अन्नया धलखय् दुथ्यानाच्वंगु छ्व तःगू कथंया नसाय् छ्यलाबुलाय् हयातःगु दु। थुकिया आकार छखेपाखे भचा ग्वः मुं थें जुयाः मेखेपाखे भचा पतिचिं ला धया थें जुयाः दथुइ छध्वः दुछिं गाःचा जुइ। दुनेया ला तुइसे च्वंसां ख्वला सियू नइ। न्हू दुहां वःगु उन्नत जात छ्वया ख्वला भचा तुयू नः थें जुइ। ग्वः नं भचा तग्वः जुइ। वा लये क्वचायेकाः कछला थिंला झाः छ्व ह्वलेगु याइ। कुछि कुत्याति ब्या जुइक पौ ज्यानाः प्वंपाँय् थकयाः बुँ पालाः नलें च्वंक छ्व ह्वलेगु याइ। ह्वले धुंकाः प्वंपाँय् दायाः छ्वग्वः ल्हाकी। थथे याइबलय् तिक्व व पती नं उतिग्यंक छ्वग्वः वनाः छन्ह्यााक बुयावइ। भस्म जुइक दाये पाले यानाः नं छ्व पीगु याः। थथे याइबलय् ह्वलेगु सिकं पाछि पाछि पाक्क ध्वः म्हुयाः सालुक पीगु याइ। साः नं ध्वः लिसे लिसें तइ। ह्वलाः पीगुली छ्व ह्वः लिसे साः नं ह्वलेगु बाय् मा बुइधुंकाः जक नं ह्वलेगु याइ।
लः मुंथाय् बुँइ छ्व पी मज्यू। लः अप्वः जुल धायेव हा काये मफयाः चनावनी। थुकियात लः यक्व म्वाः। प्यानाच्वनीगु चा व वा वइगु लखं हे गानाच्वनी। तसकं हे चा गन धाःसा लखं थनाः प्याकेगु याइ।
ब्वलने गाःगु मां त्वयाः छ्वधे पिहां वइ। धेय् तकि तकि जुयाः निगः स्वंगः प्यपुं थें जुयाच्वनी। त्वइबलय् निसें हे छ्वयात च्वका च्वामुगु छ्वसुम्वं भुनातइ। पाकय् जुल धायेव लइ। छ्व लइबलय् हा नापं लेहें दनी धकाः छपा ल्हातिं इंचा ज्वनाः मेगु ल्हातिं प्वः भचा लथ्याये ज्वलं यानाः लइ। लयागु छ्व बुँइ हे खले दयेकाः बाय् मेथाय् खलेय् यंकाः म्हू म्हू यानाः छ्वावानाः हायेकी।
नेवाः समाजय् छ्वयात यक्वकथं छ्यलातःगु दु। छुस्यामुस्या नकः वनीबलय् व हलिमलि ब्वयेत छ्व सियाः तइ। छ्वयात क्यलाः गुनपुन्हिबलय् क्वातिया लिसें छुचुंमरि नं छुनाः नइ। ब्यांयात जा नकीबलय् छुचुंमरि नं तइ। तुकाज्यां छ्वचुंमरि व आलुघासा तयाः न्हिनसिया बजि नकेगु याइ। अय्लाःमा व ब्यःया थ्वँ दयेकेत छ्वकमना दयेकाः तयेगु याइ। हाजा हाये थें हायाः मनाः वालाः क्व वयेकाः छ्वथ्वँ नं दयेकी। स्याउला मरि व मालपुवा छुनाः नं नयेगु याइ।

नलेंच्वंक
सालु नं ख्वातु नं मजुइक। ह्वलाः पीगु पु ह्वलीबलय् नलेंच्वंक ह्वलेगु याइ। थथे ह्वलेबलय् दं बल्लानाः मा सल्लफल्लं ब्वलनी। सि सयेगु नं अप्वः जुइ।
प्वंपाँय्
बुँ पालाः भमफुइकुसे पौया द्यःने थसः पायेकातःगु चापाँय्। छ्व ह्वलेत प्वंपाँय् थकयाः बुँ पालेगु याइ। प्वँ व निभाः फयेकेत थथे यानाः चापाँय् तयेगु याइ।

तछ्व
तछ्वयात अन्न मध्यय् अप्वः पोष दइगु अन्नकथं कयातःगु दु। थ्व हाकःचा लाइ, ख्वला निबः दइ। छबः दायाः हायेकीबलय् वनी। मेगु प्वाकलय् तयाः लुसिं ल्हुयाः बाय् कलघरय् क्यलाः वंकी। थुकिया जाकि हाकःचा लानाः भचा सियू रंगया जुइ।
तछ्व ह्वलाः व ध्वः ध्वः तयाः नं पीगु याइ। तःफिक चां ल्हाकी मखु। पुसा धीचिंक तइ मखु भचा नलें च्वंक जक तइ। थुकियात भचा भचा पँचा व फि ल्वाकज्याःगु चा बांलाः। लः यक्व सह याये फइ मखु। अथे जुयाः लः कुंथाय् पी मखु। वा वइबलय् लः मथाःथाय् पीगु याइ। त्वइगु (बुइँ पिहां वइगु) बखतय् चा गंके मज्यू। थुबलय् भचा लःया आबश्यक जुइ। छुं जुयाः चा यक्व हे गन धाःसा लखं थनाबीगु याइ।
ख्वाउँगु मौसमय् तछ्व बांलाइ। अप्वः धया थें उच्च पहाडी इलाकाय् पीगु याइ। थज्याःथाय् यंला कौलां हे पी। भचा भचा जक ख्वाउँथाय् नं थ्व पीगु याः। थज्याःथाय् कछला थिंलापाखे पीगु याइ। तछ्वनाप सालुक तुकं मुसू आदि नं ल्वाकछ्यानाः ह्वलेगु याः।
तछ्व व छ्व अथे अथे हे च्वनी। काचाक्क छुतय् याये थाकुइ। अथे खःसां छ्वय ख्वलाय् दइगु ग्वाय् सिकं तछ्वया ख्वलाय् दइगु ग्वाय् ताहाकः व तःझुप्पा जुइ। छ्व निगः स्वंगः प्यपुनाः च्वं थें जुयाः सइ। तछ्व छगः छगः अलग्ग जुइ।
तछ्वया जाकि जा थुयाः नं नयेगु याइ। हाजा दयेकाः मनाः वालाः थ्वँ थुयाः नं त्वनी। चुं यानाः मरि छुनाः नं नइ। धेर दायेकाः नं नइ। तछ्वया नसाय् पोष जक दइगु मखु थुकिं म्हयात क्वाकेगु नं याइ। चिकुलां तछ्वया नसा नयेगु यात धाःसा चिकुगु हे वाः चाइ मखु।
नेवाःतय् संस्कृतिइ तछ्वया तःधंगु महत्व दयाच्वंगु दु। भिंक पुजा यानाः होमजग्गे याइबलय् सुइनिता बीबःताय् तछ्व छता नं बीबःताकथं ल्याः तइ। स्वन्ति बलय् मन्दः थाइबलय् गुता बीबःताय् तछ्व छता नं तइ। तछ्व पिनाः हे मोहनीबलय् नःलास्वां दयेकी। पशुपतीइ न्हिकं पुजा याइबलय् तछ्व मदयेकं मगाः। जन्मन्हिबलय् द्वल्चाय् गुता बीबःता तयाः नौग्रह पुजा याइबलय् तछ्व छता नं तयेगु याइ।