लोकोपचारया छता मू विषय बौ तयेगु खः । थःथःगु क्षेत्रया सामाजिक, गतिविधि, धार्मिक तथा परम्परागत पारिवारिक रीतिथिति, गुरु पुरोहितपिनिगु मूल्य मान्यताया आधारय् उगु बखतया भूत, प्रेत पिशाच आदिया दोष भयप्रति नं विश्वास यानाः बौ नांया पुजा यायेगु चलन दुगु जुल । रोगगुणया आधारय् थीथी कथंया बौ थीथी थासय् थीथी स्वरुपं तयेगु याइ । ल्वगिया नामं ल्वय् विशेष स्वरुपं सम्बन्धित विशेष स्थानय् विशेष कथं हे तये यंकेगु पुजा हे बौ तयेगु पुजा खः । बौ खास यानाः दोलाचा, बौपाःचा, भ्यगः आदिइ तयाः पुजा यानाः सम्बन्धित थासय् तये यंकेगु याइ । थीथी थासय् थीथी कथंया बौतय्गु पद्धति थुकथं दु ।
कुलेबौ
नकतिनि बूम्ह मचाया स्वास्थ्य बांलायेमा व द्यवं संरक्षण यायेमा धकाः मचाबू ब्यंकेकुन्हु तइ । मचायात जाकि भागि याकाः भुइसिन्हलं जाकि वालाः कुलेय् जाकि, स्वां व ध्यबा छगः तयाः इताःमत छप्वाः च्याकाः कुले बौ वायेगु याइ ।
जाकि ह्वलेगु
इलिंफिलिं पुनाहः थें जुयाः कपाःस्याः, इकु, ल्ह्वये वइ थें जूसा नमवासे ल्वगियात जाकि छम्हू भागि याकाः भूतप्रेतया नामय् झ्यालं तुं छेँया जवंखवं ह्वलाबीगु याइ ।
जाबौ
छेँ भचा झिझां दं थें जुयाः ग्याः थें च्वन वा छेँयापिं सुयां नःगु म्हय् मथियाः गंसि जुयावंगु शंका जूसा भ्यगःचाय् कचिगु ग्वःगु ख्यें छगः, जा व बौ ज्वलंया नापं छेँया कुनय् कुनय् च्वंगु छकू चा नं बलिइ तयाः निभाः बीधुंकाः ‘जाबौ’ खुसिइ तयेयंकी ।
छेँबौ
वायु व भूतप्रेतया कारणं छेँय् मभिं जू थें शंका जूसा, भूत पन्छय् याये कथं स्वपाः बौपाःचाय् च्वकाबजि, बौस्वां स्वतां, (कनिवः स्वां, चिकंधलि स्वां, पयंपलि स्वां) लाभा, छाः, कचिगु हाकुमुस्या, ग्वःमाय्, हि छकूचा व स्वंला छकूचा तयाः बौ पुज्यानाः देगू छपु छपु च्याकाः स्वपाः बलिसं तियाः पिखालखुइ छपाः, दुवातय् छपाः व छ्वासय् छपाः स्वथाय् स्वपाः छेँबौ तयेगु याइ ।
थंजाबौ
जाब्व न्ह्यच्यातकि हस्कय् जुयाः नये मयइगु, नःसां नसा नयाः म्हय् मथीगु जुलकि बूगु जाया जासि मल्ह्वंसे भुतुलिइ तुं दिकाः ब्वःता छगलय् जा तानाः केँ, तरकारि सकतां तयाः ल्वगियात भागि याकाः ल्वगिया सँ छपु, फिनातःगु वसःया कापू छपु नं तयाः पिखालखुइ थंजाबौ तये यंकी ।
प्रेतबौ
बज्रयानी कथं इहि, ज्याःजंक्व, व्रतबन्ध थेंज्याःगु तःधंगु पुजा याइबलय् दुवातय् च्वंपिं भुतप्रेततय्त लुधंकेत व सिनाज्याया इलय् बुँज्या याःवनीपिंत पुना महयेमा धकाः देशय् भूत दुकायेत पे्रतबौ तइ । पे्रतबौ तइबलय् खासिइ जा तयाः बौज्वलं समेत म्येय्या आतापुति पुयाः बलिइ हिनाः, नाय्खिं बाजं थाकाः, काहाः समेत पुइकाः न्वलय् खासि यखानाः निम्हस्यां क्वबुयाः दुवाःपतिकं बौजा ह्वह्वं प्रेतबौ वायेयंकी ।
भूतबौ
आकाझाकां तिस्याना थें प्वाः स्यात, छ्यं स्यात, फनफन इकुल, ल्ह्वये वल धाःसा भुतिसलं पुनाहःगु धकाः भाःपी । धौभ्यगः छगलय् बजिम्व, च्वकाबजि समेत बौज्वलं तयाः बौ पुज्यानाः देगू छपु च्याकाः न्वमवासे वनाः मरुसतःया न्ह्यःने भुतिसलय् ‘भूत बौ’ तयेगु याइ ।
सिराबौ
ल्ह्वय् वल, इकुल, छ्यं स्यात धाःसा वालिं पुनाहःगु भाःपियाः जाकि छम्हूचाय् स्वकः नीलखं सिलाः, हलू, चिकनं बुलाः एकसरा दोल्चा छगलय् तयाः इताःमत छप्वाँय् च्याकाः ल्वगियागु सँ छपु तयाः ल्वगियात भागि याकाः छ्वासय् ‘सिराबौ’ तयेयंकी ।
देगू
न्यालांगूति हाकःगु सिन्काय् कपाय् वा इताःकापतं तूजिक निलाः घ्यलं वा चिकनं बुलाः धस्वाक्क ती जीक दयेकातःगु ताःहाकःगु इताःयात देगू धाइ ।
कै
हि व छ्यंगुलिइ विकार जुल धायेवं कै वयेगु याइ । कै थीथी कथंया दइ । गुगुं छ्यंगुलिइ द्यःने जक वइगु दुसा गुगुं दुनेंनिसें वइगु नं दइ । कै चाजक चासुइगु नं दइ, स्याजक स्याइगु नं दइ । गुगुं कै धाःसा स्याइ नं मखु चासुइ नं मखुसां चासु थें स्याः थें जुयाः अय् च्वने थय् च्वने मदयेक उसिंमुसिं जक दंकीगु कै नं दइ । कै खने मदुसां स्यानाः लिपा जक खनेदयावइगु कै नं वः, न्हापा हे कै निं लुयावइगु कै नं दु । संक्रामक ल्वय्कथं कैयात कया मतःसां थुकिं उत्पात याइबलय् संक्रामककथं कायेमाःगु अवस्था नं वयेफु ।
अलःकै
प्यनय् वइगु कै । ह्याउँसे च्वनी । स्वयेबलय् लाग्वारा थें च्वनी । पिमचाःनिबलय् नाकं स्याइ मखु । पिचायाः तग्वः जुयावःलिसे स्याइ । छगःनिगः जक नं वइ । प्यंह्वः छचाःलिं नं वइ । पुलां जुयाः तज्यात धायेव सुलु सुलु हि वयाच्वनेगु याइ । मुलेपतिं थ्यानाः फ्यतुइ थाकुइ । पाउँ, पालु अय्लाः व छ्वय्ला थुकियात बिख सरह जुइ । दिसा ताकुल धायेव दिसा च्वनेबलय् स्यानाः दुख बी । उकें अलःकै दुपिन्सं दिसा ताकु मजुइगु नसा नयेगु याइ ।
उकै
मिखाफुसि व मिखाया जःखः वइगु कै । मिखा फोहर जुल धायेव वयेगु याइ । चासुसे च्वनी । मिखा गे गे जक याये मास्ति वइ । बुलुमिइ खेँय् क्वाकाः क्वाः तयेगु याइ । निन्हुप्यन्हु लिपा लनावनी ।
क्वकै
म्हुतुसि व म्हुतुसि कापिइ वइगु कै । तग्वः जुइ मखु । चासु थें स्याः थें जुइ । नातागत जुयाः ज्वर पिचाये मफयाः दुज्वर दत धायेव वयेगु याइ । तागत दुगु नसा नकाः लंकेगु याइ ।
खिचाकै
म्ह फोहर जुल धायेव वइगु छता कै । कै वये न्ह्यः ज्वर वइ । म्हय् सालुक ग्वःचा ग्वःचा लाक वइ । धी चिनी मखु । कैग्वः तग्वः जुइ । कै पिचाल धायेव दुसुके मबिसे पाकय् जुइकेबी । छम्हं मेम्हेसिके पुने यः । चासु थें स्याः थें जुयाः उसिंमुसिं दनी । थ्व कै वइबलय् नासः हे मदु थें हिसि मदयाः खिचा थें चाःचाःतुलाः जक च्वने मन जुइ । चिकं थीकी मखु । लनावन धायेव म्ह छम्हं सिमनौ बुकाः जक चिकं थीकेगु याइ ।
चःतिकै
यक्व चःति वयाः गरम जुल धायेव वइगु कै । चिचीग्वः जुइ । च्वका च्वामुइ । धीधीचिंक दइ । चासुसे च्वनी । चासु वँयेबलय् हीसे च्वनी । ख्वाउँक छन्हुनिन्हु तल धायेव लनावनी ।
चासुकै
चासुसे च्वनीगु छता कै । थन जक वइ अन जक वइ धयागु जुइ मखु । ताथिना च्वनीबलय् फोहर थाय् सन धायेव थ्व कै वइ । छगःनिगः जक वःसां चितासू दइ मखु । कै खने मदुबलय् निसें लाय् ह्याउँसे च्वनाः चासुइ । चासु वंलिसे कै खने दयावइ । कै वःथाय् जक चासुइ मखु वया जःखः नं उलि हे चासुइ । चासुवँल धायेव ल्हाः लिकाये हे फइ मखु । घाः हे जूसां चासु जक वँयाच्वने मास्ति वइ । कै वयेत्यंथाय् वा कैचय् लाभाभेय् चिकं इलाः मी क्वाकाः चुइँक चुइँक पुकाः लंकेगु याइ ।
चिम्सँकै
चिम्सँ चबुनाः वइगु कै । चिचीचाग्वः जुइ । च्वका च्वामुइ । हीसे च्वनाः स्याइ । न्हि दायाः पाकय् जुइ । बांलाक पाकय् जुइकाः न्हि लिकयाः लायेकी ।
जालिकै
निप्वाः स्वप्वाः म्हुतु दइगु कै । कै वयेत्यंथाय् ला ह्याउँसे च्वनी । चासुसे च्वनाः स्याइ । कै पिचायाः न्हि दाल धायेव जालि थें निह्वः–स्वह्वः ह्वः दइ ।
झौकै
छ्यंगूया दुने वयाः लिपा तिनि खने दयावइगु छता कै । कै पिमचाःनिबलय् निसें हे चासुइगु व स्याइगु जुइ । कै पिचायेत्यंथाय् व छचाःलिं ला छानाः कै वइथाय् भचा च्वामु थें जुयाः ह्याउँसे जुइ । लिपा तिनि पिचाइ । पिचाल धायेव तसकं स्याइ । मसांकै व म्हुतुमरुकै थें हे जुइ । कै पाकय् जूलिसे न्हि दाइ । बांलाक पाकय् मजुइकं तियाः न्हि पिकाये मज्यू । न्हि पिकायेबलय् न्हिछेँ नापं वयेक पिकायेमाः । नत्र हानं न्हि दाया वयेयः ।
तःकै
छ्यंगूया दुनेंनिसें वइगु पुने यःगु छता कै । म्हय् जक मखु, ख्वालय् नं वइ । चासुसे च्वनी । थ्व कै वयाः लनावंसां छ्यंगुलिइ दाग थाइ । अज्याःगु दागं मनूतय्त छ्याकः याइ ।
तिंतिंकै
च्वामुयाः तिंतिंस्वाइगु कै । छथाय् हे यक्व वइ मखु, यानय् छगः प्यानय् छगः वइ । चासु थें जुयाः स्याइ । पाकय् जुल धायेव तियाः न्हि पिकाइ ।
धिकय्कै
मचातय्के म्हय् वइगु छता कै । छगःनाप मेगु कै प्यपुं थें जुयाः धीचिं थें खनेदइ । कै वयेन्ह्यः ज्वर वइ । थ्व कै वइबलय् मस्त न्हासें प्यासें जुयाः हिसि मदयेगु याइ । दुसुकी मखु । दुसुइ धकाः फसं कयेक ह्वाल्ल फ्वाल्ल याइ मखु । गुम्सय् जुइक तयाः कै पाकय् याकी । दुसुत धायेव तच्वः जूगु तायेकी । पाकय् जुइबलय् ह्याउँसे राकय् जुइ । चिल्लो पदार्थ थीकी मखु । बांलाक पाकय् जुल धायेव सिमनौ वा पाउदर बुकाः ति स्वसे याकाः कै लायेकी ।
फोहरकै
फोहर क्वानाः क्व वइच्वनीथाय् न्हुल बाय् सनाजुल धायेवं वइगु कै । फोहरया रापं थ्यूथ्यूथाय् तकं वइ । चासुसे च्वनी । क्वाःजलं पुकल धायेव चासु क्वलाइ । कै पिचाल धायेव लः जायावइ । फ्वंगायाः तज्यात धायेव हीसे च्वनी । लः जाये न्ह्यः हे कुचागु लाभा भेय् चिकं इलाः चुइँक चुइँक यानाः पुकल धायेव चासुगु छुं भचासां क्वलाइ । लः जायेगु नं दी । निकःस्वकः थथे यानाः थ्व कै लंकेगु याइ ।
भ्वसाकै
चिचीचाग्वयेक वइगु कै । मचातय्के वइ । चिग्वयेक भुल्ल्ल खनेदइ । कै वयेन्ह्यः ज्वर वइ । चिकंभ्याः थीकी मखु । सिमनौ बुकाः कै लंकेगु याइ ।
मसांकै
मछिं मछिंथाय् साःसालय् वइगु छता कै । कै पिमचाःनिबलय् निसें हे तसकं स्याइ । पाकय् जुयाः न्हि दाल धायेव न्हि पिकयाः गंगु छ्यंगू चुलाः पायेगु याइ ।
म्हुतुमरुकै
कै लुयावःसां कैया म्हुतु खने मदइगु कै । कै वःथाय् ला ह्याउँसे च्वनाः छाइ । कैग्वः खने दइ मखु । छानाः दुनें दुनें न्हि दाइ । फायाः न्हि लिकयाः वासः याइ ।
लःकै
लः जायावइगु कै । फोहर लखय् सन धायेव थ्व कै वइ । लः जायाः कै तग्वः जुइ । द्यःनेया छ्यंगू छबः लिकयाः लः पिकाइ । दुने ला मजाःतले ध्वतकि हीसे च्वनी ।
साकै (काउ पक्स)
सातय्के वइगु छता कै । यक्व वइ मखु । कै वःथाय् दाग च्वनी । थ्व कै वःपिंके तःकै वइ मखु । ख्वपय् याइबलय् घाः यानाः थुकिया ति तयाः कै वयेकेगु याइ ।
स्यःकै
स्यः थें ज्याःगु ति पिहां वइगु कै । ल्याय्म्ह ल्यासेतय् ख्वालय् न्यतालय् वइ । थ्व कै वल धायेव मिसापिन्त जूसा मिजंतसें व मिजंपिन्त जूसा ल्यासेपिन्सं स्वल धकाः हायेकेगु याइ ।
लोकोपचार धायेसातकिं परापूर्वकालंनिसें पुर्खापिंसं थीथी ल्वय्या लक्षण बिचाः यानाः धार्मिक, तन्त्रमन्त्र, ज्योतिषशास्त्र, भूतप्रेत वायुया विश्वास आदिया लिधंसाय् थीथी भौतिक वस्तु छ्यलाः याना वयाच्वंगु उपचार विधि खः । न्हापाांनिसें विश्वास यानाः छ्यला वयाच्वंगु लोकोपचारया उपचार विधि थौंया थ्व वैज्ञानिक युगतक नं विश्वास व अन्धविश्वासया दथुइ लानाच्वंगु स्थिति दनि । वैज्ञानिक युग धकाः थौंया युग कथंया अनेक ल्वय्या उपचार आधुनिक कथं याना वयाच्वंगु दुसा थुपिं उपचार वये स्वयां न्ह्यः पुर्खा आजुपिंसं प्रकृतिप्रदत हरेक वस्तुयाके दयाच्वंगु थःथःगु गुण व स्वभावयात कय्च्यानाः शरीरया ल्वय् लंकेगु निंतिं थःगु हे कथंयागु उपचार विधि न्ह्याकाः अनेक सफू समेत च्वयाथकूगु म्हो महत्वपूर्ण मजू ।
लोकविश्वास व मूल्यमान्यता कथं ब्वलंगु ल्वय् लंकेगु निंतिं छ्यलीगु थीथी उपचारया विधियात हे लोकोपचार विधि धाइगु जुल । मनूतय् रहनसहन न्ह्यागु न्ह्याथे जूसां थ्व लोकोपचार विधियात थौंतक नं थःथःगु वस्तुस्थिति इच्छा, धर्म कथं नाला वयाच्वंगु दनि ।
नेवाः समाजय् थीथी ल्वय्या समुदायस्तरं याइगु छुं छुं लोकोपचार विधि थुकथं दु ।
कै वइबलय्या लोकोपचार
नेपाल भूमिइ परम्परांनिसें न्ह्याना वयाच्वंगु द्यः देवीपिं प्रतिया श्रद्धा, धर्म प्रतिया आस्था, प्रकृति प्रतिया विश्वास आदि कारणं यानाः छुं कथंया ल्वय् जुल वा कै आदि छुं वल धाःसा न्हापालाक ल्वगियात जाकि भागि याकाः (द्यः, देवी, भूतप्रेत नागआदि) पुजा निं फ्याइ । अनं लिपा तिनि रोग पत्ता लगय् याइ । बौ तये, पुइँ हाये, झारफुकि याये आदि मध्यया छुं याये धुंकाः तिनि भौतिक साधन छ्यलाः वासः यायेगु याइ ।
कै वइगुया सन्दर्भय् नं थीथी कथंया कै वइगुयात बिचाः यानाः कै अनुसार उपचार यायेगु याइ । म्हय् वइगु थीथी कथंयागु कै मध्ये तःकै नांया छता विशेष कैयात दैविक दोष कथं तायेकाः हारति मांयात पुजा फ्यानाः, कैयात नं दैविक उपचारकथं पुजा यानाः अनं तिनि भौतिक उपचार यायेगु परम्परा दु ।
पुइँ हायेगु
जम्बुद्वीप नांया थ्व नेपाल मण्डल परापूर्वकालय् नागदह धकाः छगू दहया रुपय् अवस्थित स्थान खः । स्वयम्भू पुराण कथं महामञ्जुश्री गुरुं चन्द्रहास खड्गं दहया मूल छेदन यानाः न्हसिकापं लः पितछ्वये न्ह्यः लखं जायाच्वंगु थ्व दहलय् अनेक नागराजपिं वास यानाच्वंगु जुल ।
लः पिहां वने धुंकुसेंलि थ्वसपोल नागराजपिं अनेक तीर्थ, पुखू, कुण्ड, ल्वहंहिति, तुं आदि थासय् च्वनेमाःगु स्थितिइ लाःवन । नेपाल मण्डल दुनेया हरेक पवित्र द्वादशतीर्थय् अवस्थित जूबिज्याःपिं झिंनिम्ह नागराजपिं अष्टवैतरागया च्याम्ह नागराजपिं, थीथी पवित्र दह, पुखू, ल्वहंहिति, बुंगाः, तुं आदि स्थानया नागपिं, महान द्यः देवीपिनिगु गःपतय् म्हय् आश्रित नागदेवपिं ब्याधिदोष अनुसार पुइँ हायेमाःपिं तथा पुइँ हाये योग्यपिं नागपिं जूगु जुल ।
नाग दोष जुलकि कपाय्याम्ह नाग दयेकाः पुइँ हायेगु याइ । नागपिंत पुजा यायेगुयात पुइँ हायेगु धाइ । पुइँ पुजाया छगू थःगु हे विशेषता दु । कुसालप्ते, कपाय्याम्ह नाग, पुइँ पुजाया मुख्य ज्वलं खः । कपाय्याम्ह नागयात पुइँ तथा पुइँनाग धाइ ।
पुइँ दयेकेबलय् कथियात चमबुइकथं छलांगू छलांगूया ग्वाराकथं ग्वारा ज्यानाः, ग्वारापतिकं दथुइ दथुइ भुइसिन्हलं गिलिक्क गिलिक्क यानाः छाय्पाः यानाः, प्वकापाखे कथिचा छपुइ निलाः ती ज्यू कथं दयेकेमाः । पुइँ दयेकेबलय् न्ववाये मज्यू । पुइँ हायेबलय् नं नवाये मज्यू । पुइँ हाये सिधयेकाः नसला कयाः चोखो जुयाः तिनि न्ववायेगु यायेमाः ।
पुइँ पुजा तयेबलय् नीलखं सिलातइगु कुसालप्तेय् नीलखं हे स्वकः सिलाः जाकि तयेमाः । भुइसिन्हः, म्हासुसिन्हः, स्वां, जजंका छपु, सादुरु, पुइँ पुजाया ज्वलं खः । मेपिं द्यःपिंत पुजाभलय् तयाः पुजा याइ । तर नागराजपिंत कुसालप्तेय् तयाः पुइँ हायेगु याइ ।
घोरि नागयाथाय् पुइँ हायेगु
म्हय् धिप्पासिप्पा कै वये थें फ्वातःफ्वातः वयाः उसिमुसि धायेक चासुलकि बिज्यासःक्वय् च्वंम्ह घोरिनागयाथाय् पुजाज्वलं तयाः पुइँ हाःवनी ।
ज्वनाकै वइबलय्
ज्वनाकै धयागु मिं पूथाय् लः जाइगु फ्वंचात थें च्वनी । जँय्, लप्पाय्, छ्यनय् न्ह्याथाय् वःसां कै छचाः तुइके मजिउ धाइ । कै स्वाये मलावं, इतुंबहाः ताराद्यः ननिइ च्वंगु तुंथिइ च्वंपिं ज्वनाः नागयात पुँइ हाइ । निगः बोताय् निपाः कुसालप्ते दिकाः नीछपुइँ नागपुइँया निज्वः पुजाज्वलं समेत, निगः किसली, नैवेद्यः, सिसाबुसा तयाः निगः भ्वंचाय् लः व सादुरु तयाः पुइँ हायेकी । थुपिं नागत न्हाय्पनं मताःपिं ख्वाँय्पिं जूगुलिं इतुंबहाःया बाःपाः नं गं थानाः तुंथिइ पुइँ हायाबी । थन तुँथिइ पिनेयापिं मनूतय्सं पुइँ हायेमज्यू । पुइँ हायेकेत यंकूगु पुजाज्वलं छुं हे छेँय् लितहये मज्यूगुलिं बोताय् व भ्वंचाय् पुजाज्वलं तइगु खः ।
ज्वनाकैया उपचार कथं पुइँ हाये क्वचायेकाः पुंयाथाय् वनाः कैया जवंखवं कैपाखे म्हुतु स्वकाः निम्ह सिंह च्वकी । ज्वनाकै सिंह हाचांगायाः वनीमखु धयागु विश्वास दु । सिंह च्वयेधुंकाः कैया लः सुनावनाः कै न्यनावनी मखु । सिंह च्वयेत छ्यलीगु तुयूगु, हाकुगु व ह्याउँगु रंगया रासायनिक प्रभावं नं कैया लः सुनावनी धयागु विश्वास नं दु ।
ज्वनाकै वःथाय् हीसेच्वंगु व चासुगु क्वलाकेत तुयुगु सितु, तुयुगु हाम्वः नचुक्क निनाः सादुरु ल्वाकछ्यानाः छ्वालुक लेप दयेकाः कै वःथाय् न्यंकं बखुंपां साल्लुक पायेगु नं याइ । लेप पायेत बिन्हांबि धयाः पायेगु याइ । नीलखय् वा सादुरुइ श्रीखण्ड चुलाः नं छ्वाल्लुक लेप दयेकाः नं कैचय् पायेगु याः ।
तःकै वइबलय्
तःकै धयागु कैग्वः सीदयेक ह्याउँक वइगु कै खः । कै पाके जुलकि द्वाच्याद्वाच्याचिंक लः व न्हि दायाः कै चासुइ । तःकै न्हाय्, म्हुतु, मिखा नापं प्वाःतिक म्हया न्ह्याग्गु ब्वय् नं वयेफु । कै प्वलकि कैखू थानाः मनू छ्याकः जुइ । दकलय् न्हापां स्वय्म्भूया हारति मांयात किसली फ्याइ । लिपा इलं लाकाः याकनं हे फ्यानातःगु किसली, ख्येँसगं, ग्वाः, मसला नापं तयाः कलःपुजा वनी । तःकै वलकि पशुपतिइ दुनेच्वंगु सितला माजुयाथाय् पुजा वनी ।
तःकै वःम्ह मनू न्ह्यःने तयाः कचिअप्पाय् पुजा याइ । पुजा यायेगु थाय् व पुजा याइपिं निम्हं नी जुइमाः । पुजा याइबलय् लं फी मज्यू । पुजाज्वलं जाकि, स्वां, सिन्हः, नैवेद्य आदिया नापं दुसिमरि, ब्यांला व बुँछुँया ला नापं तयाः पुजा याइ । छपु तिंकथि झिंनिपाः लप्ते हनाः पंखा दयेकाः कै वःम्हेसित पंखां गायेकी । तिंकथि छपुं दाये भाय्यानाः पंखा, तिंकथि कचिअप्पा व पुजा याःगु ज्वलं समेत दक्वं मुनाः सुयातं नमवासे, लिफः मस्वसे खुसिइ चुइके यंकी । पुजा क्वचायेकाः म्वःल्हुइ भाय्यानाः शुद्ध जुयाः छेँय् लिहां वइ ।
तःकैचय् जायाच्वंगु न्हि व लः तज्यातकि व कैखू प्वलकि मनू छ्याकः जुइयः । कै तज्याइ धकाः ल्वगियात बांलाक सुसाःकुसाः याइ । कैया न्हि सुकेत बँय् दुसि लायाः उकी द्यःने कापः छबः लायाः ल्वगियात थ्यनी । कै वःम्हेसित नसा नापं दुसिमरि व बुँछुँया ला नं नकेगु याइ । रणबहादुर शाहया पालय् तःकैया महामारी जूगु इलय् जुजुं थः लानीयात तःकै पुनी धकाः तःकै वःपिं फुक्क कचिमचा देशं पितिनाछ्वःगु खः । थुगु हे घटना दुथ्याकाः चिनातःगु सितलामाजु म्ये दाफा व भजनय् थौंकन्हय् नं हालाच्वंगु दु । न्हापा तःल्वय् कथं दुगु तःकै थौंकन्हय् मचा बुइ धुनेवं दच्छिया दुने हे भ्याक्सिन बीगुलिं नेपालय् उन्मूलन जुइधुंकूगु दु ।
थाय्माच्वय् पुइँ हायेगु
म्हया गुगुं ब्व व छ्यं कपाः आकाझाकां स्यात धाःसा छेँया थाय्माच्वया दोष धकाः थाय्माच्वय् (धुरिइ) झिंछपुइँ तयाः पुइँ हायेगु याइ ।
ध्वंप्वालय् पुँइ हायेगु
म्हय् हिफ्वः थें ह्याउँक फ्वातः फ्वातः वयाः उसिमुसि धायेक म्ह चासुल धाःसा ध्वंप्वाःया दोष धकाः गुपुइँ तयाः ध्वंप्वालय् पुइँ हाइ ।
भुजिंखां न्याइबलय्
भुजिंखां न्यानाः म्ह छम्हं ह्याउँक चातःचातः फ्वंगः वयाः तसकं चासुल धाःसा न्वमवासे, म्ह छम्हं जावि म्हिचां ब्वय्ब्वय् स्यानाः बुली । उगु जावियात तुतिं थ्वात्तुथ्वानाः स्वाहानें कुर्काः छेल्लिया स्वाहाने तःलय् तयाः कै क्वमलाःतले ल्वहँतं ल्हाकातइ ।
मि नागयाथाय् पुइँ हायेगु
म्हय् ह्याउँक चातःचातः वयाः मिं पुइबलय् थें हीसे च्वंसा मिनागं पुनाहःगु धकाः तिंख्यः सिथय् च्वंम्ह मि नागयात नीछपुइँ पुजाज्वलं तयाः पुइँ हाःवनी ।