःपिनि इहिपाः जूगु अक्षय तृतिया दिनस नेवाः अधिकार सिरपाः स्वनादीगु खः । थ्व सिरपाः पद्मरत्न तुलाधर, प्रा. माणिकलाल श्रेष्ठ, मल्ल के सुन्दर थेंज्याःपिं नेवाः न्ह्यलुवाः व नेवाः स्वायत राज्य संघर्ष समिति, विराट साहित्य सम्मेलन गुथि थेंज्याःगु नेवाः अधिकारया लागि ज्या यानावःगु संस्थायात थ्व सिरपाः देछायेधुंकूगु दु ।

मां मंगला प्रधान व बौ शिव प्रधानया कोखं ख्वपया तेखाचोय् ने.सं. १०६२ इ जन्म जुयादीम्ह योगेन्द्र प्रधान नेपालभाषाया छम्ह नांजाःम्ह अग्रज आधुनिक कवि खः । अमेरिकाया क्यालिफोर्निया विश्वविद्यालयं जनस्वास्थ्य विषयय् विद्यावारीधि यानादीम्ह व नेपाल स्वाथ्य विज्ञान अध्ययन संस्थानया छम्ह प्राध्यापक खयाः नं डा. योगेन्द्र प्रधान छगू बिस्कंगु ख्यः अर्थात् नेपालभाषाया आधुनिक कविताया ख्यलय् दकलय् अप्वः कविताया सफू पिथनेत ताःलाःम्ह कवि खः । थःगु विद्यार्थीकालं निसें च्वसा न्ह्याकादीम्ह भाजु योगेन्द्र प्रधानया न्हापां पिदंगु च्वसु जि न्हिले (नसंचा, २ ने.सं १०८१) नांगु कविता खः । अथेहे वय्‌कःया न्हापांगु सफू लूसः (ने.सं. १०८४) कविता मुना खः, गुगु निगूगु संस्करण कथं ने.सं. ११४१य् नं पिदंगु दु । थ्व कृतिइ तक आधुनिक कविताया किचः उलि खनेमदु । वयां लिपा पिदंगु वय्‌कःया मेगु कविता मुना छगू दिप : छगू लास (ने.सं. १०८८) खः, गुगु कविता संग्रहं श्रेष्ठ सिरपाः त्याकेत ताःलाःगु दु । थ्व संग्रह निसें कवि योगेन्द्र प्रधानं कविता ब्वयेगु पहलय् मूपुलाः सीदयेक आधुनिक कविताया प्रवाहयात ज्वनादीगु दु । थ्वहे कथं थ्व संग्रहया कविताय् कवि प्रधानजुं थः समकालिन आधुनिक कविपिंसं थें तुं थीथी कथंया विम्व, प्रतीकत छ्यलाः विघटन विक्षिप्त व विषमताया पूर्ण सजगता थःगु कविताय् पिब्वयादीगु दु ।

वय्‌कःया पिदंगु कृति थुकथं दु — लूसः (ख्वप, ने.सं. १०८४), निकःगु (ने.सं. ११४१), छगू दिप : छगू लास (ने.सं १०८८), हावलासा (ने.सं.१०८८), छगू दिप : छगू लास व हावलासा (थ्व छगू दिप : छगू लास व हावलासा निगुलिं सफूया कविता छथासं तयाः कुतः पिकाकः ख्वपपाखें ने.सं ११३० पिदंगु सफू खः), लुमधंगु लकस (ने.सं.११२०), हिलेमाःगु ह्यूपाः (ने.सं.११३२), सुलिमय् हलिमलि (ने.सं ११३२, ६० पु कविता दुथ्याःगु थ्व कृतियात स्वद्याय् ब्वथलाः द्याः पतिकं शीर्षक छुना न्ह्यब्वयातःगु दु । गुगु खः— छद्याः सुलिं ३० पु पद्य कविता, निद्याः छंत झिंच्यापु पद्य व स्वद्याः हलिमलि स्वीनिफु पद्य दुथ्याः), प्रशान्त सागरया लबु (ने.सं.११३५, थ्व विदेसय् च्वःगु चिनाखँ मुना खः), ध्याकुनय् च्वंगु धू (ने.सं.११३५) यानाः गुंगू कविताया सफू पिदंगु दु ।

समग्रय् आधुनिक कवि योगेन्द्र प्रधानया काव्य यात्रा प्रगतिवादी लँय् अविचलित न्ह्यानाच्वंगु दु । स्वदेश विदेश न्यंकभनं फुक्क कथंया उत्पीडन व विभेद मुक्त समाज हयेत न्ह्यानाच्वंगु दु । अतिकं क्रियाशील व कविता च्वयेगुली निरन्तरता दुम्ह आधुनिक कवि योगेन्द्र प्रधानया कविताय् छ्यलातःगु थीथी विम्व व प्रतीक सुबोध व सजग जू।

थथे कवि योगेन्द्र प्रधानया पिदंगु कविता मुनाय् केवल वय्‌कःया कविता जक मखु नेपालभाषाया थीथी नांदंपिं समालोचकपिं गथे— डा. कमलप्रकाश मल्ल, प्रा. माणिकलाल श्रेष्ठ, इन्द्र माली, पूर्ण ताम्राकार आदिपिनिगु समालोचना नं सफूया भूमिका कथं दुथ्यानाच्वंगु दु । थुपिं भूमिकां केवल योगेन्द्र प्रधानया कविताया जक मखु नेपालभाषाया समकालिन कविताया जः ह्वलेगु याःगु दु ।

कविता च्वयेगु बाहेक कवि योगेन्द्र प्रधानजुं नेपालभाषाषाया थीथी संस्थानाप आवद्ध जुयाः नं थःगु मां भाय्‌या सेवा यानादीगु दु । विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन गुथिया छगः धिसिलाःगु थां जुयादीम्ह वय्‌कलं विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन गुथिया नायः, सल्लाहकार, संरक्षक जुयाः जक मखु बाल साहित्य मण्डल, प्रगतिशील साहित्य गोष्ठी आदि संघ संस्थानाप संलग्न जुयाः नं नेपालभाषाया नितिं आपालं ज्या यानादीगु दु ।

थथे नेपालभाषाया ख्यलय् थौं स्वयाः ४२ दँ न्ह्यवंनिसें थःत फ्यानाझाःम्ह डा. योगेन्द्र प्रधानयात वय्‌कःया योगदानया कदर स्वरु — च्वसापासा पाखें श्रेष्ठ सिरपाः (ने.सं १०८८), विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन गुथिपाखें विशेष सम्मान, भाषा साहित्य मुँज्या खलः सक्वपाखें नेवाः हना सिरपाः (ने.सं १०४३), त्रि.वि.वि पाखें महेन्द्र विद्याभूषण, दीर्घ सेवा पदक आदि व मेमेगु थीथी संस्थापाखें नं सम्मान देछाःगु दु ।

डा. रुद्रलक्ष्मी श्रेष्ठया जन्म अबु मदनलाल जोशी व मां ज्वालादेवी जोशीया कोखं ने.सं १०६३ इ यलय् जूगु खः । थ्वय्‌कः त्रिभुवन विश्वविद्यालयपाखें नेपालभाषाय् न्हापां भाषाविज्ञान विषयय् विद्यावारीधि यानादीम्ह मय्‌जु खः । थ्वय्‌कःया विद्यावारीधिया विषय दोलखा नेवाः भाय्‌या वर्णनात्मक अध्ययन खः । नेपालभाषा केन्द्रीय विभागय् नेपालभाषा विषयया प्राध्यापन यानादीम्ह मय्‌जु रुद्रलक्ष्मी श्रेष्ठया च्वसा नेपालभाषा, नेपाली व अंग्रेजी स्वंगू भाषाय् नं न्ह्याःगु दु ।

डा. श्रेष्ठया नेपालभाषाया ख्यलय् पिदंगु च्वसु विशेषत भाषा अध्ययन सम्बन्धी हे जूगु दु । भाषाया ख्यलय् नं दोलखा भाषिकाया विषयय् विशेष अध्ययन अनुसन्धान यानादीम्ह थ्वय्‌कःया पिदंगु अनुसन्धानात्मक च्वसु थुकथं दु— चीनी व जापानी भाय्‌या सन्दर्भय् नेपालभाषाया ताजिग्व (नेपालभाषा, पत्रिका, नेपालभाषा केन्द्रीय विभाग, सन् २००५), Finite verb Markers in Dhulikhel Newari Dialect – Contemporary Issue in Nepalese Linguistics, Kathmandu : Linguistic Society of Nepal, pg 145-152, सन् २००५), रूपया परिभाषा व वर्गीकरण उच्च शिक्षाय् नेपालभाषा व साहित्य, (नेपालभाषा केन्द्रीय विभाग, त्रि.वि. ने.सं. ११२०), दोलखा नेवाः भाषाय् वाक्य संरचना (नेपालभाषा व थ्वया साहित्य, A Journal of Central Department of Nepalbhasa, T. U. no. 51118 ; A Dialectical Difference between Patan and Dolakha Dialect of Newari on Grammatical Level. – A paper presented at the 17th Annual CLS (सन् १९९६), Kinship Terms in Newari , A Study in Social and Regional Variation, A paper presented at the 15th Annual CLS (सन् १९९४ ) . Verbal Morphology in Gopali Language , A paper presented at the 27th Annual CLS and 12th Himalayan Languages Symposium (सन् १९८९ ) आदि । थुकथं वय्‌कलं थीथी पत्रपत्रिकाय् बाहेक थीथी राष्ट्रिय अन्तराष्ट्रिय गोष्ठीइ ब्वति कयाः नं वय्‌कलं तःगू कार्यपत्र प्रस्तुत यानादीगु दु । अथेहे सफूया रुपय् वय्‌कःया नेपालभाषाया थःथिति खँग्वःया तुलनात्मक अध्ययन (ने.सं११०५), दोलखा भाषिकाया खँग्वः पुचः (ने.सं.११२०), दोलखा नेवाः भाय्‌या क्रिया छगू अध्ययन ‘A study of Verb Morphology in the Dolakha Dialect of Nepalbhasa’ (ने.सं.११२०) आदि पिदंगु दु । थ्वय्‌कः नेपाल लोकवार्ता समाजया कार्यकारणी सदस्य, अथेहे भाषा आयोगया सल्लाहकार नं जुयादीधुंकूम्ह भाषाविद् खः । अथेहे थ्वय्‌कः महेन्द्र विद्याभूषण क, दीर्घसेवा पदक, चैन लाकौल सिरपाः आदिं विभूषित जुयादीगु दु । भाषाविज्ञान समाजया आजिवन सदस्य नं खः ।

मां रत्नमाया बज्राचार्य व अबु भक्तमुनि बज्राचार्यया कोखं न्हापांम्ह काय्‌या रुपय् किपूया जगतपाल महाविहारय् ने.सं. १०९४ असोजशुक्ल द्वितीयाकुन्हु बज्रमुनी बज्राचार्यया जन्म जूगु खः । ब्वनेगुली तःजिगु कुतः दुम्ह थ्वय्‌कलं नेपालभाषा, बौद्ध अध्ययन व नेपाली, इतिहास, संस्कृति व पुरातत्व नापं यानाः स्वंगू विषयय् स्नातकोत्तर डिग्री हासिल यानादिलसा नेवाः बौद्ध समाजय् स्वयम्भूपुराणया सांस्कृतिक प्रभाव नांगु शीर्षकय् विद्यावारिधि क्वचायेकादिल ।

वय्‌कलं थःगु शैक्षिक योग्यताया कदर स्वरुप महेन्द्र विद्याभूषण, बेदज्वाला स्वर्ण सिरपाः, मोतिलानी सिरपाः आदि प्राप्त यानादीगु दु । थौंकन्हय् नेपालभाषा केन्द्रीय विभागय् प्राध्यापनया ज्या यानाच्वनादीम्ह बज्रमुनिं नेवाः धर्म, संस्कार, भाषा, संस्कृति, पत्रकारिता आदि थीथी विषयया तःगू सफू पिकयादीगु दु । थथे पिदंगु सफू मध्ये गुलिं थः याकःचां च्वयादीगु खःसा गुलिं मेपिं नाप जानाः नं च्वयादीगु दु । वय्‌कःया पिदंगु सफू थुकथं दु — कासा परिचय, पुलांगु नेपालभाषा खँग्वःमुना, समाचार पत्रकारिता, हारती माता, किपूया सी संस्कार, नेपाःगाःया धर्म, नेपालभाषा स्यने विधि नेपालमण्डलया ल्वं अभिलेखया थीथी पक्ष आदि । अथेहे मेपिं नाप जानाः च्वयादीगु सफू खः— नेवार जातिको अभौतिक संस्कृति, नेवाः लोक परम्परागत कासा, कीर्तिपुर नगरपालिकाको सांस्कृतिक विवरण, कीर्तिपुरको चिनारी, नेवार जातिको चिनारी, नेवाः लोकवार्ता खः । वय्‌कलं वज्रयान त्रैमासिक पत्रिका, २५५८ औं बुद्धजयन्ती स्मारिका, २०६८ औं ज्ञानमाला सम्मलेन स्मारिका, नेपालमण्डल पत्रिका, कीर्ति रिसर्च सेन्टरया कीर्ति जर्नलया नं सम्पादक यानादीगु दु ।