नेवाःतय्गु सांगठनिक जीवनया आधार हे गुथि खः । न्हापा जूसा धार्मिक ख्याच्वःया आधारय् मनूतय्सं छुं नं गुथि न्हंके ग्याः । तर मनूतय्के बुलुहुं अधर्म, धर्मप्रति अनास्था ब्वलंगु कारणं गुथिप्रतिया थःगु जिम्मेवारी त्वःतेगु याना हयाच्वंगु दु ।
छगू ला पृथ्वीनारायण शाहं नेपाःगाः त्याके धुंकाः थःलिसे वःपिं सैनिक, सेनाया कलाः व छँेजःपिंत तयेगु लागि जग्गा हरण यायेगु व सेनायात ध्यबा बीगु पलेसा थनया जग्गा बिर्ता बीगु यात । रणबहादुर शाहया पालय् नं दक्षिणपाखें अंग्रेजतय्सं आक्रमण याइगु व आन्तरिक कलहया कारणं धन मुंकेगु लागि जग्गा हरण यायेगु यात । अथे हे राणाशासनया इलय् राणातय्सं ततःखा जुइक दरबार दयेकेगु लागि नं जग्गा अधिकरण यायेगु, छुं छुं मुआब्जा बीगु जुल । वयां लिपा २००७ सालया प्रजातन्त्र वये धुंकाः विकास यायेगु, स्कूल चायेकेगु लागि नं थनया जग्गा अधिकरण यायेगु, हरण यायेगु यात । वि.सं. २०२१ सालं भूमिसम्बन्धी ऐन, नियम पिहां वल । गुथि संस्थान अधिनष्ठ जग्गा भूमिसुधारं पिने लाकाः संरक्षण यायेगु, जनतायाके च्वंगु गुथिया जग्गा गुथि संस्थानय् दर्ता मयाकुसे निजी बिर्ता सरह रैकरय् हिलेगु यायेमाःगु जुल ।
प्रजातन्त्र वयेधुंकाः म्हय्तय्गु अधिकार अप्वः जुल, गुकिया कारणं म्हय्तय्सं गुलि बाली तयेहये माःगु खः उलि तये महल । दुगु जग्गा रैकरय् परिणत याये दइगु जुसेंलि मीगु सुरु जुल । देशया राजनैतिक हिउपाः नापनापं नेपाःगाः दुने पिनेया मनूतय्गु बसोबास अप्वयावल । २०६२ सालया आन्दोलन लिपा नेपाःगाःया जग्गाया मू तसकं अप्वयेवं गुथिया जग्गा नं गुथि संस्थानया कर्मचारीतय्गु मिलोमतोय् रैकर यानाः मीगु जुल । गुलिसियां जग्गाया सत्ता ध्यबा अक्षयकोषया नामं बैंकय् तयेगु यात । अथेखःसां चल सम्पत्ति जूगुलिं स्थीर मजुल । देय्या बेसाःभाः झंझं थहां वनीगु व बैंकया ध्यबाया ब्याज झं झं म्हो जुइगुलिं गुथि न्हापा थें चले मजुल । नापं थः बाज्या अबुपिंसं गुथिया जग्गा मियाः वनेवं काय छय्पिंसं वास्ता यायेगु म्हो जुल । अथे हे सरकारी प्रयोजन, लँ दयेकेगु, विश्वविद्यालय, औद्योगिक क्षेत्र, अस्पताल थेंज्याःगु अति आवश्यक भौतिक संरचना निर्माण यायेवं गुथिया अस्तित्व ह्रास जुयावंगु खः । सरकारी तवरं गुथि मदया वं थें पारिवारिक रुपं दाजुकिजा अप्वः दयाः दुगु जग्गा कुचाकुचा जुयावन । जग्गाय् न्हापा थें उत्पादन मजुल । न्हापाया ध्यबां गुथियात माःगु सरसामान जोरजाम याये मफुत । याइपिं गुथियारतय्सं माक्व ई बीमफुत । गुथि व्यवस्थापनया लागि दयेकातःगु गुथि संस्थान, संस्कृति मन्त्रालयय् गुथिया ज्ञान दुपिं पदाधिकारी नियुक्त मजुइगु जुयावल । ईया माग कथं गुथिइ हिउपाः हयेमफुगु थज्याःथज्याःगु हे कारणं नं गुथिप्रति मनूतय्गु आशक्ति म्हो जुयावंगु खः । व्यक्तिगत जीवनय् याये मफुगु ज्या मंकाः वा संस्थागत रुपं पूवंकेफइ तर गुथिया आयस्ता स्यनावंगुलिं गुथि थम्हं हे त्वःतावनेगु, व्यक्तिगत जीवन हनेगु, गुथिया विकल्प मालेगु आदिया कारणं गुथि जक मखु नेवाःतय् दथुया स्वापू हे स्यना वनाच्वंगु दु ।

– गुथि छगू त्वाः, देश वा छुं छगू थासय् अवस्थित जुइ ।
– गुथिइ आप्वः धइथें छगू हे जातयापिं जक गुथियार दइ ।
– गुथिया नेतृत्व ज्येष्ठाधिकार अनुसार थकालिनिसें क्वकालितक कुहां वइगु नियमय् आधारित जुइ ।
– गुथिइ यायेमाःगु ज्या पालंपाः याइ ।
– गुथिइ न्ह्याःपिं दुहां वनेज्यू, मंमदुसा त्वःता नं वनेज्यू ।
– गुथियारत अप्वः यानाः मिजं जुइ व गुथियार हे वयागु छेँया प्रतिनिधि जुइ ।
– गुथियात हानि याःम्हेसित गुथिं पितिनाछ्वइ ।
– गुथिया एकता क्यनेकथं छम्ह द्यः दइ, गुम्हेसित सकसिनं हनातइ व उम्ह द्यःयात पुजा यानाः भ्वय् नयेगु याइ ।
– मुद्दा मामिलाय् गुथि व्यक्ति सरह जुइ ।

गुथिइ गुथि न्ह्याकेत माःगु फुक्क नियम थःथःगु हे दयेकातःगु दइ । छगू गुथिया नियम मेगु गुथिनाप ज्वःलायेमाः धयागु मदु । गुथिया नियमय् मच्वंपिं, सामाजिक अपराध याइपिंत गुथिं हे सामाजिक दण्ड बीगु, गुथिं पितिनाछ्वयेगु याइ । गुथिइ सकलें समान जुइ । तःधी, चीधी, तःमि, चीमिया दुने भेदभाव दइमखु । गुथिइ सामान्यतया क्षम्य अक्षम्य निगू कथंयागु
नियम दइ । सुं नं गुथियापिंसं सामान्य नियम उल्लंघन यात धाःसा निश्चित बं कायेगु व तःधंगु अक्षम्य अपराध वा नियम विपरीत ज्या यात धाःसा गुथिं पितिनेगु याइ । गुथिं पितिउँम्ह मनू सामाजिक रुपं बहिष्कार जुइगुलिं अज्याःगु अपराधया ज्या यायेगुपाखें सतर्क जुयाच्वनी । गुथिइ थीथी नियम हीकेमाःगु, गुथियारतय् छुं धायेमाःगु, यायेमाःगु दःसा अज्याःगु सहलह यायेगु लागि दच्छिया छकः क्वःछिनातःगु दिनय् गुथि न्यायेकेगु याइ । उगु इलय् गुथिइ दुथ्याःपिं अनिवार्य रुपं वनेगु याइ । गुथिइ छुं नियमय् हिउपाः हयेमाःगु खःसा उगु हे इलय् प्रस्ताव तयाः हीकेगु याइ । मेगु कथं धायेगु खःसा दछिया छकः मुनाः गुथिभ्वय् न्यायेकातःगु धयागु सम्मेलन वा अधिवेशन खः । थज्याःगु गुथिइ छेँया हामा मिजंतय्सं ब्वति कायेगु याइ ।
गुथिइ थकुलि, न्वकु, पाःलाःया व्यवस्था यानाःतःगु दइ । थकालियाके गुथिया नियमसम्बन्धी ज्ञान दइगुलिं वयागु हे निर्देशनय् ज्या याइ । थकालि मवइगु इलय् थकालिया ज्या न्वकुंं याइ । दँय् छकः गुथियार दुने पाः हिलेगु याइ । पाः काःम्ह गुथियारं दच्छितक यायेमाःगु फुक्क ज्या याइ । उम्ह पाःलाःनं यायेमफइगु अवस्थाय् पाः सिधःम्हेसिनं ग्वाहालि याकेगु नं व्यवस्था यानातःगु दइ । पाःलाःयात भरिं, न्हापा पाः फःम्हेसित च्योभरिं नं धायेगु याः । थ्व थाय्स्वयाः धायेगु नं पाः । गनं पाः फःम्हेसित पाःलाः, न्हापा पाः फःम्हेसित ब्यंपाःलाः, चिरिपाःलाः नं धायेगु याः । भ्वय् नयेगु इलय् नं थाकुलिंनिसें झ्वःछुनाः नयेगु याइ । थकालियात क्वकालिपिंसं मानसम्मान यानाः वयागु निर्देशन कथं ज्या यायेगु याइ ।
छुं हे भेदभाव मतसे फुक्क समान यानाः थःथःगु अनुशासनय् ज्या न्ह्याकीगुलिं गुथियारतय् दथुइ भावनात्मक स्वापू क्वातुनाच्वनी । गुथियारयात वःगु समस्या मंकाः कथं ज्यंकेफइगुलिं जीवन तसकं आनन्दपूर्ण जुइ । थज्याःगु संस्थागत भावनाया कारणं थःगु सीप, कला विकास, प्रवद्र्धन यानाः यंकेत नं गुथिं तःधंगु भूमिका म्हिताच्वनी ।

नेपाःगाः दुनेया नेवाःतय्गु म्वायेगु आधार हे गुथि खः ।गुथि छगू सामाजिक संस्था खः । गुथि बुइगु, सीगु थेंज्याःगु जीवनया अति महत्वपूर्ण इलय् फुक्क मनूत मुनाः अःपुक जीवन हनेगु लागि दयेकातःगु खः । थुकिया मुख्य उद्देश्य लौकिक, पारिवारिक व सामाजिक जीवन सुथां लाकेगु खः । हरेक मनूत म्होतिं नं छगू गुथि दयेकाः च्वनाच्वंगु दु । गुथि जात कथं, भूगोल कथं, ज्या कथं दयेकातःगु दइ । थःगु जात दुने यायेमाःगु संस्कार व संस्कृति पूवंकेगु लागि नं गुथि नीस्वनातःगु दइ । गथेकि सीगुथि, थःगु त्वालय् वा जातया मनू सीबलय् माःगु ज्या यायेत दयेकातइ । थःगु त्वालय् च्वंपिं मनूत सी धुंकाः वयात ग्वाहालि यायेत त्वालय् त्वालय् बिचाः गुथि दयेकातःगु दु । द्यःयात झिंनिदँय् छकः वा दच्छिया छकः रङ्ग पायेगु लागि रङ्ग पायेसःपिं वा पुंज्या सःपिनि दथुइ दयेकातःगु गुथि, छगू रथ दयेकेगु लागि सिँया ज्या यायेसःपिं, खिपः निलेसःपिं, द्यः दयेकेसःपिं, रङ्ग पायेसःपिं आदि छगू ज्या पूवंकेगु लागि माःपिं फुक्क मनू च्वनाः नं गुथि दयेकातःगु दु ।
गुथिया मू आज्जु धयागु हे छगू ज्या सकलें जानाः अःपुक क्वचायेकेगु खः । छुं नं छगू ज्या तःम्ह मनूत जानाः यायेबलय् गुलि अःपुइगु खः, याकःचां यायेबलय् उलि अःपुइमखु । उकिं अप्वः यानाः छगू कि छगू गुथिइ थः नं दुथ्यानाच्वनी ।

गुथिया दुजः गुथियार वा गुथ्याः खः । संस्कृतया गोष्ठीभट्टारकया अपभ्रंश जुयाः गुथिभारो–गुथियार–गुथ्यार–गुथ्याः जूगु खः । ई व थाय् स्वयाः गुथिभारो, गुथिजन, गुथिकतक, गुथिगण वा गुथिसमूह नं धाः । ल्हासाय् नेवाःतय्सं चायेकूगु गुथियात ‘पाला’ व गुथियारयात ‘पालाकतक’ नं धयातःगु दु । गुथ्याःतय्सं गुथिया नियम पालना यायेमाः । गुथि हनीबलय् छुं पंगः मवयेमा अले छु ज्या गुबलय्, गथे यानाः यायेगु धकाः नियम दयेकाः उकियात पालना याइ । अले नियम हाचां गाःपिंत दण्ड बीकथं बं पुइकेगु व्यवस्था नं दु ।