उलाज्या/ओलाज्या
उलावा/ओलावा पीगु ज्यायात उलाज्या ÷ओलाज्या धाइ । बुँ माथं वंसां लः कुने थाकुथाय् पाखाबुँइ थ्व वा पीगु याइ । उलावा पीत वापुसा तयाः पुवाचा दयेकाच्वनी मखु, तप्यंक वाग्वः हे पीगु याइ ।
उलावा पीत बुँइ लः कुनी मखु । ख्वं मल्यंक दायेपाले यानाः चा नचुकी । चाय् खिग्वाराकी दःसा थुबलय् हे ल्ययाः मदयेका छ्वइ । बुँया सिथय् सिथय् झाः, ततःग्वःगु द्यां दःसा छबालाचा त्वःती । अथे छुं मदुसा सिथं सिथं वाः प्यने थें सतिवा, कःनि, मुस्या पीगु याइ ।
बछला तछलां वा वयाः चा बांलाक प्यात धायेव उलावा पीगु याइ । थुकियात लः यक्व म्वाः । मदयेकं धाःसा मज्यू । पाखाबुँ जूसां वा वल धायेव लः मुनीथाय् थ्व वा पी मखु । वा पीबलय् लाछि कवः उतिग्यंक ककस्चा बाय् पाःककीचां क्वानाः निगः निगः वाग्वः वंक पी । लिबाक्क पाकय् जुइगु वा पी मखु । याकनं पाकय् जुइगु स्वलामार्सि, पुनवा पुवा, ध्वंखवःचा, प्यासिवा आदि पीगु याइ ।
तसकं निभाः छानाच्वनीगु बखत जूगुलिं उलावा पीगु ज्याबलय् म्ह यागला प्यागला वने यःगुलिं लःया प्यास नं लनीगु व बल नं दइगु कथं छकः पतिं छ्वालुक दयेकातःगु तिथ्वँ त्वंकेगु याइ । त्यानुसा अनंतुं झासु लनेगु याइ । बँय् वतुक धाःसा फ्यतुइ मखु । पुतुं च्वने थाकुल धाःसा पिराचाय् फ्यतुनाः नं ज्या याइ ।
उला पीबलय् सिनाज्यां वा पीबलय् थें पुवाचा गाइ मगाइ धकाः धन्दा काये माली मखु । वाग्वः हे पीगु जूगुलिं अप्वः जूसां सितिकं छ्वयेमाली मखु ।
वामा बःचामा जुल धायेव उलावायात क्वानाः घाँय् पुयाबीगु याइ । क्वचायेक क्वाइ मखु । तसकं निभाः थीबलय् नं क्वाइ मखु । घाँय् दयावल धाःसा निकःस्वकः नं क्वानाबीगु याइ । दिल्लां वा वयाः चा प्यानावःलिसे उलावा बांलानाः ब्वलनी । हः नं जायावइ । मा तमा जुयावःलिसे क्वय्या हः क्वहः जुजुं वनी । मा नाकं तमा जुइ मखु । छगुइँ निगुइँ वा त्वल धायेव म्हा खिनाः हःपा दायाः क्वहःगु हः लिकयाः ग्वाराचा ग्वाराचा यानाः वामाया कापिइ कापिइ तयाबीगु याइ ।
वा पाकय् जुइगु बखतय् छुं त्यानाः दुख बिल धाःसा छुँच्वः तयेगु याइ । घ्वंछुँतसें दुख बिल धाःसा धनुसच्वः तयाः छुँ क्यंकेगु याइ ।
उलावा लयेत इंचा बांलुक ज्वयेकेगु याइ । भचा मज्वल धायेव हे हानापं ल्यहेंदना वयेयः । चा नाइसे च्वनाः छ्वासुल धायेव झन् हे वइ ।
ककीचा/क्वकीचा
क्वलाछिति हाकःगु भचा चाःतूगु नँया ज्याभः । छखे च्वामुइ मेखे म्वः ज्यानाः म्वलय् म्हूचा लाःगु म्हुकुछि हाकःगु चु तयातइ ।
खिग्वाराकी
छाःकी थें ज्याःम्ह तुइसे च्वंम्ह की । धंवा निपु दइ । पाकय् मजूगु कम्पोष्ट साः व सौखिइ दाइ । थ्व किलं माया हा नयाः मा हे न्हंकाछ्वइ ।
ख्वं
बुँ पालेबलय् ल्यहें मदंगु चा । भस्म यानाः बुँ पालेबलय् ख्वं ल्यंके मज्यू । ख्वं दुथाय् बाली बांलाइ मखु । ततःता यानाः बुँ पाल धायेव ख्वं ल्यनी ।
घ्वंछुँ
ततःधिकःपिं छुँत । बुँछुँया छगू प्रजाति । ततःग्वःगु द्यां, द्वंब्वः आदि थासय् गः दयेकाः च्वनी । उलावा त्यानाः दुख बी । हालीबलय् घ्वं घ्वं सः वइ ।
तिथ्वँ
प्वकय् लः तयाः कःपू मदयेक वँयातःगु छ्वालुगु थ्वँ । चाकुसे च्वनी । तांन्वयेक ज्या सने मालीबलय् सिचुकेत त्वंकी । पुलां जुलकि छाइ ।
धनुसच्वः
घ्वंछुँ क्यंकेगु च्वः । यातुसे बल्लाःगु पंबालाया निखे च्वतय् खिपःया निखे च्वतं ची । छखे जक गौ दुगु कुछिति हाकःगु पँथय् गौ च्वसं ह्वः निह्वः खनी । थुकी छुँतय्त यःगु नसा तइ । थुकिया अःखः दिशाय् चिचिचाह्वःगु ह्वः निह्वः खनी । थुकिया ३ इञ्चति च्वय् चिह्वःगु ह्वःया अःखः दिशाय् हानं ह्वः निह्वः खनी । क्वय्यागु व च्वय्या चिह्वःगु ह्वतय् माःहने थें यानाः खिपतं चिनाः यातुगु पँबालाया दथुइ तइ । खिपः द्यःने ह्वालुइ कथंया मेगु पंत्वाः छत्वाः दिकाः पंबालाय् चिनातःगु खिपतय् धनुसय् वाण तये थें यानाः तइ । खिपतं यानाः छुँया नसा नये छिनीमखु । खिपः चातकि वाण थें तयातःगु पँथं
छ्यनय् च्वाइ ।
ध्वंख्वःचा
येँ देय्या फुसिंख्यलय् उलावाकथं पीगु स्थानीय जातया वा । वाग्वः भचा तुयु तुयु नयाः यचु खनेदइ । स्वलां पाकय् जुइ ।
पाखाबुँ
पाः ज्वलं लूगु बुँ । थथ्याःथाय्या बुँ । वा वःसां लः थाके फइ मखु । थज्याःथाय् बुँइ वा पीगु सिकं उलावा पीगु याइ ।
पाःककीचा
क्वलाछिति हाकःगु नँया ज्याभः । प्यलांगु बाला यानाः छखे फालाचिंका तइ । फालाय् धाः दइ । भचा चाःतुइ । मेखे ग्वलाइ जुइकातःगु म्वलय् म्हूचा लाःगु चु दइ ।
पुनवा पुवा
पुवा जातया वाय् दकलय् याकनं पाकय् जुइगु छगू उपजातिया वा । उलावा यानाः पीगु याइ । मा नाकं तमा जुइमखु । मायागु दं तज्याःसां वागुइँयात असर जुइ मखु । वाग्वः चिचिचाग्वः जुइ । ग्वाराचा ग्वाराचा लाइ, तुयूगु उन जुइ । वाग्वः चुलुइ, छुलुछुलुं वनी । जाकि नं तग्वः जुइ मखु । नेवाः संस्कृतिइ आखे दयेकेत थुकिया जाकि दतले मेगु काइ मखु । जाय् यक्व पोष दइ, आपाः नयेफइ मखु । ताउत तक फुदना च्वनी ।
प्यासिवा
येँनं उत्तरपाखे च्वंगु फुसिंख्यलय् उलावा पीत
छ्यलावयाच्वंगु छगू स्थानीय जातया वा । वाग्वः भचा ह्याउँ नः थें जुइ । ख्वला ख्वातुइ ।
वाःप्यने
बार तये । बाली यानाथाय् वाय्त्यःफ्वाय्त्यः मजुइकेत व बस्तुं बाली स्यंके मफयेकेत वाः प्यनेगु याइ । वाः प्यनेत खाः म्हुइगु, वालं चीगु, गःत तनेगु याइ ।
सतिवा
दुसि थें ज्याःगु छता अन्न । तुमा थें च्वनी । कःनिइ दाहा वयाः वा पिहां वये थें वयाः वा सइ । उला पीथाय् पाखाबुँुइ वाः प्यने थें यानाः पीगु याइ ।
स्वलामार्सि
उलावा पीत छ्यलीगु पिनाः स्वलां पाकय् जुइगु छता जातया वा । मा यक्व तमा जुइ मखु । दं नाकं तपु जुइ मखु । हः नाइसे च्वनी । ज्या यायेबलय् ल्हातय् न्ह्यइगु म्ह्व जुइ । चिकु सहः याये मफु । लिपा पीत मज्यू । लः म्ह्व जक दइथाय् बुँइ प्यूसां स्यनी मखु । वाग्वः मोटा जुइ । याउँसे च्वनी । जाकि बाति लाइ मखु । जा भचा क्वाचुइ । मुकं थुकिया जक जा नये थाकु । मेगु जाकिनाप ल्वाकछ्यानाः नइ । थ्व वायात थापाचिनिया नं धाः ।