स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया च्वमि नापं भाषिक अभियन्तापिं मध्ये लालधन शाक्य नं छम्ह खः । वय्‌कः भोजपुरया छम्ह सामाजिक व शैक्षिक अभियन्ताया नापं नेपालभाषा व थ्वया साहित्यया ज्ञाता खः । वय्‌कःया जन्म बि.सं. १९८१ इ जूगु खः । वय्‌कलं अन सत्संग हे स्वर्ग खः धयागु च्वसु च्वयादिल । धर्मादेय लाभ नांगु कविता धर्मादेय पत्रिकाय् छापे याकादिल । अथेहे वय्‌कःया भोजपुरय् नेपालभाषा व संस्कृति नांगु अनुसन्धात्मक च्वसु धर्मादेय पत्रिकाय् बि.सं. २०१६ स पिदंगु दु । वय्‌कः बि.सं. २०६० स दिवंगत जुयादिल ।

नेपालभाषाया काव्य साहित्यय् पुर्णबहादुर वैद्ययागु सरासु (ने.सं. १०८४) कविता संग्रह निसेंया ईयात लिच्वःगु आधुनिककाल कथं कायेगु चलन दु । थुगु इलय् वयाः नेपालभाषाया काव्यय् पाश्चात्य साहित्यय् टि.एस. इलियट, इजरापाउण्ड (ई.सं १८९२) पिंसं न्ह्याकूगु आाधुनिक कविता प्रवाह व एसिया महाद्विपय् लु शुन, किम इल सुंगपिंसं साहित्यय् प्रयोग याःगु प्रगतिवादी प्रवाह नेपालभाषाया काव्यय् नापनापं दुथ्यन । थ्व छगू प्रयोग जक मजुसे प्रवाहया रुपय् न्ह्यात । थथे नेपालभाषाया काव्य न्हूगु प्रवाह प्रवृति न्ह्याःगुया खँय् तत्कालीन ऐतिहासिक घटनाया तःधंगु थाय् दु । ने.सं. १०८४ य् रेडियो नेपालं नेपालभाषाया समाचार लिकया बिसेंलि थुकिया विरोध स्वरुप वाःवाःपतिकं त्वाःत्वालय् साहित्य सम्मेलन जुल । थ्व साहित्य सम्मेलन नं भाषिक चेतना थनेगुया नापं न्हून्हूपिं कविपिं पिकाल, नापं प्रतिरोधया कविता बुइकल । अथेहे थुगु इलय् थ्यंबलय् थनया आपालं युवा कविपिं विश्व काव्य साहित्यय् पिदंगु न्हून्हू प्रवाह प्रयोगनाप नं परिचित जुइधुंकूगु जुल । थथे आाधुनिक कविता व प्रगतिवाद अलग्ग अलग्ग विषय व अलग्ग थासं विकास जूगु खया नं तत्कालीन वस्तुस्थितिं अप्वः थें कविपिंत थ्व निगू धारं प्रभावित यात । फलतः नेपालभाषाया तत्कालीन कविताय् आधुनिक कविताया नापं प्रगतिवाद नितांया ल्वाकःबाकःगु स्वरुप खनेदत । थ्वहे कथं थुमिगु कविता न्हापाया कविपिनिगु कविता स्वयाः शैलीगत, विचारगत व विषयगत रुपं नं पाःवन । कल्पनाया असिम सर्गतय् ब्वयेगु स्वयाः यथार्थताया धरातलय् पलाः न्ह्याकेगु जुल, वैयक्तिक भावनाया थासय् समष्टिगत भावनां थाय् काल । सम्प्रेशनया तिक्ष्णता, तिब्रताया निंतिं छन्द, मात्राया प्रतिबन्धं मुक्त जुयाः गद्य शैलीं कविता च्वयेगु जुल । गद्य शैलीं कविता च्वःसां उकी च्वमिया थःगु हे कथं लय दइ अर्थात् कविताया ध्वनी हे संगीतात्मकता लुयाच्वनी । परम्परां ज्यलेधुंकूगु उपमा विम्वया थासय् थःथःगु हे न्हून्हूगु मेोलिक उपमा विम्व छ्यलेगु जुल । भाव विचाःयात तप्यंक प्वंकेगु थासय् प्रतिकात्मक विम्वात्मक रुपं म्हो खँग्वलं अभिव्यक्ति बीगु जुल । फलतः छगू विषयवस्तुया तःगु अर्थ दयाच्वनी । वैचारिक रुपं नं पुरातन मूल्य मान्यता ग्राह्य मजुल । मनू मनू जुयाः म्वायेमफैगु सामाजिक विसंगति, व्यथिति, उत्पिडन प्रति नं उलि हे आक्रोस, असहमति प्वंकेगु जुल । न्हूगु मूल्य मान्यता स्वनेगु, न्हूगु अस्तित्ववोधया निंतिं संघर्षरत संकल्परत जूवन । अथेहे विषयगत रुपं नं मतिना, प्रकृति, विरह वेदनाय् जक सीमित मजुसे थौंया परिवेशय् खनेदुगु थीथी समस्या उजागार यायेगुली तल्लीन जुल । थज्याःगु काव्यिक विशेषता ज्वनाः रचना जूगु न्हापांगु सफू पूर्णबहादुर वैद्यया सरासु (ने.सं १०८४) कविता संग्रह खःसा प्रकाशनया ल्याखं न्हापां पिदंगु सफू ने.सं १०८६ य् पिदंगु तःम्ह कविपिनिगु कविता संग्रह गाजलं दाःगु चा जूगु दु । थथे थ्व प्रवृतिया पूर्णबहादुर वैद्य लिसें मेपिं कविपिं खः – योगेन्द्र प्रधान, आनन्द जोशी, श्यामसुन्दर सैजु, रमेश मधु, सत्यभामा माथेमा, इन्द्र माली, पुष्पबहादुर चित्रकार, बुद्ध साय्मि, सुन्दर मधिकःमि, पुष्पराज राजकर्णिकार, भगतदास श्रेष्ठ, त्रिरत्न शाक्य, शाक्य सुरेन, केशवमान शाक्य, नवीन चित्रकार, प्रतिसरा साय्मि, माधव मूल, पुष्परत्न तुलाधर, बालगोपाल श्रेष्ठ, सुधीर ख्वबि, श्रीराम श्रेष्ठ, महेन्द्र कायष्ठ, नारद बज्राचार्य, इन्दिरा नेपाली, मुकुन्दराज वैद्य, ब.आ. कनकद्विप, तेजेश्वरबाबु ग्वंगः, ध्रुवकृष्ण दीप, श्रीकृष्ण अणु, पद्मरत्न तुलाधर, मोहन दुवाल, लोकेन्द्र बज्राचार्य, यू.पि जोशी, बासुशशी, ईश्वरमान रञ्जित, मंगलमान शाक्य, विष्णु चित्रकार, धुस्वां साय्मि, आर. एस दोस्त, अमृतरत्न तुलाधर, मल्ल के. सुन्दर, विरेन्द्रमान शाक्य, अमरबहादुर शाक्य, विश्वकेशर मास्के, सुशील जोशी, ओमनरहरि श्रेष्ठ, प्रदीप शाक्य, सुदर्शन कारंजित, श्यामदास प्रजापति, प्रविण शुक्ल, श्यामलाल दिवाकर, मञ्जुश्रीलाल श्रेष्ठ, अमर पक्वान, अरविन्द भोमि, नारायणप्रसाद प्रधानाङ्ग, प्रेमकृष्ण श्रेष्ठ, रवि श्रेष्ठ, जगदीश चित्रकार, अमीररत्न ताम्राकार, रमेशकाजी स्थापित, मणिकमान सिंह, प्रदीप आर. तुलाधर, दर्वेरत्न शाक्य, सौरभ शाक्य, नारद बज्राचार्य, यचु जोशी, रास जोशी, योगेश राज, एच.के.कपाली, शैलेन्द, केदार सितु, दर्वेरत्न शाक्य, पृथक रासु भेले, पुष्प मुनकःमि, द्वारिका श्रेष्ठ, धर्म निभाः, कृृष्णप्रसाद लुबि, पार्थव हृदय, सविना श्रेष्ठ, मोतिशान्ति शाक्य, कुमार रञ्जितकार, विरेन्द्रमान शाक्य, रश्मी नापित, अगिब बनेपाली, महेन्द्र कायस्थ, बद्री वेदना, सुरेश किरण, सुदन खुसः, श्यामलाल दिवाकर, रजनी मिला, धनकृष्ण ज्यापू, ओमकारेश्वर श्रेष्ठ, नरेन्द्रबहादुर श्रेष्ठ, दया खड्गी वेचैन, प्रदीपरत्न तुलाधर, धनकृष्ण ज्यापू, रुद्रदास श्रेष्ठ, रोशन कुमार, नेमसिंह नकर्मि, यु.पि. जोशी, सुरेन्द्र महर्जन, विनोद पि श्रेष्ठ, बुद्धिलाल ज्यापू, तुयु पुं आदि । थ्वयकः कविपिं छगू हे ई, छगू हे परिवेशय् व छगू हे बस्तुस्थितिं पितहःपिं जूगुलिं थ्वय्‌कःपिं आपाःसियागु कविताय् अभिव्यक्तिया खँग्वः जक पानाः भाव बिचाः तकं व हे व हे जूवंगु दु ।

बाः विष्णुभक्त मुनंकर्मी व मां हंसमाया मुनंकर्मीया कोखं ख्वपया घटखा त्वालय् ने.सं. १०४९ पंज्रां चःह्रे कुन्हु भाजु लिलाभक्त मुनंकर्मीया जन्म जूगु खः । भाजु मुनंकर्मीया च्वसा नेपालभाषा व नेपाली भाषा निताय्नं च्वन्ह्याः । वय्‌कः छम्ह व्यापारी खःसां इतिहास व संस्कृति विषयय् अतिकं नुगः क्वसाःम्ह खः । भाजु मुनंकर्मीया दकलय् न्हापांगु च्वसु ने.सं. १०८७ या सितु ३/१६ पौलय पिदंगु जुजु यक्ष मल्ल खः । वय्‌कलं ख्वपया इतिहास व संस्कृति विषयया च्वसुत च्वयाः थीथी पत्रपत्रिकाय् तःपु पिथनादीगु दु । आपा धयाथें ऐतिहासिक व संस्कृति नाप स्वापू दुगु च्वसु च्वयाः पिथनादीम्ह भाजु लिलाभक्त मुनंकर्मीजुयात वि.सं. २०५६ दँय् सूर्य विक्रम ज्ञवाली (इतिहास तथा संस्कृति) राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कार पाखें हने धुंकूगु दु ।

स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु लिलामानसिंह डंगोल नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म बि.सं.१९९२ सालय् बुद्धनगर मोरंग जिल्लाय् जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां तेजमाया देवी व बाःया नां सुब्बेमासिंह डंगोल खः । वय्‌कःया थाय्‌बाय् मिल्स एरिया, विराटनगर खः । वय्‌कः आवद्ध जुयादीगु संघसंस्था थुकथं जुल– झी पुचः विराटनगर (न्हापांम्ह नायः), विराटनगर नगर पञ्चायत (पूर्व प्रधानपञ्च), मिल्स युवा क्लब, रानी (नायः) लिसें मेमेगु नं संघसंस्था ।

बौद्ध विद्वान लोकबहादुर शाक्यया जन्म अबुजु हर्षबहादुर शाक्य व मां धनकुमारी शाक्यया कोखं ने.सं. १०४८ य् कृष्णगल्ली, पुल्चोक यलय् जूगु खः । सरकारी सेवाय् उपसचिव तकं जुयादीम्ह खया नं बुद्धधर्म प्रति अति मन क्वसाःम्ह लोकबहादुर शाक्ययात न्हापां धर्मोदय पत्रिकांं च्वमि कथं म्हसीकेब्यूगु खः । वयकःया न्हापां पिदंगु च्वसु तत्कालिन धर्मोदय पत्रिकाय् पिदंगु सत्यता (ने.सं १०७२) नांगु च्वँखँ खः । तःपु हे थीथी पत्रिकाय् बुद्धधर्म तथा बौद्ध दर्शन सम्बन्धी च्वसु पिकयादीम्ह थ्वय्‌कःया सफूया रुपय् —प्रज्ञापारिमिता शून्यता ज्ञानया खँ मुना (ने.सं. ११०३), वोधिचर्याया जः (ने.सं. १११८) जगतोहिताय (ने.सं. ११२४), जगतोहिताय (ने.सं. ११२४), निर्वाणया त्वाथः (ने.सं. २०६७)आदि पिदंगु दु ।

अथेहे लोकबहादुर शाक्यं थी थी बुद्धधर्म सम्बन्धी संस्था गथे —धर्मोदय सभा, थेरवाद बौद्ध दायक सभा, वोधि परिषद यल, बुद्धजयन्ती कोष समिति यल, युवक बौद्ध मण्डल, नेपाल आदिइ आवद्ध जुयाः बुद्धधर्म व बौद्ध दर्शनया प्रचार प्रसार व सम्वद्र्धनया ज्याय् महत्वपूर्ण योगदान बियादीगु दु । थथे बुद्धधर्मया ख्यलय् थःत फ्यानाझाःम्ह लोकबहादुर चित्रकारयात वय्‌कःया योगदानया कदर स्वरुप थीथी संस्थां थीथी सिरपाः व सम्मान देछाःगु दु, गथे्— आशामान ताम्राकार सिरपाः, पञ्चवीर सिंह सिरपाः, मञ्चुका स्मृति अक्षय कोष सम्मान आदि । थुपिं सिरपाः व सम्मान बाहेक नेपाल सरकारपाखें गोरखा दक्षिणबाहु तृतियं विभूषित जूगु दु । वय्‌कःया न्हापांगु च्वसु धर्मोदय (ने.सं. १०७२) स सत्यता शीर्षकय् पिदंगु खः ।

लोकमान सिंया जन्म ने.सं १०१६ य् येँया भोटेबहालय् जूगु खः । उगु इलय् बी.एससी. तकया उच्च शिक्षा हासिल यानादीम्ह लोकमान सिं शिक्षण सेवाया लिसें नेपालभाषाया नं सेवा यानादीम्ह व्यक्तित्व खः । नेपालभाषा व नेपाली भाषां थःगु च्वसा न्ह्याकादीम्ह थ्वय्‌कलं नेपालभाषाय् व्याकरण व छन्दशास्त्रया विषयय् च्वसा न्ह्याकादीगु दु । थ्वय्‌कःया पिदंगु सफू खः— नेपालभाषा ब्याकरण (ने.सं. १०७५) व चि छन्दशास्त्र (ने.सं. १०९९) खः । मातृभाषा अनुरागी लोकमान सिं नेपालभाषा परिषद्या तदर्थ समितिया न्हापांम्ह अध्यक्ष (ने.सं. १०७१) नं खःसा लिपा हाकनं ने.सं. १०९४ निसें ने.सं. १०९९ तक परिषद्या अध्यक्ष जुयाः ज्या यानादिल । ने.स ११०१ भाद्रशुक्ल ८ कुन्हु अर्थात् चय्‌न्यादँया वैशय् थ्वय्‌कः परलोक जुयादिल ।

भाजु लोकरत्न शाक्य ने.सं. १०८५ सिल्लाथ्व नवमि कुन्हु मां लक्ष्मी शाक्य व बाः जगतमान शाक्यया कोखं यलय् जन्म जुयादीगु खः । यलया छाय्बहालय् च्वनादीम्ह वय्‌कः लिपि विज्ञ, अन्वेषक व मूर्तिकार खः । वय्‌कलं वि.सं. २०३७ निसें मूर्ति दयेकेगु ज्या याना वयाच्वनादीगु खः । वय्‌कलं सिँ, सिजः व न धिक्का छानाः मूर्ति दयेकादी । वय्‌कः सिद्धहस्त शिल्पी खः । वय्‌कःया मूर्ति स्वयेबलय् हे ल्वःवनापुसे च्वं, जीवन्त खनेदु । उकीं हे वय्‌कलं दयेकादीगु आपालं बुद्ध व लोकेश्वर करुणामयया मूर्ति जापान, कोरिया व चीनय् मदिक्क माग जुयाच्वंगु दु । ने.सं ११०५ निसें वय्‌कलं यलया थीथी खलः पुचलय् वनाः अनया नेवाःतय्‌त नेपाल लिपि स्यने ज्या नं यानादिल । वय्‌कः यलया लिपि थपू गुथिया संस्थापक नायः नं खः ।

बहुप्रतिभां जाःम्ह भाजु लोकरत्न शाक्यं थीथी पत्रपत्रिकाय् च्वसू नं च्वयाः वैच्वनादीगु दु । वय्‌कःया पिदंगु कृति हिरण्यवर्ण महाविहार छगू अध्ययन, हाम्रो सम्पदा खः । वय्‌कःया बहुप्रतिभायात कदर यासें लिपि थपू गुथि, शाक्यसिंह विहार, नवीन पुस्तकालय, हिरण्य पुस्तकालय, श्री प्रथमशील महाविहार, मन्दः खलः इन्जिनियरिंग अध्ययन संस्थान आदि यक्व यक्व संघ संस्थापाखें वय्‌कः अभिनन्दित जुयादीगु दु । अथेहे हिरण्यवर्ण महाविहार, श्री वैशवर्ण महाविहार, पिंगला विहार पाखें सम्मानित नं जुयादीगु दु ।

स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु लोकेन्द्रकुमार मल्ल नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म वि.सं.१९९७ सालय् धनकुटाय् जूगु खः । लिपा वय्‌कः बिराटनगरय् च्वं झाल । वय्‌कःया मांया नां पवित्र कुमारी व बाःया नां गजेन्द्रवहादुर प्रधानांग खः । वय्‌कः आवद्ध संघ संस्था थुकथं जुल— झी पुचः विराटनगर (न्हापायाम्ह नायः) नेपाल उद्योग वाणिज्य संघ (पूर्र्व केन्द्रिय सदस्य) लिसें मेमेगु संघसंस्था । वय्‌कःया पिदंगु कृति : मत्स्यदेशको राजा विराट र राजवंशी अले मेमेगु थीथी विषयया च्वसू ।

मां जगतशोभा व बौ प्रत्येकमान तुलाधरया कोखं ने.सं. १०८१ येँय् जन्म जूम्ह लोचनतारा तुलाधर नेपालभाषा साहित्यया छम्ह सशक्तम्ह च्वमि खः । थ्वय्‌कलं नेपालभाषां बाखंया नापं बौद्धधर्म सम्बन्धी नं सफू च्वयादीसां थ्वय्‌कःयात नेपालभाषाया ख्यलय् छम्ह न्हूपिंढीयाम्ह सशक्तम्ह बाखंच्वमि कथं म्हसीकेगु याः । थ्वय्‌कःया पिदंगु बाखं सफू खः— पलाँसु (ने.सं.११०१), दुवाः ध्वदुकेत (ने.सं.११२२) व वं लिफः स्वैतिनि (ने.सं.११३३) । थ्वय्‌कःया बाखं मूलतः नेपाःया सामाजिक परिवेशय् निर्माण जूगु दुसा बाखनय् प्रगतिशील विचारधारा प्रवाहित जुयाच्वंगु दु । थौ समाजय् नारी समानताया नारा न्ह्याक्व हे थ्वयाच्वंसां वास्तवय् थ्व व्यवहारय् लागु मजूगु, लैङ्गीक विभेद कायम हे जुयाच्वंगु थौंया समाजय् रितिथिति, संस्कृति आदिइ खनेदुगु विकृति, भ्वासिपहःप्रति व्यंग्य आदि हे थ्वय्‌कःया बाखंया मू विषय जूगु दु ।

मय्‌जु लोचनतारा छम्ह नेपालभाषाया बाखंच्वमि जक मखु बौद्ध साहित्यया अध्ययता नं खः । थ्व हे कथं थ्वय्‌कलं धर्मचारी गुरुमां किद्वल विहारं निसें निर्वाण मूर्ति तक (ने.सं ११२६) नांगु सफू च्वयादीगु दुसा थ्वय्‌कलं तःगू हे सफू नापं स्मारिका आदिया सम्पादन नं यानादीगु दु । गथे— दनावयाच्वंगु लबु (ने.सं ११३२), पलेहः मिखा, निवार्णमूर्ति विहार, उदाय समाः, नेपालय् दो गुणबती गुरुमां आदि । मय्‌जु लोचनतारां थःगु ज्याया कदर स्वरुप थीथी सिरपाः नं त्याकादीगु दु । गथे— पञ्चवीर सिरपाः (ने.सं ११२१), जरिमैंया साखः सिरपाः (ने.सं ११३१), मोतिलक्ष्मी सिरपाः २०७५, धर्मविजय पदनम् (ने.सं ११३०) आदि ।