बौद्ध धर्मया बज्रयान तन्त्र साधना यायेत हालीगु बौद्ध सिद्धपिन्सं चिनाथकूगु थीथी देव देवीया वर्णन दुगु मेयात चर्या मे धाइ । वथेंतुं आगंपुजा, दिसिपुजा, सीगू, लोकोत्तर श्राद्ध व मेमेगु फरमास बौद्ध पुजाविधिइ नं चर्या मे हाली । पुजा व तन्त्र साधनाया निंतिं चर्यामेया तालय् थीथी देव देवीया मुद्रा ज्यानाः हुलीगु शास्त्रीय प्याखंयात चर्यानृत्य बाय् चर्या प्याखं धाइ ।
नेपालमण्डलया बज्रयानय् क्रियातन्त्र, चर्यातन्त्र, योगतन्त्र व अनुत्तरयोग तन्त्र यानाः प्यथी तन्त्र साधना न्ह्यानाच्वंगु दु । उकिइ मध्यय् चर्यागीत व चर्यानृत्य चर्यातन्त्रया विधि खः । चर्यागीत हालाः चर्यानृत्य यानाः तन्त्र विधिकथं पुजा यायेगु प्रज्ञासहितया उपाय चर्या खः धयातःगु दु । चर्या धयागु छगू तान्त्रिक विधि व अनुष्ठान खः । चर्या खँग्वलं न्हिथं यायेमाःगु आचरण, ज्या बाय् अनुष्ठानया अर्थ नं बी ।
चर्या मेयात बज्रगीत व चर्या प्याखंयात बज्रनृत्य नं धायेगु याः । बज्रयानया योगीपिन्सं परम आनन्दपूर्वक बज्रगीत हालेगु व बज्रनृत्य यायेगु याइ । बज्रगीत व बज्रनृत्यं थुगु हे जन्मय् सिद्धि प्राप्त जुइ धयागु मान्यता दुसा बज्रगीत व बज्रनृत्य यानाः निर्वाणतक लायेफु धकाः न्ह्यथना तःगु दु । बज्रयानी पुजाय् बज्रगीत व बज्रनृत्य मदयेकं मगाः ।
नेपालय् लिच्छवि शासनकालय् बौद्ध सङ्गीतया विकास जुल । सन् ६५९ पाखेया जुजु नरेन्द्रदेवया पालय् हेचचा धकाः बौद्ध सङ्गीत न्ह्याःगु खने दु । स्वनिगःया बौद्धत तन्त्रयानया उपासक खः । थुकिइ थः आराध्य द्यःया मूर्ति स्वनाः पुजा यायेगु चलन दु । ईशाया च्यागूगु शताब्दि फुइथें च्वंकाः वःगु तन्त्रया सफू हेबज्रतन्त्रय् सङ्गीतया माध्यमं याकनं द्यःयात लय्तायेके व याकनं मोक्ष वनेफइ धयागु खँ च्वयातःगु दु । हेबज्रतन्त्रय् दकलय् न्हापां चर्या खँग्वः छ्यलातःगु दु । थुगु सफुलिइ चर्यायात मे हालाः प्याखं हुलाः तन्त्र साधना यायेकथं उचित थासय् विशेष वसतं पुनाः तान्त्रिक बज्रगीत हालेगु व हेबज्रया मुद्रा ज्यानाः प्याखं हुलेमाः धकाः च्वयातःगु दु ।
ईशाया झिंछगूगु शताब्दिया दिपङ्कर श्रीज्ञान अतिसं यक्व चर्या मे दुथ्याकाः चर्या सङ्ग्रह व चर्या गीत नामं सफू पिकाल । वयांलिपा यक्व बौद्ध सिद्धपिन्सं दयेकूगु तःपु पद्य चर्याचर्यविनिश्चय नांया सफुलिइ मुंकातल । थुकथं मे व सङ्गीतया माध्यमं बुद्ध दर्शन न्यंकेगु चलन वल ।
स्वनिगलय् चचा धाइगु चर्यामे व प्याखं गुह्य व बाह्य निथी दु । गुह्य चर्यामे व प्याखं आगमय् मेपिन्सं मखंक जक हाली बाय् हुलीसा बाह्य चर्यामे व प्याखं पिने सकसिनं खंक हाले ज्यू, हुले ज्यू । गुह्य चचा हालाः गोप्य पुजा यायेमाःगुलिं झ्यालय् झ्याःकापः तयाः व मेथाय् गाछेँ खुयाः जक चचा हाली । चचा हालेत ताः थायेमाःसा राग काइबलय् दबदब थाइ ।
गुह्य चर्या मे व प्याखं न्हिकं दुपिं व दीक्षा दुपिन्सं जक आगमय् गोप्य पुजा व तन्त्र साधनाकथं छ्यली । थुपिं पिने सर्वसाधारणयात कने स्यने मज्यू धयागु मान्यता दु । गथेकि सम्बर, हेबज्र, बज्रनैरात्मा, चक्रसम्बर, नमामि योगाम्बर, महासम्बर आदि ।
बि.सं २०१३ पाखे नेपालय् जूगु चतुर्थ विश्व बौद्ध सम्मेलनया झ्वलय् येँ मूबहाःया हलंज्वलं व पौभाः ब्वयेगु व येँ झ्वाःबहाःया चिनियारत्न बज्राचार्य, मूबहाःया दिव्यरत्न बज्राचार्य व ॐबहाःया गुह्यहर्ष बज्राचार्य स्वम्हेसिनं लोकेश्वरया चचाप्याखं दकलय् न्हापां पिने हुलाक्यंगु खः । बाह्य चर्यामे व प्याखं थौंकन्हय् न्ह्याम्हेसिनं सयेकाः थीथी ज्याझ्वलय् क्यनाच्वंगु दु । चर्या मे व प्याखंयात अझ ल्वःवनापुकेत ताः व दबदबलिसें मृदङ्ग, बाँसुरी, सितार, प्वंगा, पँय्ताः आदि बाजंया ताल व धूनय्, थीथी द्यःकथंया वसः, तिसां तियाः बाह्य चर्या प्याखं हुली । गथेकि महामञ्जुश्री, कुमारी, बज्रसत्व, लोकेश्वर, बज्रयोगिनी, पञ्चबुद्ध, कालभैरव आदि ।
चर्या मेया ताल व सूरकथं ल्हाः, तुति, छ्यं, म्ह संकाः याइगु नृत्यय् ल्हातं कर्ममुद्रा, धर्ममुद्रा, समयमुद्रा व महामुद्रा ज्यानाः तुतिं आलीढ, प्रत्यालीढ व ताण्डव पद कयाः चर्या प्याखं हुली । प्याखंपाः कयाः मिजं व मिसा द्यःया अभिनय यानाः मिजंत हे प्याखं ल्हुइ । पुुजाया विधि विधान स्वयाः ख्वाःपाः मपुसे बाय् ख्वाःपाः पुयाः प्याखं हुलीसा यक्व ल्हाः दुपिं द्यःपिनिगु ल्हाःया चित्र च्वयातःगु ल्हाःधी छुनाः प्याखं ल्हुइ । द्यःकथं गं, बज्र, धुपाँय् मकः, खड्ग, पाश, दण्ड, पात्र, कर्र्तृ आदि ज्वँसा ज्वनाः चर्या प्याखं ल्हुइ ।
पुजाकथं गुगुं पुजाय् मूलाचार्य छम्ह जक व गुगुं पुजाय् दिगाचार्यपिं दिशा दिशाय् छचाःख्यरं च्वनाः चर्या प्याखं ल्हुइमाः । थथे यक्वसिनं चर्या प्याखं ल्हुइबलय् पँय्ताः माः । न्हापां पँय्ताःया सूरय् मूद्यः ल्हानाः प्याखं ल्हुइ । वयांलिपा रागय् प्याखं ल्हुइ । थ्व धुंकाः द्यःकथंया चर्यागीतया सूर तालय् प्याखं ल्हुइ । थ्व धुनेव हाकनं राग काइ ।
मृत्यु संस्कारय् चचा हालेगु
चर्या धैगु नृत्य जक नं मखु । मनुष्य मृत्यु जुइबलय् नं थीथी हस्तमुद्रा ज्यानाः थीथी इलय् थीथी लोकोत्तर पुजा याइ । थजाःगु अवस्थाय् चर्या नृत्य याइ मखु, चर्या पुजाया नापनापं हस्तमुद्रा ज्यानाः चर्याक्रिया याइ । धर्मकर्मया ज्या माक्व याये मफया च्वंगु अवस्थाय् लानाच्वंपिं अले धर्मया फल व पुण्य संचयया फल मगानाः याकनं मेगु जन्म काःवने मफया च्वंपिन्त उद्धार यायेगु थुकिया उद्देश्य खः । गथेकि दुर्गतिपरिशोधन पाठ, मध्यमेरु, गोकूदहण, मायाजाल आदि ।