नेपाःया नांजाःम्ह इतिहासविद् व बौद्धविद्वान भाजु त्रिरत्न मानन्धरया जन्म बौ बद्रीनारायण मानन्धर व मां कृष्णकुमारीया कोखं इ.सं १९४५ जनवरी १५य् येँया थँहिटी त्वालय् जूगु खः । भाजु मानन्धरं त्रि.वि.विं इतिहास विषय विद्यावारीधि यानादीगु खःसा बेलायतया क्याम्ब्रीज विश्वविद्यालयं म्।ज्।क् डिग्री हासिल यानादीगु खः । नेपाःया शैक्षिक ख्यलय् थीथी पदय् आवद्ध जुयाः ज्या यानादीम्ह प्राध्यापक डा. त्रिरत्न मानन्धर त्रि.वि.वि.या मानविकी तथा समाज शास्त्र संकायया डीन, लुम्बिनि बौद्ध विश्वविद्यालयया उपकुलपति, राष्ट्रिय योजना आयोगया दुजः आदि थेंज्याःगु उच्च पदया जिम्मेवारी नं क्वबियादीधुंकूम्ह व्यक्तित्व खः । वय्‌कःया एकल लेखन व सहलेखनय् नेपाःया इतिहास व संस्कृति सम्बन्धी स्वंगू दर्जनं मयाक ग्यसुग्यंगु सफू व थीथी राष्ट्रिय अन्तराष्ट्रिय जर्नलय् १६० स्वयाः अप्वः च्वसुत पिदंगु दु । अथेहे वय्‌कलं तःगू सफू व जर्नलया नं सम्पादन यानादीगु दु । अंग्रेजी, नेपाली तथा नेपालभाषा स्वता भाषं नं कलम न्ह्याकादीम्ह थ्वय्‌कःया नेपाःया इतिहास संस्कृति सम्बन्धी छुं छुं सफू खः— Some Aspects of Rana Rule in Nepal – 1983 AD, नेपाल भोट विवाद – 1984 AD, Nepal : The Years of Trouble – 1986 AD, नेपालको इतिहासमा जंगबहादुर – 1992 AD, आधुनिक नेपालको इतिहासका केही पानाहरू  -1978 AD, Crime and Punishment in Nepal : A Historical Perspective -1985 AD, Nepal’s Quinquennial Missions to China.

अथेहे थ्वय्‌कःया नेपालभाषां नं निगू दर्जन धैथें तसकं ज्याख्यलय् जूगु अनुसन्धानमूलक च्वसुत गथे—नेपालभाषां च्वयातःगु प्यपु सन्धी पत्र (भिंतुना ने.सं १११०), संयुक्त राष्ट्र संघय् रञ्जना लिपि (पलिष्ठा ने.सं १११२), स्वयम्भुया ऐतिहासिकता (पलिष्ठा ने.सं ११२८), झी नेवाः म्हिगः व थौं (नेवाः प्रज्ञा दँ १ ल्याः २), पुलांगु मुलुकी ऐनय् मिसातय्‌गु विशेष अधिकार (नेपालभाषा ने.सं ११२९), इतिहासया पानाय् नेवाःत (सन्ध्या टाइम्स ने.सं ११३०) आदि पिदंगु दु । अथेहे थ्वय्‌कलं थीथी राष्ट्रिय अन्तराष्ट्रिय गोष्ठीइ थःगु ज्यापौ न्ह्यब्वयाः नेपाः तथा नेवाः जातियात म्हसीकेबीगु यानादीगु दुसा देया सांस्कृतिक, शैक्षिक ख्यःया थीथी थासय् बाहेक नं नेवाः समुदायया थीथी संघसंस्थाय् गथे नेपालभाषा एकेदमिया प्राज्ञ, नेवाः हलिं दबू व नेवाः देय् दबूया सल्लाहकार, न्हूदँ समारोह समितिया ने.सं ११३५या अध्यक्ष, केन्द्रीय मानन्धर संघया सल्लाहकार आदि जुयाः ज्या यानाच्वनादीगु दु । वय्‌कःया थज्याःगु सेवा तथा विद्वताया कदर स्वरुप थीथी संस्थातय्‌सं थ्वय्‌कःयात निगू दर्जन स्वयाः अप्वः थासं सम्मान सिरपाः व पदक आदि देछाये धुंकूगुदु ।

महेन्द्र विद्याभूषण क, ‘गोरखा दक्षिणबाहु तृतीय, राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कार आदि थेंज्याःगु राष्ट्रिय स्तरं बीगु पदक पुरस्कार बाहेक नं नेवाः ख्यलं थ्वय्‌कःयात—ज्यापु प्रज्ञा सम्मान, लाकौल पुरस्कार आदिं व नेवाः देय् दबू, हलिं नेवाः दबू, केन्द्रीय मानन्धर संघ, लुम्बिनी बौद्ध विश्वविद्यालय आदिं नं विशेष सम्मान देछाःगु दु।

अबु गणेशमान बज्राचार्य व मां प्रेमकुमारी बज्राचार्यया कायमचा नरेशमान बज्राचार्यया जन्म ने.सं. १०८५ इ येँया झ्वाःबहालय् जूगु खः । नेपाल परम्परागत बुद्धधर्म संघया नायः, लुम्बिनी बौद्ध विश्वविद्यालयया उपकुलपति, त्रिभुवन विश्वविद्यालय बौद्ध विभागया प्रमुख जुयादीम्ह वसपोल त्रिभुवन विश्वविद्यालयय् बौद्ध विभाग चायेकेगुलिइ प्रमुख भूमिका म्हितादीम्ह बौद्ध विद्वान खः । वय्‌कःया निर्देशनय् तःम्ह विद्यार्थीपिंसं विद्यावारीधी डिग्री हासिल यानादीगु दु । अथेहे वय्‌कः आधुनिककालय् नेपालय् महायानी व बज्रयानी बुद्धधर्मया संरक्षण सम्वद्र्धनय् महत्वपूर्ण योगदान बियादीम्ह छम्ह व्यक्तित्व नं खः । बुद्ध जन्मस्थल लुम्बिनीइ महायान बौद्ध बिहार निमार्ण यायेगुली नं वसपोलया महत्वपूर्ण भूमिका दु । वसपोलया नेपालभाषाय् अष्टमी व्रत छगू परिचय (ने.सं. ११०८) नांगु सफूया नापं मेगु नं बौद्धधर्म सम्बन्धी सफूत पिदंगु दु ।

सुन्दरकृष्ण जोशी, मां राममाया जोशी व अबु मंगलकृष्ण जोशीया कोखं नेपाल संवत् १०५५ कौलागा ११ कुन्हु यलया इलाछेँय् बूगु खः । शैक्षिक उत्थानया निंतिं थःत पानादीम्ह भाजु जोशीं क्याम्पस ब्वनेगु झ्वलय् हे साहित्य ख्यलय् थःत पानादीगु खः । ने.सं १०८१ सालय् आइए तगिमय् नेपालभाषा ब्वंकेगु व्यवस्था यायेवं डा. जोशीं नेपालभाषाया शैक्षिक ख्यलय् पलाः तयादीगु खः । नेपालभाषायात त्रिविया स्नातक तगिमय् जक सिमित याये मजिल धकाः शिक्षण समितिया अध्यक्षया हैसियतं डा. जोशीं त्रिवि समक्ष दकलय् न्हापां लिखित प्रस्ताव तयादीगु खः । वय्‌कःया प्रस्तावयात कयाः ने.सं १०९३ (वैशाख १६–१९ तक) जूगु त्रिवि विद्यापरिषद्या मुँज्यां उगु प्रस्ताव सर्वसम्मतं पास याःगु खः । नेपालभाषा केन्द्रीय विभागया न्हापांम्ह अध्यक्ष (नेसं ११०७– १११०, नेसं १११४–१११८ व नेसं ११२६– ११२८) प्रा.डा. जोशीं पाटन क्याम्पसय् (ने.सं १०९६–१०९९) नं प्रमुख जुयादीगु दु ।

ख्वप भाषिकाया वर्णनात्मक अध्ययन विषययात कयाः भारतया पुना विश्वविद्यालयं विद्यावारिधि यानादीम्ह डा. जोशी नेपालभाषाया भाषावैज्ञानिक अध्ययनय् मदिक्क थःत पानाच्वनादीम्ह छम्ह भाषाविद् नं खः । तर वय्‌कलं थःत भाषाविज्ञानय् जक सीमित धाःसा यानामदी । नेपालभाषा तपंपतिइ (ने.सं. १०८०) विरहीचरण कविता च्वयाः साहित्य ख्यलय् पलाः तयादीम्ह डा. जोशीं सितुमाः (ने.सं १०८९), तिकिझ्यालं (ने.सं ११३६) बाखं सफू च्वयादीगु दु । थःम्हं भोगे याःगु, समाजय् खंगु व जूगु आदि खँयात कथात्मक मोड बियाः बाखं च्वयेगुलि ल्हाः न्ह्याःम्ह डा. जोशीया तिकिझ्यालं सफू अंग्रेजीं ‘Through the Latticed window’ (ने.सं ११३७) व नेपालीं आँखीझ्यालबाट (ने.सं ११४३) पिदंगु दु । थ्व बाहेक नेपालभाषाया भाषावैज्ञानिक व्याकरण (ने.सं १११२), नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानं पिथंगु नेपालभाषा व्याकरण (ने.सं ११२३) व ब्वनेकुथि तगिंया आपालं सफू च्वयादीगु दु । वय्‌कःया न्ह्यथनेबहःगु छगू अनुसन्धान पत्र नेवाः ताजिग्वःयात कयाः च्वयातःगु ब् कतगमथ या ल्भधबचष् ऋबिककषष्भचक नं खः । साहित्यिक रुपं बाखं धुंकाः निबन्ध, कविता व नाटक नं च्वयादीम्ह डा. जोशीं भाषा थकायेत अध्ययन अनुसन्धान मदिक्क यायेमाः धकाः ५० पुं मल्याक भाषा, साहित्य, समालोचना व अनुसन्धनात्मक लेख च्वयाः थीथी जर्नल आदिइ पिथनादीगु दु । नेपालभाषा ख्यलय् प्राज्ञिक बहस न्ह्याकेगु ताः तयाः नेपालभाषा व थ्वया साहित्य विषयक विभागीय गोष्ठी (नेसं ११०८ जेठ १७–१९) व स्वम्ह ज्याथःपिं कवि वैकुण्ठप्रसाद लाकौल, केदारमान व्यथित व सिद्धिचरण श्रेष्ठपिनिगु देनयात कयाः गोष्ठीया ग्वसाः ग्वयादीगु खः । साहित्यिक, शैक्षिक रुपं सक्रियम्ह भाजु जोशीयात समाजसेवीया रुपय् नं म्हस्यू । गान्धी स्मारक महागुथिया कार्यकारी प्रमुख (नेसं ११०७–११०९), तुलसी मेहेर युनेस्को क्लबया सदस्यसचिव (ने.सं १११०) बाग्मती सेवा समितिया उपाध्यक्ष, जिल्ला शिक्षा समिति यलया दुजः, त्रिविया सिनेट दुजः (नेसं ११११–१११३) थीथी ब्वनेकुथिया संचालक समितिया दुजः जुयादीम्ह भाजु जोशी लाकौल सिरपाःया अध्यक्ष, मोतिलानी सिरपाः समितिया अध्यक्ष (नेसं १११६), शहीद चिनियालाल तथा उषा सिंह प्रतिष्ठानया नं अध्यक्ष जुयादीधुंकूगु दु । डा. जोशीयात लाकौल सिरपाः (नेसं ११०६), महेन्द्र विद्याभूषण क (नेसं ११०५), राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कार (नेसं ११३७), विरेन्द्र ऐश्वर्य सेवा पदक (नेसं ११२१) नापं थ्यंमथ्यं नीगू सिरपाः व हनाज्याझ्वलं छायपिउगु दु । वय्‌कःयात नेपालभाषा परिषदं भाषाथुवाः (ने.सं ११२०) पदवी नं देछाःगु दु ।

निर्मलमान तुलाधरया जन्म मां ज्ञानशोभा तुलाधर व अबु कनकमान तुलाधरया कोखं येँया किसिध्वाकाय् ने.सं १०६७ (१४ जुलाइ १९४७) इ जूगु खः । अंग्रेजी व भाषाविज्ञान विषयष् एम.ए. यानाः त्रिभुवन विश्वविद्यालयय् भाषाविज्ञान विषयया प्राध्यापन यानादीम्ह थ्वय्‌कः छम्ह भाषाविद्, समाजशास्त्री व बौद्ध अध्ययनया विज्ञ खः ।

नेपाल एशियाली अध्ययन केन्द्र ,CNAS या निर्देशक, भाषाविज्ञान समाजया अध्यक्ष जुइधुंकूम्ह व थौंकन्हय् सोसियल साइन्स बहाःया अध्यक्ष जुयाच्वनादीम्ह भाजु निर्मलमान तुलाधरं नेपालभाषाया ख्यलय् साहित्य गुथिया अध्यक्ष, कमलप्रकाश मल्ल फाउण्डेशनया सचिव, उर्लिके कोयल्भर व ईश्वरानन्द श्रेष्ठाचार्य जानाः दयेकूगु A Dictionary of Contemporary Newar नांगु कोशया सहायक सम्पादक, ईश्वरानन्द श्रेष्ठाचार्यया Jyāpu Vocabulary -Preliminary Report नांगु शब्दकोशया अनुवादक, A Classical Nepalbhasa Dictionary Committee या दुजः, नेवार, नेपाली तथा अंग्रेजी शब्दकोश निर्माण कमितिया दुजः जुयाः ज्या यानादीगु दु ।

थ्वय्‌कःया प्रकाशित छुं अनुसन्धानमूलक कृतित खः — “My Best Memories of Prof. Kamal Prakash llMaa. -2022 AD, Multilingual Education and Nepal; A Concept Note. In Yogendra P. Yadava and Lava Deo Awasthi -2020 AD, Perspectives on Mother Tongue-based Multilingual Education in Nepal -2020 AD, Bodhisattava-like Satyaohan, The Centenary Special Issue on Satyaohan Joshi of Śabda Sãhyojan, Vol. 9, No. 5, September 2012; Multilingual Education in Nepal, Halin Newah 2018, Global Newah Conference; Kathmandu; Central Department of Nepalbhasa, Tribhuvan University -2018 AD Translation for Children’s Literature, Souvenir of the 12th Library Day. Kathmandu – 2019 AD etc.”

मां लक्ष्मी कुमारी श्रेष्ठ, बौ सुब्बा हिरालाल श्रेष्ठया माहिलाम्ह काय् जुयाः ने.सं. १०५२ कौलाथ्व १४ (मोहनी चतुर्दशी, कुन्हु येँया थँहिति त्वालय् माणिकलाल श्रेष्ठया जन्म जूगु खः । समालोचक, अनुवादक व राजनीतिज्ञ प्रोफेसर माणिकलाल श्रेष्ठ ८९ दँया वैसय् ने.सं. ११४१ चिल्लाथ्व तृतीया मंगलबार कुन्हुं दिवंगत जुयादिल ।

माणिकलाल श्रेष्ठं कलकत्ता विश्वविद्यालयं सन् १९५६ स अंगे्रजी साहित्यय एम.ए. व कानून विषयय् एल.एल.बी. पास यानादीगु खः । बाम विचारधारायाम्ह माणिकलाल श्रेष्ठं न्हापां अमृत साइन्स कलेजय् ब्वंकादीगु खः । थथे अमृत साइन्स कलेजय् ब्वंका च्वनादीबलय् तत्कालिन पञ्चायत सरकारं प्रखरवक्ता, विश्वकोश धायेबहम्ह, न्ह्यागु विषयया नं ज्ञानदुम्ह माणिकलाल श्रेष्ठया प्रभावशाली व्यक्तित्वं विद्यार्थीपिं भड्के जुइ धकाः ग्यानाः मेमेपिं राजनीतिज्ञत नापं

वय्‌कःयात नं ज्वनाः जेल यातना बिल । लिपा आवंलि गनं नं ब्वंके दइमखु धकाः नसिहत बियाः वय्‌कःयात जेलं मुक्त यात । थनं निसें वय्‌कलं गनं कलेजय् नं ब्वंकामदी । लिपा ने.सं. १०९७ य् त्रि.वि.वि.इ नेपालभाषाया एम.ए चासेंलि चित्तधर लगायत सकल पासापिनिगु आग्रह कथं थःगु मातृभाषा नेपालभाषाया निंतिं पाटन क्याम्पसय् नेपालभाषा एम.ए.या विद्यार्थीपिंत ब्वंकेगु यानादिल । वय्‌कःया विद्व्तपूर्ण प्रभावशाली न्वचु, वय्‌कःयाके दुगु ज्ञानया भण्डार, न्ह्याम्ह विद्यार्थीपिंत नं माःगु सहयोग यायेगु वय्‌कःया व्यवहारं वय्‌कः छम्ह अतिकं लोकंह्वाःम्ह सम्मानित गुरु जुयादिल ।

प्रोफेसर, समालोचक, अनुवादक व राजनीतिज्ञ कथं नांजाःम्ह प्रा. माणिकलाल श्रेष्ठया न्हापां पिदंगु च्वसु प्रेमबहादुर कसाःजुं च्वयादीगु बाखं संग्रह ती बाखं–पुचः (धर्मोदय १०१, ने.सं १०७६) या बारे च्वयातःगु समालोचनात्मक च्वसु खः । यक्व फुटकर समालोचनात्मक लेख, अप्वः यानाः सफूतय् भूमिका च्वयादीम्ह वय्‌कःया ने.सं. १०८८ इ प्रकाशित समालोचनाया सिद्धान्त सफू वय्‌कःया न्हापांगु सफू खः । पाश्चात्य साहित्यया विभिन्न समालोचकपिनि सिद्धान्त, संस्कृत साहित्यया काव्य शास्त्रया मूल सारांश व नेपालभाषा समालोचनाया छोटकरी इतिहास थ्व सफुलिइ दुथ्यानाच्वंगु दु । अनं लिपा वय्‌कःया थीथी समालोचनात्मक च्वसुत मुना समालोचनाया सिध्दान्त २ (ने.सं ११३९) नं पिदन ।

कम्युनिष्ट बिचारधाराय् नुगः क्वसाःम्ह वयकलं च्वयादीगु कोरियालि क्रान्तिया विषयय् न्हापा व लिपा याना प्यंगू भोलम सफू नं पिदंगु दु । अथेहे नेपालय् भाषा नीति गथे जुइमाः (ने.सं ११०६) व ऐतिहासिक च्वसु मुनातःगु इतिहासया छता निता खँ (ने. सं.११४२) नं वय्‌कःया महत्वपूर्णगु सफू खः । अथेहे वय्‌कलं जापानी न्हूबाखं (ने.सं११०७) सफूया नं अनुवाद यानादीगु दु ।

नेपालभाषाय् जक मखु खँय् भाषाय् नं वयकःया सलंसःपु च्वसु पिदंगु दु । नेपाल चीन मैत्री संघ, नेपाल–चीन सांस्कृतिक परिषद् व नेपाल कोरिया मैत्री संघय् ज्या यानादीगु सिलसिलाय् चिनियाँ व कोरियाली राजनैतिक नेतापिनि कृतित नं वय्‌कलं खसभाषाय् अनुवाद यानादीगु दु । वय्‌कलं अनुवाद यानादीगु थज्याःगु कृतिया ल्याः थ्यंमथ्यं निसःपु दु । वय्‌कः नेपालभाषा पत्रिका न्हिपौया सह–सम्पादक, अथे हे नेपाल–कोरिया मैत्री संघ अन्तर्गत किम इल सङ कृति सम्पादन व प्रकाशन समितिया अध्यक्ष नं खः ।

नेपालय् जक मखु विदेशय् नं तःगु अन्तरराष्ट्रिय गोष्ठीइ ब्वति कयादीम्ह वय्‌कलं अंग्रेजी भाषाय् नं यक्व फुटकर लेखत च्वयादीगु दु । थः छम्ह सिर्जनशील च्वमि जुइ मफुसां सुं छम्ह लेखकं वयाः थःगु सफूयात भूमिका च्वया बिउ धकाः आग्रह याःवइबलय् च्वया बीगु, थीथी सहित्यिक पत्रिका लगायत राजनैतिक पत्र–पत्रिकातय्‌सं लेख माल धाइबलय् लेख च्वयाबिइगु नं वय्‌कलं यानादी । कानून विज्ञ जुयादीगुलिं भाषिक व राजनैतिक ख्यःया तःगु संघसंस्थातय् विधान दयेकेगुलि नं वयकलं ग्वाहालि यानादीगु दु ।

दान्यहिरा सिरपा, नेवाः अधिकार सिरपाः आदि सिरपालं छायेपियातःम्ह वय्‌कःयात हलिं नेवाः दबुलिं थःगु स्थापनाकालं निसें आजीवन संरक्षक कथं सम्मान यानातःगु खःसा नेवाःतय् थीथी संघ संस्थातय् पाखें नं वय्‌कः अति सम्मानितम्ह ब्यक्ति खः ।

मां ज्वालादेवी व अबु वेदानन्द बज्राचार्यया म्ह्याय् मय्‌जु डा. चुन्दा बज्राचार्यया जन्म ने.सं. १०७४ सालया सिल्लाथ्व ८ कुन्हु मरुत्वाःया ख्यःक्यबय् जूगु खः । अर्थशास्त्र व नेपालभाषा विषयय् एम.ए. पास यानादीम्ह थ्वय्‌कः त्रि.वि.पाखें नेपालभाषाया नाटकया बारे विद्यावारिधि यानादीम्ह न्हापांम्ह मय्‌जु अनुसन्धानकःमि खः। संस्कृतिविद् व अनुसन्धाता कथं नांजाःम्ह थ्वय्‌कःया ल्हाः समालोचना लिसें ऐतिहासिक व सांस्कृतिक विषयया प्रबन्ध च्वयेगुली नं उलि हे न्ह्याः । थ्वय्‌कलं गोपालीतय् विषयय् नं अनुसन्धान यानादीगु दु । नेपालभाषाया नापनापं नेपाली भासं नं च्वयेगु यानादीम्ह थ्वय्‌कःया न्हापां पिदंगु प्रबन्ध च्वसु नसा, त्वँसा, रीतिथितिइ झीगु जातीय विभाजन (ग्वय्‌स्वां दँपौ, ने.सं.११०२) खः ।

त्रि.वि. नेपालभाषा केन्द्रीय विभागया प्राध्यापक जुयादीम्ह डा. चुन्दा बज्राचार्यं नेपालभाषाय् थ्वय्‌कःया तःपु हे फुटकर रचनाया लिसें क्वय् न्ह्यथनागु मौलिक व सम्पादित कृति पिदंगु दु— मल्लकालया छुं संस्कृति (११०५), मध्यकालया छुं घटनावली : छगू अध्ययन (११०७), नेपालभाषाया आधुनिक नाटकय् मिसा समस्या (१११८), रणजित मल्लया इहिपाः यात भम्चा काःवंगुया धरःपौ (११०९), जितामित्र मल्लकालीन धरःपौ (वि.सं.२०५३), भिक्षु सुदर्शनया नाटक विधा (१११८), ७) नेवाः तजिलजिइ नखःचखः (११२०), नेवाः तजिलजिया च्वखँ मुना (११२१), थक्वाः देशया आदिनारायण (११२५), नेपालभाषा नाटक साहित्यया इतिहास ने.सं ११०८ दँ तक्कया उपन्यासया छगू परिचय (११२९), समालोचनाया च्वसु मुना (११२९), नेपालमण्डल व नेवाः (११३२) । थ्व बाहेक मोतिलक्ष्मी उपासिकाया जीवनी छपुलु सफू नं थ्वय्‌कलं च्वयादीगु दु ।

थ्वय्‌कः नेपालभाषा मिसा खलः व आदिवासी जनजाति महिला महासंघया संस्थापक लिसें उगु संघय् छगू कार्यकाल अध्यक्ष नं जुयादीगु दु । अथेहे राष्ट्रिय संवाद समाजया संस्थापक उपाध्यक्ष नं खः । त्रिभुवन स्मारक समितिया सदस्य सचिव जुयादीधुंकूम्ह मिसा न्ह्यलुवाः खः । थ्वय्‌कः मेमेगु नं तःगूमछिं संघसंस्थानाप आबद्ध जुयादीगु दु । ने.सं. ११२१ स पश्चिम लागा नेवाः पुचःपाखें विशेषकथं हंम्ह थ्वय्‌कःयात ख्वपया नेपाल साहित्य मन्दिरपाखें जरीमैयाँ सिरपाः बियाः सम्मान याःगु दु ।

कीर्तिपुर नगरपाालिका वडा नं १ सलिं छेँ त्वालय् मां सन्तुमाया महर्जन व अबु कान्छा महर्जनया कोखं ने.सं. १०७१ पोहेलाथ्व चौथिकुन्हु भाजु तुयुबहादुर महर्जनया जन्म जूगु खः । वि.सं. २०४१/४२या शैक्षिक सत्रय् नेपालभाषा विषयय् स्नातकोत्तर तगिं क्वचायेकादीम्ह वय्‌कलं वि.सं. २०६३ सालय् त्रिभुवन विश्वविद्यालयपाखें विद्यावारीधि क्वचायेकादीगु खः ।

वय्‌कलं उपन्यास, व्याकरण, प्रबन्ध, भाषाविज्ञान, भाषाशिक्षण, कोश विधाय् थःगु ल्हाः न्ह्याकादीगु दु । वय्‌कलं ने.सं. ११०१ य् ख्वंमोह, ने.सं. ११११ य् म्ह्याय्मचा उपन्यास च्वयादिल ।

नेपालभाषाया व्याकरण कथं च्वसा, झीगु व्याकरण, नेपालभाषा व्याकरण, जीवता व्याकरण : छगू परिचय, स्तरीय नेपालभाषा व्याकरण च्वयादिल । प्रबन्धया रुपय् नेपालभाषा परिषद्, नेपालभाषा व्याकरण, नेपालभाषा व्याकरणया ऐतिहासिक परिचय, व्याकरण परिचय च्वयादिल । भाषाशिक्षणया रुपय् हाम्रो नेपालभाषा, स्वाध्यायन नेपालभाषा च्वयादिल । भाषाविज्ञान परिचय, भाषाविज्ञान व नेपालभाषा, नेपालभाषाया भाषिक विशेषता, नेपालभाषाया भाषावैज्ञानिक अध्ययन, ब्याकरण परिचय च्वयादिलसा खस नेपालभाषा खँग्वःधुकू, ख्वप भाषिकाया खँग्वःधुकू, सिद्धिदास कोश (व्यक्तिकोश) च्वयादिल ।

प्रौढतय्‌त ब्वंकेगु लागि पासानाप जानाः न्हूगु लँपु, न्हूगु लँपु ग्वाहालि सफू च्वयादिलसा स्तरीय भाषाया रुपय् येँ यलया भाषिका धकाः भाषायात त्वाः थलाः वर्णविन्यास सफू च्वयादिल ।

वय्‌कलं नेपालभाषा ख्यलय् भाषावैज्ञानिक अध्ययन नापनाप नेपालभाषा सयेकेगु इच्छा दुपिं दक्व स्तरयापिंत ज्याछिंक व्याकरणया सफू च्वयाः नेपालभाषाया सफू धुकू जायेकेगु ज्या यानादीगु दु । वय्‌कः पंचायतकालय् सरकारपाखें यानातःगु एकभाषा नीतिया विरोधय् जुयाच्वंगु भाषिक आन्दोलनय् जनचेतना ब्वलंकेगु झ्वलय् किपू लागाय् सांस्कृतिक ज्याझ्वः, साहित्य सम्मेलनया ज्याझ्वः यायेगुली प्रेरणादायी भूमिका म्हितादीम्ह नं खः । सांस्कृतिक ज्याझ्वः जुइगु इलय् ख्यालः, नाटक च्वयाः पितब्ययेगु ज्या नं वय्‌कलं यानादीगु दु । पत्रपत्रिकाय् भाषिक महत्व, साहित्यया नाटक, ख्यालः, बाखं, च्वखँ विधा च्वयाः पिथनेगु ज्या नं यानादीगु दु ।

प्रा. डा. तेजरत्न कंसाकारया जन्म अबु सानुरत्न कंसाकार तथा मां आशामाया कंसाकरया कोखं येँ, किलागःया दम्वःचुकय् जूगु खः । सरल व सहज स्वभावयाम्ह भाजु कंसाकार नेपालभाषाया जक मखु राष्ट्रिय अन्तराष्ट्रिय् ख्यलय् तकं नांजाःम्ह भाषाविद् खः । नेपालभाषाया ध्वनिविज्ञान Newari Phonology, 1980 AD) विषय स विद्यावारीधि यानादीम्ह प्रा.कंसाकारं त्रिभुवन विश्वविद्यालयया प्राध्यापन लगायत नेडरलाण्डया लाइदेन श्वविद्यालय -Senior Visiting Fellowship, International Institute for Asian Studies, Leiden, the Netherlands, 1996, जापानया टोकियो विश्वविद्यालय -Visiting Professor, Research Institute for Languages & Cultures of Asia & Africa, Tokyo University of Foreign Studies, Tokyo, Japan, April 2001–March 2002 आदिइ भिजिटिंग प्रोफेसर व अनुसन्धानकर्मी जुयाः ज्या यानादीगु दुसा राष्ट्रिय तथा अन्तराष्ट्रिय क्षेत्रय् जुइगु भाषाविज्ञान सम्वन्धी सम्मेलन तथा कार्यशाला गोष्ठी ब्वति कयाः नेपालभाषा लगायत नेपाःया मेमेगु भाषा सम्वन्धी कार्यपत्र न्ह्यब्वयेगु यानादीगु दु । अथेहे थीथी इलय् जूगु राष्ट्रिय भाषा सर्भेक्षण तथा भाषा नीति निर्माणया ज्याय् नं सहभागि जुइगु अवसर वय्‌कःयात चूलाःगु दु ।

थथे प्रा. कंसाकारं थीथी राष्ट्रिय अन्तराष्ट्रिय सम्मेलन गोष्ठी प्रस्तुत यानादीगु कार्यपत्र, वय्‌कःया थीथी जर्नलय् पिदंगु अनुसन्धानमूलक लेख तथा थीथी अनुसन्धान तथा सर्भेक्षणया रिर्पोट नापं यायेबलय् २०० पुं मयाक भाषा सम्वन्धी ओजर्पूण च्वसु पिदंगु दु गुकी नेपालभाषाया भाषिक पक्षयात कयाः च्वयातःगु जक ५० पुं मयाक लाःगु दु तर थुपिं फुक्क धयाथें अंग्रेजी भासं जूगु दु । वय्‌कःया नेवाः भासं छगू जक सफू पिदंगु दुसा कसाः ख्वाःपौ, मतिना आदि पत्रिकाय् छुं लेख नेवाः भासं पिहांवःगु दु । वय्‌कःया नेपालभाषां पिदंगु सफू खः — नेपालभाषा व भाषाविज्ञान (ने.सं ११०२), गुगु आकारय् चीधंसां नेवाः भाय्‌या भाषावैज्ञानिक अध्ययनया इतिहास निसें नेपालभाषाया भाषिक विशेषता, स्वरुप ध्वनी, वर्ण, रुप आदिया बारे भाषावैज्ञानिकढंगं अध्ययन विश्लेषण यानातःगु दुगु छगू महत्वपूर्ण सफू खः । अथेहे नेवाः A Basic Course in Classical Newari. -1984 नांगु खँल्हाबल्हाया नेवाः भाय्‌या आधाभूत सफू पिकयादीगु दु । वय्‌कःया थीथी राष्ट्रिय तथा अन्तराष्ट्रिय जर्नल तथा कार्यशाला गोष्ठी प्रस्तुत जूगु नेवाःभाय्‌या भाषिक स्वभावया जः ह्वलीगु छुं च्वसु ख —

– Newari Language and Linguistics: A Conspectus. -1981 AD

-Syllable Structure in Newari – 1983 AD

-A Phonological Representation of Newari Segments–1983

-A Treatment of Glides in Newari Phonology. – 1980 AD

-A Sociolinguistic Study of Newar / Nepal Bhasa Cluster -2009 AD

-Newar – Nepal Bhasa Writing Systems 2008 AD, 1129 NS

-Taboo words and expressions in the Newar Language. – November, 2005AD

डा. कंसाकार नेपालभाषाया थीथी पक्षया भाषावैज्ञानिक अध्ययन अनुसन्धान यानाः नेपालभाषायात राष्ट्रिय, अन्तराष्ट्रिय् ख्यलय् म्हसीके बियादीम्ह छम्ह भाषाविद् जक मखु नेपालभाषा साहित्यया तःम्ह च्वमिपिनिगु तःगू सफू अंग्रेजी भाषं अनुवाद यानाः

नेपालभाषा साहित्ययात नं प्रचार प्रसार जुइके बियादीम्ह छम्ह दक्षम्ह अनुवादक नं खः । वय्‌कलं नेपालभाषाया निंतिं आपालं सफू अनुवाद यानादीगु जक मखु अनुवाद सम्वन्धी ज्यापौत च्वयेगुया नापं अनुवाद विधि सम्वन्धी प्रशिक्षण नं बीगु यानादीगु दु । थथे वय्‌कलं अंग्रेजी भाषाय् अनुवाद यानादीगु नेपालभाषाया छुं सफू खः—

मोतिलक्ष्मी उपासिकाया मोतिमाः निबन्ध संग्रह -A Garland of Pearls, लक्ष्मण राजवंशीया बाखं संग्रह झसुका -The Fallen Kite and Other Stories, शशिकलाया उपन्यास मतिनाया सगरमाथा A Love of Mt. Everest -Sagarmatha) , धुस्वां साय्‌मिया उपन्यास गंकी -The Eclipse, मथुरा कृष्ण मानन्धरया ब्लू डल लघु उपन्यास (The Blue Doll), नेपालभाषाया न्हूबाखं पुचः -Nepal Bhasa Short Stories (1977), श्रीलक्ष्मीया बाखं संग्रह A Cry in the Wilderness and Other Stories. – 2011 आदि ।

डा. तेजरत्नं शब्दकोश, जर्नल, व्याकरण आदि सफूया सम्पादन यानाः सम्पादनया ख्यलय् नं महत्वपूर्ण ज्या यानादीगु दु । नेपालभाषाया निंतिं सम्पादनया ख्यलय् वय्‌कःया दकलय् न्ह्यथनेबहगु योगदान धयागु पुलांगु नेपालभाषा शव्दकोश -A Classical Newari Dictionary Project, Chwasa Pasa, Kathmandu, (1990-93) निमार्णाया ज्या खः । थुकिया निंतिं वय्‌कलं कार्यकारणी सम्पादक जुयाः ज्या यानादीगु खः । अथेहे भाजु कंसाकार नेपाःया थीथी भाषिक तथा साहित्यिक संस्था गथे राष्ट्रिय भाषा आयोगया सदस्य, भाषा विज्ञान समाजया पूर्व नायः व आजिवन सदस्य, नेपाल प्रज्ञाप्रतिष्ठानया मानार्थ सदस्य, साहित्य गुथिया पूर्व नायः, नेपालभाषा एकेडेमिया दुजः आदि जुयाः नं वय्‌कलं आपालं महत्वपूर्ण ज्या यानादीगु दु ।

थथे थ्वय्‌कःया थीथी ज्या व शैक्षिक योग्यताया कदर स्वरुप थ्वय्‌कलं तःगु सिरपाः पदक नं प्राप्त यानादीगु दु गथे —लाकौल सिरपाः (ने.सं. ११३३), हःपाः गुथि सिरपाः (ने.सं ११३२), महेन्द्र विद्याभूषण क (ने.सं ११०४), सुप्रबल गोरखा दक्षिणबाहु तृतीय (ने.सं ११०८) दीर्घ सेवा पदक (ने.सं. १११६) आदि ।

बौद्ध विद्वान भाजु वज्रराज शाक्यया जन्म वि.सं. १०९३ जेठ २५ अर्थात ई.सं. १९३५ जून १ य् यलया न्याखा चुक नकबहिलय् जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां जोगमाया शाक्य व बाःया नां हर्षराज शाक्य खः ।

कविता, हाइकु व निबन्ध च्वयादीम्ह भाजु शाक्यं थःगु लेखन नेपालभाषा, खस् नेपाली व अंग्रेजी भासं च्वयादी । दकलय् न्हापां वय्‌कःया दिके फइला? नांगु कविता धर्मादेय पत्रिकाय् (८४/८५ ल्याः, ने.सं.१०७४) पिदंगु खः ।

वय्‌कःया पिदंगु कृति विद्याधर संस्कारित यशोधर महाविहार संघ छगू अध्ययन (ने.सं.१११३), थत अफ नलेज, टीबट गू माइ लेट टीच, शाक्य मुनि बुद्ध साधना आदि खः । अथेहे वय्‌कलं सम्पादित यानादीगु सफू थुकथं दु– आशाकाजी बज्राचार्यया संस्मरणय् जूगु नेवाः बौद्ध संस्कृति संरक्षण गोष्ठी (ने.सं.१११४), चर्या विषयक गोष्ठी प्रतिवेदन (वि.सं.२०५३), नेवाः बौद्ध संस्कृतिइ गुथि, गोष्ठि प्रतिवेदन (वि.सं.२०५३), नेवाः बौद्ध संस्कृतिइ लोक बाजा गोष्ठि प्रतिवेदन, नेपालमण्डलया बौद्ध संस्कृति सम्मेलन–१११९ । वय्‌कलं पलेस्वां नांयागु पत्रिकाया सम्पादन नं यानादीगु दु ।

भाजु वज्रराज शाक्यजुं महायानी बौद्ध धर्मया नवग्रन्थया गुंगू मध्य न्हय्‌गू ग्रन्थ नेपालभाषां अनुवाद याकेगु थेंज्याःगु महत्वपूर्ण ज्या यानादीगु दु । अथेहे वय्‌कःया सक्रियताय् ने.सं.१११९ य् स्वदेस व विदेशया बौद्ध विद्वानपिं सहभागि याकाः न्याक्व तक नेपालमण्डलया बौद्ध संस्कृति सम्मेलन अतिकं भव्य कथं यानादीगु तसकं हे न्ह्यथनेबहः जू ।

धर्मादेय सभाया महासचिव जुयादी धुंकूम्ह भाजु वज्रराज शाक्य लोटस रिसर्च सेन्टरया संस्थापक नायः खः । वय्‌कः बौद्ध विहार संघ, सुगत बौद्ध कलेज, शाक्य बज्राचार्य समाज आदिया सल्लाहकार जुयादी । वय्‌कः थौंकन्हय् सातोआकि संस्थाया नायः खः । वय्‌कलं दीर्घसेवा पदक, विद्याभूषण पदक कयादीगु दु ।

साहित्यकार भाजु वंशीधर बज्राचार्यजुया नेपालभाषा साहित्यया सेवा यायेगु नापनापं समाज सेवापाखे नं उतिकं हे नुगः क्वसाः । थ्वहे झ्वलय् वय्‌कः वि.सं. २०४३ निसें नेपाल अर्बुद रोग निवारण संस्थाया ज्यूताःछि दुजः, युवक बौद्ध मण्डल, नेपालया नं ज्युताःछि जः जुयाः समाजया सेवा यायेगुलिइ थःत फ्याना वयाच्वनादीगु दु । थौंकन्हय् वय्‌कः नेपाल बौद्ध परिषदया ज्युताःछि दुजः, नेपालभाषा परिषद्या ज्यूताःछि दुजः नं खः । अले वय्‌कः नेपालभाषा एकेडेमिया पार्षद नं खः ।

अबु दीपक बहादुर श्रेष्ठ व मां रत्नकुमारी श्रेष्ठया कोखं ने.सं. १०६५ (वि.सं. २००२ वैशाख १४) धवलागिरी अञ्चलया बागलुङ जिल्लाया किराना त्वालय् नेवाः न्ह्यलुवाः प्रेमप्रसाद श्रेष्ठया जन्म जूगु खः । भाषा साहित्य ख्यलय् धाःसा वय्‌कः प्रेम छोटाया नामं म्हस्यू । बांग्लुंगय् नेवाः संस्कृति तथा नेवाः भाय् प्रचारप्रसार यायेगु ज्याय् सक्रिय जुयादीपिं व्यक्तित्वपिं मध्ये वय्‌कः नं छम्ह खः । बि.ए. तक ब्वनेज्या पूवंकादीम्ह प्रेम भाजुं नेपाली भाषाय् कविता, बाखं, निबन्ध च्वयेगु लिसें लेखकपिनिगु लेखत संग्रह यानाः पिकयादीगु दु । वय्‌कः नेपालभाषा एकेडेमिया दुजः नं खः । भाजु प्रेम छोटाजु रत्न श्रेष्ठ पुरस्कार गुथिया संस्थापक नं खः । गोपाल पाँडे असीम पुरस्कार नापं राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कार (२०५३) प्राप्त यानादीधुंकूम्ह वय्‌कः नेपाली भाषा साहित्यया नं नांजाःम्ह च्वमि खः ।