स्वनिगलय् च्वंगु प्राचीन थाय्बाय्त मध्ये छगू ग्वल नं छगू खः । वता पूर्वय् पवित्र तीर्थ पशुपति महाद्यः व उकिया लागा, पश्चिमय् नरः, उत्तरय् चाबही अले दक्षिणय् बानेश्वर–गौशालाया दथुइ च्वंगु थ्व थाय् धार्मिक व ऐतिहासिक दृष्टिकोणं यक्व महत्वपूर्ण जू । थौंकन्हय् थ्व बस्ती येँ महानगरपालिका वडा ८ व ९ दुने लाकातःगु दु । नेवाःतय्सं थ्व थाय्यात ग्वल धाइ ।
गोपालराज वंशावलीइ थ्व थाय्यागु नां ‘ग्वल’, ‘ग्वलं’, ‘ग्वल्व’ व ‘ग्वह्र’ धयातःगु दु । थ्व फुकं नांया छगू हे भाव ‘ग्वल’ धायेत्यंगु खः । लिच्छविकालय् नं यक्व थासय् थुगु नां छ्यलातःगु दु । उबलेया अभिलेखय् अञ्जग्वल, गीग्वल, टेग्वल, तेग्वल, माग्वल व यूग्वल नां च्वयातःगु दु ।
संस्कृत भाय्या अज्याःगु अभिलेखय् थाय् विशेषया नां धाःसा गैरसंस्कृत भासं च्वयातःगु दु । थज्याःगु गैरसंस्कृत भासं वःगु थाय्या नांयात किराती परिवारया भाषा धाइ । थुकथं हे ‘ग्वल’ नां गैरसंस्कृत भासं वःगु जुयाः थ्व थाय् किरातकालय् हे विकास जूगु सीदु ।
ग्वलयात देउपाटन नं धायेगु याः । थ्व नां धाःसा लिच्छविकालय् सम्बोधन जुया वःगु देवग्राम नामं हिला वःगु खनेदु । थ्व बस्तीनाप स्वापू दुगु लिच्छवि जुजु रामदेवया शासनकाल संवत् ४६७ (५४६ ई.) लय् मानमती नांयाम्ह छम्ह मिसां पशुपतिं मृगस्थलीइ वनेगु लँय् तयाथकूगु छगू अभिलेखय् नाथेश्वर भगवानया नामय् बुँ गुथि तयाबिउगु खँ न्ह्यथनातःगु दु ।
उगु अभिलेखय् च्वयातःगु दोवग्राम नामं देवग्राम
धायेत्यंगु खनेदु ।
मध्यकालय् वयाः युवराज धर्ममल्लया पालय् ने.सं. ५२३ (१४०२ ई.) दँय् च्वयातःगु हस्तलिखित ग्रन्थय् थ्व लागायात स्पष्ट कथं ‘देवपत्तन नगरे श्रीनवगृहस्थाने’ धयातःगु दु । वहे खँग्वःयात लिपा वयाः देवपटन धकाः छ्यलाहःगु सीदु ।
भाषा वंशावलीइ देवपटन (देवपाटन) नां पुलांम्ह राजकुमार देवपालनाप स्वानातःगु दु । वय्कलं थःगु नामं पलिस्था याःगु नगरया नां ग्वल धयातःगु दु । किराती जुजु स्थुंकोया पालय् थः म्ह्याय् चारूमती नापं नेपाः वःम्ह भारतया सम्राट अशोकं म्ह्याय् चारूमतियात नेपाःया राजकुमार देवपालनाप ब्याहा यानाबिल । उम्ह राजकुमार देवपालं थुगु थासय् छगू बांलाःगु बस्ती दयेकल । उगु बस्तीयात वहे राजकुमारया नामं देवपट्टन धाल । लिपा वयाः देवपट्टनयात देउपाटन धायेगु यानाहल । किरातकालंनिसें बस्ती दुगु थ्व थाय्यात लिच्छविकालया मानमतीं तयाथकूगु अभिलेखय् च्वयातःगु दोवग्राम (देवग्राम) नां हे लिपा वयाः देउपाटन जूवःगु सीदु ।
मध्यकालय् थ्व थाय् न्हापा स्वयां विस्तार जुल । उबले चाबहिल, मय्जुबहाल, कुमारीगाल आदि बस्ती फुक्कं देवपाटन लागा दुने लाकूगु जुल । पूर्वय् बागमती खुसि अले पश्चिमय् हिजाखुसि (धोबीखोला) दथुइ च्वंगु थ्व बस्ती दुने यक्व सांस्कृतिक सम्पदा दु । पशुपति, बासुकी, उन्मत्त भैलद्यः, गुह्येश्वरी, भुवनेश्वरी व जयवागेश्वरीया देगः, चाबही चैत्य, चारूमति बहाः थ्व थाय्या नांजाःगु धार्मिक सम्पदात खः । ग्वल लागा दुने बच्छलेश्वरी जात्रा, त्रिशुल जात्रा, टिक्किछा जात्रा, नवदुर्गा जात्रा, पायाः, गंगामाई जात्रा, रोपाइँ जात्रा नांया थीथी जात्रा हनेगु चलन दु । थुकी मध्ये नांजाःगु ‘त्रिशुल जात्रा’ दय्दसँ तछलागा (आषाढ कृष्ण) अष्टमी कुन्हु न्यायेकी । त्रिशुल बांवःगु सिँया खतय् स्वम्ह मचा थसः पायेकाः देय् चाःहीकेगु थ्व जात्राया बिशेषता खः ।

धातु मूर्तिकलाय् थीथी द्यःपिनिगु मूर्ति दयेकीबलय् परम्परागत शास्त्रीय पद्धतिइ धार्मिक पृष्ठभूमिया मान्यता व सिद्धान्तकथं द्यः दयेकेगु याइ । द्यःतय्गु थःथःगु स्वरुप म्हसीकाकथं ल्हातय् ज्वँसा (आयुध) दइ । ल्हातय् दुगु ज्वँसाकथं नं मूर्तियात म्हसीकेगु याइ । गथेकि शंख, चक्र, गदा व पद्म बिष्णुया ज्वँसा खः, अले थ्व हे विष्णुया म्हसीका खः । अथे हे महाद्यःया म्हसीका कथंया ज्वँसा धयागु डमरु, त्रिशुल व पाश ख ।
ब्रम्हाया ज्वँसा सपूm, सरस्वतिया वीणा व सपूm, गणेशया अंंकुश जुइ । नापं मिसाद्यःपिंके धाःसा खड्ग आदि ज्वँसा दयाच्वनी । आयुध वा ज्वँसा थीथी देवीदेवतायाके जक मखु धातुया सालिक दयेकेज्याय् नं व्यक्तित्वया हुबहु आकृति नापं योगदान कथंया ज्वँसा ज्वंकातःगु दइ । धातु मूर्तिकलाय् क्वय् न्ह्यथनाकथं ज्वँसाया वर्गीकरण यानातःगु दु ।
पद्म, पाश, अग्नि, चर्म, ध्वजा, हलो, खप्पर, पुस्तक, अक्षरमाला, वनमाला, कमण्डलु, कर्तृ, दर्पण, कल्पलता, कलश आदियात धातुया मूर्ति दयेकेबलय् मूर्तिया आकार प्रकार स्वयाः ज्वँसा दयेकाः स्वायेगु याइ । मूर्तिकलाय् धर्मशास्त्रकथं थीथी द्यःपिनिगु थःथःगु कथं ज्वँसा आसन व बाहानय् विराजमान जुइगु मान्यता दु ।

कावले
कावले यमुनाया बाहां खः । कावलेयात गयाच्वंगु अवस्थाय् यमुनायात न्ह्यब्वयेगु याइ ।

किसि
किसि इन्द्र व वया शक्ति इन्द्रायणीया बाहां खः । थुपिं देवीदेवतायात किसिइ विराजमान यानातयेगु याइ ।

खिचा
खिचा भैरवया बाहां खः । भैरवयात खिचा गयाच्वंगु अवस्थाय् न्ह्यब्वयेगु याइ ।
गदा
भगवान बिष्णुया प्यका ल्हाः मध्यय् क्वय्या देय्पागु ल्हाःया आयुध गदा खः । नापं हनुमान व भिमसेनया आयुध नं गदा खः ।

गरुड
गरुड बिष्णुया बाहां खः । गरुडयात गयाच्वंगु अवस्थाय् बिष्णुयात न्ह्यब्वयेगु याइ । थथे गरुडया म्हय् गयाच्वंम्ह बिष्णुयात गरुडासन बिष्णु धायेगु नं प्रचलन दु । अथे हे बिष्णुया मूर्तिया न्ह्यःने वा नापं नं गरुडया मूर्ति तयेगु प्रचलन दु । बिष्णुया शक्तिया रुपय् लक्ष्मीया बाहां धकाः नं गरुडयात हे कयातःगु दु ।

चक्र
भगवान विष्णुया आयुध चक्र खः । थ्व बिष्णुया प्यका ल्हाः मध्यय् जवगु ल्हाःया च्वलापतिंचाय् दइ ।

छुँ
छुँ गणेशया बाहां खः । गणेशयात छुँ गयाच्वंगु अवस्थाय् न्ह्यब्वयेगु याःसां गबलें नापं गबलें उखेथुखे जवंखवं दुगु अवस्थाय् नं न्ह्यब्वयेगु याइ ।

धनुष
रामया जव ल्हातिइ दइगु आयुध धनुष खः ।

नन्दी
शिवया बाहांकथं नन्दी कयातःगु दु । अथे खःसां नन्दी हे गयाच्वंगु शिवया प्रतिमा धाःसा गनं खनेमदु । अय्नं शिवालय न्ह्यःने नन्दीया मूर्ति दयेकाः तयेगु प्रचलन दु । शिवया आसनकथं पिरकाय् द्यःने धँुयागु
छ्यंगूया आसनय् च्वनाच्वंगु दइ ।
पलेस्वां
पलेस्वां आसनय् विराजमान सकतां देवीदेवतायागु अवस्थायात पद्मासन धाइ । बिष्णु, लक्ष्मी, बुद्ध, मञ्जुश्री व सरस्वति नापनापं मेमेपिं द्यःपिं नं पद्म (पलेस्वां) य् तयेगु याइ । पलेस्वांयात नं आसनया कथं कयातःगु दु । हाकनं थ्व हे पलेस्वां ल्हाःया ज्वँसाकथं नं कायेगु याइ ।

मकर
मकर वा गोही गंगाया बाहां खः । गंगायात मकर गयाच्वंगु अवस्थाय् न्ह्यब्वयेगु याइ । गंगा लःया प्रतीक जुयाः ल्वहंहितिइ नं मकरया मुखाकृति तयेगु चलन दु ।
मेय्
मेय् यमराजया बाहां खः । यमराजयात मेय् गयाच्वंगु अवस्थाय् न्ह्यब्वयेगु याइ ।

म्हय्खा
म्हय्खा शिवपुत्र कुमार (कार्तिकेय)या बाहां खः । कुमार (कार्तिकेय)यात म्हय्खा गयाच्वंगु अवस्थाय् न्ह्यब्वयेगु याइ । नापं बालकुमारीया बाहां नं म्हय्खा कथं कयातःगु दु ।

वाद्यवादन यन्त्र
शंख, वीणा, डमरु, मृदङ्गा, गं, बाँसुरी आदि ।

सिंह
सिंह दुर्गा, काली व महिषमर्दिनीया बाहां खः । बुद्धयात शाक्य सिंहकथं नं माने याइगु जुयाः बिहारया जवंखवं सिंहया मूर्ति तयेगु चलन नं दु । हरेक देगःया द्वारपालकथं नं सिंहया मूर्ति तयेगु चलन दु ।
हँय्
हँय् ब्रम्हा, सरस्वति व चन्द्रमाया बाहां धकाः नालातःगु दु । सरस्वति ब्रम्हाया शक्ति खः । अथे जुयाः निम्हेसियां बाहां हंस खःसा उमित गबलें हंस गयाच्वंगु अवस्थाय्, गबलें नापं उखेथुखे जवंखवं हंस दुगु अवस्थाय् न्ह्यब्वयातःगु दु । नापं चन्द्रमाया बाहां नं हंस खः । न्हय्म्ह हंसं सालातःगु रथय् चन्द्रमा विराजमान जुयाच्वनी ।

हातहतियार
चक्र, गदा, त्रिशुल, धनुष, अंकुस, खड्ग, परशु, शुल, वज्र, मूसल, खेटक आदि ।

त्रिशुल
शिवया जव ल्हातिइ दइगु आयुध त्रिशुल खः ।
मूर्तिया तिसा (आभूषण)
धातु मुर्तिकलाय् देवी देवतापिन्त अनेक प्रकारया आभूषणं छाय्पिया तःगु नं खंकेफइ । थथे देवी देवतातय्गु आभूषणय् परभा (प्रभामण्डल) थ्व तिसा मखु अथेसां नं देवीदेवता व प्रभावशाली जुजुपिनिगु प्रभावयात कलात्मक शैलीइ छ्यंया ल्यूने परभाः (प्रभामण्डल)कथं तयेगु याइ । नापं थीथी कथंया छ्यनय् पुइगु मुखः (मुकुट)यात विशेष अलंकृत, श्रृङ्गारित तिसाकथं कयातःगु दु । गुकी किकिटमुख, पञ्चमुख, जटामुख, रत्नमुख, त्रिमुख, करण्डमुख आदि खः । नापं शीर्ष आभूषणकथं शिर्षचक्र, दण्डक, चुरिका, गर्भक व लम्बन आदि दुथ्याका तःगु दु ।
अथे हे कर्ण कुण्डल न्हाय्पनय् तीगु तिसाकथं पुष्पकुण्डल, रत्नकुण्डल, पत्रकुण्डल, शंखकुण्डल व मकरकुण्डल दुथ्याका तःगु दु । यज्ञोपवित (जनै) कपाय् ऊन, छ्यंगू, रेशम, मुण्डमाला, नागयात दुथ्याका तःगु दु । नापं क्वखायेगु आभूषण वनमाला धकाः थीथी वनय् ह्वइगु स्वांयामा व वैजन्तीमा, तुल्सीमा व कौस्तुभमायात कयातःगु दु ।
लप्पाय् केयुर, नाडीइ बाला, पतिंचाय् अंगू,
तुतिइ कल्लि, छातिइ कुचवन्ध, जँय् कम्मरपेटी
श्रृङ्गारित तिसा खः । अथे हे वस्त्रय् बुद्ध मूर्तिया चीवर, शिवया बाघम्वर व मेमेपिं देवी, देवताया वस्त्रकथं शरीरया क्वय् चीगु वस्त्र धोति बाहेकं मेगु वस्त्र कयातःगु मदु ।