स्वनिगःया ख्वप जिल्ला दुने लाःगु छगू ऐतिहासिक नगर थिमि खः । थिमिया हे छगू नेवाः बस्ती मरु त्वालय् हेमवर्ण महाविहारय् ह्याउँगु ख्वाःपाःया पद्मपाणी लोकेश्वर विराजमान जुयाच्वंगु दु । ने सं ६८५ कार्तिक चौथी तिथि अंकित महारानी गंगादेवी ठाकुरनीं तयातःगु ताडपत्रय् लोकनाथ द्यः धकाः न्ह्यथनातःगु दु ।
अमोघबज्र बज्राचार्यं च्वयातःगु अष्टोत्तर लोकेश्वर सफुतिइ ११५२ दँ न्ह्यः जुजु बलदेवं थुम्ह लोकेश्वरया थापना याःगु धइगुु अनुमान यानातःगु दु । थिमिया स्थानीयवासीपिन्सं लोकेश्वरयात लोकना द्यः वा सिथि द्यः धायेगु यानाच्वंगु दु ।
बज्राचार्यतय्सं गुथि दयेकाः थुम्ह द्यःया संरक्षण यानाच्वंगु दु । थिमिया लोकेश्वरयात दँय्दसं तछलाथ्व पारु कुन्हु न्हवं याइ । न्हवंया नितिं ख्वपया दथुइ लाःगु हनुमन्ते व चखुं तीर्थया संगमय् वरुण कलशय् लः काः वनेगु चलन दु । थाकुलिपिं प्यम्ह व पाःलाः छम्ह च्वनाः गणेश व कुमारया पुजा यायेधुंकाः लोकेश्वरया जीवन्यास लिकायेगु धकाः पद्मपाणी लोकेश्वरया प्राण कलशय् तयेगु विधिकथं पुजा जुइ । लोकेश्वरयात पिनेया दबुलिइ थने हइसा कलशयात देगः दुनेया आसनय् विराजमान याइ । अनंलिपा पःमायाके उजं कयाः मू पुजारी गुरुजु व सहायक गुरुजुपिन्सं लोकेश्वरया वसः व तिसा त्वकाः पञ्चताल पुजा विधिकथं सँ छ्यंकेगु, न्हाय्कं क्यनेगु, क्वँचिकं बुइकेगुया नापं घ्यः कस्तिं बुकी । व धुंकाः न्हापां लखं अनलिपा धलिं लुयाः लोकेश्वरया न्हवं याइ । न्हवं क्वचायेकाः तुयुगु कापतं भुनाः चिधंगु खतय् तयाः द्यःयात जीस्वां बहालय् यंकी ।
दुतियाया दिं कुन्हु पुंपाखें लोकेश्वरयात भिंके माःथाय् भिंकाः न्हिच्छिया दुने लँपुछाये क्वचायेकी । चौथी कुन्हु जीस्वां बहालय् दशकर्म पुजा याइ । पञ्चमी कुन्हु सुथय् न्हापां लोकेश्वरयात गार्चास्थित विद्या गणेश पाटिइ मेगु जात्रा यायेगु खतय् तयाः न्हिच्छि सर्वसाधारणया दर्शनया नितिं ब्वयातइ । थ्व दिं कुन्हु सिथि नखः जूगुलिं सकल थिमिया स्थानीयवासीं नैवद्य तयाः पुजा याःवइ । उकिं थुम्ह लोकेश्वरयात थिमियापिन्सं सिथि द्यः धायेगु यानाच्वंगु खः । न्हिच्छि भजन किर्तन जुयाच्वनी । सनिलय् स्थानीयतय्सं बाजागाजाया लिसें झःझः धायेक जात्रा यानाः हाकनं हेमवर्ण महाविहारय् नकिंतय्सं लसकुस यासें आसनय् बिज्याकी । थुकथं उगु दँया थिमिया पद्मपाणी लोकेश्वरया जात्रा क्वचाइ ।

नालाया पुलांगु नां नागरीपुर खः । नेवाःतय्गु बस्ती दुगु नालाय् करुणामयया जात्राया नापनापं महालक्ष्मीया नं दँयदसं तःजिक जात्रा यायेगु चलन दु । थुम्ह महालक्ष्मी द्यःया थःगु हे देगः धाःसा मदु । महालक्ष्मीया जात्राया बारे दुगु किंवदन्ती कथं परापूर्वकालय् नाला देशय् हिदुम्ब नांया राक्षस छम्ह दुगु जुयाच्वन । उम्ह राक्षसं अन साप हे दुःख बियाः मनूत स्याना नयेगु यानाच्वन । उम्ह राक्षसपाखें मुक्त जुइत सकल नालावासीया सल्लाहकथं न्हि छखा छेँपाखें छम्ह मनू वयागु आहारा जुइगु क्वःछित । उकथं न्हिन्हि हासाय् जा तयाः राक्षस च्वनाच्वनीगु थास दुम्ब खुसिइ वनाः आहारा जू वनीगु जुयाच्वन ।
थुकथं जुजुं हे छन्हु प्यम्ह जक परिवार दुगु छेँया राक्षसया आहारा जुइगु पाः वल । इमि दथुइ सकलें थः हे वने धकाः सल्लाह साहुति जुयाच्वंगु बखतय् इमिगु छेँय् बासं च्वंवम्ह छम्ह कन्या मिसां उमिगु खँ न्यनाच्वन । परिवार दथुइ थवंथवय् अतिकं मतिना दुगु तायेकाः राक्षसया आहारा जुइत जि हे वने धकाः धाल । सकलें परिवारं मज्यू धाःसां वयागु धिपिं यानाः छेँजःपिन्सं अनुमति बिल । आहारा जुइत वंम्ह कन्या मिसां राक्षसयात स्यानाः महादेव खुसि अर्थात दुम्ब खुसिइ सिथय्च्वंगु तुंथिइ क्वफाना थकल । थुकथं राक्षसया संहार जूगु लसताय् नालावासीपिंसं महालक्ष्मी द्यःया जात्रा यायेगु परम्परा न्ह्याकल । थुगु जात्रा दँय्दसं बैशाख शुक्ल दुतियानिसें पञ्चमी प्यन्हु न्याकेगु चलन जुल ।

महालक्ष्मी द्यःया खः जात्रा ः
न्हापांगु दिं कुन्हु द्यःयात द्यःछेँय् पित हयाः इपा त्वाःया लक्ष्मी पाटिइ विराजमान याइ । सकलें नालावासीपिन्सं पुजाआजा याइ । व हे दिं कुन्हु न्हिनय् महालक्ष्मी द्यःयात खतय् तयाः इपा त्वालं लागन त्वाः, पोडेत्वाः जुयाः दुम्ब खुसि थ्यंकाः पुजा फयेगु ज्या जुइ । अन पुजा फये सिधयेकाः जात्रा यानाः लागन त्वाःया भगवतीद्यःया न्ह्यःने च्वंगु सोह्रखुट्टे पाटिइ विराजमान याकाः न्हापागु दिंया जात्रा क्वचायेकी ।
महालक्ष्मी द्यःया इही
बैशाख शुक्ल तृतीयाया दिं कुन्हु महालक्ष्मी द्यःयात इही याइ । थ्व दिं कुन्हु महालक्ष्मी द्यःया नापनापं थाय्थासं वइपिं भक्तजनया मिसामस्तय्त नं इही यायेत हइ । इही ज्या क्वचायेवं महालक्ष्मी द्यःयात खतय् तयाः जात्रा याइ ।
महालक्ष्मीया सिन्दुर जात्रा
बैशाख शुक्ल चतुर्थीया दिं कुन्हु महालक्ष्मीया सिन्दुर जात्रा जुइ । थ्व दिं कुन्हु दयेकातःगु खतय् महालक्ष्मी द्यः विराजमान याकाः धुमधामं अबिर ह्वलाः जात्रा याइ । थ्व दिं कुन्हु महालक्ष्मीया नापनापं महाद्यः व नारायणीया नं जात्रा याइ ।
द्यः खः ल्वाकेगु
बैशाख शुक्ल पञ्चमी अर्थात जात्राया लिपांगु दिं कुन्हु द्यःखः ल्वाकेगु धकाः महालक्ष्मी, महाद्यः व नारायणीया खःयात थवंथवय् थिइकाः भागियाकाः द्यः छेँय् हे लित हयाः जात्रा क्वचायेकी ।

नालाभगवती देगः
नालाय्‌ स्वनिगःया नांजाःपिं प्यम्ह भगवती मध्ये छम्ह नाला भगवती दु । थुम्ह भगवतीयात नाला उग्रचण्डी भगवती नं धायेगु याः । थुगु देगःया विशेषता यलया हरिसिद्धि भगवानीया थें प्यतँपौ दु । नालाया लगं त्वालय्‌ प्यागोडा शैलीया धातुया प्यतँ जाःगु पौ दुगु कलात्मक देगलय्‌ झिंच्याका ल्हातय्‌ थीथी शस्त्र अस्त्र ज्वनाः महिषासुर दैत्ययात स्यानाच्वंम्ह भगवती बिज्यानाच्वंगु दु । छकुत्या हाकःम्ह ल्वहंयाम्ह भगवतीं दक्षिण स्वयाच्वंगु दु । लिच्छविकालीन द्यःकथं कयातःम्ह थ्व द्यःया न्ह्यःने तग्वःगु सिजःया पात्र (पाता ख्वला), द्यःया जवय्‌ अंगलय्‌ पञ्चगौमाता, हैमाद्यः, भिंद्यः, गणेद्यः, खवय्‌ नासःद्यः, सूर्यनारायण, कुमारी ससुद्यः दु ।
अथे हे देगःया दुने मूध्वाखा च्वसं नरसिंह व भगवती, जवय्‌ ध्वाका च्वय्‌ लक्ष्मी व गणेद्य? ल्यूने भगवती च्वयातःगु दुसा द्यःया जवंखवं धातुया सिंह, धातुया तोरणय्‌ भैलःद्यः, भगवती व कुमारी द्यःया मूर्ति दु । द्यःया देपा कुंचाय्‌ नारायणद्यः नं दु । देगः न्ह्यःने धातुया मन्दःपाः भैलःद्यः कथं दु । थन देगः दुने ने.सं.. ८७१ या जुजु रणजित मल्लया सिजःपौ, जगतप्रकाश मल्लया ने.सं. ७६७, ७७१ व ७९७ या प्रचलित नेपाल लिपिं च्वयातःगु सिजःपौ तानातःगु दु । देगः न्ह्यःने स्वंगः ल्वहं थामय्‌ द्यःया बाहां धातुया सिंह, देगः, जवय्‌ खवय्‌ तःधिकःपिं ल्वहंया तःधिकःपिं सिंह, थामय्‌ गं चिनातःगु दु । स्वदुवाः लुखा च्वय्‌ स्वंगू धातुया तोरणय्‌ काली, भगवती व कुमारी द्यः दु । देगःया जवय्‌ खवय्‌ व ल्यूने तिकिझ्याः लिसें चाकःमतं चाःहीकातःगु दु । देगलय्‌ लुँ गजू त्रिशूल व पताः छानाः त्वानाःसिँइ भैलःद्यः व अष्टमातृका गण कियातःगु दु । ध्वाकाय्‌ ने.सं. ८७४ या ल्वहंपौ नं दु ।
वि.सं. १६७७ य्‌ जुजु जगतप्रकाश मल्लं वि.सं. १६९७ य्‌ सुरु यानाः वि.सं. १७०३ य्‌ पूवंकूगु खः । अथे हे थुगु देगःया न्हापांगु पौ ख्वपया जुजु निगूगु व स्वंगूगु पौ यलया जुजु व प्यंगूगु पौ स्थानीय जनतां दयेकूगुलिं प्यतँपौ जूगु धाइ । किंवदन्ती कथं सत्ययुगया नगिरीपुर कथं नांजाःगु देशय्‌ दीर्घरथ जुजु पापी जूगुलिं १२ दँ तक वा मवःगुलिं लानी सुधर्मादेवीं सलया रुप कयाः जुजुयात पुण्यमाता तीर्थय्‌ यंकाः त्वःताःबियाः अप्सरातलिसे करुणामयया धलं दंकूगुलिं स्वर्गया जुजु इन्द्र ल्वाःवःगुलिं भगवतीया रुप कयाः ल्वानाः त्याकाः भगवती जुयाच्वन धाइ । थन यःमरि पुन्हि, सकिमिला पुन्हि, येँयाः पुन्हि, अक्षयतृतीयाकुन्हु विशेष पुजा जुइसा मोहनिबलय्‌ द्यःया खः जात्रा याइ ।

नाला करुणामय सृष्टिकान्ता लोकेश्वरया देगः
काभ्रेपलाञ्चोक जिल्लाया नालाय्‌ स्वनिगःया नांजाःपिं प्यम्ह करुणामय मध्ये नाला करुणामय पुण्यमाता खुसि सिथय्‌ बिज्यानाच्वंगु दु । थुम्ह करुणामययात सृष्टिकर्ता लोकेश्वर, सृष्टिकान्त लोकेश्वर, सृष्टिकान्ता लोकेश्वर, पद्मपाणी लोकेश्वर, नाला करुणामय नं धायेगु याः । पूर्वाभिमुख स्वतँजाःगु धातुया पौ प्यकुं लानाः ताःहाकःगु प्यागोडा शैलीया देगलय्‌ छहाकः दथुइ सिँया बार्दली (नितँय्‌) दुगु चिग्वःगु धातुया छतँ पौ चिनाः जवंखवं लुँया ध्वाँय्‌ व गजूलिसे धातुया पताः छानातःगुलिं देगः अति हिसि दु । अथे हे तुं देगः जवंखवं ल्वहंया सिंह, थहां वनेत ल्वहंया त्वाथः, लुँ सियातःगु निपु ध्वाँय्‌ दु । धातुया तोरणय्‌ लुँ सियातःपिं दथुइ करुणामय जवंखवं बोधिसत्व व लोकेश्वर, सिँया त्वानाःसिँ नं दु । दुने देगलय्‌ १०८ म्ह लोकेश्वर, देगः छचाःखेरं माने व चाकःमत च्याकेगु लीया पाल्चा दु । देगः क्वसं तग्वःगु गं चिनातःगु न्ह्यःने तुयुगु चीभाः दु । थुगु कलात्मक देगः दुने छकुत्या धिकःम्ह तुयू ख्वाःम्ह करुणामय नं पलेस्वां ज्वनाः वरद मुद्राय्‌ पलेस्वानय्‌ दनाबिज्यानाच्वंगु दु । थ्वया न्ह्यःने पुखुलिइ न्हवंमन्दः नं दु । थुम्ह करुणामययात दँय्‌दसं चिल्लागा पारुकुन्हु धलिं लुयाः चिल्लागा दुतियाकुन्हु लंपुं छाइ । तृतीयाकुन्हु दशकर्म खंकाः द्यःयात जात्रा याइ । थुम्ह करुणामय बुंगय्‌ च्वंम्ह खुयाः उत्तर यंकेत्यंबलय्‌ थन थ्यंबलय्‌ ग्वःफय्‌, वा वयाः लः बाःवःगुलिं पुण्यमाता खुसिइ वांछ्वयाथकूबलय्‌ द्यवं म्हगसय्‌ म्हंकःवःगुलिं थकयाः थन थापना याःगु धाइ । वंशावलीइ च्वयातःकथं सत्ययुगय्‌ नगिरीपुरय्‌ राज्य यानाच्वंम्ह दीर्घरथ जुजु पापी जूगुलिं १२ दँ तक वा मवल । उबलय्‌ सुधर्मादेवी लानीं जुजुयात अष्टमी व्रत व अमोघपाश लोकेश्वरया नां कायेकेब्यूगुलिं सकसिगुं उद्धार जुल ।
अथेहे कलियुगय्‌ सृष्टिकान्त लोकेश्वर खुयायंकूबलय्‌ ज्वना वने मफयेवं पुण्यमाता खुसिइ त्वःताथल । उबलय्‌ छम्ह द्यःलाया म्हगसय्‌ म्हंकःवःगुलिं उम्ह द्यःलां पँथं वालाः जालं क्यंकाः द्यःयात लाना हल, अले देगः दयेकाः थापना यात । संसारया सृष्टि यानाबिज्याःम्ह लोकेश्वर जूगुलिं सृष्टिकान्ता लोकेश्वर धाःगु खः । थुम्ह द्यःयात किराँतकालीन द्यः नं धायेगु याः । थ्व द्यःयात बौद्ध, हिन्दू, नाथ सकसिनं उतिकं श्रद्धा तयाः हनावयाच्वंगु दु ।