छ्यंगुलिं भुनातःगु खौ दुगु व मदुगु तःताजि नेवाः बाजंया नां खिं दु । गथेकि– दापाखिं, द्यःखिं, दमोखिं, क्वताःखिं, क्वंचाखिं, नाय्खिं, मगःखिं । थ्व सकतां बिस्कं बिस्कं हे बाजं खः । थुमिगु बोल, थायेगु पहः, छ्यलाबुला जक मखु छाँत व ग्वः नं यक्व पाः । दापाया मूबाजं खिंयात नं थाय् व थाइगु पहःकथं दापाखिं, लालाखिं, देसिखिं, प्वंखिं, याकःखिं, ज्वःखिं आदि धायेगु याः
सिँग्वंयात छ्यंगुलिं भुनाः उकी खौ इला मतःगु बाजं थ्व ब्वय् लाइ । गथेकि– धाः, धिमय्, नाय्खिं, दमोखिं, ध्वंध्वंचा, नगरा, दह, दबदब, क्वताः, याकुपिंचा, खञ्जनि आदि ।
करखिं, पास्तः, धाःचा, धिमय्चा, नाय्खिं, पछिमा, धलक, कोखिङ, नगरा/दबदब
धाः, नाय्खिं, ताः, भुस्याः, छुस्याः, न्यकू, मुहालि, मेमेगु गुहालि बाजं
नेपाल संवत्या झिगूगु ला– गुंलालच्छि नेवाः बौद्धतय् दथुइ यक्व चलनचल्तीइ दुगु परम्परागत नेवाः बाजंया पुचः गुंलाबाजं खः । थ्व पुचःया मूबाजं धाःया नामं गुलिसिनं थ्व बाजंपुचःयात धाःबाजं नं धायेगु याः । स्वनिगः व पिनेया नेवाःबस्तीइ नं गुंला लच्छि सुथन्हापां गुंलाबाजं थानाः थःथःगु लागाया महाचैत्य, बहाः, बही व द्यः चाःहिलेगु चलन दु । गुंला बाहेक मेमेगु धार्मिक व सांस्कृतिक पर्वय् नं गुंलाबाजं थाइ । गथेकि पञ्जरां द्यःया जात्रा, बहीद्यः स्वःवनेगु, न्हूदँ र्यालि, ज्याःजंक्व आदि । स्वनिगलय् बुद्घाचार्य, बरे, उराय्, ज्यापु व साय्मि जातिं थःथःगु थासय् गुथि स्वनाः गुंलाबाजं न्ह्याकाच्वंगु दु । गुथियार मजुसे व्यावसायिक संगीतकःमिकथं मेया धून पुयेत जुगी (जोगी) व दमाई जातिया नं गुंलाबाजं न्ह्याकेत ग्वाहालि दु । स्वयम्भू वइगु २१ खलः व चाःबहिली छखलः यानाः येँय् मुक्कं २२ खलकं गुंलाबाजं थाः । अथेहे स्वनिगःपिने चित्लाङ्गया निखलः बलामि जातिं नं गुंला लच्छि गुंलाबाजं न्ह्याकाच्वंगु दु । गुंलाबाजं मथाइथाय् यक्व नेवाः बस्तीइ गुंला लच्छि दापा थायेगु चलन नं दु ।
गुंलाबाजंया इतिहास गुलि पुलांगु खः धकाः यकीन मजू । ६५१–६७५ दँ न्ह्यः (इस्वी १४ गूगु शताब्दिपाखे) च्वयातःगु स्वयम्भू पुराणय् गुंलां न्यकू पुयाः बाजं थानाः स्वयम्भू महाचैत्य चाःहिलीगु संस्कृतिया खँ लूगु दु । श्रृङ्गभेरि बौद्ध जातककथं नेवाः बौद्घतय् दथुइ दिवंगतया नामं ङकू पुयाः चैत्य चाःहिलकि पितृ उद्घार जुइ धैगु धार्मिक मान्यता दु । थुगु मान्यताकथं आःतक नं धाः, नाय्खिं थानाः ङकू पुयाः चैत्य चाःहिलेगु संस्कृति दनि । ङकू पुयाः चैत्य चाःहिलेगु संस्कृति हे कथंहं गुंलाबाजंया रुपय् विकास जूगु खः धयागु विद्वानपिनि धापू दु ।
मे महासे मेया धून पुयाः थाइगु जुयाः गुंलाबाजं धूनप्रधान जुइ । मेया धून मपुसे नं थीथी बोलय् गुंलाबाजं थाइगु दु । गथेकि ‘द्यः ल्हायेगु’, ‘पाखं थाहां वनेगु’, ‘द्यः चाःहिलेगु’, ‘पाखं कुहां वनेगु’ ‘खुसि छीगु’ आदि मेया धून म्वायेक थाइगु विशेष बोल खः । लँय् वनीबलय् थीथी मेया धून पुयाः बाजं थाइसा ग्वारा मेया धून पुयाः छथासं च्वनाः नं बाजं थाइ । थुकियात ‘ग्वारा गुंलाबाजनय् तालबाजा व सूरबाजा नितां दुथ्याः । गुंलाबाजं पुचःया बाजं थथे दु ।
छ्यंगुलिं भुनातःगु (अवनद्ध) बाजं – धाः, नाय्खिं
ल्वाकाः थायेगु धातुया (घन) बाजं – ताः, भुस्याः, छुस्याः
म्हुतुं पुइगु (सुषीर) बाजं – म्वाहालि, बाँसुरी, ङकू
गुंलाबाजं थाइबलय् मेया धून पुइत नेवाः बाजंत म्वाहालि व बाँसुरी बाहेक लिपांगु इलय् विदेशी बाजं ट्रम्पेट व क्वारिनेट नं यक्व प्रचलनय् दु । गुंलाबाजनय् दुथ्याःगु दक्वं बाजंत मेमेगु नेवाः बाजंया पुचलय् नं यक्वं छ्यलाबुलाय् वः । परम्परागत नेवाः संगीत जूसां गुंलाबाजं थायेगुली यक्व ल्याय्म्ह ल्यासेतय्सं ब्वति काःगु खनेदु ।
सङ्गीतया ताल क्यनीगु दक्वं बाजं तालबाजं खः । गथेकि मृदङ्ग, खिं, क्वंचाखिं, मगःखिं, नाय्खिं, पछिमा, धाः, धिमय्, धोलक, दबदब, दह, क्वताः, दमोखिं, ध्वंध्वंचा, नगरा, खञ्जनि, स्वकुंलाः, ताः, बभू, झ्यालि, भुस्याः, छुस्याः, कँय्पु, सिँन्याल आदि ।
गुंलाबाजं पुचलय् धाः धुंकाःया मूबाजं नाय्खिं खः । गुंलाबाजनय् बाहेक थीथी द्यःखः जात्राय् नाय् जातिं थ्व बाजं यक्व थाना वयाच्वंगु दु । व थेंतुं ङकूबाजं व नौबाजाय् नं नाय्खिं दुथ्याः । न्हापा न्हापा सरकारपाखें जनतायात सुचं बीत नाय्खिं थानाः मनू मुंकीगु खः । थथे नाय्खिं थानाः सुचं बीगुयात नाय्खिं च्वयेकेगु धाइ । दुने फुस्कुलुगु सिँग्वंयात निखेरं ह्वतय् साछ्यंगुलिं भुनाः नाय्खिं दयेकी । थ्यं मथ्यं २५ सेमी तःहाकःगु थ्व बाजंया व्यास थ्यं मथ्यं १२ सेमी दइ । जव ब्वहलय् पतार दिकाः जवपाखे माङ्काः लाकाः नाय्खिं कथिं व खवपाखे नासलय् ल्हातिं थाइ । नाय्खिंया ग्वाहालि बाजं छुस्याः खः ।
गुंलाबाजनय् धाः थानाः गौ धइगु विशेष बोलि धुनेवं नाय्खिं नं पाः काइ । धाः मथासे नाय्खिं जक नं थाये ज्यू । गुंलाबाजनय् नाय्खिं थाइबलय् मेया धून ज्वःलाक थीथी तालय् छम्हेस्यां जक थायेगु चलन दुसा जात्राय् थाइबलय् मेया धून मदयेक पुचलं नं थाइ ।
अथेहे येँय् गुलिखे नेवाः जातिया सिथं यंकेत सीबाजं धकाः नाय्खिं व छुस्याः थाकेगु चलन दु । उकिं नाय्खिंयात ‘यमवाद्य’ नं धायेगु याः । गबलें गबलें सीबाजनय् नाय्खिं व छुस्याःलिसे काहा नं पुइका यंकेगु चलन दु । छता हे बाजंं थीथी बाजंपुचलय् व थीथी ज्याय् ब्यागलं ब्यागलं बोल व तालय् थाइगु नेवाः विशेषता नाय्खिँनं क्यनाच्वंगु दु ।
नाय्खिं कथि
नाय्खिं थायेगु २ सेमी व्यासया २० सेमी तःहाकःगु तप्यंगु कथि नाय्खिं कथि खः । थ्व कथि जव ल्हातिं म्हूचिनाः नाय्खिंया माङ्काःपाखे थाइ ।
नाय्खिं, छुस्याः, माःकथं मेमेगु गुहालि बाजं
खिं, द्यःखिं, क्वंचाखिं पछिमा, मगःखिं, धोलक, धिमय्, धाः, नाय्खिं, नगरा, दंगः, झ्यालि, ध्वंध्वंचा, दह, क्वताः, खञ्जनि आदि ।