भोजपुर जिल्लाया खिकामाछा, टक्सारय् अबु कुलधर्म शाक्य व मां चिरिमाया शाक्यया काय्‌मचा कथं वि.सं. १९७२ माघं जन्म जूम्ह कुलराज शाक्य हे भिक्षु सुवोधानन्द खः । वि.सं. १९९६य् कुशीनगरय् ऊ चन्द्रमाणि महास्थविरया उपाध्यायत्वय् प्रव्रज्या ग्रहण यानाबिज्याःम्ह भिक्षु सुवोधानन्द नेपाःया प्यम्हम्ह संघनायक खः । छेँय् संस्कृतया साधारण लेखपढ दुम्ह वसपोलं नारस हिन्दू विश्वविद्यालय भारत, श्रीलंकाया वाणिरोरिमय् बुद्धधर्म अध्ययन यानाबिज्यात, वि.सं. २००१ श्रावण महिनाय् देश निर्वासनय् लाःपिं च्याम्ह भिक्षुपिं मध्ये वसपोल छम्ह नं खः ।

नेपालभाषा च्वमिपिनिगु लागि न्हापांगु दबू कथं जुयाच्वंगु सारनाथं पिदनीगु धर्मदूत पत्रिकाय् वसपोलया रचना वि.सं. १९९६ निसें पिदंगु दु । वसपोलया च्वसु, कविता उगु इलय् तसकं लोकंह्वाः । ज्ञानमाला भजनया माध्यमं नेपालभाषा व बुद्धधर्मया प्रचार यानाबिज्याःम्ह वसपोलया स्वयम्भू ज्ञानमाला भजन सफुलिइ नीपुं मल्याक भजन प्रकाशित जूगु दु । वसपोलया च्वसुत धर्मदूतय् पिदंगु थुकथं दु— बुद्धोपासक जू वनेनु, सन्तानपिंत अहिंसा, मार विजय, सर्वसत्व सुखि जुइमा, हिताहितया ज्ञान थ्वीकेनु आदि । वसपोलया सम्पादन व लेखनय् २९ गू सफू प्रकाशित जूगु दु । सफू पिदंगु थुकथं दु – नामाष्ट शत्कम् (ने.सं. १०७६), तेलकटाह गाथा (ने.सं १०७८), पटाचारा जीवन (नेसं. १०७९), बुद्धोपदेश मध्यम मार्ग (ने.सं. १०८१०), गिरिमानन्द सूत्र (ने.सं. १०८१), मेण्डक महाजन (ने.सं. १०८४), जोतिय महाजन (ने.सं. १०८६), सुमेधा जीवनी (ने.सं. १०८६), महाकप्पिन जातक (ने.सं. १०८७), कुम्मासपिण्ड जातक व शोलव जातक (ने.सं. १०९२), सप्त बोज्झङ धर्म भावना व मरणानुस्मृति (ने.सं. १०९३), बिलारकोसिय जातक (ने.सं. १०९३), सुधा भोजन जातक (ने.सं. ११०४), अनित्य भावना जीवनया परिणाम (ने.सं. १०९९,) सुवोध धर्मप्रकाश (ने.सं. ११०४) ।

बौ तेजशेखर रिमाल (कृष्ण जुजु) राजोपाध्याय व मां सुशीला राजोपाध्याया क्वखं ने.सं. १०८१ स येँया प्याफःया ढोकाधः (ढोकाटोल) त्वालय् सुशीलराज शर्मा (राजोपाध्याय) या जन्म जूगु खः । वय्‌कलं शिक्षा पाखे अर्थशास्त्र विषय कयाः स्नातक तगिं पूवंकादीगु दु । भाजु सुशील मचांनिसें नेवाः संस्कार व कर्मकाण्डया दुजलय् ब्वलंगु खःसां वय्‌कःया नुगः साहित्य व कलापाखे क्वसाःगु खनेदु । थुकथं वय्‌कलं थःगु च्वसा खस भाषा व नेपालभाषा निताय्‌सं कविता, म्ये चिनेगु यानादिल । खस भाषाय् पिदंगु सफू सडक छेउको खम्बा (नेपाली कविता संग्रह, वि.सं. २०६१) खःसा नेपालभाषापाखे अन्ति ज्वना (म्येचाः) व क्यातुम्ह सुद्र्यः उपन्यास (ने.सं. ११३५) खः । भाषा साहित्यया सेवा नापनापं कलाया क्षेत्रय् नं उतिकं नुगः क्वसाःम्ह वय्‌कः नेपाल टेलिभिजनया वरिष्ठ प्रशासन अधिकृत नं खः । भाजु सुशीलराजं तःगु दबू प्याखनय्, संकिपा व म्युजिक भिडियोय् थःगु कला ब्वयादीधुंकूगु दु । वय्‌कःया जिवन्त अभिनयया छगू दसु जामनः गुभाजु संकिपा खः । अभिनयया हे झ्वलय् वय्‌कलं ने.सं. ११३० य् माया रे रतनपाखें पेजथ्रीया बेस्ट भिलेन अफ द एयरया अवार्ड प्राप्त यानादिलसां अभिनयया झ्वलय् वय्‌कलं तुतां पाखें वेस्ट हिरोया अवार्ड नोमिनेशनय् नं दुथ्यायेत ताःलाःगु दु ।

ने.सं. १०३५ (वि.सं. १९७२) स जन्म जूम्ह आशामाया शाक्य हे सुशीला गुरुमां खः । भोजपुरयाम्ह सुशील गुरुमां वि.सं. २०४० य् स्थापना जूगु नेपाल अधिराज्यव्यापी अनगारिका संघया संस्थापक अध्यक्ष खः । वि.सं. २०२० दँय् स्थापना जूगु नेपाल बौद्ध परियत्ति शिक्षाया स्वम्ह संस्थापकपिं मध्ये वसपोल नं छम्ह खः । नेपालय् न्हापांगु समूहया परियत्ति विद्यार्थी जुयाः परियत्ति सद्धम्म कोविद उपाधि काःम्ह नं वसपोल हे खः ।

मिसातसें आखः ब्वने मज्यू धाइगु इलय् मचा ई बिकूम्ह आशामाया पं. निष्ठानन्द बज्राचार्यं च्वयाबिज्याःगु ललितविस्तरय् प्रजापति गौतमी व यशोधरा देवीपिं भिक्षुणी जूवंगु घटना न्यनाः थः नं प्रवजित जुइगु बिचारं बुद्धधर्म अध्ययन यायेत माः जुल । अध्ययनया सिलसिलाय् भोजपुर, यल जुजुं सारनाथ थ्यन, अनं कुशिनगरय् । वि.सं. २००१ पुस महिनाय् प्रव्रजित जुयाः सुशीला गुरुमां जुल । वि.सं. २००३ सालय् तानसेनय् अयोध्याप्रसाद प्रधान, भिक्षु शाक्यानन्द पाखें औपचारिक शिक्षा धम्मपद, अभिधर्म आदि अध्ययन यानाः टक्सारया महाचैत्य विहारय् बुद्ध शिक्षा ब्वंकेगु यात । वसपोलं लेखन, अनुवाद, सम्पादन यानातःगु गुंगू सफू दु । वि.सं. २०५१ य् सुशीला गुरुमां प्रव्रजित जूगु ५० दँ व वसपोल चय्दँ क्यंगु जन्मन्हि लाकाः सार्वजनिक अभिनन्दन जुल । वि.सं. २०५७ फागुन ९ गते वसपोल दिवंगत जुल ।

मां हिरामाया व बा नारायण बहादुर मानन्धरया कोखं ने.सं. १०७७ स जन्म जूम्ह सुशीला मानन्धर म्हो जक बाखं च्वयाः नं ब्वमिपिनिगु नुगलय् छाप त्वःतेत ताःलाःम्ह च्वमि खः । थ्वय्‌कःया लेहेँपू (ने.सं.१११२) नांगु बाखं सफू पिदंगु दु । थौंया परिस्थितिनाप ल्वाये मफयाः भःभः न्हुयाजूपिं, दुःख सियाजूपिं मनूतय् विवशता हे थ्वय्‌कःया बाखंया मू विषय जूगु दु ।

मयजु सुशीला शाक्यया जन्म बौद्धविद्वान धर्मरत्न यमि त्रिशुली व मां तीर्थकुमारी शाक्यया कोखं ने.सं १०७२ य् यलया झतापोल तजाःफलय् जूगु खः । थौंकन्हे थ्वय्‌कःया यलया हःखा त्वालय् च्वनादी । थ्वय्‌कः छम्ह नेवाः अभियन्ता, समाजिक कार्यकर्ताया नापं छम्ह स्रष्टा नं खः ।

जनप्रशासन, समाजशास्त्र व नेपालभाषा यानाः स्वंगू विषयय् स्नातकोत्तर डिग्री हासिल यानादीम्ह थ्वय्‌कलं शिक्षा अधिकृत, महिला विकास अधिकृत, कार्यक्रम अधिकृत आदि थीथी पदय् च्वनाः ज्या यानादीगु जक मखु थ्वय्‌कलं अनागारिका धर्मचारी व उपासिकारामया सङ्क्षिप्त परिचय (ने.सं १०९२), अनागारिका माधवी गुरुमांया जीवनी आदि थेंज्याःगु जीवनीमूलक सफू च्वयाः नेपाःया न्हापांम्ह अनागारिका धर्मचारी व माधबी गुरुमांपिंत म्हसीके बियादीगु दु । अथे हे धर्मरत्न शाक्य त्रिशुली, वसपोलया जहाज पुष्पमाया शाक्यया जीवनी थेंज्याःगु च्वसु स्व. धर्मरत्न त्रिशुली स्मृति गन्थय् दुथ्याकाः धर्मरत्न त्रिशुली व पुष्पमायापिंत म्हसीके बियादीगु दु ।

अथेहे थ्वय्‌कःया थीथी व्यक्तित्वपिनिगु जीवनी बाहेक बाखं, निबन्ध, गद्य कविता व समसामयिक विषयया च्वसु नं थीथी पत्रपत्रिका गथे— सितु, समय, नःलि, कस्ति आदि पिदंगु दु । सितु पत्रिकाय् पिदंगु म्हगसय् कविवर सिद्धिदास थ्वय्‌कःया पिदंगु बाखं मध्ये छपु चर्चित बाखं खः । सजीव पात्र चित्रण, स्वाभाविक घटनाया वर्णन थ्वयेकःया बाखंया विशेषता खः । अथेहे थ्वय्‌कः नेपालभाषाया नांजाःगु स्व. धर्मरत्न त्रिशुली स्मृति ग्रन्थया छम्ह सम्पादक नं खःसा थीथी सामाजिक, भाषिक साहित्यिक संस्था गथे — हःखा महिला समितिया संस्थापक अध्यक्ष, नेवाः देय् गुथि नेपाल मण्डलया उपाध्यक्ष, मन्तुना मिसा खलः यलया अध्यक्ष, लकस नेपालया अध्यक्ष जुयाः नेपालभाषाया नापं मिसा जातियात न्ह्यज्याकेगु ज्याय् संलग्न जुयादीगु दु ।

बा हरिबहादुर प्रधानाङ्ग व मां मैया प्रधानाङ्गया क्वखं ने.सं. १०४७ कौलागाः १२ कुन्हु ख्वपया खौमात्वाःया दुसिबहालय् बहुप्रतिभाशाली व्यक्तित्व सूर्यबहादुर पिवाःया जन्म जूगु खः । वय्‌कःया मेगु नां सूर्यबहादुर प्रधानाङ्ग खः । मांभाय् नेपालभाषा साहित्य थपु यायेगु ज्याय् जीवंकाःछि थःत फ्यानाझाःम्ह भाजु पिवाःया च्वसा साहित्यया तःगू विधाय् न्ह्याःगु खःसां वय्‌कःया न्हापांगु सृजना ने.सं. १०६८ दँय् धर्मोदय १/७ पत्रिकाय् पिदंगु चिनाखँ सुख व दुःखया ज्या खः । शान्ति भक्त विद्यालय, नेपाल साहित्य मन्दिर ख्वप, नेपालभाषा परिषद, नेपालभाषा एकेडेमि अथेहे मेमेगु संघसंस्थाय् संस्थापक अध्यक्ष, दुजः जुयाः सामाजिक व साहित्यिक क्षेत्रय् योगदान बियादीम्ह पिवाः भाजुं आपाः यानाः हास्यव्यंग्य च्वखँ च्वयादी ।

वय्‌कः नेपालभाषा साहित्यय् हास्यब्यंग्य च्वखँय् मगाःमचाःगु जक मखु व विधायात हे तःब्या व तःचाः यायेगुलिइ ज्वःमदुगु योगदान बियादीम्ह व्यक्ति खः । समाजय् खनेदयाच्वंगु थीथी विकृति, विसंगतियात न्हंकेगु ताःतुनाः हास्य व्यंग्ययात प्रभावकारी शैलीं च्वखँय् प्रस्तुत यानादीम्ह पिवाःजुं च्वखँ पाखें राष्ट्रिय अन्तर्राष्ट्रिय क्षेत्रय् खनेदयाच्वंगु उच्छृंखलता, प्रभुत्ववाद, साम्राज्यवाद प्रति तक नं तिक्ष्ण ब्यंग्य यानादीगु दु ।

वय्‌कलं मांभाय् थपु यायेत नेपालभाषां व्याकरण, मचा सफू, हास्यब्यंग्य, च्वखँ मुना सफू, जीवनी सफू यानाः थ्यंमथ्यं झिंनिगू स्वयाः अप्वः सफू च्वयाः नेपालभाषा साहित्यया धुकू तःमि यायेगुलि ज्वः मदुगु योगदान बियादीगु दु । थथे वय्‌कःया पिदंगु सफू खः— मस्तय् सफू (ने.सं १०७२ ), नेपालभाषा खःकथं च्वयेगु नियम (ने.सं १०७६), गुन्हि पुन्ही (म्ये, ने.सं १०७८), मस्तय् सफू निगूगु (ने.सं १०७८), ह्रस्व दीर्घया म्ये ( ने.सं १०७९), साहित्य तथा सांस्कृतिक शिष्ट मण्डलया रिर्पोट (ने.सं. १०७९), हेँय् ख्येँय् ध्वंब्वा (ने.सं. १०९८), बुह्रिम्ह ल्यासे (ने.सं १०९६), माष्टर जगतसुन्दर मल्लया जीवनी (ने.सं ११०३), माष्टर जगतसुन्दर मल्लया सच्छिदँ बुंदिंया लसताय् कार्यपत्र (ने.सं ११०४), ब्रेक मदुम्ह मनू (ने.सं११११८), झी मरु भाजु (पद्य, ने.सं १११८) आदि ।

नेपालभाषा विषयय् एम.ए यानाः पद्मकन्या कलेज, सरस्वती कलेज व पाटन कलेजय् नेपालभाषा ब्वंकादीम्ह मय्‌जु सृजना प्रधानया जन्म वि.सं. २०१२ साल श्रावण २२ गते जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां दुःख मोचनी श्रेष्ठ व बौया नां बाबुकाजी श्रेष्ठ खः । नेपालभाषा ब्वंकेगु नापं नेपालभाषा साहित्य क्षेत्रय् ल्हाः न्ह्याकादीम्ह वय्‌कःया थीथी पत्रिकाय् च्वसुत पिदंगु दु । वय्‌कलं नेपालभाषाया मिसा च्वमिपिनि बारे लघु अनुसन्धान पत्र च्वयादीगु दुसा सन् २०१६ सालय् हलिं नेवाः दबूया अमेरिकाया बाल्टिमोरय् तःमुँज्या जूबलय् ‘Intangible culture of Newa’ धयागु कार्यपत्र न्ह्यब्वयादीगु खः । वि.सं. २०७३ साल आश्विनय् केन्द्रीय नेपालभाषा विभागया अध्यक्ष जुयादीम्ह वय्‌कः नेपालभाषा मिसा खलः, विश्व सम्बन्ध परिषद् ललितपुर, संस्कृति सम्वद्र्धन केन्द्र, राष्ट्रिय आदिवासी जनजाति महिला महासंघ आदि थीथी संस्थाय् नं आवद्ध जुयादीगु दु ।

स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया मिसा भाषिक अभियन्तापिं मध्ये मय्‌जु सोमना शाक्य नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म बि.सं. २०२२ चैत्र २९ गते जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां बिष्णुकुमारी व बाःया नां कृष्णलाल शाक्य खः । वय्‌कःया बाग्लुङय् च्वनादी । वय्‌कलं नेवाः मिसा दबू, जिल्ला समिति बागलुङया (ने.सं.११३४ निसें ) नायः जुयाः ज्या यानादीगु दु । वय्‌कः थीथी सांस्कृतिक गतिविधिइ नं सक्रिय जुयादी ।

सौरभ शाक्य नामं नेपालभाषा साहित्यय् थःगु च्वसा न्ह्याकाच्वनाादीम्ह बहुमुखी साहित्यकार भाजु सौरभ शाक्यया छेँयागु नां न्हुछे शाक्य खः । वय्‌कःया जन्म ने.सं.१०७४ पोहेला ६ कुन्हु बाः नित्यरत्न शाक्य व मां बिकुमाया शाक्यया कोखं ख्वपया इनाचो त्वालय् जूगु खः । ने.सं. ११०२ य् प्रतिभा छगू चर्चा (जः ११ ने.सं ११०२) निबन्ध ज्वनाः पिलुयादीम्ह वय्‌कलं कविता, ध्याचू निबन्ध, हाइकु, गजल, बाखं आदि साहित्यया थीथी बिधाय् निरन्तर च्वसु च्वया वैच्वनादीगु दु ।

वय्‌कःया पिदने धुंकूगु सफूया नां थुकथं दु– ध्वाचु निबन्धपाखे मार्कानित (ने.सं.११०८), प्रजातन्त्रया अद्भूत अवतार (ने.सं.१११८), खिचाया न्हिप्यं (ने.सं.११२५), चासुगु लोकतन्त्र (ने.सं. ११२७), बेकार दर्शन (ने.सं.११३३), अजब नेपाः गजब ख्वाःपाः (ने.सं.११३३), जिगु सिर्जनाया हावलासा (ने.सं.११३४)। अथेहे हाइकु सफू हिसि लू (ने.सं.११२३), चुलिजाःगु बुँ (ने.सं.११२८), बाखं सफू क्क्वःदःगु झ्वाता (ने.सं.११३०), गजल सफू जलं किउगु गजल (ने.सं.११२९) पिदंगु दु ।

थथे कविता, बाखं, हाइकु गजल आदि साहित्यया थीथी बिधाय् ल्हाः न्ह्याःसां भाजु सौरभ शाक्य मूलतः ध्याचू च्वमि खः। वय्‌कः ख्यालिपहः भचा भचा पिकयाः न्हिलाया रहर थनाः ध्याचूया बाणं कयेकेत तसकं हे पोख्तम्ह च्वमि खः । नेपालभाषा ध्याचू साहित्यय् बिस्कं छाप लाकेत सफलम्ह वय्‌कःयागु लेखनय् छम्ह सफलम्ह निबन्धकारया व्यक्तित्व पिलुयाच्वंगु झीसं बांलाक हे खंकेफु । साहित्यकार भाजु सौरभ शाक्य ठाकुरलाल सिरपाः, लुमिन सिरपाः, रमा–कौशल्या लुमन्ति सिरपाः आदिपाखें सम्मानित जुयादीधुंकूगु दु ।

भाजु स्नेह साय्‌मिया जन्म बि.सं.२०१६ माघ १ गते बौ पूर्णबहादुर मानन्धर व मां पूर्णदेवी मानन्धरया कोखं येँ जिल्लाया नैकापय् जूगु खः । स्नेह साय्‌मि वय्‌कःया साहित्यिक नां खःसा वय्‌कःया छेँया नां रामकृष्ण मानन्धर खः । बि.सं.२०३१ साल निसें कविता ख्यलय् च्वसा न्ह्याकाच्वनादीम्ह भाजु स्नेह साय्‌मि साहित्य, संस्कृति व कला क्षेत्रय् समर्पित निगू संस्था पारिजात स्मृति केन्द्र व रातोघर हिमालय फाउण्डेसन नेपालया नायः खः । खस् नेपाली भाय् व नेपालभाषाय् वय्‌कलं कविता व चिबाखं च्वयाः वैच्वनादीगु दु । वय्‌कलं नेपालभाषां स्नेह साय्‌मिया चिबाखं (ने.सं ११४२) नांगु सफू पिकयादीगु दुसा खस् नेपाली भाषाय् वय्‌कःया प्यंगू सफू पिदने धुंकूगु दु । अंग्रेजी भाषं भाय्‌हिलाः पिदंगु ‘Bridges and Walls’ वय्‌कःया बय्‌बय् जूगु छगू कविता संग्रह खः । अथेहे वय्‌कलं नेपाल प्रज्ञाप्रतिष्ठानं पिकाःगु नेपालभाषा व नेपाली भाषा नितां दुथ्याकातःगु नेपालभाषाया समकालिन कविता (वि.सं २०७९) नांगु सफूया अनुवाद व सम्पादन यानादीगु दु ।

भाजु स्नेह साय्‌मि विभेदया विरुद्ध सः थ्वयेका वैच्वनादीम्ह छम्ह स्यल्लाःम्ह च्वमि खः । राजनैतिक, आर्थिक, सांस्कृतिक, सामाजिक विभेद जक मखु छगू जातं मेगु जातयात याइगु विभेद, मिसा मिजंया दथुया लैंगिक विभेद, काय् म्ह्याय्‌या दथुइ मां–अबुं याइगु विभेद आदि वय्‌कःया चिबाखंया बिषय जुयाच्वनीसा कविताय् समसामयिक विसंगतियात वय्‌कलं स्याचुक प्रहार यानादी ।