चाय् याइगु दक्वं ज्यायात चाज्या धाइ मखु। वा लयेधुंकाः तरकारि बाली यायेत बुँइ याइगु ज्यायात चाज्या धाइ। चाज्यां दकलय् न्हापां कुलिं वाख्वं पालेगु याइ। वाख्वं पालीबलय् छध्वलय् निताः पाली। छताःया चापाँय् जवय् छताःया खवय् भपुइकाः तइ। थन छध्वःचा तिक्व थें जुइ। दथुइ छस्यःचा स्यः ल्यंकाः कुत्याति ब्या जुइक पौ ज्यानाः हानं अथे हे पाली। चापाँय् न्हःगं थें जुल धायेव खतांमुगलं दे दायाः चा नचुकी।
दे दाये धुनेव वाख्वं पालेबलय् थें हे चापाँय् भपुइकाः स्यः पाली। थुकियात माथं पालेगु नं धाः। चा गं थें जुल धायेव थथ्याः क्वथ्याः मजुइक माथं वंक मिलय् यानाः माथं दाइ। तःनायूथाय् माथं दाइबलय् म्वायेकं म्वायेकं पलाः यक्व न्ह्याकेगु याइ मखु। क्वचायेक चापाँय् ल्यहेंथनाः नचुक दाइ।
चाज्यांं चा प्याःथाय् जूसा ध्याक्वं सालाः दायेपाले याइ। चा गंथाय् व लखं थने माःथाय् जूसा प्वःपाखें सालाः दायेपाले याइ। प्वलय् द्यां लिसे म्वःपौ छपौ तइ।
चाज्यां पौ÷म्हकी, चः, द्या आदि थीथी कथंया संरचना दयेकी। थ्व दक्वं बुँइ पीगु वस्तुइ आधारित जुइ। पती पीमाःगु जूसा पौ दयेकी, चःखय् पीमाःगु जूसा चः दयेकी। पौ व द्या दयेकीबलय् तिक्व म्हुयाः दयेकी। चःचा दयेकीबलय् ५—६ फुतया अन्तरालय् चिकिचाग्वयेक द्यागिंचा तयेगु याइ। गनं गनं चःयात पौ नं धाः। बुँक्वाः तक्वाः जूसा न्हय्चः च्याचःया अन्तरालय् तिक्व तयाः द्या छुतय् याइ। द्यायागु ब्या यक्व तब्या याइ मखु। १५— २० फुततिया जक याइ। थथ्याःपाखे बाय् ध्याक्वपाखे छपौ तइ। पौ दयेके मछिंथाय् कचापौ दयेकी। लः यंकेत धः तयेमाःथाय् जूसा भचा तपौक याकःपौ छपौ तइ।
बालीइ घाँय् दत बाय् चा क्वातुल धाःसा ककीचां क्वानाः घाँय् लिकयाः चा छ्वासुका बी। क्वाइबलय् मूहायात संकी मखु। झाकायेक बाय् द्यःने द्यःने जक नं क्वाइ मखु।
चाज्या थबलय् हे सिधयेके माः धयागु दइमखु। वा लयेगु बाय् वायागु ज्या दतले चाज्या याइ मखु। जहान भ्वछि च्वनाः बुलुहुं जक याइ। हथाय्गु अवस्था जुइबलय् धाःसा ब्वला खानाः व मंकाज्या थनाः नं यायेगु याइ।
बाली यानातःथाय् बुँइ बल नं दयेकातइ। खुगः काः स्वानाः बल, प्यंगः काः स्वानाः बल, आँय्पापौ बल, सुपौबल व घ्वंस्याःबल आदि थीथी कथंया बल दयेकाः तयेगु याइ।

आँय्पापौ बल
आँय्पां पलिं चिनातःगु बल। चिचीद्यागु निद्या दइ। तःधं जुइ मखु। नितँचा जुइ। छ्यली न्ह्यःनेया द्या खुल्ला जुइ। थन च्वनाः तरकारि म्हूचीगु ज्या याइ। पिनें अप्पाया स्वाहाने दयेकातइ। स्वाहानेय् बार दइमखु। तलय् दुनेया द्याय् खापा तयाः क्वथा दयेका तइ। थन सरसामान तयेगु याइ। स्वखे पाखा लुइका तइ। बलया ल्यूने सिमा छमा पिनातइ। पलिइ छुं नं याःवने माःसा सिमा गयाः वनेगु याइ।

कचापौ
पती स्वानाच्वंगु चीहाकःगु पौ। प्यखें उति मजुयाः कुं लूगु बुँइ कुंलूथाय् सिथय् पती घानाः चीहाकःगु पौ दयेकी। गुखेपाखे स्वकेछिं उखे स्वकी।
खतांमुगः÷मुगः
चा नचुकेगु सिँया लवः। हाकःचा लाःगु सिँ, छखे भचा च्वामु व मेखे पाचुका तइ। सन्तुलनय् लाकाः दथुइ ह्वः छह्वः पिचायेक खनाः चु तयातइ।

खातासिँ
बलय् खाता दयेकेत तइगु सिँ बाय् पंया धलिं। सिँयागु जूसा २, ३ इञ्चया व पं जूसा प्वः गरःया तइ। बलया साइज स्वयाः हाकः याइ। थाय् थासय् बेसाः तइ।

खुगः काः स्वाना बल
बुँइ पिवाः च्वनेत दयेकातःगु थाय्। प्यकुनय् प्यंगः उति ग्यंक व दथुइ निगः भचा तजाःगु काः स्वाइ। काःया च्वतं च्वतय् स्वाकाः पं तयाः पाखा लुइकी। द्यःने पंबालाया मुसि तइ। सु बाय् छ्वालिं पलिं ची। न्ह्यःने नं पंच्वः पिकयाः पाखा दयेकी। काःया छद्याय् कुत्याति च्वय् बल्लाक बेसाः तयाः उकी द्यःने खातासिँ लाइ। जःखः व ल्यूने निकुति गःत तइ। खाताया तःलय् लवःकवः तयेगु याइ। छचाःलिं पंबाला धंकाः सुयागु भीत दयेकाः पःखुयाः भातां काकी।

घ्वंस्याःबल
बलं न्ह्याय् मदुथाय् बाली पाकय् जुइबलय्पि वाः च्वनेत दयेकीगु बल। तःधं जुइ मखु। दुहां वनेत भचा थाय् ल्यंकाः जवंखवं न्हाय्पं कथि बाय्घो चा तियाः च्वका ल्वाकाः चिनातइ। बेसाः तयाः छचाःलिं सुं भुनाः भातां काकी। च्वय् द्यःने सु म्हुलिंम्हू तइ। बँय् नं सु हे लाइ। दनाः वालाफ्वाला सनेछिनी मखु। चा च्वने माःसां च्वनी। बाली काये सिधल धायेव स्यंकाछ्वइ।

चः
लाभा प्याज पीत दयेकीगु पौ। स्वकु स्वकुत्याया याइ। छ्वलाः चा नचुक दाइ। ककीचां कियाः ध्वः दयेकी। तःकूगु बुँइ ब्वथलीगु द्यायात नं चः धाइ।

छ्यंपौ
ध्याक्वपाखेया पौ। ध्याक्वपाखे दुछिं तिक्व तइ। मेखे थुकी स्वाकाः पीगु मायागु प्रकृति स्वयाः गपाय्पौ माः अपाय् पौ दयेकी।

तःनायू
चा प्याइगु स्वभाव। तःनायूथाय् तःलंनिसें रसय् जुयाः चा प्याइ। लखं यक्व थने माली मखु। चा नाइसे च्वनी। बालीयात हा कायेत अःपुइ।

दे
न्हापा वाख्वं पाःगु चापाँय् न्हःगः थें जुलकि मुगलं दायाः नचुकी। स्यः ल्हाकाः चा पतीतुं लाकी।
माथं वंकाच्वनी मखु। गन गन चापाँय् अन अन तयाः हे दाइ।
द्यागिंचा
चिकिचाग्वःगु द्यां। लाभा प्याज पीथाय् चःया दथुइ निखेयागुं चा भचा भचा इयाः द्यागिंचा दयेकी। द्यागिंचाय् नं अन पिनागु हे पी। लः दुइत अःपुइ।

पौ÷म्हकी
आलु काउलि पीत दयेकीगु पौ। ३० इञ्चतिया ब्या जुइ। छखेपाखे छेँपौ दइ। मेखे पिचाइ। तिक्व यक्व गाः वंकी मखु।

प्यंगः काः स्वाना बल
प्यंगः जक काः धंकाः दयेकातःगु बल। तकू जुइ मखु। जःखः व ल्यूने कुत्याति गःत तयातइ। उकी द्यःने खातासिँ लानाः चिकिचाधंक खाता दयेकातइ। स्वखें पंबालाया बेसाः तयाः सुयागु भीत तयाः भातां काकातइ। निखे पाखा जुइ। न्ह्यःने खुल्ला जुइ। जाः तजाः जुइ मखु। बलया खाताय् च्वनेबलय् सुपतं न्यतालय् दाइ।

बल
बुँइ बाली पिवाः च्वनेत दयेकातःगु थाय्।
सकभनं खनेदुगु थासय् दयेकी। बँ भचा थथ्याका तइ। खले छकू तयाः वालाफ्वाला छिंकातइ। वा वइबलय् च्वनेगु व तसकं तांन्वइबलय् झासु लनेत नं थन हे च्वनेगु याइ। बुँज्यायात माःगु लवःकवः दक्वं थन हे तयातइ। बजि नइबलय् नं थन हे च्वनाः नइ। चा च्वने मालीबलय् नं थन हे च्वनेगु याइ। बजारय्मी यंकेत छन्हु न्ह्यः कायेमाःगु तरकारि कयाः नं थन हे तयातइ।

म्वःपौ
प्वःपाखे द्यांलिसे तइगु पौ। मेगुसिकं भचा तपौ याइ। द्यां भचा छानाः क्वताइ। लः अप्वः जुयाः चायेके मालीथाय् जूसा थाय् थासय् त्याछिनातइ।
याकःपौ
अलग्गगु पौ। झाःक्वय् व लः धः दुथाय् छपौ याकःपौ तइ। भचा तपौ व तजाः याइ। लः सहः यायेफुगु व म्ह्व जक निभाः दःसां गाःगु पौ।

सुपौबल
सुं बाय् छ्वालिं पलिं चिनातःगु बल। छतँ जकगु व नितँ दुगु नं दइ। तःधं जुइ मखु। छलि अतः पलिं चीगु याइ। छ्वालिं पलिं चिनातःसां सुपौबल हे धाइ।