नेपालभाषा साहित्यय् ने.सं. १०६४ निसें पश्चिमी विश्वय् प्रचलनय् वःगु आधुनिक बाखं खनेदत । थथे नेपालभाषाया दकलय् न्हापांगु न्हू चीहाः बाखं श्रीमती एम. लक्ष्मीया नामं ने.सं. १०६४ बछलां धर्मदूत पत्रिकाय् पिदंगु मोतिलक्ष्मी उपासिकाया लँ बाखं खःसा ने.सं. १०६७ य् पिदंगु चित्तधर हृदयया खुपु बाखंचा न्हापांगु न्हू बाखंमुना सफू खः । तत्कालिन धर्मोदय पत्रिकां न्हू चीहाः बाखंयात थाय् बिइवं फत्तेबहादुर सिंह व न्हुछेसुन्दर तुलाधर, पूर्णदास श्रेष्ठ, पूर्ण ‘पथिक’, सिद्धिचरण श्रेष्ठ, हृदयचन्द्रसिंह प्रधान, आशाराम शाक्य, केशवलाल कर्माचार्य, प्रेमबहादुर कसाः, प्रकाशकुमारी प्रधानाङ्ग, माधवलाल कर्माचार्य आदि बाखंच्वमिपिं खनेदत ।

बाखनय् कथानक, घटना, पात्रचित्रण, व वातावरणयात थाय् बियाः ‘आ छु जुइन’ धकाः पाठकया मनय् उत्सुकता, जिज्ञासा ब्वलंकाः अन्तय् बिचाः मयाःकथं घटनाया संयोजन यानाः अजू चायेका बीगु सरप्राइज प्लटया बाखं न्हू चीहाः बाखंया प्रारम्भिक इलय् हे खनेदत । सामाजिक कुरिती ब्वयाः सुधारया सन्देश बीगु हे थुगु ईया बाखंया मू प्रयोजन जुयाबिल ।

वि.सं.२००७ सालया राजनैतिक परिवर्तन लिपा वःगु स्वतन्त्र वातावरणय् नेपालभाषाया बाखं अझ ब्वलन । धर्मोदय बाहेक नेपाल, पासा, थौंकन्हे, नेपालभाषा पत्रिका आदि पत्रिका पिदन । थुपिं पत्रिकाय् न्हू पहःया सशक्त बाखंत प्रकाशित जुल ।

माधवलाल कर्माचार्य, पूर्णदास श्रेष्ठपिंसं मनोविश्लेषणत्मक चरित्रप्रधान बाखं च्वयादिलसा प्रेमबहादुर कसाः, धुस्वां साय्मि, हृदयचन्द्रसिंह प्रधानपिंसं सामाजिक विषयलं पिहांवनाः राजनैतिक, आर्थिक आदि विषयं पिदंगु समस्यायात न्ह्यथनाः बाखं च्वयादिल । न्हूगु प्रयोग, न्हूगु शैली ब्वयाः बाखं च्वयेगु क्रमय् यौन विषययात प्रयोग यानाः बाखं च्वयेगु ज्या आशाराम शाक्य, पूर्णदास श्रेष्ठ, मथुराकृष्ण साय्मि, हितकरवीरसिं कसाः व राजा शाक्यपिंसं यानादिल ।

अथेहे बाखनय् नेवाः संस्कार, संस्कृति दुथ्याकेगु ज्या न्हापां तीर्थलाल नःघःभनिं यानादिल । लिपा फणीन्द्ररत्न बज्राचार्य, लक्ष्मण राजवंशी, जनकलाल वैद्यपिंसं यानादिल । समाजया उत्पीडित वर्गया दुःख पीडा ब्वयाः उपिं प्रति सहानुभूति वनीगु कारुणिक बाखं च्वयेगु ज्या गुगु पूर्ण ‘पथिक’जुं न्हापां न्ह्याकादीगु खः, देशय् ब्वलंगु राजनैतिक आर्थिक विसंगतिं लिपाया पिंढिंया च्वमिपिं— श्यामदास कुमाः, रामशेखर नकर्मि, सुवर्णकेशरी तुलाधर, भूषणप्रसाद श्रेष्ठ, रमेशकाजी स्थापित, अमोघ ताम्राकार, अष्टमुनी गुभाजु, मंगलदेवी स्थापित, बालगोपाल श्रेष्ठ, श्रीलक्ष्मी श्रेष्ठ आदिपिंत केवल उत्पीडित वर्गया दुःख पीडा जक मखु अमिसं थःपिनिगु हक हीतया नितिं याइगु वर्ग संघर्षया चित्रण दुगु प्रगतिवादी बाखं च्वकेबिल ।

अथेहे थौंया आधुनिक युगया विश्व भूमण्डलीकरण, साइबर संस्कृतिया विकासं नेपालभाषाया बाखनय् नं न्हून्हूगु विषय, प्रयोग व शैलिया प्रादुर्भाव जुल । बिम्ब प्रतीक छ्यलाः च्वयातःगु निबन्धात्मक बाखं जक मखु बाखंया प्रस्तुती नं ‘चेतना प्रवाह पद्धति’ (Stream of Consciousness) नाटकीय शैली, आत्मकथात्मक शैली, टिप्पणी शैलीया च्वयातःगु बाखं खनेदतसा उत्तरआधुनिकवाद प्रभाव स्वरुप भर्चुअल रियालिटी, उपभोक्तावादी संस्कृति, नारीवाद, विनिर्माणवाद, स्वैर कल्पनायात प्रयोग यानाः च्वयातःगु प्रयोगवादीे बाखं नापं न्हून्हूगु विषयया बाखं— मचाछेँ बालं, साइबर अपराध, बैदेशिक रोजगार, डायस्पोरियन समस्या आदि विषययात कयाः बाखं च्वयेगु ज्या नं न्हूपुस्ताया च्वमिपिं— केदार सितु, अमृतरत्न तुलाधर, ध्रुव मधिकःर्मि, शशीकला मानन्धर, बालगोपाल श्रेष्ठ, हरिकृष्ण डंगोल, शरद कसाः, लोचनतारा तुलाधर, रिना तुलाधर, मनदेवी तण्डुकार, बिमलप्रभा बज्राचार्य, दिब्या ताम्राकार, रितादेवी प्रधान ‘रुमाठ’ आदिपिंसं न्ह्याकल ।

थौं नेपालभाषाय् दकलय् अप्वः च्वमिपिं खनेदुगु व दकलय् अप्वः सफू पिदंगु विधा बाखं विधा जूगु दु । अथे हे थीथी देय्‌या बाखंयात नेपालभाषां अनुवाद यायेगुया नापनापं नेपालभाषाया गुलिखे बाखं सफूत अंग्रेजी भाषाय् अनुवाद जूगु दु ।

ने.सं. १०२९ य् नेपालभाषाया बाखंच् वमिपिनिगु मंकाः दबूकथं बाखंच्वमि लक्ष्मण राजवंशीया नायःसुइ बाखं दबू नीस्वने ज्या जुल गुकिं आपालं बाखं जक मखु तःम्ह बाखंच्वमिपिं नं पिकाल ।

नेपालभाषाया काव्य साहित्यय् १९९७ (ने.सं १०६१) सालया जेल दुने काव्य साधना जूगु इलं निसें पुर्णबहादुर वैद्ययागु सरासु (ने.सं१०८४) कविता संग्रहयात श्रेष्ठ सिरपाः दछाये न्ह्यः तकया समयावधियात न्ह्यच्वःगु आधुनिककाल कथं कायेगु चलन दु । थ्व समयावधी वयाः नेपालभाषाया काव्य साहित्यय् पुनर्जागरणकालिन नीति, उपदेश, भाषानुरागया शास्त्रीय परम्पराया थासय् शैलीगत स्वच्छन्दताय् कल्पनाया असिम सर्गतय् ब्वयेगु स्वच्छन्दवादी प्रवृतिं थाय्काल । थ्व प्रवृतियात नेपालभाषाया कविताय् न्हापां दुतहःम्ह वैकुण्ठप्रसाद लाकौल खःसां थ्वयात छगू प्रवाहया रुपय् न्ह्याकेगुज्या जेलकालिन कविपिं सिद्धिचरण श्रेष्ठ, चित्तधर हृदय, केदारमान ‘व्यथित’, हरिकृष्ष्ण श्रेष्ठ, धर्मरत्न ‘यमि’पिं पाखें जुल । थः स्वजनपिं नाप बायाः जेलय् कष्टमय जीवन हनेमाःपिं कविपिंसं रचना याःगु काव्यय् नैराश्य, विरह, वेदना दैगु ला स्वभाविक हे जुल । थ्वहे कथं विरह, बेदना, नैराश्यया नापं माया, पिरती, सांस्कृतिक चेतना, आत्मपरकता, स्वप्नदृष्टा, कल्पनाया स्वच्छन्दता, आदि जेलकालिन कविपिनिगु काव्यया मूलभूत प्रवृति जुयाबिलसा लयवद्धता, छन्दवद्धता, श्रुति माधुर्यता थज्याःगु काव्यया शैलीगत विशेषता जूवन । जेलकाल लिपा, प्रजातन्त्रोत्तरकालया कविपिं — माधवलाल कर्माचार्य, ईश्वरानन्द श्रेष्ठाचार्य, दुर्गालाल श्रेष्ठ, गिरिजाप्रसाद जोशी, नारायणदेवी श्रेष्ठ आदिपिंसं नं थथे स्वच्छन्दवादी प्रवृत्तियात आत्मसाथ यानाः नं स्वतन्त्रता, उत्साह आदिया भाव प्रतिविम्बित यानाः छखे जागरणकालया पलाःचिं क्यनेगु यातसा मेखेर राजनैतिक परिवर्तन वयाः नं देशय् सकारात्मक परिवर्तन मवःगु प्रतिक्रिया स्वरुप नैराश्य, पलायनया भाव आदि नं कविता मार्फत् प्वंकेगु यात । थथे थ्व स्वच्छवादी धारा न्ह्यानाच्वँच्वं हे ने.सं १०८४इ वनाः नेपालभाषाया काव्यय् हानं मेगु न्हूगु धारया कविता खनेदत । व खः आधुनिक कविता प्रवाह । तत्कालिन गुलिं पुलापिं कविपिंसं थ्व न्हूगु धारयात आत्मसाथ यानाः लिपातकं न्ह्याःवनेगु यातसा गुलिं कविपिंसं पुलांगु स्वच्छन्दवादी धारयात हे निरन्तरता बीगु यात । गुलिं न्हू हूपिं कविपिं गथे—लाभरत्न तुलाधर, भूषणप्रसाद श्रेष्ठ, राजभाइ जकःमि थेंज्याःपिं कविपिसं न्हूगु धारया आधुनिक कविता प्रवाह न्ह्याये धुंकाः नं छन्दोवद्ध कविता च्वयेगु मत्वःतू । थथे च्वय् उल्लेख जूपिं कविपिं बाहेक स्वच्छन्दवादी धारयात ज्वनाः काव्य रचना यानादीपिं मेपिं कविपिं खः —चित्तधर ‘हृदय,’ फत्तेबहादुर सिंह, वैकुण्ठप्रसाद लाकौल, फत्तेबहादुर सिंह, केदारमान ‘व्यथित’, हरिकृष्ण श्रेष्ठ, धर्मरत्न ‘यमि’, भुपालमान सिंह, फणीन्द्ररत्न बज्राचार्य, लक्ष्मीदेव श्रान्त, नारायणदेवी श्रेष्ठ, रे.र.न स्यस्यः, दुर्गालाल श्रेष्ठ, अमोघ ताम्राकार, डा. शान्तिसुरभ, गणेशबहादुर, भूवनेश्वरी कर्माचार्य, गणेशलाल श्रेष्ठ, गोरखराज श्रेष्ठ, रामबहादुर कायष्ठ, भगवतीप्रसाद श्रेष्ठ, रमापतिराज शर्मा, तिलकप्रकाश कायष्ठ, विष्णु अल्पज्ञ, मदनमोहन मिश्र, दामोदरलाल श्रेष्ठ, आशाकाजि सेवक, गोबिन्दहरि नेकू, आर.एस दोस्त, देवरत्न धाख्वाः, छत्रबहादुर कायष्ठ, परमानन्द वज्राचार्य आदि ।