येँ, यल व ख्वप स्वंगू लागायात स्वनिगः अर्थात् नेपाः गाः धाइ । न्हापा थुगु थाय् दह जुयाच्वंगु व मञ्जुश्रीं बस्तीयोग्य याःगु खँ स्वयम्भु पुराणय् न्ह्यथनातःगु दु । थन गोपालवंश, किरातवंश, लिच्छविवंश, मल्लवंश, शाहवंशं राज्य याना वंगु दु। थुमिसं राज्य यानावंगु फुक्कं कालया शिलापत्रय् नेपालभाषाया थीथी लिपि न्ह्यथनातःगु जुयाः थनया मूल नेवाः हे खः धकाः सीदु । स्वनिगः समुन्द्री सतहं १४२५ मिटर (९४६७५ फीट) च्वय् लाः । स्वनिगः छचाखेरं फुचो, धेनाचो, जामाचो व सिवुचो पहाडं घेरे जू ।
स्वनिगःया क्षेत्रफल ३४८.५ वर्गमाइल व २०७८ सालया जनगणनाकथं कुल जनसंख्या २९,९६,३४१ दु । स्वनिगः दुनेया थीथी न्हय्गू सम्पदा गथे कि येँ, यल व ख्वपया लाय्कू, स्वयम्भू, खास्ती, पशुपति व चाँगुनारायण विश्व सम्पदाया धलखय् दुथ्याः ।
तोखा, किपू, थिमि, नगदेश, बोदे, भुइजःसि, सूर्यविनायक, गोकर्ण, पांगा, वादे, टिका भैरव आदि स्वनिगःया प्रख्यात थाय्त खः । स्वनिगःया सुरक्षाया नितिं प्यम्ह नारायण, प्यम्ह करुणामय, प्यम्ह वाराही, प्यम्ह भैरव थीथी थासय् पलिस्था यानातःगु दु ।
कला, सम्पदा, प्यागोडा शैली, शिखर शैली, स्तुपा
शैलीया वास्तुकला, मूर्तिकलाया धनी स्वनिगः नेपाः देय्या केन्द्र खः । नेवाःतय् आदिभूमि स्वनिगः दुने थीथी भाषा, धर्म, संस्कृति, जातजाति, साहित्य, बाजागाजा, नखःचखः नापनापं बौद्ध व हिन्दू देगः, बहाः, बही, चैत्य आदिं थनया म्हसीका बियाच्वंगु दु । स्वनिगः दुनेया जात्रात मध्ये ख्वपया बिस्काः जात्रा, येँया यँयाः जात्रा, यलया बुंगद्यः जात्रा थनया मू जात्रात खः ।
इचँगुनारायण
इचँगु स्वनिगःया छगू पुलांगु बस्ती खः । थ्व थाय् येँ जिल्लां यंकुलि (उत्तर–पश्चिम) दिशापाखे लाः । इचँगुया वता (पूर्व) य् स्वयम्भू, यःता (पश्चिम) य् रामकोट व भीमढुङ्गा, वन्ता (उत्तर) य् गोलढुङ्गा व धादिङ लाःसा इता (दक्षिण) य् सीतापाइला लाः । प्राचीनकालय् जुजु हरिदत्त वर्मां स्वनिगःया प्यंगू कुनय् पलिस्था याःपिं प्यम्ह नारायण द्यः (शिखर नारायण) पिं मध्ये छम्ह थ्व थासय् पलिस्था यानातःगु दु । थनयाम्ह नारायण द्यःयात इचँगु नारायण धाइसा थ्वहे द्यःया नामं थ्व थाय्या नां च्वंवंगु खः । थन लिच्छविकालय् संवत् १९४ दँय् चन्द्रेश्वर शिवलिङ्ग पलिस्था यानातगु अभिलेख दु । अथेहे, ‘श्रीहरिदत्तभूपतिकृतन्ननराय …’ च्वयातःगु मेगु अभिलेख नं लुयावःगु दु । लिच्छविकालया थुपिं निगू अभिलेखं थ्व थाय् प्राचीनकालंनिसें विकास जुया वःगु सीदु । अथे जूसां उबले थ्व थाय्या नां छु खः धइगु धाःसा सीमदु ।
थन लुयावःगु मध्यकालया न्हापांगु ऐतिहासिक स्रोत ने.सं. ३१५ दँय् तयाथकूगु विजयकामदेवयागु अभिलेख खः । उगु अभिलेखय् नं नारायणद्यःयागु हे खँ न्ह्यथना तःगु दु । उत्तरमध्यकालय् थ्व थाय्यात स्पष्टकथं इचँगु धयातःगु दु । कान्तिपुर राज्यया जुजु नृपेन्द्र मल्लया अभिलेखय इचँगुइ च्वंपिं धकाः मनूतय्गु नां च्वया तःगु दु । आधुनिककालय् प्रतापसिंह शाहं वि.सं. १८३३ दँय् च्वया तःगु छगू लालमोहरय् नं इचँगु हे धयातःगु खः । थ्व नां नेवाः भासं व्यवहारय् वःगु धाइ । ‘इचँ’ व ‘गु’ थुपिं निगू खँग्वः स्वाना इचँगु जूगु दु । थ्व उच्च थासय् च्वंगु गुँँइ यक्व बुया वइगु थाय् खः । उकिं थ्व थाय्यात इकँगुँ धायेगु यात । वहे नां अपभ्रंश जुयाः लिपा इचँगु धायेगु यात ।
थौंकन्हय् राजनैतिक दृष्टिकोणं नागार्जुन नगरपालिका दुने दुथ्याका तःगु इचँगु बस्तीया त्वाः चिसापानी, ढोलङ्गे, सत्तल, सारौंडाँडा, बद्रीडाँडा, आकाशभैरव, गैरीगाँ, तीनघरे, दुईधारा, तीनधारा, सिलनडोल, एकलटार, रानीवन, एराहिटी, मगरबस्ती आदि खः । थ्व बस्ती छगू नांजाःगु धार्मिक तीर्थस्थल खः । थन इचँगु नारायण बाहेक महालक्ष्मीद्यः, गणेद्यः, बुद्धया नं देगः दु । थाय्थासय् बौद्ध गुम्बा दु । थन दँय्दसं चिल्लागा (चैत्र कृष्ण) आमै कुन्हु महालक्ष्मीद्यः व गणेद्यःयात खतय् तयाः जात्रा याइ । नापं हरिवोधनी एकादशी कुन्हु नारांद्यःयाथाय् तःधंगु मेला जुइ ।