मां रत्नकुमारी व अबु हिरारत्न बज्राचार्यया तःधिकःम्ह काय्या रुपय् ने.सं. १०५० कौलागाः दुतिया, बसुबारखुन्हु रत्नकीर्ति महाविहार, मखंबहालय् वय्कःया जन्म जूगु खः । सामान्य शिक्षा कयाः सरकारी जागिर नयाच्वंम्ह थ्वय्कःया मू लजगाः धयागु बज्रयानी परम्पराकथं जजमानि पुजाआजा हे जुल । थ्वय्कः ११ दँ दुबलय्निसें वज्रयानीया मूवंगु पुजा छत्रिसात्मक, सिन्दूरात्मक चक्रपुजा आदि सम्बन्धी द्यःपिं जुयाः चर्यानृत्य यानाः थःगु नृत्यकला ब्वयादीगु जुल । थ्वय्कः बज्रयानी परम्परागत दीक्षा व चर्यामेया नं गुरु खः । रत्नकीर्ति महाविहारया तुतःगुथि अन्तर्गतया क्वताखिं (पञ्चताल बाजा) बाजाया छम्ह गुरु नं खः । थ्वय्कःया नेतृत्वय् विहारय् गुंला लच्छियंकं व इलय् ब्यलय् तुतः (स्तोत्रपाठ)या ज्याय् नेतृत्व यानादी । वय्कःया सःया थें ज्याःगु मिथास झिंच्यागू विहारय् सुयां नं मदु धाइ ।
मणिसिंह महाविहार संरक्षण तथा सुधार समितिया ग्वसालय् चर्या गीत स्यनेगु ज्याय् प्रशिक्षक जुयाः प्रशिक्षित यानाबिज्यात । वय्कलं चर्यामे स्यनेज्याया निंतिं थीथी सम्मान व कदरपत्र कयादीगु दु । २०५१ सालय् महासम्बर चक्रपुजाय् सम्मानित जुयादिलसा वि.सं. २०५३ सालं बज्राचार्य संरक्षण गुथिपाखें चर्यागीत प्रशिक्षणया ज्या ताःलाका दीगुलिं वहःया चुल्या न्ह्याकाः सम्मानित यात । वि.सं. २०५६ सालय् मणिसिंह महाविहारय् जूगु चर्यागीत प्रशिक्षण पूवंकूगुलिं वहःया बेतालि, चुल्या, दोसल्ला लःल्हानाः हनेज्या जुल ।
वज्रयानी पुजाविधि विशेष यानाः चर्या मेया निंतिं सकसिनं म्हस्यूम्ह कर्णहर्ष बज्राचार्यया जन्म ब्रम्हचक्र महाविहार ओमबहालय् मां न्हुच्छेमाया (सक्व) व अबु दानहर्ष बज्राचार्यया कोखं ने.सं. १०३९ सिल्लाथ्वः द्वादसिकुन्हु जूगु खः ।
वय्कलं ओमबहाःया हर्षवीरसिंह बज्राचार्यपाखें प्रारम्भिक शिक्षाया नापं वज्रयानी परम्परागत पुजाविधि व चचामे सयेकादीगु खःसा चर्यानृत्य ऋद्धिमानसिं व पं. गुरु बद्रीरत्न बज्राचार्यपाखें सयेकादीगु खः ।
वय्कलं व अष्टरत्न गुरुजु (जुजुकाजी मखंबहाः)पिन्सं मणिसिंह महाविहार संरक्षण तथा सुधार समिति, जपतुं, मुसुंबहाः, येँया ग्वसालय् ने.सं. १११८ दिल्लाथ्वः गुरुपुन्हिनिसें चचामे स्यनेगु ज्या उगु विहारया नरेन्द्रमुनि बज्राचार्यया सक्रियताय् अनया हे छेँय् जूगु जुल । थथे हे तःथाय् चर्यानृत्य स्यनेज्या यानादीम्ह वय्कलं वि.सं. २०४८ सालं बाल्मीकी विद्यापीठय् बौद्ध कर्मकाण्ड स्यनेगु प्रशिक्षण ज्याझ्वलय् व शिक्षा तथा संस्कृति मन्त्रालय अन्तर्गत स्वलातक चचामेया प्रशिक्षण बीगु ज्या सत्वतारा वज्रया पुलांगु बसपार्कया छेँय् जूगु जुल । थथे हे वय्कः संलग्न दुगु चर्या गुथिपाखें चचाया ख्यलय् तःधंगु हे ज्या जूगु जुल ।
वय्कलं बौद्ध वज्रयानी पुजाकथं पंचशाली, भ्वय् चचा, देपुजा सिलाःगू आदि समस्त पुजाया चचामे हाले सः । चचामे स्यनामिया हुनिं वय्कः बज्राचार्य संरक्षण गुथिया कोषाध्यक्ष, नेपाल महायान बौद्ध धर्म संघया संस्थापक दुजः खः । थ्व नेपालय् जूगु झिंन्याक्वःगु विश्व बौद्ध सम्मेलनया निंतिं नीस्वंगु खः । थथे हे मेमेगु संघसंस्थाय् नं दुथ्याःगु जुल । चचामेया गुरु जूगु हुनिं वय्कःयात हनेकथं हनापौ, दसिपौ, दोसल्ला, चुल्या आदि यक्व हे लःल्हायेगु ज्या जूगु दु । वय्कःयात वि.सं. २०५१ य् महासम्वरया पुजाय् हनेज्या जूगु दु, अथेहे वि.सं. २०५६ सालय् मणिसिंह महाविहार संरक्षण तथा सुधार समितिया दँमुंज्याय् वहःया चुल्या न्ह्याकाः बेतालिं चिकाः, दोसल्लां न्ययेकाः हनेज्या जूगु खः । वि.सं. २०५६ सालय् हे बज्राचार्य संरक्षण गुथिं गीताचार्यया भूमिकायात सम्मान यासें हनापौ द्यछाःगु खः । ने.सं. ११२३ य् वैरोचन तीर्थया सिन्दुरात्मक चक्रपुजाय् गोकुल व चुल्या लःल्हानाः हनेज्या जुल । ने.सं. ११२४ गुरुपुन्हिकुन्हु तेबहाःया चचा सयेकूपिनिपाखें गुरुयात लुँया चुल्या न्ह्याकाः हंगु खः ।
ज्ञानकाजी शाक्यया जन्म ने.सं. १०६३ इ मां सूर्यमाया व बौ सानुकाजी शाक्यया कोखं पाल्पा तानसेनया भीमसेन त्वालय् जूगु खः । थौंकन्हय् कपनय् च्वनादीम्ह वय्कलं अर्थशास्त्र व थेरवाद बुद्धधर्मय् एमए यानादीगु दु ।
सरकारी सेवाय् सहायक अञ्चलाधीश, प्रमुख जिल्ला अधिकारी, गृह मन्त्रालयया सहसचिव तक जुयादीधुंकूम्ह वय्कःया न्हापांगु निबन्ध ‘भवानी अम्बर’ धर्मोदयया दँ १२, पूर्णांक १३७ (ने.सं. १०७९) य् पिदंगु खः । वय्कलं थीथी पत्रपत्रिकाय् कविता, बाखं, निबन्ध, यात्रा संस्करण सम्बन्धी साहित्यिक रचना पिथनादीगु दु । वय्कःया च्वखँमुना ‘महिमा न्हिपंया मर्म न्ह्यपुया’ ने.सं. ११३५ य् पिदंगु खः । वय्कःया अंग्रेजी व खस नेपाली भाय्या नं सफू पिदंगु दु । वि.सं. २०१४ सालय् पद्मोदय हाइस्कूलय् नेपालभाषा विद्यार्थी सम्मेलनय् ‘सिमा व सिमाहः’ च्वखँय् न्हाप सिरपाः त्याकादिलसा २०१५ य् एसएलसी परीक्षाय् नेपालभाषा विषयय् न्हाप जूगुलिं च्वसापासां शारदा सिरपाः लःल्हाःगु खः । वय्कः प्रबल गोरखा दक्षिण बाहु, वीरेन्द्र ऐश्वर्य पदक यानाः गुंगू पदकं विभुषित जुयादीगु दु ।
वि.सं. १९३६ सालं अबु भद्रमुनि व मां सर्वरत्नेश्वरी देवीया क्वखं रत्नकीर्ति महाविहार मखंबहालय् बूगु व वि.सं. २०१६ साल पौष शुक्ल दशमीकुन्हु थ्व अनित्य संसारपाखें बिदा काःगु जुल ।
सामान्य लेखपढ व हिसाबया ज्या सःम्ह वय्कः सरकारी मुखिया पदय् ज्या यानादीम्ह खः । वय्कलं चर्याम्ये व चर्या नृत्यया उगु ईया नांजाःम्ह बज्रयानी व्यक्तित्व बाउलााः गर्जुया नामं नांजाः । वसपोल ततःधंगु पुजाय् मथ्यंकं पुजाया ज्या मन्ह्याइगु, वसपोलया चर्या म्येय्, स्वर, लहरं सर्गः हे थ्वइगु जक मखु, मेधमालय् चर्या म्ये हालीबलय् वा तकं वइगु खँ धया वयाच्वंगु जुल । वय्कलं थाय्थासय् जुइगु छत्रिसात्मक, सिन्दूरात्मक, चक्रपुजा, पञ्चायनी, त्रयोदशात्मक, कालचक्र महासंवर आदि पुजाय् चर्या म्येव चर्या नृत्यया शुरु यानाबिज्याइ ।
उगु इलय् बज्राचार्यपिं म्हासु तपुलि, वाउँतपुलि, हाकुतपुलि नांजाःपिं मध्ये वसपोल वँचुतपुलिया नामं सकसिनं म्हस्यू ।
वसपोलं बज्रयानी पुजाआजा व चचा सम्बन्धी सफू च्वया बिज्याःगु थथे दु – सिन्हःमतया कण्ठ (ने.सं. ११४५०, करवीराख्य श्री चण्डमहारोषण तन्त्र (ने.सं. १०५५), चचा सफू (१७९ प ु चचा म्ये, ने.सं. १०५५), श्री बसन्धुराव्रत (ने.सं. १०५८), रहस्य पुजाविधि (वि.सं. १९९१), प्रतिष्ठा कर्मविधि, न्यास पिकायेगु, न्यास लुये, रत्नन्यास, रंगाधिवासन व दृष्टदान (वि.सं. २००५), वास्तुपुजा व पादस्थापन (वि.सं. २००५) चचा सफू (८३ पु चचाम्ये, वि.सं. २००८), शिराहुति विधि कण्ठ सम्पूर्ण मांसाहुति कण्ठ व मंगलाचरण , भीमरथ जंकोक्रिया (वि.सं. २००९), ग्रहजग्य यायेगु सफू, बलिमाला, तुतः सफू (नीनिपु दुगु) शिराहुति विधि, शुक्लाष्टमी व्रत विधि, लोकेश्वर समाधि, शुक्लाष्टमीव्रत विधि, ताहासुत्र, दशांकुशलया खँ, प्रताप भावना व नमस्कार, मचाबू ब्यंके, जंक्वक्रिया, बाधाब्यंके, सँप्याके, कय्ता बिये, पाणि ग्रहण, बुसंखाये (छलुकर्म विधि), थकालि लुये व नीब्यंके (वि.सं. २०११), तारा धर्म, षोडशपिण्ड, दसपिण्ड व समानपिण्ड (वि.सं. २००८) ।
वय्कःया पिदंगु सफू – भीम, देव व महारथारोहण पुजाविधि क्रिया (पिकाकः सिद्धिधर्महर्ष धार्मिक संरक्षण संस्था, ने.सं. ११२९) ।
पं. धर्मानन्द बज्राचार्यया जन्म द्विजवर वंशया पं. भाजुवीरसिंह व कान्छि बज्राचार्यया चीधिम्ह काय् जुयाः ने.सं. १०१७ सिल्लाथ्वः पारुकुन्हु ब्रम्हचक्र महाविहार, ओमबहालय् जूगु खः । वय्कलं थःगु छेँय् हे न्हय्दँ तक संस्कृत, प्राचीन लिपि, बौद्धग्रन्थ, पुराण, चचामे, चचानृत्य, ज्योतिष आयुर्वेदशास्त्र आदि अध्ययन यानाः परम्परागत चतुर्दशाभिषेक दीक्षा नं कयादिल । मुख्यगु योगदान चचामे व नृत्यया नापं बौद्ध परम्पराकथं दीक्षा बीगु, श्री हेवज्र नैरात्मादेवी पुलां गुह्यश्वरीदेवीया पुजा यानाः पुनःनिर्माण, वज्रयोगिनी फर्पिङ्गय् अहोरात्री होम आदि यक्व पुजाआजा यानादिल ।
वि.सं. २००७ सालय् किताबखानाय् अधिकृत, वि.सं. २०११–२०१३ य् गृहमन्त्रालय व पब्लिक सर्भिस कमिशन (लोकसेवा आयोग)य् ज्या यानादिल । वि.सं. २०१३ सालं शुभराज्याभिषेक पदक व २०१४ सालं दीर्घसेवा पदक बियाः नं उदयपुर गढीया बडाहाकिम पदय् मनोनित याःगु खः । वि .सं. २०३० सालं राजदरबारया धर्मसेवा समितिया दुजः जुयाः यक्व ज्या न्ह्याकादीगु खः ।
वि.सं. २०४५ सालं नीस्वंगु बज्राचार्य संरक्षण गुथिया संस्थापक उपाध्यक्ष जुयाबिज्यात । रत्नकीर्ति महाविहार संघ नीस्वनेगु ज्याय् संस्थापकया नापं अध्यक्ष जुयाबिज्यात ।
वय्कःया मेगु च्वछायेबहःगु ज्या धयागु अन्तरजातीय इहिपाःपाखें दुपिं बज्राचार्य मस्त व मेमेगु बौद्ध कुलया जातिपिन्त प्रव्रज्या (बरे छुयेगु ज्या) नेपाःया बौद्धधर्म संघ नीस्वनाः संस्थापक उपाध्यक्षया जिम्मा कयाः न्ह्याकाबिज्यात । थ्व वि.सं. २०५२ सालं नीस्वनाः झ्वाःबहाःया ज्योतियाबहालय् याःगु जुल । वय्कलं पञ्चदानया हलंज्वलं सफू नापं वज्रयान महायानया खुगू न्हय्गू सफू पिथनादीगु दु ।
थ्वय्कःया जन्म मां विष्णुदेवी व अबु भरतबज्र (तुतु गुरुजु) बज्राचार्यया कोखं ने.सं. १०७८ गुंलाथ्वः द्वादसि, मंगलबारखुन्हु रत्नकीर्ति महाविहार मखंत्वाःया यताक्यबय् जूगु खः । थ्वय्कः श्री कन्या माध्यमकि विद्यालयय् शिक्षक जुयाः लिपा अनं प्रधानाध्यापक जुयाः अवकाश कयादिल ।
झिंनिदँ दुबलय् निसें चचा मे प्रशिक्षण कयाः थीथी पुजाय् हालेगु यानादिलसा २० दँ दुबलय् पँय्ताः पुइगु, कोताःखिं थायेगु ज्याय् संलग्न जुयादिल । छुं दँ न्ह्यःनिसें थुकिया गुरु जुयाः प्रशिक्षण बीगु ज्या यानादिल । बज्रयानी गुह्य सिन्दुरात्मक, चक्रपुजा, चक्रसम्बर व महासम्बर चक्रपुजा आदिइ तःकः चर्या नृत्य यानादिलसा विद्याधरी देवीया चक्रसम्बर चक्रपुजाय् प्वंगा पुयेगु व मेमेगु थासय् थज्याःगु हे पुजाय् पँय्ताः पुयादी । वंश परम्पराकथं वयाच्वंगु कालभैरव पुजारी नं खः थ्वय्कः ।
मां लक्ष्मीकुमारी व अबु रत्नबज्र बज्राचार्यपाखें ने.सं. १०४९ सिल्लागाः एकादसि, बसुबारखुन्हु थ्वय्कः रत्नकीर्ति महाविहार, मखंबहाःया याताक्यबय् जन्म जूगु खः । थ्वय्कःयात तुतु गुरुजु व कार्यालयय् भरतबज्र बज्राचार्यया नामं म्हस्यूगु जुल । साधारण शिक्षा प्राप्त यानाः येँ नगरपालिकाय् लजगाः यानादीसा थ्वय्कलं कुलायनी परम्पराकथं बज्रयानी पुजा व कर्मकान्दीय ज्या यानाः पूर्खौली कथं वयाच्वंगु येँ लाय्कूया कालभैरवया नित्य पुजा आदि यानादी । स्वयम्भूया आगंद्यः, थनया हे बही आगंद्यः पुनःप्रतिष्ठा यायेगु पुजा नं थ्वय्कलं यानादिल । थ्वय्कलं चर्या मे हालेगु, चर्या नृत्य यायेगुया नापं चर्यायात माःगु पयँताःखिं वा कोताखिंया प्रशिक्षण नं बियादी । प्यम्ह योगिनी द्यःपिंथाय् सहस्राहुति, मांसाहुति, चक्रसम्बर (छत्तिससम्बर) पुजाय् संलग्न जुयादी । नृत्य जुइथाय् चचापा जुयाः व पँय्ताः पुइगु व कोताखिं थायेगु नं यानादी । थ्वय्कलं बज्रयानी परम्पराकथं त्रिसमाधि चण्डाली योग श्मसान योग, महाबली आदि पुजाय् नं अग्रज भूमिका म्हितादी
कीर्तिपुण्य वज्रधातुचैत्य महाविहारया पुरुषमुनि व रविप्रभा बज्राचार्यया कोखं ने.सं. १०२८ दिल्लाथ्वः गुरुपुन्हिकुन्हु येँ, लगंबहालय् सप्तमुनि बज्राचार्य (भाइकाजी गुरुजु)या जन्म जूगु खः । वसप्वलं
तःछेँबहाःया बुद्धदर्शनहर्ष बज्राचार्ययापाखें बौद्ध कर्मकाण्डया नापं चचामे व नृत्य एवं मेमेगु नं कुशलतापूर्वक प्रशिक्षण कयाबिज्यात । थम्हं सयेकागु चचामे व नृत्य बौद्ध परम्परागत रुपं पुजा जुइथाय् चैत्य जीर्णोद्धार, अहोरात्री होम, पञ्चताल आधारय् मुद्रापुजा नं छ्यलाबिज्यात ।
वि.सं. २०१३ सालं जुजु महेन्द्रं वसपोलया चर्यामे व नृत्यं प्रभावित जुयाः दरबारय् सःतके हयाः मञ्जुश्री चर्यानृत्य हुइकाः स्वयाबिज्यात । २०२२ सालं त्रिविवि अन्तर्गत नृत्य शिक्षा विषय सैद्धान्तिक व व्यावहारिक पक्षया पाठ्यक्रम दयेकाः न्ह्यब्वया बिज्यात । थुकी पौराणिक, धार्मिक एवं शास्त्रीय नृत्य अन्तर्गत चर्यानृत्य दुसा थुकियात प्रमाणपत्र निसें डिग्री तकया पाठ्यक्रमय् ब्वथलाः दयेकूगु जुयाच्वन ।
वि.सं. २०३३–३४ य् सांस्कृतिक संस्थानय् नृत्य प्रशिक्षक जुयाबिज्यातसा स्कूल, क्याम्पसय् नं सैद्धान्तिक व प्रयोगात्मक चर्यामे, नृत्य एवं मेमेगु स्यनेगु ज्या यानाबिज्यात । ख ला वसप्वलं २०२१ सालय् त्रिवर्षीय योजना अन्तर्गत नेपाल राजकीय प्रज्ञाप्रतिष्ठानय् मुद्रा (नृत्य मुद्रा) अन्वेषक जुयाः स्वदँ व लिपा संस्कृति विभाग अन्तर्गत राष्ट्रिय नाचघरय् (उगु संस्था लिपा सांस्कृतिक संस्थानय् परिणत जुल) वि.सं. २०४५ साल तक चर्यानृत्य व मुया ज्या यानाबिज्यात ।
वसप्वलं संस्थानय् मञ्जुश्री नृत्य क्यनाबिज्यात । थुबलय् जुजु महेन्द्रं लय्तायाः नगद सिरपाः बिलसा थीथी क्याम्पस व स्कूलय् ब्वति कयाः थःगु नृत्य व मेया प्रतिभा क्यनाः न्हाप, ल्यू, लियांल्यू सिरपाः नं कयाबिज्याःगु जुयाच्वन । २०१७ सालं पुरातत्व एवं संस्कृति विभागं ग्वसाः ग्वःगु अधिराज्यव्यापी नृत्य प्रतियोगिताय् मञ्जुश्री नृत्यं न्हाप सिरपाः त्याकूगु जुयाच्वन ।
सप्तरत्न बज्राचार्य (भाजु गुर्जु) मां जोगप्रभा व अबु चर्यानृत्यया गुरु धर्मरत्न बज्राचार्यपाखें वि.सं. १९७२ चैत्र १८ गते रत्नकीर्ति महाविहार, मखंबहालय् जन्म जूगु खः ।
साधारण शिक्षा कयाः थीथी सरकारी कार्यालयय् ज्या यानाः अवकास कयादिल । वय्कलं थीथी तःधंगु व चीधंगु पुजा आजाय् चचा म्ये हालेगु व नृत्य यायेगु नापं पैंताखिँ थायेगु व पुइगु कुलया ज्या यानाबिज्यात । शिराहुति, मांसाहुति, छत्तिससम्बर, सिंदुराभिषेक (रहस्य विधि पूजा आदिइ चर्या म्येव नृत्य एवं उपाध्याय व दिर्घाचार्य जुयाः ब्वति कयाबिज्याःगु जुल ।