बौद्ध तान्त्रिक साधनाकथं प्याखं हुलेत बाय्‌ प्याखं महुसे नं थीथी बौद्ध देव देवीया स्तुति यायेत बौद्ध सिद्धपिन्सं चिनातःगु म्येयात चर्या म्ये धाइ । थुकियात दोहा, बज्रगीत, चर्यागीत व चचा नं धायेगु याः । साधारण थें च्वंसां चर्या म्ये दुग्यंगु गहन अर्थ दुगु उच्चकोटिया साहित्य खः ।
ईशाया न्हय्‌गूगु शताब्दिनिसेंया चर्या म्ये लूगु दु । ईशाया च्यागूगु शताब्दि दथुया बौद्ध तान्त्रिक शान्तरक्षितं बज्रधारा सङ्गीत धकाः बौद्ध म्ये रचना यात । अथे हे ईशाया झिंछगूगु शताब्दिया न्हापांगु ईया बौद्ध सिद्धा भुसुकुं नं तःपु बौद्ध उपदेश दुगु म्ये चिनाः स्वनिगलय्‌ प्रचार याःगु दसु दु । वयांलिपा सन् १०४२ पाखे भारतं नेपाः वःम्ह भिक्षु दिपंकर श्रीज्ञान अतिसं बज्रासन बज्रगीत, चर्यागीति व बज्रयोगिनी स्तोत्र आदि सफू च्वल । अथे हे चर्या सङ्ग्रह प्रदीप नं श्रीज्ञान अतिसया सफू खः । थुपिं सफू भिक्षु श्रीज्ञान अतिसया मांभाय्‌कथं बङ्गाली लिपिं च्वयातःगु दु ।
८४ बौद्ध सिद्धापिन्सं थःथःगु थाय्‌या प्रचलित भासं बज्रगीत चर्या म्ये चिनाः हालाः प्रचार यात । सलंसः दँया दथुइ चिनातःगु चर्या म्येया भाषा नं तःथी दु । संस्कृत, बङ्गाली, पुलांगु हिन्दी आदि भाय्‌या व यक्व अपभ्रंश म्येग्वः चर्या म्येय्‌ छ्यलातःगु दु ।
गथेकि सरहपा सिद्धाया दोहाया भाषा थथे दु ।
सरह भणइ वंग वाहिअ आलें
णिह सहावन लक्खिअ वालें ।
स्वनिगलय्‌ ८४ म्ह बौद्ध सिद्धापिं मध्यय्‌ सरहपा, कन्हया (कर्णापा), नारोपा, तिल्लीपा (तिलोपा) व दारिकापा सिद्धापिनिगु चर्या म्ये हालेगु याना वयाच्वंगु दु । थुपिं सिद्धातय्‌गु चर्यागीत स्वयाः नेपाःया तान्त्रिक बज्राचार्यपिन्सं नं यक्व चर्यागीत चिनातःगु दु ।
गथेकि वाकबज्र, लीलाबज्र, सुरतबज्र, रत्नबज्र, ॐकारबज्र, हुँकारबज्र, शाश्वतबज्रनिसें लिपांगु इलय्‌ वयाः गणेशराज बज्राचार्य, बद्रीरत्न बज्राचार्य व रत्नकाजी बज्रचार्यपिन्सं थीथी पुजाविधि व स्तुतिया निंतिं चर्या म्ये चिनाः थ्व परम्परा न्ह्याका वयाच्वंगु दनि । येँ, यल, ख्वप आदि थासंथाय्‌या चर्या म्येया म्येग्वलय्‌ छुं छुं पानाच्वंगु खनेदु ।
चर्या म्येय्‌ च्वमिपिनिगु नां नं दुथ्याकेगु चलनं म्येया च्वमि सीदइगु खः । गथेकि वाक्बज्रया नमामि नमामि जि धर्मधातु नांयागु चर्या म्येय्‌ थथे दु ।
श्री बज्राचार्य बन्धुदत्त आचार्य २
भनयि वाग्वज्र गी चरिता
अथे हे चर्या म्येया न्ह्यःने व म्येया रागया नां व गनं गनं ताल नं च्वयातइ । गथेकि वाक्वज्रयागु हे रक्तवर्ण नांयागु चर्या म्येय्‌ थथे राग व तालया नां नं दु ।
राग– नाट ताल– जटि
रक्तवर्ण भिणिलोयन सुन्दरी २
अष्टादश भुज प्रहरण किरणो ।
चर्या म्येया राग पटमंजरी, गौडआरु, गुर्जरी, देबक्री, देशाख, कामोद, धनाश्री, रामक्री, बलाडी, शबारी, मलारी, मालशी, मालशीगबुरा, बङ्गाल, भैरवी गोदाग्री, बसन्त, मंगल आदि दुसा तालया ल्याखं दुर्जमान, षटन्कार, चस्पति, प्रताल, जति, च्वः, लंताः, झपताल, माथ ताल, अस्त्रा, त्रिमान, चौमान आदि छ्यलातःगु दु ।
स्वनिगःया परम्पराय्‌ न्हिकं व दीक्षा दुपिं बज्राचार्य, शाक्य व उराय्‌ मिजंमस्तय्‌सं जक चचा हालेगु धकाः चर्याम्ये हाली । शाक्य व उराय्‌तय्‌सं थःथाय्‌ पुजा जुइबलय्‌ जक चचा हाली । बज्राचार्यपिन्सं जक मेथाय्‌ पुजा जुइथाय्‌ नं चचा हा वनी । आगंपुजा, दिसिपुजा, सीगु, लोकोत्तर श्राद्ध व मेमेगु फरमास बौद्ध पुजाविधिइ नं चर्या म्ये हालेगु याइ । हालेसः धायेवं न्ह्याथासं
चचा म्ये हाले मज्यू, हाली मखु । चर्या म्येया छगू झ्वःयात त्वाक व बागू झ्वःयात बात्वाः धाइ । बात्वाकय्‌ २ अंक व त्वाकय्‌पूर्णविराम दइ । चर्या म्ये क्वचायेकेत धुवा लिसा काये माः । गुगुं चर्या म्येय्‌ धाःसा चरणपतिं हे धुवा कायेमाः ।

चचापा
थःगु छेँय्‌पिने तःधंगु बौद्ध विधिया पुजा जुइथाय्‌ चचा हाःवनीपिन्त चचापा धाइ । बज्राचार्यपिं जक थथे चचापा जुयाः चचा हाः वनेगु चलन दु ।

चर्याचर्यविनिश्चय

थीथी ईया २३ म्ह बौद्ध सिद्धपिन्सं चिनाथकूगु ५० पु चर्या म्ये मुना सपूmया नां खः– चर्याचर्यविनिश्चय । येँय्‌या वीर पुस्तकालयया ताडपत्रय्‌ च्वयातःगु थ्व सफू सन् १९०७ पाखे भारतया पण्डित हरप्रसाद शास्त्रिं लुइकूगु खः । प्रोटो बङ्गाली लिपिं च्वयातःगु थ्व ताडपत्रय्‌
निपु चर्या म्ये ब्वने मफयेक व छपु चर्या म्ये बच्छि जक ब्वने फइकथं भ्वाथः जुइधुंकूगु खः । लिपा प्रबोधचन्द्र बाग्चिं थुकी दुगु ५० पु चर्या म्ये फुक्कं ल्हासाया स्येङ्ग्यौर सफू कुथिइ तिब्बति भासं भाय्‌ हिलातःगु लुइकूगु खः ।
येँय्‌ लूगु चर्याचर्यविनिश्चय ताडपत्रय्‌ दक्वं पाद (पद्य)या न्ह्यः रागया नां च्वयातःगु दु । पटमंजरी, गौडआरु, गुर्जरी, देबक्री, देशाख, कामोद, धनाश्री, रामक्री, बलाडी, शबारी, मलारी, मालशी, मालशीगबुरा, बङ्गाल, भैरवी आदि रागया नां थुकी दुथ्याः ।

चच
भरतमुनिया नाट्यशास्त्रय्‌ दुगु जातिगानय्‌ चच्चत्पुटं, चाचपुटं, ध्रुवागान थें जाःगु खँग्वः दु । थ्व खँग्वः प्याखं हुलेत हालीगु म्येलिसे स्वानाच्वंगु दु । चच्चत्पुटं धयागु ८ गू मात्राया ताल खः गुगु यक्व जातिगानय्‌ छ्यलातःगु दु । उकिं लिपा वयाः चच्चत्पुटं धयागु हे जातिगान धया थें न्यनावन ।
थ्व हे चच्चत्पुटं खँग्वःयात नेवाःतय्‌सं चच्च जक धायेगु यातसा लिपा वयाः चच जू वल । स्वनिगलय्‌ हुइकीगु थीथी पुलांगु द्यःप्याखनय्‌ हालीगु म्येयात आः नं चच धाइ । यलया जल प्याखनय्‌ हालीगु म्ये थुकिया दसु खः ।

चचा
चर्या खँग्वः बृहत् नाट्य सङ्गीत थुइकीगु चच्च खँग्वःपाखें वःगु खनेदु । चच्च धायेवं यक्व लु व म्ये दुगु प्याखं थुइकीसा छम्ह जक द्यःया वर्णन दुगु म्ये व छगू जक लुया प्याखं धायेत चच्चचा धायेगु यात । चच्चचा खँग्वः हे कथहं चचा जुल ।

चह /चकाः
स्वनिगःया पुलांगु प्याखं हुइकेन्ह्यः व दथुइ च……..ह धकाः सकसिनं तायेक तःसलं हालेगु चलन दु । थुकियात चकाः बीगु धाइ । चकाः बिलकि प्याखं न्ह्याइन धयागु सी दइसा छुं मेगु नं संकेत बी । यलया जल प्याखनय्‌ न्हापांगु ब्वया देवी प्याखनय्‌ च……ह धकाः चकाः बीसा लिपा बिक्रमादित्य व रामायणया प्याखनय्‌ च………च धकाः चकाः बी । च…….ह या चकाः नं देवी प्याखं व च……….च या चकाः नं हरिया प्याखं न्ह्यानाच्वंगु संकेत बी । पँय्‌ताः व गनं गनं दापाय्‌ नं थथे चकाः बीगु चलन दु । चकाः बीबलय्‌ बाजं मथासे तालया स्वरुप क्यने थें दकलय्‌ लिपा ह धकाः तालया सम क्यनी ।

च्यागू
छे“थाय्कुन्हु च्यागू धकाः च्या त्वंकेगु गुथिं सकसितं स“य्च्या त्वंकेगु याइ । न्हापा न्हापा तःग्वःगु सलिचा
छ्यलीगु खःसां आः प्लाष्टिकया गिलास छ्यलाच्वंगु दु । थ्व गुथिपाखे उपस्थित गुर्जुपिंत पुजा यानातःगु स्वां, सिन्हः, जजंका बियाः मार्पा, बजि व च्या त्वंकेगु याइ ।
छेँथाय्
छे“थाय् धकाः फागुनकृष्ण नवमीकुन्हु आचार्य गुथिया सकलें बरे छुइधुंकूपिं बज्राचार्यतय्त पाःलाःपिंसं थःगु छे“ दुगु लागा वा बहाः वा जय्मानं उपलब्ध याकूगु थासय् गुथि न्यायेकीगु खः । थुकियात गुरुजु व जय्मां दथुइ दयाच्वंगु स्येल्लाःगु व क्वातुगु स्वापूया चिंकथं कयातल ।थौंकन्हय् थ्व छेँथाय् धकाः हनुमानध्वाखाया नासःचुकय् गुथि न्यायेका वयाच्वंगु दु ।
भ्वय् चचा
गणचक्र पुजाया झ्वलय् थन थीथी बहाःया थीथी गुथिं भ्वय्या रुपय् थीथी घासा तये हयेमाः । थथे तये हये न्ह्यः थःथःगु विहारया थीथी रागय् चचा हालेगु याइ, गुकियात भ्वय् चचा धाइ । थ्व चचा थुकथं जुल ः

बहाः		                 चचा
क्वाःबहाः, थँहिति	                मधुरिपु
झ्वाःबहाः, कुसुमबियालाछि            उरंगाभरण
ध्वाकाबहाः, त्यःर                   कनकवर्ण
गंबहाः, नःघः                       मधुरिपु
तःक्षबहाः, असं                   त्रिदल कमल
जनबहाः, केल त्वाः                 पोतकानगर
इतुंबहाः हूँहूँ देहः,                  उरंगाभरण
मखंबहाः, मखं                     मधुरिपु
सबलबहाः, भोंसिको          पूर्व ब्रम्हायणी, पञ्चकपाल
तेबहाः                    अवनिनीहित, बाम, जानु
मूबहाः, वटु               हेबज्र नैरात्मा, त्रिदल, कमल
सिँख्वंमूबहाः, बसन्तपुर      मधुरिपु, हाडाभरण, चन्दोगमसान
ओमबहाः, जोरगणेश                 मधुरिपु
इकुबहाः, यंगाः                     मधुरिपु
मिखा बहाः,न्हूघः                    मधुरिपु
लगंबहाः, लगं                      मधुरिपु
मुसुंबहाः, मणिसिंह            मधुरिपु, नमामि, जीन धर्मधातु
मुसुंबहाः, मणिसंघ                    मधुरिपु