लिच्छविकालंनिसें थौंतकया गुथिया प्रकृतियात स्वयेगु खःसा सामाजिक, धार्मिक, पारिवारिक, लौकिक, मनोरञ्जन, आवधिक गुथित खनेदु ।
आवधिक गुथि
छुं नं छगू ज्या पूवंकेगु लागि नीस्वनातःगु तर उगु ज्या क्वचायेवं मदयेका छ्वइगु गुथि अर्थात् आवश्यकता कथं दयेकाःतःगु व मदयेका छ्वइगु गुथि वा अस्थायी गुथि । थज्याःगु गुथि धयागु पीठ सेवा, लोकेश्वर सेवा, विहार सेवा थेंज्याःगु छुं दँया लागि दयेकातइ । थज्याःगु ज्या क्वचायेवं स्वतः गुथि मदयावनीगु खः ।
कचा गुथि
ततःधंगु गुथि क्वचायेकेगु लागि मेमेगु जिम्मेवारी बियाः ज्या पूवंकेत कचा गुथि दयेकातःगु नं दु । गथेकि सम्यक न्यायेकेगु लागि, करुणामय द्यःया रथजात्रा न्यायेकेगु लागि यक्व कचा गुथि दयेकातःगु दु । इमिसं निश्चित इलय् थःथःगु ज्या पूवंकेगु याइ नापं थज्याःगु कचा गुथि स्वयेगु लागि छगू मू गुथि नं नीस्वनातःगु दइ ।
धार्मिक गुथि
धर्मलिसे स्वापू दुगु गुथि धार्मिक गुथि खः । धर्मप्रति अटल विश्वास दुगुलिं धर्मय् हे समर्पित जुयाः निजी रुपं स्थापना यानातःगु धार्मिक गुथि निरन्तर न्ह्यानाच्वंगु दु । पुण्य प्राप्त यानाः थुगु जन्मसिबें नं पारलौकिक जीवन सुथांलाक न्ह्याकेगु तातुनाः याइगु गुथि । द्यः पुजा यायेगु, श्राद्ध यायेगु, सा, माकः आदियात छ्व नकेगु थेंज्याःगु गुथित । धर्मय्
श्रद्धा, आस्था व विश्वास तइगु जूगुलिं गुथि तयेवं धर्म लाइगु विश्वासं गुथि स्वनीगु जुयाच्वन । थःथितिपिनि लुमंतिइ व पुण्य कामना यानाः नं गुथि तयातःगु खनेदु । उकिं गुथियात ‘देवस्व’ तायेकेगु चलन नेपाली समाजय् दु ।
धार्मिक गुथिइ हिन्दू लिसें बौद्ध धर्मया देवदेवीपिनिगु आराधना धार्मिक भेदभाव मतसे यानावयाच्वंगु दु । देगः, चैत्य, विहार न्हूगु दयेकाः उकियात ताः ईतक न्ह्याकातयेत वा पुलांगु भिंकेत आयस्ता व्यवस्था यानातःगु धार्मिक गुथि खः । धार्मिक गुथि जग्गाया आयस्तां न्ह्यानाच्वंगु खनेदु ।

धार्मिक गुथिया ताजि
इन्द्रायणी जात्राया गुथि
बालाचःह्रेकुन्हु येँया शोभाभगवतिया न्ह्यःने च्वंगु इन्द्रायणी द्यःया जात्राया छन्हु न्ह्यःया चान्हय् यज्ञशालाय् विशेष प्रकारया होम याइ । होम यायेत इन्द्रायणी गुथि छगू तयातःगु दु । थुगु यज्ञय् म्येय्या छ्यं छगः, स्वँ, स्यँे, नुगःचु व पञ्चबलि धकाः बखुंचा छज्वः, न्या छज्वः, बुइँचा छज्वः व सर्प छज्वः तयाः सर्पाहुति याइ । थुगु होम मध्यकालया सुरुया ठकू जुजु (मल्ल) श्री जयदेवया पालंनिसें न्ह्याःगु अनुमान यानातःगु दु । थुबलय् थीथी थाय्या द्यःखः शोभाभगवति, ज्वालामाई, माखचा खः, भोरी गणेद्यः, स्वांछपु गनेद्यः झ्वःलिं तयातइ ।
गथुप्याखं गुथि
मालाकारतय् गथुप्याखं क्यनेगु तःधंगु सांस्कृतिक गुथि खः ।
चकंगुथि
थँबहीया चकंद्यः जात्राया अवसरय् द्यःजात्रा यायेत झ्वाःबहाः, ध्वाकाबहाः व गंबहाःया बज्राचार्यत मुनाः चकंगू गुथि स्वनातल । छन्हु बिज्यासःद्यःयाथाय् वनाः पुजा यानाः चकं गुथि न्यायेकी । तर थुथाय् थ्व गुथि मन्यात । तर चकंद्यः जात्राबलय् गुरुजुपिं सहभागी जुइमाःगु दनि ।
चैत्यगुथि
धर्मधातु चैत्य, बज्रधातु चैत्यया पुन्हि, अष्टमीबलय् दच्छिया छक्वः वर्षबन्धन पुजा यानाः न्यायेकीगु चीभाः (चैत्य) गुथि धाइ । थज्याःगु गुथिइ चैत्यया न्ह्यःने यज्ञ यायेगु, मत छ्वयेकेगु, पञ्चरक्षा आदि पाठ यायेगु व थुकिया लिसें मेमेगु घानातःगु ज्या याइ । चीभाः (चैत्य) स्यन धाःसा थुकियागु आयस्तां भिंकेगु ज्या याइ ।
तुतःगुथि
ने.सं ७९०य् कान्तिपुर, वटुटोलया श्री धर्मचक्र महाविहार (तःधंबहाः)या गुणचन्द्र शाक्यं श्री स्वयम्भू महाचैत्यप्रति गुंला ज्वःछि नसंचा इलय् वाद्यवादन सहित तुतः ब्वनेगु गुथि नीस्वनाबिल ।
थाय्पागुथि
थःनेया बहाबहीया बज्राचार्य व शाक्य थाय्पापिं मुनाः दयेकातःगु गुथि थाय्पागुथि खः । थ्व गुथि विशेषतः थःनेया चक्रेश्वरपिं क्वाःबहाः, झ्वाःबहाः, ध्वाकाबहाः, गंबहाः व थकालि शाक्य बरेजु व फूबरे च्वनाः न्यायेकीगु खः ।
द्यःगुथि
देवभूमि कथं नांजाःगु देय् जुयाः अनेक जात्रा न्यायेकेत राष्ट्रियकथं आपालं द्यःगुथि दु ।

नासःपुजा गुथि
नासद्यः पुजा यानाः न्यायेकीगु गुथियात नासःपुजा गुथि । नासःपुजां नासःद्यः पुज्याइबलय् गुरुपिंसं नासःद्ययात नाट्येश्वर नाथेश्वर धकाः महाद्यःया रुप कथं कायेगु याः । रुप धाःसा दइमखु । बालाप्वाः स्वप्वाः जक तयातइ । थुकियात मचांनिसें नासलं लीकेगु स्यनाबीपिं मां, अबु व गुरुया प्रतीक कथं नं कायेगु याः ।सांस्कृतिक बाजागाजा, ख्यालः, प्याखं आदि नीबलय् बाहां भोग बियाः नासःद्यः पुजा यानाः भ्वय् नयेगु याइ । त्वाः गुथि न्ह्याकाच्वंपिं नेवाःतय् दँय् छकः नासःपुजा न्यायेके माःगु परम्परा दु । थुबलय् नं बाहाँ भोग बीगु चलन दु । बाहाँ भोग बीन्ह्यः बालाप्वालय् धकिंनंं त्वपुइ माःगु नं परंपरा दु ।
कजि
गुथि व्यवस्थापन याइम्ह । पुजा तयेगु सरसामान मिलय् यायेगु ज्या कजिं नं याइ । त्वाःछेँ मदुगु त्वालय् बाजं तयेगु व स्यनेगु आदि नं कजिया छेँय् हे याइ ।
थलप्वं
थलय् ल्यंकीगु भाग । तयाबीबलय् थलय् च्वंक दक्वं फुकाः तयेगु याइमखु । भच भचा ल्यंकी । थलप्वं भाग थल सुयागु खः वयात हे बीगु याइ ।
धकिं
नासःद्यः त्वपुइगु कापः । छगू कथंया पर्दा । स्वथाय् स्वंगः मिखा व थीथी कथंया स्वां च्वयातइ । नासःद्यःयाथाय् बाहां भोग बीत्यल धायेव धकिं तयाः नासःद्यःयात पःखुइ ।
नासःद्यः
बाद्यबादन, प्याखं सयेकाबीगु व नासलं लिकाः हिसि दयेकाबीम्ह द्यः । रुप आकार छुं दइमखु । अंगलय् स्वंगू बालाप्वाः तयातइ । थुकियात मां, अबु व गुरु कथं नं काइ ।
निपांचूम्ह बाहां
द्यःयाथाय् भोग बीम्ह ग्वंंगः वा हँय् । भोग बीत मू हायेकाच्वनी मखु । छ्यंयात छगू सी भाःपी । पपू व तुतियात नं सी भाःपी । मुक्कं न्यासी दइ ।
प्यपांचूम्ह बाहां
द्यःयात भोग बीत तयातःपिं प्यपां चूपिं म्येय्, दुगु, फै । भोग बीत मू हायेकी वा नीलखं छ्वाकी । छ्यं छगःयागु जक सी काइ । च्यासी दयेकी ।
बालाप्वाः
नासःद्यः नालाः अंगलय् दयेकातःगु प्वाः । स्वप्वाः दइ । च्वय्पाखे छकुं व क्वय् पाखे निकुं दयेकाः स्वकुं लुइकातइ । छह्वतं मेगु ह्वः पाछि पाछि पाकातइ ।
सिन्हाय्स्वां
हःयात स्वांया रुपय् नालातःगु छता स्वां । न्ह्यागु पुजाय् नं चलय् जुइ । नासः मोहनी लित तइबलय् थुकिं सिन्हः हुयाः नासःद्यइथाय् छाइ । भचा वाउँसे भुयू नइ ।
सीला
सी मथःपिन्त तयाबीगु ला । सी बीबलय् सी छकू जक मबिसे ला छकू नं तयाबी । सी मथःपिं सकसितं सीयागु छकू व मेगु छकू यानाः निकू निकू तयाबी ।
सुलिं
थ्वँ दयेकेगु जिम्मा काइपिं खलः । छम्ह जक बाय् तःम्ह नं जुइ । छम्ह वा तःम्ह जुइगु थ्वँ दयेकेमाःगु मात्रा स्वयाः जुइ । भचा जक दयेकां गाःसा छम्हेसिनं याइ । यक्व दयेकेमाःसा तःम्ह जाइ ।
सुवाः
भुतू च्याकाः भ्वय् ज्वरय् याइपिं खलः ।याकःचा जक जुइमखु । निम्ह स्वम्ह जुइ । भ्वय् ज्वरय् यायेत तायेगु व सिलेगु ज्याय् खलःपिंसं ग्वाहालि यानाबी । चि मसला दक्वं इमिसं लाकी ।
स्वहःलूगु सिन्हाय् स्वां
गौ पतिं स्वहः वयाच्वंगु सिन्हाय् स्वां । दक्वं माय् वइमखु । छगू निगू कचाय् जक वइ । वःगु कचाय् फुक गौलय् वइ । नासःद्यःयात यःगु स्वां कथं काइ ।
हामू
गुथि खलःपिन्त सः कंवनीम्ह जः । थ्वँकि म्हयेगु, भ्वय् धाःवनेगु व छुं नं गुथिया मेमेगु गतिबिधिया सुचं बीमाःसां वं हे बिउवनेगु याइ । गुथि खलः स्वयाः छम्हं मगाःसा निम्ह स्वम्ह नं तइ ।

पाठ याकेगु गुथि
ने.सं १००० य् असं त्यःरड त्वाःया द्रव्यरत्न तुलाधरं थः मदुम्ह अबु रेखरत्नया नामं दुर्गति परिशोधन कामना यासें दँय्दसं श्री स्वयम्भू भगवानया न्ह्यःने धर्मश्री प्रज्ञापारमिता लक्षावति पञ्चविंशति सहस्रिका धर्मग्रन्थ पाठ याकेगु नितिं गुथि नीस्वन ।

मनोरञ्जन गुथि
जीवनय् मनूतय्त नयेगु, त्वनेगु, पुनेगु जक दयां मगाः, न्ह्याइपुके नं माः । न्ह्याइपुकेगु लागि जक दयेकातःगु नं गुथि दु । गथेकि लिच्छविकाल हे दुगु पहलमान ल्वाकेगु गुथि (मल्लयुद्ध गुथि), अथे हे म्ये हालेगु, बाजं थायेगु नाप स्वापू दुगु, ससुपुजा गुथि, नासःगुथि आदि ।

पारिवारिक गुथि
थः परिवारया दाजुकिजापिं च्वनाः दच्छिया छकः देगुद्यः वा मेगु छुं नं छगू थासय् च्वनाः मुनाः नयेगु लागि दयेकातःगु गुथि ।

देगुपुजा गुथि
बौद्ध व छुं छुं हिन्दू जातजातिइ देगुपुजा न्यायेकेगु चलन दु । देगुपुजा गुथिइ छगू हे वंशयापिं जक गुथियार जुइ । देगुपुजाय् अन्तरजातीय ब्याहा याःपिंत दुकाइ मखु । तर कायमचां ब्याहा यानाहःम्ह सजातिय भौमचायात देगुपुजाय् दुतिनेगु याइ । देगुपुजाय् मिजं मिसा सकलें दुजः जुइ । बुँया आयस्ता दुपिनि थुकिं हे चले याइ । गुलिस्यां ल्हापं कयाः गुथि न्यायेकी । देगुपुजा गुलिस्यां न्यान्हुतक न्यायेकीसा गुलिस्यां निन्हु जक नं न्यायेकी । देगुपुजाय् कायमचा, म्ह्याय्मचा व भौमचा दुतिनेगु नं याइ । नःलिम्ह भौमचिया थःछेँपाखें ‘सगंभु’ धकाः सगं व मरिचरि, घासाता तयाः हयेमाः । दिगुपुजा छुं निश्चित थासय् ख्यलय् वनेगु धकाः वनी । द्यःखः कुबियाः म्वाहालि पुइकाः वनी (थुथाय् म्वाहालि पुइपिं मंत) । दिगुपुजाय् गुलिस्यांं बज्रयानी गुरुजु, गुलिस्यां आचाःजु तयाः पुजा याकी । पुजा सिधयेवं भ्वय् नइ । गुलिस्यां बाहां स्यायेगु धकाः दुगुचा बलि बीगु नं याइ । देगुपुजा दछिया दुने निक्वः यायेमाःपिं नं दु । न्हापां मू देगुपूजा वैशाख जेठं जुइ । अथेहे नच्छा देगुपुजा धकाः भदौ असोजपाखे न्यायेकी ।

महाबलि गुथि
येँदेया १८ गू क्षेत्रिय महाविहारकथं परापूर्वकालनिसें दँय् छक्वः जगत संसार उद्धार यायेगु पुजा कथं शान्तिस्वस्ति यायेकथं भूतप्रेत पिशाचयात बौ बियाः पुजा याइगु महाबलि गुथि न्यायेका वयाच्वंगु दु । थ्व गुथि आः छुं छुं महाविहारय् जक ल्यंदनि । क्वाःबहाः, झ्वाःबहाः, तःक्षबहाः आदि महाविहारय् जक ल्यंंदनि ।

लुँम्वह छाये गुथि
सकिमिलापुन्हि व सिपुन्हिकुन्हु लुँम्वह (असर्फि) श्री शान्तिपुरयात छायेगु गुथि श्री ५ रणबहादुर शाहं नीस्वंगु खः । थ्व गुथियात हे ब्वलंकेगु कथं श्री ५ गीर्वाणयुद्ध विक्रम शाहं शान्तिपुरय् महापुजा गुथिया नितिं सिजःपौ तःगु खः ।

लैँकेँ गुथि
घ्यःचाकु संन्हू अर्थात् मकर संक्रान्ति माघ १ गते स्वयम्भूया भुइख्यलय् सकल बहीद्यः, आजुपिं व दीपंकर तथागतयात निमन्त्रणा यानाः ‘लैकेँ गुथि’ धकाः सम्यक पुजाबलय् शाक्य जातिं लैं, कँे व जा तयाः गुथि न्यायेकी ।

लौकिक गुथि
थुगु हे जीवन बांलाकेगु लागि माःगु वस्तु दयेकाः उकिया संरक्षण यायेगु लािग दयेकातःगु थीथी गुथि दु । गथेकि सतः, हिति, तुं सुचुकुचु यायेगु, थीथी इलय् लः त्वंकः वनेगु, लँ छिंकः वनेगु, सख्वाः पायेगु आदि । समाजया सर्वाेपरि हित यायेत तयातःगु कीर्ति ताःईतक न्ह्याकातयेत लिसें उकियात सुचुकुचु यानातयेत व स्यंसा भिंकेत निश्चित आयस्ता तयातःगु गुथि हे लौकिक गुथि खः । लेलेया लिच्छविकालीन अभिलेखय् खनेदुगु पानीय गोष्ठी, प्रणाली गोष्ठी, प्रवहण गोष्ठी, अर्चा गोष्ठी लौकिक गुथिया दसु खः । मदुपिं थःथिति लुमंकाः उमिगु नामय् थुज्वःगु कीर्ति तलकि पुण्यप्राप्ति जुइगु, परलोकय् सुख प्राप्ति व मोक्षप्राप्ति जुइगु धारणा नेवाः समाजय् दुगुलिं थुज्वःगु लौकिक गुथि नीस्वनातःगु खनेदु । जनमानसय् यश ल्यनीगु कीर्ति तयेमाः धइगु भावना दुगुलिं नं थुज्वःगु कीर्ति तयाः गुथि नीस्वनातःगु खनेदु । लिच्छविकालनिसें मल्लकाल अले शाहकालय् तकं आपालं लौकिक गुथि नीस्वनातःगु दु । लः त्वंकःवनेगु, लँय् बँ पुइगु, धर्मशाला तयेगु, जःधुं (जलद्रोणी) तयेगु, सुं मदुपिनि सीम्ह उइगु, गौचरण तयेगु, सायात चि नकेगु, माकःयात कःनि नकेगु, द्वहंयात दानापानी नकेगु, बखुंतय्‌त आहारा नकेगु, पुखूया रेखदेख जक मखु पुखूया न्यातय्‌त दाना नकेगु अले देगलय् वइपिं तीर्थयात्री, साधुसन्त व अशक्ततय्‌त जाकि, केँ, चि, सिँ इनाबीगु सदावर्त गुथि सकतां लौकिक गुथि खः । न्हापा तयातःगु थीथी लौकिक गुथि थौंकन्हय् गुलिं राजगुथि दुने सा गुलिं दुनियाँ गुथिदुने लानाच्वंगु दु । वि.सं. २०१६ साल लिपा संघसंस्था अन्तर्गत दर्ता जुयाः नं लौकिक गुथि नीस्वनातःगु दु ।

वर्गीय (जातीय) गुथि
छगू जातिया छगू वर्गया नितिं बुसांनिसें सीबलय्तक व द्यःया जात्रा व पुजापाठ यायेत दयेकातःगु गुथि हे वर्गीय गुथि खः । लिच्छिविकालनिसें हे वर्गविशेषया थीथी गुथि नीस्वनातःगु खनेदु । शिवदेवया संवत् ५२६ (वि.सं. ६६२)या अभिलेखय् लुयावःगु ‘ब्राह्मण गोष्ठी’, ‘ब्राह्मणसानत्थ्य गोष्ठी’ शब्दं उबलय् बर्मूतय्गु छगू वर्गया निंतिं नीस्वनातःगु वर्गीय गुथि धकाः सीकाकायेफु । वर्गीय गुथिं थःगु वर्ग विशेषया हित जुइगु ज्या याइ ।

उदाय् समुदायया गुथि
सीगू, सनांगू, बिचाःगू धकाः मृत्युसंस्कारनाप स्वापू दुगु थीथी गुथि दु । पञ्चमी सेवा, यंला सेवा, गुंला धर्म, गातिलाः, पञ्चदान आदि बुद्धधर्मनाप स्वापू दुगु गुथि दु । थःपिनिगु कुलायनीकथं यायेमाःगु थीथी छेँया गुथि वा प्यं (पिण्ड) थयाः यायेमाःगु गुथि नं यानावयाच्वंगु दु । सामाजिक ज्या यायेत कसाः तःधं गुथि, असं दिगुख्यः गुथि, ङत तुलाधर समिति, ताम्रकार समाज थेंजाःगु संस्थागत गुथि नं उदाय् समुदाय दुने नीस्वनातःगु दु ।
कसाःगू
जनबहाः केलत्वाःयापिं कंसाकारतय् प्यंगू आगंया कवः दुथ्याःगु तःधंगु कसाःगू खः ।
नकःमि गुथि
येँदेय्या नकःमितय् तःधंगु गुथि श्रीपञ्चमीकुन्हु न्यायेकीगु खः ।
देय् आचार्य गुथि (देय् आचाःगू)
येँय् देया झिंच्यागू बज्रयानी महाविहारया जःपिनि गुथि । न्हापा न्हापा थ्व गुथियात ल्हासागुथि धकाः नं धाइ । ल्हासा वनावःपिं साहुमहाजन व आचार्यपिंसं लुँ तयाः थ्व गुथि न्ह्याकाथकूगु अनुमान दु ।

विहार गुथि
प्रत्येक बौद्ध विहार अर्थात् बहाः बहिली सर्वसंघ दइ । थ्व सर्वसंघ हे छगू गुथि खः । मूल विहारय् बदे छुइ, कचा बहालय् व बहिलिइ बदे छुइ धुंकाः बज्राचार्य वा शाक्य वा सर्वसंघय् दुथ्याइ । येँया विक्रमशील महाविहार, मैत्रीपुर महाविहार, यलया हिरण्यवर्ण महाविहार आदि गुथि दुगु विहार खः । संल्हू, गातिलाः गुथि, येँयाः गुथि आदि विशेष द्यःयात पुजा यायेत दयेकातःगु गुथि धार्मिक गुथि खः ।

सख्वाःपाःगुथि
सख्वाः पायेत दयेकातःगु गुथि । स्वयम्भू व वथें ज्याःगु स्तुप आकारं दयेकातःगु स्तुपय् सख्वाः पायेगु याइ । गुथि खलःपिनि दथुइ भ्वय् नयेत छसीनिसें पालंपाः पाः फइ । सख्वाः पायेत सकलें जाइ ।

सनाःगुथि
मनू सिनाः सिथं यंकेत ज्या यायेगुया लागि सनाःगुथि वा बिचाःगुथि दयेकातइ । सिथं यंकीबलय् सीगुथिया गुथ्यारतय्सं याइगु ज्या बाहेक मेगु ज्या सनाःगुथि खलकं याइ । गुथि न्ह्याकेत गुथिपाः बीगु यानातइ । गुथिपाः याकः याकः यानातइपिं नं दु, छम्हं अप्वः जानाः पाः फयेकीपिं नं दु । गुथिखलःया ल्याः स्वयाः खलःपिनि सहमति यानाः पाःलाःया ल्याः क्वःछीगु याइ ।
सनाःगुथि खलःपिनि सनाःगू भ्वय् नयेगु यानातइ । दछि छकः दँमुँज्या यायेकथं भ्वय् यायेगु याइ । थुकुन्हु दछियंकंया सनाःबं व मेमेगु बंया हरहिसाब असुलउपर यायेगु याइ । आयस्ता दुपिनि आयस्तां चाछि वा मगाःगु दामासाहिं ल्हानाः नइ । आयस्ता हे मदुपिनि म्हतिं म्हतिं दां ल्हानाः भ्वय् नयेगु याइ । भ्वय्ब्व तब्व यायेगु व चिब्व यायेगु ल्हापं स्वयाः जुइ । सनाःगू भ्वय् बलय् थःपिनि स्तदेव, गणेद्यः वा पीठय् द्यः पुजा यानाः म्हूचा समय् नइ । उम्ह द्यःया प्रतीक स्वरुप थःपिनि नं मेम्ह द्यः छम्ह दयेकातइ । थुकियात सनाःगू द्यः भाःपी । सीम्हय् फायेकेत देवं छपु नं दयेकातइ । द्यःपिं जिम्मा कयातयेगु, सनाः हाःवनेगु, भ्वय् धायेगु, भ्वय्या ब्यबस्थापन आदि दक्वं ज्या गुथिया पाःलाखं यायेगु याइ । थथे यायेत थःपिंसं जक मचाःसा खलःपिंके ग्वाहालि कायेगु याइ । पीठय् पुजा याइबलय् सनाःगूद्यः गमय् स्वनाः बाहां भोग बीगु याइ । जः यक्व दुपिनि म्येय, भचा म्हो पिनि दुगु व म्होचा जक खलः दुपिनि हँय् वा ग्वंगः भोग बीगु याइ । भोग बियाम्ह बाहांया सी भ्वय् नइबलय् थाकुलि निसेंं छसीकथंं बीगु याइ ।

देवं
सीम्हय् फायेकेत दयेकातःगु फांगा । पाःलाःयाथाय् तयातइ । सीगुया खबर वल धायेव फायेके यंकी । देवं फायेके धुन धायेव सनाः हाःवनेगु याइ । मि तये धुंकलकि लित ज्वनावइ ।
धौपतीया धौ
पुजा क्वतलय् तयातःगु धौ । द्यः पुज्याइबलय् छानाः ल्यंगु धौ धौपतिइ हे तयातइ । भ्वय् नयाः सी बीबलय् सी थक्वसित व हे धौ तिकितिकि नंकाः तयाबी ।
पाःब्व
मेगु पालय् पाः फइम्हेसित बीगु ब्व । खलःपिनि सरह हे तइ । द्यःब्वया नापं तयातइ । धौ तये धुनेव लःल्हानाबी । पाःब्व काइम्हं ल्हाः सिलाः जाकिं पुज्यानाः थकालिपिंके उजं कयाः फयाकाइ ।
सनाःबं
सनाः मवःपिंसं पुलीगु बं । सी उथय् यायेथाय् छकः खुसिइ छकः गुथि खलःपिं वःमवः स्वयेत हाजिर काइ । मवःपिन्त बं तइ । पाःला व ब्यं पाःलाःतय्त दुगंछि याइ । सनाः हाःवने सनाः वनेत धाःवने । धाःवनेगु ज्या गुथि पाःलाखं याइ । लगं लगं नं धयाछ्वयेगु याइ । खबर सीवं खलःपिं नं बिलम्ब मयासे वयेगु याइ ।

सामाजिक गुथि
समाजयापिं मनूतय्गु आवश्यकता पूवंकेगु सामाजिक ज्याया निंतिं दयेकातःगु गुथियात सामाजिक गुथि धाइ ।
घाँय्पू गुथि थ्व गुथिं गथांमुगःचःह्रे छन्हुनिन्हु न्ह्यः स्वयम्भू शान्तिपुर, पुलां स्यंगु व मञ्जुश्रीयाथाय् घाँय् पुइगु, सफा–सुग्घर यायेगु ज्या जुइ । थ्व ज्या मोहनिया चालंकुन्हु नं याइ ।
जःधुंगुथि
जःधुंहितिइ लः तयेत दयेकातःगु गुथि । गुथिइ गुथिखलःपिं दइ । थुलि हे ल्याखय् दयेमाः धयागु जुइमखु । लः त्वने प्याःचाःपिं लँजुवाःतय्त लः त्वंकेत लँय् सिथय् जःधुंहिति तयातइ । थथे तयातःगु हितिइ लः फुत धायेव हानं जायेकेगु याइ । गुथि खलःपिनि दथुइ पालंपाः यानाः गुथि पाः याइ । लः जायेकेगु व गुथि न्यायेकेगु ज्या पाःलाःया भालाय् जुइ । पाःलाः याकःचां मचाइगु बखतय् खलःपिंके ग्वाहालि काइ । गुथि न्यायेकेत आयस्ता तयातइ ।
छ्वमना गुथि
थीथी धार्मिक व सामाजिक पुण्य प्राप्तीया निंतिं त्वःतातइपिं सा, द्वहं आदियात छ्वमना नकेगु निंतिं नं गुथिया व्यवस्था यानातःगु दु । यलया तिछुँ गल्लि, ख्वपया वाकुपति नारांद्यः व येँय् भुतिसलय् दच्छिया छक्वः लँय् त्वःतातःपिं बस्तुयात छ्वमना नकेगु याइ ।
झारा गुथि
राज्यं तां दयेकेगु, विकास निर्माण यायेगु वा सार्वजनिक सम्पत्ति भिंकेगु नितिं इलय्ब्यलय् सार्वजनिक सुचं जारी यायेफु । छुं हे कथं ज्या मवइगु थुगु ज्या समुदायं अनिवार्य रुपं यायेमाली । थज्याःगु इलय् समुदाययापिंत ज्या भाला बीगु ज्या थुगु गुथिं याइ । गुकिं यानाः आर्थिक वृद्धि यायेत ग्वाहालि जुइ ।
ताय्माः गुथि
गुथि खलःपिं जानाः ताय्माः हनेत दयेकातःगु गुथि । गुथि हनेत आयस्ता तयातइ । खलःपिं थुलि हे दयेमाः धयागु मदु । खलःपिनि दथुइ पालंपाः यानाः पाः दयेकी । ताय्माः हनाः द्यः जात्राबलय् द्यःखतय् व बुसादँबलय् देगलय् ताय्मालं छायपीगु याइ । ताय्माः हनेत खलःपिं सकलें जानाः ताय्सिवा सियाः ताय्द येकी । तबालागु व चिबालागु छुतय् यानाः ताय्माः हनी । गुथिभ्वय् न्यायेकेगु व ताय्माः हंपिन्त नसाबजि नकेगु भाला पाःलाःया जुइ ।
ताँगुथि
खुसिइ सिँया ताँ तयाः नं नेवाःतसें भ्वय् नयेगु परम्परा दयेकातःगु दु । खुसि छीबलय् लखय् न्हुइ म्वायेक लँजुवाःतय्त अःपुक अथे ताँ तयाबीगु खः । खुसिया निखें सिथय् घाट दयाः नं लँजुवाःत वये–वने याइथाय् ताँ तयेगु याइ । ताँ तयेगुया लागि आयस्ता तयाः गुथि हे नं नीस्वनातयेगु याइ । गनं गनं ज्यापु त्वालय् नं थुकथंया गुथि दयेकातयेगु याइ । ताँ तयेगु ज्या दक्वं गुथि खलःपिंसं हे याइ ।
खुसिइ तइगु थुकथंया ताँ न्ह्याबलेंया लागि धाःसा जुइमखु । थज्याःगु ताँ अस्थायी जक जुइ । चिकुलां खुसि छीबलय् लखय् ख्वाउँक न्हुइम्वायेकेत चिकुला सुरु जुइगु बखतय् तयाः बर्खा सुरु जुल धायेव लिनाः सुरक्षित तयातयेगु याइ । स्यनाः, चनाः वा त्वःधुलाः ताँ, ताँकी वा ताँल्हाः मगात धाःसा आयस्तां वा खलःपिंसं दामासाहीं ल्हानाः दयेकेगु याइ । ताँया हाकःयात ताँदु धाइ ।
दु तइबलय् छदु जक तयेगु नं याः, निदु तयेगु नं याः । छदु तयेगु व निदु तयेगु खुसिया ब्या व लँजुवाःतय् चाप
स्वयाः तइ । निदु तइथाय् तां ताँया दथुइ म्हतिं नं निकुति तापाकी । छदु वयेत व छदु वनेत याइ । वये थासं वनेगु व वने थासं वयेगु याये दइमखु । छदु जकं तांपौ तइथाय् फिलकुति तइ ।
ताँ तयेत छखे च्वतय् की निकी व छपु ताँल्हाःया ल्याखं छपौ ताँपौयात की प्यकी व निपु ताँल्हाः तइ । ताँकी ताइबलय् निकी ताँकीया दथुइ ताँया ब्या न्ह्यनी कथं पाकाः ताइ । की तायेत म्वलय् हँय्पा गथि यानाः खिपतं चिनाः ताइ । ताकिलय् ताँल्हाः तयाः ताँपौ दिकी । ज्या याःपिन्त इलय्ब्यलय् तुच्चा याकी । ताँ तये सिधल धायेव ताँया छखे सिथय् पुइँ हाइ । पुइँ महायेकं तां वये–वने याकेबी मखु ।
ताँकी
सिँया तां तयेत खुसिइ ताइगु सिँ वा पंया की । स्वकु प्यकुतिया हाकः याइ । सिँयागु जूसा २ इन्च ब्या व ३ निसें ४ इन्च फाला याइ । पंयागु जूसा छाःगु पंया प्वः गरःयागु बाय् दुधंगु पंया दयेकी । च्वकापती भचा च्वामुकी । म्वः पाचुकी । म्वलय् प्यलांगुति क्वय् ब्या पाखे पिचायेक ह्वः छह्वः खनाः तांल्हाः तये छिंकातइ । तेथां तानाः क्वतछ्वयाः बल्लाकी । कुछि कुत्याति जक द्यःने खनेदयेकी । छपौ ताँपौयात प्यकी ताइ ।
घाट
खुसि सिथय् ल्वहँतं सियाः दयेकातःगु थाय् । खुसिइ कहां वनेत त्वाथः तयातइ । थाय् थासय् तुंगः दयेकातइ । खुसि छीत सिँया तां तयेमाःसां घाट दुथाय् तइ ।
ताँल्हाः
तां दिकेत तइगु बल्लाःगु कथि । कुत्याति हाकः जुइ । स्येल्लाःगु पं फायाः बःचा पु यानाः दयेकी । ताकीया म्वलय् खनातःगु ह्वतय् तम्म कसय् जुइक तयाः थुकी ताँ दिकेगु याइ ।
ताँदु
सिँया ताँ तइबलय्या हाकः । खुसि यक्व तब्या व मनूत नं यक्व जूदुथाय् निदु बाय् निहाकः तइ । चिब्यागु जुयाः नं म्हो जक मनू जुइथाय् छदु जक तयाः गाकी ।
पुइँ हाये
पुइँ तयाः द्यःपुज्याये । ताँयात नागया प्रतीक नालाः द्यःपुज्याइ । नागयात पुज्याइबलय् कपाय्या पुइँ दयेकाः पुज्याइ । थुकियात पुइँ हायेगु धाइ ।
फिलकुति
चिलाबीत तयातइगु याकः ताँपौ । ताँदुया नापसं तयातइ । छखें वःम्ह व मेखें वःम्ह नापलाइबलय् फिलकुतिइ वनाः चिलाबी । खुसि तब्याथाय् जूसा निथाय् स्वथाय् नं तइ ।
लँजुवाः
लँय् वये–वने याइपिं मनूत । गनं यक्व जू दइ गनं जू दइमखु । खुसिं छिनाः वारपार याइपिं यक्व जू दुथाय् ताँ तइबलय् निदु तयेगु याइ ।
सिँया ताँ
लः न्हुइम्वायेक खुसिइ छुनातःगु तां । बल्लाःगु सिपौबालाया दयेकी । म्हुकुछितिया ब्या जुइ । ताकी तानाः तांल्हाः तयाः न्याकु खुकु हाकःगु तापौ स्वानाः दयेकातइ ।
हँय्पा गथि
बिशेष कथं चीगु गथि । निलः यानातःगु खिपः लथ्यानाः ह्वः ज्याइ । छह्वः छखे छह्वः मेखे पुइकाः ताकीया म्वलय् क्यंकाः चिनाः च्वः निच्वः निखें सायेकाः की तप्यंकी ।

तिसा बिचाः गुथि
धर्मय् आस्था तयाः द्यःपिन्थाय् तिसा छायेगु नेवाःतय् संस्कार दु । थज्याःगु संस्कारकथं थीथी कथंया द्यःपिन्थाय् थीथीकथंया तिसा छायेगु याइ । तिसा छानाः गुथि दयेकाः दँय् छकः तिसा बिचाः यायेगु याइ । थुकियात तिसा बिचाः गुथि धाइ । तिसा बिचाः याइबलय् भ्वय् नयेगु चलन दु । थज्याःगु भ्वय्यात तिसा बिचाःगुथि भ्वय् धाइ ।
द्यःयाथाय् छाइगु तिसा द्यःपालाःयागु जिम्माय् बियातइ । दँय् छकः द्यःयात तिसां तीकाः पुजा यानाः बिचाः यायेगु याइ । पुजा क्वचायेकाः पालाखं हे यंकाः सुरक्षित यानातइ ।
तिसा व्यक्तिगत रुपं छाइपिं नं दु, सामूहिक रुपं छाइपिं नं दु । व्यक्तिगत रुपं छानातइपिनि तिसा बिचाः नं दँय्दसं व्यक्तिगत रुपं हे याइ । सामूहिक रुपं तिसा छानातइपिनि गुलि जः दु उलिसिया पालंपाः यानाः पाः फयाः तिसा बिचाः यायेगु याइ । व्यक्तिगत रुपं छानातःसां सामूहिक रुपं छानातःसां दँय्दसं बिचाः यानाः भ्वय् नकेमाःगु परम्परा यानातइगुलिं थुकियात गुथि कथंं हे व्यवहार यायेगु यानातःगु दु ।

धःपाः गुथि
सिनाज्याया नितिं धलं लः खुयायंके मबीतवा धः सफा यायेत नीस्वनातःगु गुथियात धःपाः गुथि धाइ ।

पाल्चा गुथि
जात्रापर्वय् मत च्याकाः जात्रायात झःझः धायेकेगु निंतिं थ्व गुथि व्यवस्था यानातःगु खः ।

पुलु गुथि
भलभल अष्टमीकुन्हु स्वयम्भू महाचैत्यया
चकुलिं च्वय् त्रयोदश चक्रावलि छचाःलं पुलुं भुनेगु ज्या जुइ । थ्व पुलुं भुनागु स्वलातक तयाः कूछिभ्वय्कुन्हु पुलु लिकाइ । स्वयम्भूइ लुँ पानातःगु वाफसं दायाः स्यनावनी वा लुँ चुइका यनीभनं पुलुं लुँया गजुलिइ भुनीगु खः ।

प्यन्हु बिचाः गुथि
छु नं जात्रा–पर्व क्वचायेधुंकाः द्यःयात द्यःछेँय् तःगु प्यन्हु दुकुन्हु स्वःवनेगु हे प्यन्हुबिचाः गुथि खः । भक्तजनतय्सं द्यःयाके हालखबर न्यंवनेगु थ्व परम्परां उबलय् द्यः व मनूया दथुइ आत्मीयता, सामीप्यता व द्यःप्रति आस्था व श्रद्धा गुलि दु धइगु खनेदु ।

फैचा गुथि
समाजय् च्वंपिं दक्वं आर्थिक रुपं सम्पन्न जुइगु निंतिं छखा छें मेगु छेँयात फै लहीके बीगु गुथि नं दु । फै लहिउम्ह छेँजलं न्हापांम्ह फैचा फै लहीत बिउम्हेसित बीमाः । गुकिं यानाः निखलःसितं आर्थिक वृद्धि यायेगु अवसर चूलाइ ।

मत गुथि
जात्रा वा लँय् वइपिंत खनेदयेमा धकाः मत च्याकाः ग्वाहालि यायेगु नितिं थ्व गुथिया व्यवस्था यानातःगु खः ।

माकः नके गुथि
थ्वः स्वयम्भूइ च्वंपिं माकःतय्त सुथय् कःनि नकीगु गुथि खः ।

लः गुथि
लः त्वंकः वनेत दयेकातःगु गुथि । गुथि भ्वय् नं नइ । खलःपिनि दथुइ पालंपाः यानाः पाः फइ । सहमति यानाः पाःया अबधि दयेकी । जात्रा मेला पर्वय् लः कुबियाः प्याःचापिन्त त्वंकेगु याइ ।

सी गुथि
मनू सीबलय् सिथं यंकेत माःगुतक सामान ताःलाकेगु, सीम्ह ग्ययेकेगु, कूताः दयेकेगु, देवं फायेकेगु, सीम्ह क्वबियाः दिपय् यंकेगु आदि माःगुतक ग्वाहालि सनां÷सी गुथिया गुथियारतय्सं याइ । नापनापं सिथं यंकेगुनिसें सी ममूतलेया जूगु खर्च नं थ्व हे गुथिं हे याइ ।

स्यंल्ह्वं गुथि
थ्व गुथि सार्वजनिक सम्पत्ति स्यंसा ल्ह्वनेत नीस्वनातःगु गुथि खः ।

‘गथांमुगः’या किपा
दँय्दसं दिल्लाचःह्रेकुन्हु गथांमुगः नखः हनी । उकिं थ्वयात गथांमुगः चःह्रे नं धाइ । थ्वकुन्हु सुथंनिसें दुवाःदुवातय् न्हाय्पंकथिया गथांमुगः दयेकाः थनातइ । सनिलय् थ्वयात तःधंकाः ‘गथांमुगः’या ख्वाःपाः च्याः छुकी । थ्व ख्वाःपाः भ्वँतय् लाखय्या लसि वयेक दयेकीगु खः । थ्वया न्हाय्पनय् गं घाकातःगु दइ । थ्वयात सनिलय् हाःनाः मदुपिन्सं क्वःथलाः मि तयाः खुसिइ वायेयंकीगु खः ।

नागया किपा
नाग पंचमिकुन्हु नागया किपा छेँय् छेँय् लुखा फुसय् तिकाः पुजा याइगु खः । थ्व फुक्क धया थें छेँय् छेँय् तइगु जूगुलिं यक्व किपा पिकायेत थासां थानाः पिकाइगु व थुकी थीथी उनं जायेकीगु खः । अप्वः थें नागमाः हनाच्वंगु वा तःधीम्ह नागं छ्यं ल्ह्वनाच्वंगु किपा च्वइगु खः । थुकिं छेँय् नागया भय दइ मखु धयागु विश्वास दु ।

गनेद्यःया किपा
नेवाःतय्सं यंलाथ्वः चौथिकुन्हु चथाः हनी । थ्व न्हियात गनेश चौथि नं धाः । थ्वकुन्हु भ्वँतय् च्वयातःगु गनेद्यःया किपा तिकाः पुज्याइ ।

भगवति द्यःया किपा
मोहनिबलय् कौलाथ्व पारुकुन्हु नःला स्वनेगु ज्यां मोहनि नखः न्ह्याइ । थुबलय् थीथी ज्वलं स्वनेगु व नःलास्वां पीगु लिसें भ्वँतय् च्वयातःम्ह सिंह गयाः महिसासुर दैत्य स्यानाच्वंम्ह भगवतिया किपा नं तिकेगु ज्या याइ ।

भुइफसिइ दैत्यया ख्वाः च्वयेगु
मोहनिबलय् चालं (दशमी) कुन्हु नेवाःतय् छेँय्छेँय् भुइफसिइ दैत्यया ख्वाः च्वयाः स्वनातःगु भुइफसियात खड्गं पालेगु ज्या यानाः पुजा क्वचायेकी । थीथी थासय् पायाः वइगु गुथि दुपिन्सं पायाः वयाः उगु भुइफसि पालेगु याइ ।

साया ख्वाः च्वयेगु
गुंलाथ्व पारुकुन्हु नेवाःतय् छेँय् दछिया दुने सुं सीगु दःसा वया नामं सायाः वनेगु चलन दु । कय्तापुजा मयाःनिम्ह मचाया छ्यनय् तिंया क्वँय्लिंचाय् साया ख्वाः च्वयातःगु तिकाः देय् चाःहीकीगु खः । साख्वाःया लिसें किकिंपा नं च्वयाः क्वय्लिंचाय् तयेगु नं याइ ।

लक्ष्मीद्यःया किपा
स्वन्तिबलय् लक्ष्मीद्यःया किपा धुकुतिइ बा पुजा क्वथाय् तिकाः पुजा याइ । थ्व लक्ष्मीद्यः बिस्कं कथंयाम्ह जुइ । थ्व लक्ष्मीद्यःया बाहां काउले जुइसा लक्ष्मीद्यःया प्यपा ल्हाः दइ । च्वय्या निपा ल्हातिं सिन्हःमू व ज्वलान्हाय्कं ज्वनातःगु दइ । क्वय्या निपा ल्हातिं धन प्वंकाच्वंगु दइ । किपाय् जवंखवं ख्याः व कुबेर नं धनप्वः ज्वनाच्वंगु दइ ।

ससुद्यःया किपा
श्रीपंचमिकुन्हु ससुद्यः (सरस्वति)या पुजा याइ । मस्तय्त आखः स्यनेबलय् नं ससुद्यःया पुजा याइ । ससुद्यःया दसिकथं खतकोन च्वयाः पुज्यायेगु नं याइ ।

मन्दः (म्हपुजा मन्दः)
नेपाल संवत्कथं कछलाथ्व पारु, न्हूदँकुन्हु नेवाःतय् छेँय् छेँय् बँय् म्हपुजा मन्दः च्वयाः म्हपुजा यायेगु याइ । मेमेगु थीथी पुजाबलय् नं थीथी कथंया मन्दः च्वयेगु चलन दु ।

धकिं
आगं धकिं नेवाःतय् थीथी पुजाकुथि, गथे आगं, नासःद्यः व पुजाकुथि व मेमेथाय् तयेत थीथी कथं धकिं तइ । धकिं स्वयाः उगु थाय् छु खः धकाः सीकेगु याइ । अले उगु थासय् दुहां वनेज्यू लाकि मज्यू धयागु नं सीकी । आगं धकिं हाकुगु कापतय् च्वइ । बौद्धतय्गु आगं धकिं व शैवतय् आगं धकिं पाइ । आगं धकिं देखा दुपिं पुंतय्सं जक च्वइ । आगं धकिंयात क्वतः तयाः पुजा यानाः जक लुखाय् खाइ ।

आगं धकिं
आगं क्वथाया लुखाय् आगं धकिं खाइ । आगमय् न्ह्याम्हं मनू दुहांवने मज्यूगुलिं उगु आगं धकिं स्वयाः अन दुहां वने ज्यूला मज्यू धयागु सीकी । आगं धकिं हाकुगु कापतय् च्वयातइ ।

बुद्धमार्गीतय् आगं धकिं
बुद्धमार्गीतय् आगं धकिंया दकलय् च्वय् झ्वःलिं कवंछ्यं दइ । वयां क्वय् झलर व फय्गं दइ । वयां क्वय् दकलय् च्वय् दथुइ चीभाः दइ । चीभाःया जवंखवं स्वांमाः ज्वनाच्वंपिं परि निम्ह ब्वयाच्वंगु दइ । वयां क्वय् धकिं दथुइ न्याहः किकिंपा दुगु मुखः दइसा वयां क्वय् पलेस्वानय् दिकातःगु पात्र दइ । पात्रया क्वय् कलश दइ । कलशय् पलेस्वांया दं दुछ्वयातःगु दइ । अले दकलय् क्वय्या तँय् पात्र व उकिया जवंखवं ध्वंचा व गुँखिचा फ्यतुनाच्वंगु दइ । वयां क्वय् जवय् पात्र ज्वनाच्वंगु निपा ल्हाः व खवय् पात्र ज्वनाच्वंगु निपा ल्हाः दइ । अले पलेस्वानय् द्यःने च्वंगु शक्ति पात्र (कवं छ्यंया पात्र) जवंखवं काकासि, उल्कासि दइ ।
शिवमार्गीतय् आगं धकिं
शिवमार्गीतय् आगं धकिनय् सकतां बुद्धमार्गी
आगं धकिं थें हे जुइगु खःसां दकलय् च्वय् च्वंगु चैत्यया थासय् शिवलिंग, दथुइ च्वंगु बज्रया थासय् त्रिशूल व काकासि, उल्कासिया थासय् गणेश, कुमार च्वइ ।

गाछिगा (नासः धकिं)
प्याखं क्यनीगु व शीप ब्वज्या याइगु थासय् वा दबुलिइ ल्यूने अंगलय् प्याखंपाः कयाच्वंम्ह नासःद्यः (नृत्येश्वर)या किपा व वया जवंखवं ह्याउँम्ह व वँचुम्ह निम्ह द्यःयात किकाः गाछिगा धकिं तयातइ ।

जन्तिक्वः (किजापुजा धकिं)
न्हापा न्हापा किजापुजा याइथाय् किजापुजा द्यः धकाः निम्ह जन्तिक्वः (यमदूत)या किपा च्वयाः खायेगु नं याः ।

थाज्या द्यःया धकिं
सिथि नखःकुन्हु थाज्या यानाच्वंम्ह वा थाइ हिनाच्वंम्ह मिसाया धकिं खानाः पुजा यायेगु याः ।

द्यःपिनि धकिं
थीथी द्यःपिनि खः जात्रा याइबलय् उम्ह द्यःया किपा च्वयाः खतय् ल्यूने धकिं खाइसा द्यःछेँ व देगलय् नं अज्याःगु धकिं खायेगु याः ।

नवाह धकिं
नवाह याइगु थासय् सिंह गयाच्वंम्ह भगवती दुगु धकिं खाइ । लुखापिवाः (द्वारपाल) कथं सिंह व खड्गया किपा नं कापतय् च्वयाः खाइ ।

नासः धकिं
नेवाःतय्सं प्याखं स्यनेत, बाजं स्यनेत व मेगु सिप स्यनेत तुयुगु नासः धकिं अंगलय् खायेगु याइ । नासःद्यः दुगु पुजाकुथिया लुखाय् नं नासः धकिं खानातःगु दइ । नासः धकिं मूकथं निथी दइ ।
१) धकिंया च्वय्पाखे कवंछ्यं व झलर दइसा कापःया दथुइ स्वंगः मिखा व वया क्वय् त्रिशूल दइ । अले त्रिशूलया जवय् कवं व खवय् ख्याः दइ ।
२) धकिंया च्वय्पाखे कवंछ्यं व झलर दइसा कापःया दथुइ स्वंगः मिखाया क्वय् त्रिशूल दइ । उकिया क्वय् जवय् स्वंगः मिखाया क्वय् कलश व खवय् थनातःगु बज्र दइ । नासः द्यः कला व सिपया द्यः खः । नासः द्यवं प्याखं, मे (नृत्य÷संगीत) व थीथी सिप सयेकेगु ग्यां बीगु खः । नासःद्यःया क्वथाय् तुयुगु कापतय् च्वयातःगु धकिं तइ ।

पुजा धकिं
थीथी धलं दनीबलय् वा बिस्कं कथंया पुजा याइबलय् गुम्ह द्यः पुज्याइगु खः, उम्ह द्यःया किपाया धकिं खायेगु याइ ।

पौभाः धकिं
गुथि वा थीथी पुजाय् चन्द्रमहारोशन, हेबज्र, हेरुक आदि तान्त्रिक द्यःपिनि पौभाः धकिं खानाः पुजा यायेगु याइ ।

पंचबुद्ध व ताराद्यःया धकिं
सत्वपुजा व थीथी बौद्ध धलं दनीबलय् न्याम्ह ध्यानी बुद्ध (पंचबुद्ध) व ताराद्यःया धकिं खायेगु चलन दु ।
बसुन्धरा व ताराद्यःया धकिं
बसुन्धराया धलं दनीबलय् बसुन्धराया किपा व तारा धर्म याइथाय् ताराद्यःया किपा दुगु धकिं खाइ ।

सप्ताह धकिं
नाग आसनय् च्वंम्ह गरुड गयाच्वंम्ह नारांद्यः
व वया जवंखवं शंख, चक्र, गदा व पद्मया किपा च्वयातःगु कापः सप्ताह यायेगु थासय् खाइ । सप्ताह याइगु
थाय्या मूलुखाय् नाग आसनय् च्वंम्ह गरुड व चक्र चिं च्वयाः खाइ ।

ह्याउँम्ह गणेद्यःया धकिं
चथाःकुन्हु निभाः बिकाः ह्याउँम्ह गणेद्यःया धकिं खानाः पुजा यायेगु याः ।

मेमेगु धकिं
मेमेगु थासय् तइगु धकिनय् अष्टमंगल, पूर्णकलस, मिखा व मेमेगु बां (बुट्टा) तयाः बा थीथी द्यःया किपा तयाः दयेकी । थीथी द्यःया जात्रा याइबलय् द्यःखतय् ल्यूने द्यःया किपा दुगु धकिं तयेगु याइ ।