मां हर्षमाया तमोट, बौ शुकदेव तमोटया काय्या रूपय् भोजपुर जिल्लाय् ने.सं १०६५ पोहेलागाः ५ य् जन्म जुयादीम्ह काशीनाथ तमोट नेपालभाषा ख्यःया छम्ह स्वतन्त्र अनुसन्धाता खः । नेपालभाषा केन्द्रीय विभागया (त्रि.वि.) अध्यक्ष जुयादीधुंकूम्ह वय्कलं नेपालभाषाया थीथी ख्यःया अनुसन्धानमूलक आपालं च्वसु (निसलं मयाक) व तःगू सफू नं पिथनादी धुंकूगु दु । वय्कलं च्वयादीगु सफू खः — पुलांगु नेपालभाषा वाङमय (ने.सं. ११२१), गुह्यकाली पूजाविधि (ने.सं.११२७), नेपाल न्यायपालविधि (ने.सं.११२७), स्वस्थानी परमेश्वरी व्रतकथा (ने.सं. ११२७), कुमारीसम्बन्धी दक्वसिबय् न्हापांगु सफू कुमारीपूजा संक्षेप विधि (ने.सं. ११२८), शंखधरकृत नेपाल संवत् (ने.सं.११३६), नेपालमण्डल (ने.सं. ११२६), नेपालभाषाया वास्तुकला : खँग्वःपुचः (संपादन, ने.सं. ११४१) आदि । थुपिं सफू बाहेक काशीनाथ तमोटजुं नेपालमण्डल, नेपालसंवत्, कुमारी, रानीपोखरी, काष्ठमण्डप, प्राचीन नेपालभाषा, नेपाली वाङ्मय आदि ख्यलय् विशेष अनुसन्धान यानाः आपालं अनुसन्धानमूलक च्वसुत नं पिथनादीगु दु ।
भाजु काशीनाथ तमोटं सह–लेखनकथं नं तःगू सफू च्वयादीगु दुसा गुलिखे सफू सम्पादन नं यानादीगु दु । अथेहे वय्कलं राष्ट्रिय, अन्तर्राष्ट्रिय ख्यलय् जूगु थीथी गोष्ठीइ ब्वतिकयाः महत्वपूर्ण विषयया कार्यपत्र नं न्ह्यब्वयादीगु दु । गथे – – ‘A Unifying concept of Nepalmandal.’ Paper Presented at the conference of Nepal Current Qmate of Research and Perspective in Memoriam Prof. Bernhar Kolver, hosted by University of Leipzig, June 19-22, 2003.
‘Some characteristics of the Tibeto-Burman stock of Early Classical Newari.’ Paper Presented at 9th seminar of the International Association for Tebetan Qmudies hosted by the International Institute for Asian Qmudies in Leiden, June 24-30, 2000\ [Published in Beckwith 2002; Medieval T-B Languages].Etc
भाजु काशीनाथ तमोटं थीथी परियोजनाय् आवद्ध जुयाः नं नेपालभाषाया ख्यलय् आपालं महत्वपूर्ण ज्या यानादीगु दु, गथे— प्रधान संकलक (अमरकोश व प्राचीन नेपालभाषा शब्दकोश), सदस्य (नेपाल बृहत शब्दकोश निर्माण समिति,), वरिष्ठ सूचिनिर्माता (नेपाल–जर्मनी हस्तलिखित ग्रन्थ सूचीकरण परियोजना), सहायक सूचीनिर्माता (नेपालय् मन्दिर अनुदान/मल्लकालीन गुठी लिखत–परियोजना), सदस्य (च्वसापासा, नेपालभाषा परिषद), संस्थापक सदस्य (आशा सफूकुथि गुठी) उपाध्यक्ष (भिक्षु सुदर्शन लुमन्ति पुचः), अध्यक्ष (नेपालमण्डल अनुसन्धान गुथि) आदि
काशीनाथ तमोटं थम्हं जक मखु विदेशी अनुसन्धातापिंत नेपालभाषा विषयय् अनुसन्धानय् आपालं ग्वाहालि यायेगु ज्या नं यानादीगु दु । थौंकन्हय् थ्वय्कः हस्तलिखित ग्रन्थय् दुगु पुष्पिका वाक्यवाली संकलन यायेगु ज्याय् संलग्न जुयादीगु दु ।
काशीनाथ तमोटं नेपालभाषा व शिक्षा क्षेत्रय् यानादीगु योगदानयात कदर यासें त्रिभुवन विश्व विद्यालयपाखें शिक्षा पुरस्कार, दीर्घ सेवा पदक, धर्मादित्य धर्माचार्य सिरपाः, इमेज नेपाल संवत् सिरपाः, लाकौल सिरपाः, ज्यापु हनापौ, तेज तीर्थ साहित्य पुरस्कार आदि सिरपालं विभूषित जुयादीधुंकूगु दु । अथेहे भोजपुरया मय्जु सीतालक्ष्मी चौहानं काशीनाथ तमोटया विषयस साहित्यकार काशीनाथ तमोटको जीवनी व्यक्तित्व र कृतित्वको अध्ययन नांगु शीर्षकया शोध प्रबन्ध च्वयाः त्रिभुवन विश्वविद्यालयं स्नातकोत्तर उपाधि हासिल यानादीगु दु ।
नेपालभाषाय् व्याकरणया इतिहास थ्यंमथ्यं २०० दँ धया थें पुलां खनेदु । तत्कालीन बौद्ध पण्डित अमृतानन्द वन्देजुं ने.सं. ९५१ य् ‘नेपालभाषा व्याकरण’ च्वयाः व्याकरण च्वयेगु परम्परा न्ह्याकादिल । थ्व सफू नेपालय् रेजिडेन्ट जुयाः वःम्ह ब्रायन हफ्टन हजसनयात नेपालभाषा स्यनेगु नितिं च्वःगु ग्रन्थ खः । थथे अमृतानन्दया व्याकरण पिदंगु थ्यंमथ्यं सच्छिदँ लिपा पुनर्जारणकालय् वयाः तत्कालीन भाषा साहित्यकःमिपिनि दथुइ व्याकरण च्वयेगु छगू कथं लहर हे न्ह्यात । महाकवि सिद्धिदास महाजुं ‘सिद्धिव्याकरण’ धर्मादित्य धर्माचार्यं ‘संक्षिप्त नेपालभाषा व्याकरण’ व सहिद शुक्रराज शास्त्रीं ‘नेपालभाषा व्याकरण’ सफू च्वयादिल । थुपिं व्याकरण मध्ये मुद्रण तथा प्रकाशनया ल्याखं नेपालभाषाया न्हापांगु व्याकरण शुक्रराज शास्त्रीया ‘नेपालभाषा व्याकरण’ (ने.सं १०४८) खः । शुक्रराजं थ्व व्याकरण नेपालभाषायात स्तरीय भाषा दयेकेगु तातुनाः नेपालभाषाया स्वभावयात मनन् यासें येँया भाषिकायात स्तरीय भाषा नालाः च्वःगु व्याकरण खः । शुक्रराज शास्त्रीया व्याकरण पिदंगु झिंस्वदँ लिपा डेनर्माकयाम्ह विद्वान हायन्स जोर्गेन्सनं A Grammar of Classical Newari (सन् १९४१) नांगु व्याकरणया सफू पिथनादिल । थ्व व्याकरणया सफू अंग्रेजी भाषं च्वयातःगु खयां नं तत्कालीन मेपिं वैयाकरणपिनिगु नितिं नमुना थें जुयाबिल । नेपालभाषाया व्याकरण च्वयेगु क्रमय् खनेदुम्ह मेम्ह च्वमि खः पुष्परत्न ‘सागर’ । थ्वय्कलं नेपालभाषाया स्वरूपयात विशेष मनन यासें हाय्न्स जोर्गेशनया व्याकरणयात आधार नालाः ‘सुबोध नेपालभाषा व्याकरण’ (ने.सं १०७२) नामं व्याकरणया सफू च्वयादिल ।
वय्कलं थ्व व्याकरण शव्दया लिउनेच्वंगु आखः तंकाः उकिया पलिसा विसर्ग, दीर्घ मच्वसे ‘लः’या ‘लख’, ‘जनी’या ‘जनिख’ हे च्वयेमाः अर्थात् मूल शव्द छु खः व हे च्वयेमाः धयागु सिद्धान्त कथं च्वयातःगु व्याकरण खः । थ्व व्याकरणयात नेपालभाषाया पाठ्क्रमय् नं दुथ्याकातःगुलिं ‘सुवोध नेपालभाषा व्याकरण’या आपालं प्रचार प्रसार जुल । पुष्परत्नया थ्व व्याकरण पिदनाः छुं दँ लिपा पन्नाप्रसाद जोशीया ‘नेपालभाषा शब्द रुपावली’ (ने.सं. १०७१), ज्यानबहादुर नेवाःया ‘संक्षिप्त नेपालभाषा व्याकरण’ (ने.सं. १०८१), हितकरवीर सिंहया ‘पौभाः’ (ने.सं.१०८८), ईस्वरानन्द श्रेष्ठाचार्यया ‘मूलुखा’ (ने.सं. १०९३) आदि व्याकारण सफू पिदन । लिपा ने.सं १११२ य् डा. सुन्दरकृष्ण जोशीया ‘नेपालभाषा भाषावैज्ञानिक व्याकरण’ प्रकाशित जुल । भाषाविज्ञानया सिद्धान्तया आधारय् च्वयातःगु थ्व व्याकरणयात थौंतक पिदंगु नेपालभाषाया व्याकरणमध्ये दकलय् वैज्ञानिक कथं कयातःगु दु । थथेहे व्याकरण सम्बन्धी सफू च्वयेगु सन्दर्भय् अंग्रेजी भाषां च्वयातःगु डा. कमलप्रकाश मल्लया The Newari language A working Outline (ई.सं. १९८५) व डा. तेजरत्न कंसाकारया A Basic Course in Coloquial Newari (सन् १९८४) व नेपालभाषाय् च्वयातःगु नेपालभाषा व भाषाविज्ञान (ने.सं २००२) नांगु सफू न्ह्यथनेबहः जू । अथे हे डा. तुयुबहादुर महर्जनं नेपालभाषा व्याकरण, च्वसा आदि यानाः स्वंगू व्याकरणया सफू पिकयादीगु दु । चित्तधर ‘हृदय’, सूर्यबहादुर पिवा, काशीनाथ तमोट आदिपिंसं नं थःगु भाषाया सम्वर्द्धन, प्रचारप्रसारया निंतिं व्याकरण सम्बन्धी सफूचात पिकयादीगु दु । गथे – चित्तधरया नेपालभाषा गये च्वयेगु (ने.सं १०७२), सत्यमोहन जोशीया शुद्धं च्वयेगु सुत्र (ने.सं १०७८), सूर्यबहादुर पिवाःया नेपालभाषा खः कथं च्वयेगु लँपु (ने.सं १०७६), काशीनाथ तमोटया स्तरीय नेपालभाषा नियमावली (ने.सं ११०३) आदि । अथेहे च्वयेगुली एकरुपता हयाः नेपालभाषायात छगू स्तरीय भाषा दयेकेगु सामूहिक कुतः धर्मोदय पत्रिकाया प्रकाशनं निसें न्ह्याःगु खः । तर थथे थीथी इलय् जूगु कुतःमध्ये च्वसापासां लच्छियंकं न्ह्याकूगु व्याकरण विचार गोष्ठी न्ह्यथनेबहः जू । उगु गोष्ठीइ नेपालभाषा च्वयेगुली एकरुपता हयेगु खँय् विवाद जुयाच्वंगु विषयय् कार्यपत्र प्रस्तुत यायेगु, विचार विमर्श यायेगु ज्या जुल । अन गोष्ठीं निर्णय जूगु खँयात कार्यान्वयन यायेगु नितिं भाजु राजा शाक्यया सम्पादनय् ‘सहलहया सुलचं’ (ने.सं. १११०) नांगु सफू नं पिदन । तर अथे खयां नं उकियात फुकस्यां मानेयानाः च्वःगु धाःसा खनेमदु । थौंतकया दुने नेपालभाषाय् तःधंगु चीधंगु यानाः थ्यंमथ्यं ३० गू ति व्याकरण सम्बन्धी सफू प्रकाशनय् वःगु दु ।