गा

गा

इहि गा

इहि याइपिं मिसामचातय्‌त न्ह्यागु वसतं पुंकाः छाय्‌पिउसा जवगु ल्हाः पिकायेकाः छुं नं कथंयागु कापःयागु गा छपु न्ययेके हे माः।

कश्मिरा गा

कश्मिरा कापतं दयेकातःगु गायात कश्मिरा गा धाइ । खास यानाः थ्व गा ल्यासेपिंसं न्ययेगु याइ ।

क्वखा गा

छुं नं कथंयागु ततःधंगु पुजाविधि याइबलय्‌ पुजा सम्बन्धी मूल व्यक्तिपिंत उगु पुजा सम्बन्धी हे क्वखागा धकाः ह्याउँगु तथा रंगीन ध्वःध्वःगु क्वखागा छबालाचा (गाया रुपय्‌) न्ययेकेगु याइ ।

कसाय्‌ गा

बज्रयानसम्बन्धी छुं नं ततःधंगु विशेष पुजाविधि याइबलय्‌ पुजा यानाबिज्याःम्ह मूलाचार्य गुरुजुया जवगु ल्हाः पिकयाः ह्याउँगु कापःयागु कसाय्‌गा न्ययेगु चलन दु । थाय्‌पा लुइपिं थाय्‌पाजुपिनि नं क्वांच लंया द्यःने कसाय्‌गा छपु नं न्ययेगु चलन दु ।

क्वेचिं गा व रेशमि गा

तास तिन्खाः गा धुंकाःया निगूगु स्तरया गा क्वेचिं तथा रेशमया गा खः । थुपिं गाय्‌ रंगीन बुत्ता किनारा दइमखु । भिंगु सादा रेशमी, क्वेचिं कापतय्‌ सुपाँय्‌ बुत्ता, लःया छाल बुत्ता, तुसिपु बुत्ता आदि सादा बुत्ता दयेकाः थानातइगु भिंगु गा खः थ्व ।

गलबन्दि

धांचा यायेगु व लुमुकेगु लागि मिजंतय्‌ गःपतय्‌ हिनाः न्यइगु क्वलाछि, क्वलात्याति ब्यागु उनयागु गायात गलबन्दि धाइ । मचा, ल्याय्‌म्ह, बुरा न्ह्याम्हेसिनं नं थःथःगु इच्छा व बानी कथं थ्व गां न्ययेगु याइ ।

गलबन्दी गा

धांचा यायेगुया लागि व लुमुकेगु निंतिं मिस्तय्‌सं न्यइगु उनयागु झुलिझुलि च्वः समेत तयाः थीथी रंगयागु थीथी कथं बुत्ता तयाः थानातइगु ऊनयागु गायात गलबन्दी गा धाइ ।

जामनानि गा

विशेष कथं जालि बुत्ता तयाः जालि थें थानातइगु जामनानि नांया कापःया गायात जामनानि गा धाइ । ह्याउँगु छबः, तुयुगु छबः निबः बनाः थ्व गा न्यइ । गां न्यइबलय्‌ नं अःखः न्ह्यःखः सीमदयेक ह्याउँगु नं तुयुगु नं खनेदइकथं मिसागा स्वरुपं न्ययेगु याइ । थ्व गा खुकु हाकःगु जुइ । ततःधंगु पुजा उत्सव, देपुजा, आदिबलय्‌ चन्दरिगौन पर्सिया नापं ज्वःलाकाः तःजि व शुद्धताया ल्याखं ज्याथिपिं व नकिं नकिं जुइपिंसं थ्व गा न्यइ ।

डम्बर कुमारिया गा

डम्बर कुमारि नांया छता विशेष कापतय्‌ ह्याउँगु रेशम कापःयागु निलांगू बालाया संजाप तयाः सुयातइगु डम्बर कुमारिया गा विशेष पर्व, उत्सव, तःजिगु भ्वजय्‌ ल्यासेपिं मिस्तय्‌सं तःजिगु गा कथं झःझःधायेक घालय्‌ ध्वइभनं म्हालासाला यानाः न्ययेगु याइ ।

तासया गा

नेवाः समाजय्‌ गा मध्ये तःजिगु थ्व गा तासया लं, तासया पर्सि, जामा, आदि वसःनाप ज्वःलाकाः नकिं जुइपिंसं, भमचा, भमचा लसकुस याइपिंसं ल्हाः छपा पिकयाः छाँट वंक न्यइगु छता तःजिगु ज्वालाज्वालाच्वंगु गा खः ।

तिन्खाःया गा

संस्कार व संस्कृति स्वरुपया विशेष उत्सव व विशेष परिस्थितिबलय्‌ तःजिगु विशेष गा कथं ल्हाः छपा पिकयाः नकिं जुइपिंसं न्यइगु थ्व गा छगू प्रकारया ‘तिन्खाः’ नांयागु विशेष कथंया कापःयागु दयेकातइ ।

तँय्‌ गा

न्हापा न्हापा अप्वःसिया छेँय्‌ थाज्या दइगु कारणं चिकुलां लुमुक गां न्ययेत तँय्‌ न्यानाः तँय्‌ गां न्यइ ।

थाना गा

तँय्‌गा थाये थें कपाय्‌ कायागु ह्याउँगु वाउँगु किनाराय तयाः थीथी रंगयागु ध्वः किनारा तयाः तानय्‌ तयाः थाइबलय्‌ थानातइगु घरबुना गायात थानागा धाइ । मचांनिसें बुराबुरि तकयापिंसं न्ह्याबलें न्ह्यागु परिस्थितिइ नं थ्व गा न्ययेगु याः । ल्ययाः तँय्‌यात ञँनय्‌ फ्यनाः का दयेकाः थःपिंसं हे थाईलय्‌ थानाः च्वःनिलाः तँय्‌गा थायेगु याइ ।

दोलाईं गा

चिकुलां लुमुक न्यइगु गा मध्ये प्रचलित गा ‘दोलार्इं गा’ खः । थ्व गा कपाय्‌यात तकय्‌ यानाः थाइ । कपाय्‌ तकय्‌ यानाः गाय्‌ चरेस खोल तयाः न्यइगु थ्व गा चिकुलाज्वःछि धयाथें मिजंमिसा, बुराबुरि सकसिनं न्ययेगु याइ । गुम्हेसिनं पाहांब्वना भ्वजय्‌ अथे धयागु मनू मदयाः दछिया दुने मृतकया नामं नकीगु संस्कार भ्वजय्‌ दुःख प्वंकेकथं दोलाईंया गा न्ययाः भ्वय्‌ वनेगुयाइ ।

पलिं गा (दोसल्ला गा)

चिकुलां वइगु नखःचखः भ्वय्‌ उत्सव आदिबलय्‌ स्तरकथं लुमुक न्यइगु, सादागु किनारावालगु,बुत्ता भरय्‌ यानातइगु आदि डिजाइनयागु ऊननाप सम्बन्धित भिंगु स्तरीय गा हे दोसल्लाया गा खः । थौंकन्हय्‌ सुं नं सम्माननीय व्यक्तिपिंत सम्मान यायेबलय्‌ दोसल्लां न्ययेकेगु धकाः न्ययेकीगु स्तरीय गा दोसल्ला गा खः ।

पस्मिना गा

व्यावहारिक कथं न्यइगु थीथीकथंया गा मध्ये दर्जा कथं नां कायेबहगु, थौंकन्हय्‌या चलनचल्तिगु स्तरीय गा खः पस्मिनाया गा । पस्मिनाया गा खास यानाः थीथी रंगयागु जूसां सादागु हे गा जुइ ।

भोदारि गा

सुति कापःया भुवा थकयाः थानातइगु गायात भोदारि गा धाइ । खास यानाः थ्व गा चिकुलां छेँय्‌ च्वनेबलय्‌ लुमुक न्ययेगु याइ ।

रामपुरि गा

समृद्ध परिवारया जिथिपिंसं व्यावहारिक ज्याय्‌ गनं वनेच्वने याइबलय्‌ मिसागा कथं न्यइगु गायात रामपुरि गा धाइ । रामपुरिया गा घरानिया गा कथं घ्यः रंगयागु जुइ ।

लुकुथुकु गा

छेँय्‌ अगतिं च्वनेबलय्‌ न्ह्याःन्ह्याःबलय्‌ न्ह्याःन्ह्याः कथं न्यइगुगायात लुकुथुकु गा धायेगु चलन दु ।

सक्कलि धाकाया गा

थाना कापःयागु स्तर मध्ये दकलय्‌ उच्चस्तरयागु भाःपियातःगु कापः सक्कलि धाका खः । थ्व सक्कलि धाकां थानातःगु गायात हे सक्कलि धाकाया गा धाइगु खः । थ्व गा विशेष धनीमानी, तःमिपिंसं न्ययेगु याइ । राणा शासनकालय्‌ दरवारिया नानीतय्‌सं थ्व गा छ्यलेगु याइगु खः ।

स्वबः बनाः धाकाया गा

नेवाः समाजय्‌ जन्म संस्कार निसें मृत्यु संस्कार तकया ज्याय्‌ समग्र रुपं चलनचल्तिगु स्वबः बनाः चरेस खोल तयाः सुयातइगु धाकाया गायात स्वबः बनाः धाकाया गा धाइ ।

तपुलि

कार्चोपिया तपुलि

द्यांचा छाँटयागुलिइ ग्वाराचा छाँटगु गजू दुगु हाकुगु रेशमीकां कलाकारितापूर्वक अतिक बांलाःगु बुट्टा तयाः कार्चोपि भरय्‌ यानातःगु तपुलि हे कार्चोपि तपुलि खः । थ्व तपुलि विशेष मनूतय्‌सं जक पुइगु याइ ।

गा घानाः मचा तपुलि

तपुलिं पुइकेबलय्‌ मचाया म्ह बाम्ह नं लुमुक त्वपुइ जिइक तपुलिइ गा घानाः सुयातइगु तपुलि हे ‘गा घाना तपुलि’ खः । बरखां स्वयां चिकुलां मचातय्‌गु लागि तसकं ज्याख्यलय्‌ दुगु तपुलि खः थ्व ।

जंकु तपुलि

मचा जंकु मचातय्‌ अन्नप्राशन संस्कार याइबलय्‌ जंकुवसःया ज्वलं कथं पुंकीगु वसः मध्ये जंकु तपुलि छता नं मूल वसः खः । मिसामचा जुइमा वा

मिजंमचा जुइमा जंकुतपुलि छथी हे कथंयागु, क्वेचिं वा तासयागु न्याकू ह्वनाः गजू तयाः सुयातइगु संस्कार स्वरुपया तपुलि जुइ ।

चरे बनाः स्वबः दुगु धाकाया तपुलि

तक्वः तपुलि मध्ये सर्वसाधारणं पुइगु निगूगु स्तरया तपुलि खः । चरे बनाः स्वबः दुगु धाकाया तपुलिइ धाकाया द्यःने चरेस छबः, धाका व दुने दुबःसा यानाः स्वबः तयाः तपुलि सुयातइ ।

चांतरवाल तपुलि

राजकीय स्तरया दज्र्यानि तपुलि खः चांतरवाल तपुलि । राज्यसम्बन्धी विशेष परिस्थितिइ अथे धयागु राष्ट्रनाप सम्बन्धित नखःचखः, जात्रापर्व, धर्म संस्कार आदि संस्कृतिसम्बन्धी उत्सवबलय्‌ पद व दर्जा अनुसारया चांतर तक्मा आदि भ्यानाः पुइगु दज्र्यानि तपुलियात चांतरवाल तपुलि धाइ ।

तक्वः तपुलि

तकय्‌ यानातइगु हाकु कापःयागु तपुलि गुकियात हाकु तपुलि धायेगु यानाच्वना । थौंकन्हय्‌ थुकियात भक्तपुरे टोपी वा भादगाउँले टोपी धायेगु याः । सरकारी स्तरं मान्यता बियातःगु थौंया मूल दर्जावाल तपुलि हे थ्व तक्वः तपुलि खः ।

धाका तपुलि 

छ्यंया सुरक्षा तपुलिया प्रयोगय्‌ बौद्धिकताया झलक स्वरुप राष्ट्रिय गौरव कथं सम्पूर्ण नेपाःया छगुयां छगू छाँटया तपुलि ‘धाका तपुलि’ नांया तपुलि खः । धाका तपुलियात राष्ट्रिय मान्यता कथं ‘राष्ट्रिय तपुलि’या रुपय्‌ सम्मान बियातःगु दु । धाका तपुलि थीथी कापः, स्वरुप व ताजिया दु ।

थाय्‌पा तपुलि

भिंगु ततःधंगु पुजा यानाबिज्याइपिं गुरुजुपिं, विहारया चक्रेश्वर थाय्‌पाजुपिं आदि विशेष व्यक्तिपिंसं अज्याःगु हे ततःधंगु उत्सवबलय्‌ पुइगु तपुलि हे थाय्‌पा तपुलि खः ।

मचाजंक्व तपुलिया आकारय्‌ तास, तिनखाः वा क्वेचिं आदि पातकापःयागु न्याकू ह्वनाः सुयातइगु थ्व तपुलिइ लुँयागु गजू तयातःगु दइ । नेवाः संस्कारय्‌ छ्यलीगु थ्व तपुलि विशेष व्यक्तिपिंसं विशेष पुजाविधिबलय्‌ जक पुइगु जूगुलिं उच्चस्तरय्‌ तयातःगु दु । थ्व तपुलि थः न्ह्याःन्ह्याःबलय्‌ पुइमजिउ, अथे हे असम्बन्धित मनूतय्‌सं नं पुइ मज्यू ।

थ्यासु तपुलि

नेपाःया छता मू पुलि थ्यासु तपुलि नं खः, गुकियात पुलांभासं ‘खित्याः तपुलि’ धकाः धायेगु याः । तक्वः तपुलि सुइगु हे कापःयागु तपुलिया द्यःनेयागु चाः नं छ्यनय्‌ थीकथं बागःचागु, न्यालांगूति जक पाय्‌जाः जुयाः नं छखेर बेक्वयेक छबः लथ्यानातइगु, छगू अलग कथं सुयातइगु हाकु तपुलि हे थ्यासु तपुलि खः । खास यानाः थ्यासु तपुलि धोतिवाल व पर्दावाल लंसुरुवाः फीपिं स्तरीय पुलां मनूतय्‌सं पुइगु याइगु खः ।

बर्खि तपुलि

बर्खि बारय्‌ याइपिंसं पुइगु तपुलि थ्व दुबःसा संजाप (मूजि) मतसे तुयुगु कापःयागु एकसरां सुयातइगु तपुलि खः ।

बुट्टावाल कापःयागु तपुलि

तपुलिं पुइम्हेसिया इच्छा व रहर कथं न्ह्यागु कापःयागु न्ह्यागु बुट्टायागु तपुलिं पुइगु याइ ।

बेतालि

सुं नं विशेष व्यक्तियात सम्मान स्वरुप छ्यनय्‌ चिकाबीगु तुयुगु कापःयात बेतालि धाइ । गुरु, पुरोहित, चक्रेश्वर आदि ततःधंगु पदवीया सम्मान प्राप्त विशेष जनपिंत, छुं नं तःधंगु विशेष ज्याखँया सफलता प्राप्ति यानादीपिं प्रति सम्मान स्वरुप ख्येंसगं समेत लःल्हानाः शीरविन्दु पगडिया स्वरुपय्‌ खापि, नैनसुत, थानाकापः आदि शुद्धगु तुयुगु कापतं छ्यनय्‌ हिंकाः सम्मान याइगुयात बेतालिं चिकेगु धाइ ।

माकः तपुलि

तपुलिं पुइबलय्‌ छ्यनंनिसें गःपः थ्यंक त्वपुइगु, ख्वाःपाः छपाः जक तुपुलुक खनेदुगु सियुगु रंगयागु उनयागु तपुलि हे माकः तपुलि खः । तपुलिं गःपः त्वपुइ मयःसा लथ्यानाः छ्यनय्‌ जक नं पुइ ज्यू ।

थ्व तपुलिं पुइबलय्‌ रंगरुप माकः स्वरुप खनेदइगुलिं जुइ थ्वयात माकः तपुलि धाइगु । थ्व तपुलि चिकुलां पुइबलय्‌ साप लुमुसे च्वनी ।

सक्कलि धाकाया तपुलि

धाका तपुलि मध्ये दकसिबय्‌ तःजिगु तपुलि सक्कलि धाकाया तपुलि खः । दर्जाकथं विशेष संस्कार, उत्सवय्‌ ससम्मान पुइगु दर्जावाल तपुलि खः । सक्कलि धाकाय्‌ दुने नं थीथी रुप, रंग, बुट्टाया थीथी स्तरयागु धाकायागु तपुलि पुइगु याइ ।

रंगीन खापि तपुलि

गुलिखे संघसंस्था, द्यःखलः आदिपिनि थःथःगु पुचःया खलः म्हसीकाया लागि मात्र खापिकापःयागु जक जूसां विशेष उत्सवय्‌ पुइगुया लागि थःथः कथंया थीथी रंगयागु तपुलिं पुइगु याइ । गथेकि कंगद्यः अजिमाया खलःपिनि ह्याउँगु तपुलि तेबहाः खलःतय्‌ वँचु तपुलि आदि ।

सिपाहिँ तपुलि

देय्‌या संरक्षक भाःपियातःपिं जंगी फौजपिनि फौज अनुसार दज्र्यानि स्तरं पुइगु तपुलि हे सिपाहिँ तपुलि खः । दज्र्यानि स्तर कथं पुइगु जूगुलिं राजकीय स्तरय्‌ गुलि नं दर्जाया बाँडफाँट दु (छम्ह साधारण ट्राफिक निसें जंगी फौजया सर्वोच्च दज्र्यानि व्यक्ति तकया रुपय्‌ तःथी हे पदिय स्तर दुगुलिं उलि हे स्वरुपया दज्र्यानि तपुलि दुगु जुल ।

ह्याउँमचा तपुलि

नकतिनि बूम्ह मचा निसें बःचाधिकःपिं मचातय्‌त कपाः त्वपुइक पुइकीगु चाःचा तयाः सुयातइगु तपुलि । थौंकन्हय्‌ विभिन्न डिजाइनयागु हे मचा तपुलि खः ।

श्रीपेच

व्यक्तिया व्यक्तित्वया महानताया स्वरुप छ्यनय्‌ पुइगु तपुलिया उच्चतम दर्जाया छगू विशेष रुप खः श्रीपेच । देय्‌या आधिकारिक मूल शासकयात राजकीय सम्मान स्वरुप पुइकीगु, कल्कि समेत तयाः नवरत्न जडित श्रीपेच तपुलिया छगू विशेष रुप खः । धर्म, विवेक, न्याय, कर्म आदि सुलाच्वंगु श्रीपेच नांया थ्व तपुलि थःथम्हं तुं पुइगु मखसे विशेष परिस्थितिइ नीतिनियम पूवंकाः गुरु पुरोहितपिं पाखें पुइकाबीगु याइ । न्हापा जुजु दुबलय्‌ राज्याभिषेक याइबलय्‌ जुजु जूम्हेसित श्रीपेच पुइकीगु खः ।