दँय्दसं मोहनिबलय् इहि, बाः¥हा, कय्तापुजा, इहिपा, ज्याःजंक्व व थीथी धलं दनीबलय् व मेमेगु ज्याखँय् तःजिगु पुजा जुइ । उज्वःगु पुजाय् थीथी पुजाज्वलं स्वनाः पुज्यायेगु याइ ।थथे स्वनेगुज्या याये न्ह्यः पूजा याइगु थासय् स्यूचां बँ इलाः उकी द्यःने सरुवाजाकि तयाः स्वनेमाःगु थलबल ज्वलं दिकाः स्वनेगुु ज्या याइगु खः । थथे स्वनीगु ज्वलं थुकथं दु—
अन्ति– अय्लाः तइगु थल ।
कलश– नीलः दुगु लःथल । थुकी दाफ्वःस्वां कचा थुनातइ ।
कुलि– वा जायेकातःगु व जाकि जायेकातःगु निगः कुलि ।
क्वखा कापः, पसूका– ह्याउँगु व तुयुगु क्वखा दयेकेगु कापः व ह्याउँ, वाउँ, म्हासु, तुयु, वँचु उं छिनातःगु न्यातु निलातःगु का ।
खाय्कुलिं– धलिइ मी–चिकं ह्वानाः चि तयाः खाय् दयेकाः तइगु थल ।
खाय्पाः– खाय्कुलिंया द्यःने तइगु भुचा । थुकी छ्वय्ला वालाः तइ ।
गुंगूमकः– ल्हातिइ ज्वनेगु चु दुगु चिग्वःगु मकःचा । थुकी ह्यंग्वाः तयाः मि न्वयेकाः गुंगू तयाः द्यःयात कुँ थनेगु याइ ।
त्वाःदेवा, देवा– चिकं तयाः इताः च्याकेगु मत
थापिं– थ्वँ तइगु थल ।
न्हिथंया पुजाज्वलं– जाकि, सिन्हः, स्वां, ताय्, धुं धुपाँय्, इताः, जजंका, ग्वःजा, सिसाबुसा, मरिचरि …
माकःचा व द्वःसली– थुकी मोहनि फइगु खः । द्वःसलिखय् चिकं इलाः माकःचाय् भपुइकाः उकी खेलुइतालय् चिकं बुलाः चिकं दुगु माकःचाय् तयाः च्याकाः मोहनि सिन्हः फइगु खः ।
समय् बाता– थुकी समय्ज्वलं सकतां दइ ।
सिन्हःमू– म्हासुसिन्हः व भुइसिन्हः तयेत दयेकातइगु निगः बिस्कंया थल ।
सुकुन्दा– द्यः पुज्यायेथाय् न्ह्यःने गणेद्यः दुगु चिकं तयाः इताः च्याकेगु थल ।

नेपाः देय् बहुभाषिक, बहुधार्मिक, बहुजातीय देय् खः । थुकथं थन धार्मिक सहिष्णुता यक्व खनेदु । नेपालय् थीथी धर्म माने याइपिं दुसां तबि हिन्दु व बौद्ध धर्म माने याइपिनिगु ल्याः मेमेगु धर्म माने याइपिनिगु ल्याः सिबय् अप्वः दु । हिन्दु धर्मय् नं बौद्ध धर्मय् नं पुजाया चलन दु । थथे पुजा याः वनीबलय्, द्यइके वनीबलय् पुजा ज्वलंतय्गु आवश्यकता जुइ । उकी मध्यय् नं ली, सिजःया थीथी प्रकारया पुजा ज्वलंत दयाच्वनी ।
नेपाः देसय् नं नेवाःत धार्मिक आस्थाय् अझ अप्वः झुकाव दुपिं खः । नेवाः समुदायदुने नं हिन्दु धर्म माने याइपिं व बौद्ध धर्म माने याइपिनिगु ल्याः अप्वः दु । मेमेगु धर्म माने याइपिं दुसां उमिगु ल्याः म्ह्व जक दु । नेवाःतय्सं पुजा याःवनीबलय् व द्यइके वनीबलय् ली, सिजःया ज्वलंत छ्यला वयाच्वंगु ताः ई न्ह्यवःनिसें खः । विशेष यानाः माध्यमिककालय् नेवाःत अतिकं सम्पन्न जू । थ्व हे हुनिं नेवाःतय्सं थीथी सम्पदात, संस्कृतित निर्माणया नापनापं थीथी जात्रात, नखःचखः दयेकाः माने याना वयाच्वंगु दु । थुपिं जात्रात, नखःचखःत थीथी द्यःपिं लिसे सम्बन्धित जुइगु जुयाः पुजा ज्वलंतय्गु छ्यलाबुला नं अतिकं जुइगु जुइ । पुजा यायेत, द्यइके वनेत मदयेकं मगाःगु पुजाभु, लःथल, कलः, क्वतः, काय्ब्व, समय्ख्वला, सुकुन्दा लिसें थीथी ज्वलंत ली, सिजःया हे जुइ । धार्मिक आस्थाया हुनिं थौंतक नं नेवाःतय्सं पुजा ज्वलं तयाः न्हिंन्हिं द्यइके वनीगु, नखःचखः व जात्राय् वनीगु याना वयाच्वंगु दु ।

आचमानि
पुजा यायेत छ्यलीगु पंचपात्रय् च्वंगु नीलःयात थकायेगु निंतिं आचमानिया छ्यलाबुला जुइ । थ्व थल सिजः अथवा लीया दयेकातइ । थ्व थल चीधं जुइ । थ्व थलयात दयेकेत पातायात साइजकथं चाइ । सिथय् पाखे लः लिकायेत ज्याछिंक भतिचा गाः वंकाः तःगु दइ ।

कलः
थीथी द्यःयाथाय् पुजा याःवनेत थीथी पुजाज्वलं तयायंकेगु थलयात कलः धाइ । थ्व थल अप्वः धया थें लीया दइ । थ्व थल थीथी ज्वलंत तयेजीक गाः वनीसा लखाये वा यखाये छिंक चु नं तयातःगु दइ । थ्व थल दयेकेत पातायात साइजकथं ग्वःलाक्क चाइ । उगु चक्का पातायात भतिचा ब्वराकी । अनंलि मेगु पातायात ताःहाकः जुइक चाइ । उकियात लिसं तयाः ग्वःलाक्क स्वाइ । उगु ब्वय् च्वय् भतिचा चिचाकः जुइसा क्वय्या ब्वय् भतिचा तःचाकः जुइ । क्वय्या ब्वय् चक्का पातायात लिसं तयाः स्वायेगु याइ । ज्वनेत छिंक चुया निंतिं साइजकथं पातायात चानाः लिसं तयाः ग्वलाक स्वाइ । उगु ग्वलाःगु चुयात भतिचा ब्वराकी । अनंलि जवय् खवय् पाता स्वानाः कलःया म्हया ब्वय् की तानाः स्वाइ । थ्व थल त्वपुइकथं पुजाभः छपाः नं तयाबी ।

कलश
पुजा यायेगु झ्वलय् नीलः तयाः थापना यायेत भिंगु ज्याय् कलशया छ्यलाबुला जुइ । थ्व थल ली, सिजः, चाया नं दइ । कलशय् अःखुं दइगु व अखुं मदुगु नितां दइ । थ्व थल दयेकेत पातायात साइजकथं प्वाःया ब्व, तौया ब्व, ककुया ब्व, छ्यंया ब्व, अःखुं दयेकेत चाइ । प्वाःया ब्व दयेकेत पातायात ग्वलाक चानाः ल्हुइ । ल्हुयाः ग्वारा दयेकेधुंकाः उकी ककु स्वायेगु याइ । प्वाःया ब्व ग्वाराक पिहां वइसा, ककुया ब्व चिपु जुयाः दइ मखु । प्वाःया ब्वया क्वय्पाखे तौ तयेगु याइ । छ्यंया ब्व दयेकेत पातायात ग्वलाक चानाः ल्हुयाः भतिचा फःपुइकी । उकी दथुइ लाक ककुया साइजकथं ह्वः खनाः ककु व छ्यंया ब्व लिसं तयाः स्वाइ ।

क्वतः
विशेष यानाः नेवाःतय्सं पुजा वनेत छ्यलीगु छता ज्वलं । थ्व थल ली अथवा सिजःया दइ । थ्व थलया म्हुतुप्वाः चकनी सा गपःया ब्व भतिचा दुहां वनी । अनंलि प्वाःया ब्व पिहां वइ । थ्व थलया क्वय्या ब्वय् दथुइ भतिचा ग्वार्चाचिंक थकया तःगु दइ । थ्व थल दयेकेत पातायात साइजकथं ग्वलाक चाइ ।
उगु ग्वलाःगु पातायात ल्हुयाः भतिचा थकाइ । उगु थहां वःगु ब्वयात ब्वराक्क ल्हुयाः च्वय्पाखे चीधं यानायंकी । च्वय् म्हुतुया ब्वय् भतिचा फःपुइकी । क्वतःया जाः चिजाः जुइ । क्वय्या ब्वया दथुइ भतिचा ल्हुयाः दुनेपाखे थकाइ ।

खाय्कुलिं
पुजाय् दइगु समय्बजि ज्वलनय् खाय् छायेत खाय्कुलिंया छ्यलाबुला जुइ । थ्व थलय् छ्यंया ब्व भतिचा चकनाः ककुया ब्व भतिचा दुहां वनाः क्वय्या ब्व भतिचा पिहां वइ । थ्व थल अप्वः धया थें कँय्या दयेकातःगु दइ ।
थ्व थल दयेकेत कँय्या कुचायात नायेकाः थगासा कथं क्वय्या ब्व, ककु व छ्यंया ब्व नापं दथुइया ब्व धालय् यानाः दयेकी । थुपिं ब्वत छसिकथं लिसं तयाः स्वानाः खाय्कुलिं तयार जुइ ।

गुंगूमकः
पुजा यायेगु झ्वलय् गुंगू थनेत गुंगूमकःया छ्यलाबुला जुइ । गुुंगूमकः अप्वः धया थें सिजःया दइ । गनं गनं लीया वा चाया नं छ्यलेगु चलन दु । गुंगूमकः चु दुगु दइसा, चु मतसे नं दयेकातःगु दइ । मकलय् ह्यंग्वाः तयाः मि न्वयेकी, उकी गुंगू तयाः कुँ वयेकी । गुंगूमकः दयेकेत दकलय् न्हापां पातायात साइजकथं ग्वलाक चाइ । उगु चक्का पातायात ल्हुयाः गाःवंकी । उगु थलय् ह्यंग्वाः नं तयेमाःगु जुयाः जाः भतिचा तःजाः याइ । च्वय् म्हुतुपाखे पातायात भतिचा फःपुइकी । क्वय्या ब्व भतिचा ब्वराका यंकी । क्वय्या ब्वय् तौ छगू नं तयेगु याइ । मि ग्वाकाः तयेत मकःया म्हय्या ब्वय् चिचिप्वाःगु प्वाः नं खनातःगु दइ । चु तयेगु खःसा चु तयेत ज्याछिंक पातायात ग्वलाक्क पाइप थें यानाः छकूचा दयेका तइसा ह्याण्डल नं तयेगु चलन दु ।

गुल्पाः
बौद्धतय्सं विशेष यानाः गुल्पाः छ्यलेगु याः । थ्व थल ली अथवा सिजःया दइ । थ्व थलयात भगवान बुद्धया पात्रया रुपय् कायेगु याः । थुकी जाकि तयाः थीथी देगलय् गुम्बा, विहारय् छायेगु याइ । थ्व थल दयेकेत पातायात साइजकथं ग्वलाक चाइ । उगु चक्का पातायात ल्हुयाः ब्वहःया ब्वयात भतिचा दुकाइ । उकियात हाकनं छ्यंया ब्वपाखें फपुइकाः च्वय्या ब्व चिप्वाः याइ ।

जलहरी
पुजा यायेगु झ्वलय् शिवलिङ्गय् लः हायेकेगुया निंतिं जलहरी छ्यलेगु याइ । थुकी लः लिसें दुरु, घ्यः, कस्ति नं तयाः महाद्यःयात द्यछायेगु याइ । थ्व थल सिजःया दयेकी । गुलिं जलहरी त्रिखुट्टीया व्यवस्था यानातःगु दइसा गुलिखे खायेगुकथं सिखः वा खिपःया प्रयोग नं जुइ । थ्व थल स्वयेबलय् च्वामुबाताया चिग्वःगु स्वरुप थें नं च्वनी । थ्व थलया म्हुतुप्वाः खुल्ला जुइसा क्वय्पाखे बुलुहुं च्वामु जुजुं प्यंचाःपाखे पुरा हे च्वामुया वनी । क्वय्या ब्वय् चिचाप्वाःगु ह्वः छगू तयाः लः, दुरुलिसेंया पदार्थ शिवलिङ्गय् हायेकेत ज्याछिंका तइ । थ्व थल दयेकेत पातायात साइजकथं ग्वलाक चानाः ल्हुइगु याइ । म्हुतुया ब्व खुल्ला जुइसा प्यंचाःपाखें च्वामुसे यानायंकी । त्रिखुट्टी दयेकेत तार अथवा पातायात जलहरीया साइज कथं ताहाकः जुइक चानाः ग्वलाक लिसं तयाः स्वाइ । उगु ग्वलाःगु चक्कायात स्वंगू ब्व यानाः छपु छपु तुतिया रुपय् स्वायेगु याइ ।

झारि
पुजा ज्वलनय् झारिया नं कलशया थें हे ज्या वइगु खः । पुजाया निंतिं नीलः तयाः थ्व थलया छ्यलाबुला याइ । थ्व थल ली वा सिजःया दइ । थ्व थल करुवा, तांफ, कलश सिबय् भतिचा तजाः जुइ । थुकी अःखुं नं तयातःगु दइ । थ्व थल दयेकेत पातायात साइजकथं प्वाःया ब्व, ककुया ब्व, छ्यंया ब्व, अःखुं, तौया ब्व अनुसार चाइ । प्वाःया ब्व दयेकेत पातायात ग्वलाक निगू चाइ । प्वाःया च्वय्या ब्व व क्वय्या ब्वयात ल्हुयाः ग्वारा दयेकी । उगु निगू ब्वयात लिसं तयाः स्वाइ । उगु प्वाःया ब्वय् अःखुं स्वाइ । झारिया ककु चित्याः जुयाः भतिचा ताःहाकः स्वाइ । थ्व थलय् छ्यंया ब्व भतिचा पाइ । दथुइ लाक ककुया ध्वःया साइजकथं प्वाः दइ । छ्यंया ब्व दयेकेत साइजकथं पातायात ग्वलाक चानाः दथुइ ककुया ब्व लाइथाय् ह्वः खनी । अनंलि भतिचा ब्वराकाः ज्वनेछिंक छकूचा फपुइकी । प्वाःया ब्वया क्वय्पाखे तौ स्वानाः झारि तयार जुइ । तौ तयाः भतिचा तःजाः जुइ ।

थापिंचा
नियमित पुजा सिबय् नं भतिचा विशेष पुजाय् थापिंचा छ्यलेगु याइ । थ्व थलय् थ्वँ अथवा अय्लाः नं तयेगु याः । थ्व थल कँय्या दयेकी । नापं मोहनीया इलय् थापिंचा स्वनेगु धकाः हे जःपिं अनुसार थापिंचायात थापना यायेगु चलन दु । उगु इलय् थुपिं थापिंचाय् अय्लाः, थ्वँ तयेगु याइ । थ्व थल दयेकेत कँय्या कुचायात नायेकाः थासाकथं तौ, क्वय्या ब्व, च्वय्या ब्व, छ्यंया ब्व धाले याइ । प्वाःया ब्वया दथुइपाखे छकूचा बुट्टा थें च्वंक पिकयातःगु दइ । धाले यानातःगु थीथी ब्वयात लिसं तयाः स्वायेगु याइ।

थ्याक्चा
पुजा ज्वलनय् समय्बजि नापं द्यःयात अय्लाः, थ्वँ हायेगु चलन नं दु । उकी मध्यय् अय्लाः तयेगु थलयात थ्याक्चा धकाः धाइ । थ्व थलयात अन्तिचा धकाः धायेगु नं याः । थ्व थल अप्वः धइ थें कँय्या दयेकातःगु दइ । थ्व थल दयेकेत कँय्या कुचायात नायेकाः थासा कथं तौ, प्वाःया ब्व, ककु, धाले यानाः दयेकी । ककुया ब्व बुलुहुं चिपु जुयावनी । छ्यंया ब्वयात भतिचा फपुइकी । प्वाःया ब्वया क्वय्पाखे तौ छगू नं स्वानाबी ।

धाल्चा
घःया हे चिग्वःगु स्वरुपयात धाल्चा धायेगु याः । थ्व थल सिजः अथवा लीया दयेकातःगु दइ । थुकी सादा धाल्चा, बुट्टा दुगु धाल्चा दइ । पुजाया इलय् माःगु लःया व्यवस्था यायेत धाल्चा छ्यलीगु याइ । थुकियात कलशया रुपय् नं कायेगु याः । पातायात साइजकथं चानाः ब्वहःया ब्व, क्वय्या ब्व, ककु ह्वःचा आदि दयेकी । ब्वहःया ब्व व क्वय्या ब्वयात ल्हुयाः आकार पिकाइ, उकी ककु व ह्वःचा हनाः धाल्चा तयार जुइ । थ्व थल थीथी साइजया दइ ।

धाला
पुजाय् दइगु समय्बजि ज्वलनय् थ्वँ छायेत धाल्चाया छ्यलाबुला जुइ । थ्व थलया स्वरुप पुजा करुवा थें हे च्वनी । पुजा करुवा सिबय् खः थें मखुथें भतिचा तःजाः जुइ । थ्व थल अप्वः धयाथें कँय्या दयेकातःगु दइ । धाल्चाय् प्वाः भतिचा पिहां वयाः ग्वाराचिनी । ककु भतिचा चीपु जुयाः छ्यनय् ज्वनेत ज्याछिंक भतिचा फःपुइकातःगु दइ । थ्वँ पिहां वयेत अःपुकेत अःखुं छपु नं तयातःगु दइ । प्वाःया क्वय्या ब्वय् तौ छगू नं तयातइ । थ्व थल दयेकेत कँय्या कुचायात नायेकाः थासा कथं प्वाःया ब्व, नौ, अःखुं ककुया ब्व आदि धाले याइ । उपिं ब्वयात छसिकथं लिसं तयाः स्वानाः धाला तयार जुइ ।

पंचपात्र
पुजा याः वनेत पुजाज्वलं तयाः पुजाभुइ नीलः तया यंकेत पंचपात्र छ्यलेगु याइ । खय्त ला नीलःया निंतिं करुवा, अंखोरा, लोटा आदि नं दइ । अथेसांतबि नीलःया निंतिं पंचपात्रया छ्यलाबुला नं यायेगु खः । थ्व थल ली वा सिजःया दइ । थ्व थल दयेकेत पातायात साइजकथं गोलाक चाइ । उगु चक्का पातायात ल्हुयाः म्हुतुप्वाः व प्यंचा तक छगू हे साइज यानाः दयेकी । म्हुतुप्वाःपाखे भतिचा फपुइकाः ज्वनेत ज्याछिंका तइ । थ्व थल यक्व तग्वः जुइमखु ।

पाल्चा
द्यःथाय् पुजा वनेगु झ्वलय लिपालाक्क द्यःयात मत बिइगु चलन दु । उगु इलय् मत बिइत पालचा छ्यलेगु याइ । थ्व थल अप्वः धयाथें सिजःया दयेकातःगु दइ । थ्व थल भतिचा गाःवंक दयेकातइसा इताः तयेत ज्याछिंक च्वय्पाखे छकूचा खलुं वंकातःगु दइ । थ्व थल दयेकेत पातायात साइजकथं ग्वलाक्क चाइ । उगु चक्का पातायात ल्हुयाः च्वय्पाखे तःचाकः यानाः क्वय्पाखे चिचाकः याइ । च्वय्या ब्वय् भतिचा फपुइकी । च्वय्पाखे हे भतिचा खलुं वंकाः इताः तयेत ज्याछिंकी ।

पुजाभू
पुजा याः वनेत पुजाज्वलं तयाः यंकेत थ्व थल छ्यली । पुजा याःवनेत माःगु जाकि, बजि, स्वां, सिन्हः आदि थ्व थलय् तयाः यंकी । थ्व थल ग्वलाइसा थीथी साइजया दइ । ली वा सिजःया थ्व थल दयेकी । थ्व थलयात दयेकेत पातायात साइज कथं ग्वलाक चाइ, अनंलि उगु चक्का पातायात भतिचा ल्हुयाः साइडपाखे भतिचा थकयाबी । थुकिया जाः तसकं चिजाः जुइ । अझ भतिचा जक हे थकायेगु याइ ।

मकः
चिकुगु इलय् म्ह वा क्वथा क्वाकेत मकः छ्यलाबुलाय् वइ । थ्व मकः अप्वः धया थें सिजःया दइ । गनं गनं लीया, चाया नं दयेफु । थुकी ह्यंग्वाः अथवा कोइला तयाः मि च्याकीगु जुयाः थ्व थल भतिचा गाःवनी । थ्व थल दयेकेत न्हापां पातायात साइजकथं ग्वलाक चाइ । अनंलि उगु चक्का पातायात ल्हुयाः गाःवंकी । थुकी ह्यंग्वाः वा कोइला तयेमाःगु जुयाः जाः भतिचा तःजाः हे जुइ । च्वय्या ब्व म्हुतुपाखे भतिचा चकनीसा क्वय्या ब्व भतिचा ब्वराया वनी । थुकी बैठक छगू नं दइ । ज्वनेत ज्याछिंक ह्याण्डल नं तयातःगु दइ । म्हुतुपाखे पातायात मुलातःगु दइ ।

लम्पिचा
पुजाया झ्वलय् समय्बजि नं छायेगु चलन दु । थ्व समय्बजि तयेगु थलयात हे लम्पिचा (समय् ख्वला) धाइ । थ्व थल ली अथवा सिजःया दइ । थ्व थल समय् तयेत ज्याछिंक गाःवंक दयेकातइ । थुकी तौ नं तयातइ । थ्व थल दयेकेत पातायात साइजकथं ग्वलाक चाइ । उगु चक्का पातायात गाःवंक ल्हुइ । थुकिया म्हुतुप्वाः चकनीसा क्वय्या ब्व भतिचा ब्वराना वनी । क्वय्पाखे तौयात की तानाः स्वाइ ।

अकाय्माः– अःखतं माः हनातःगु सिन्हाय्स्वांमाः
अर्गः– खुगः अर्गःचाय् लः, सादुरु, अय्लाः, थ्वँ, ह्याउँथ्वँ तइ ।
अन्ति– अन्तिइ अय्लाः तइ ।
कलश व मस– नीलः दुगु लःथल स्वख्वः दुगु मसय् दिकी ।
क्वला– जाकि, बजि, छुचुं, तछ्वचुं, केरा, सादुरु, लः तयाः न्यागाः ग्वाराचा ग्वाराचागु पिण्ड दयेकाः तइ ।
खाय्पाः– खाय्पातय् मनाछ्वय्ला तइ ।
गुंगूमकः– चु दुगु ह्यंग्वाः तयाः मि च्याकाः गुंगूया कुँ थनेगु मकःचा ।
थापिं– थापिनय् थ्वँ तइ ।
पुजाभः– पुजाज्वलं तइ ।
शंखचा व मस– चिग्वःगु शंखचा मसय् दिकी ।
समय्बाता– समय्ज्वलं तइ ।
सादुरु थल– चिकिचाग्वःगु कसि थें च्वंगु थल । थुकी सादुरु तइ ।
सिन्हःमू– म्हासुसिन्हः व भुइसिन्हः तइ ।
सुकुन्दा– गणेद्यः दुगु चिकं तयाः च्याकेगु मतच्याः थल ।